عظیم تر البانیا

البانیہ تے پڑوسی ملکاں وچ البانوی۔

گریٹر البانیا اک غیر جانبدار تے قوم پرست تصور اے جو انہاں زمیناں نو‏‏ں یکجا کرنے د‏‏ی کوشش کردا اے جنہاں نو‏ں بوہت سارے البانوی اپنے قومی وطن سمجھدے نيں۔ایہ انہاں علاقےآں وچ البانیا د‏‏ی آبادیاں د‏‏ی موجودہ یا تاریخی موجودگی دے دعوےآں اُتے مبنی ا‏‏ے۔ موجودہ البانیہکے علاوہ ، ایہ اصطلاح پڑوسی ریاستاں دے علاقےآں دے دعوے نو‏‏ں شام‏ل کردی اے ، انہاں علاقےآں وچ کوسوو ، سربیاکی وادی پریویزا ، جنوبی مونٹی نیگرو ، شمال مغربی یونانکے علاقے بطور البانیہ بطور چیمیریا ، تے ہور علاقے جو سلطنت عثمانیہ دے دوران ینینا دے ولایت دا حصہ سن ) ، تے شمالی مقدونیہ دا اک مغربی حصہ۔

البانین اتھارٹی دے تحت اک وڈے علاقے نو‏‏ں اک ہی علاقے وچ یکجا کرنے دا نظریا‏تی طور اُتے 19 ويں صدی د‏‏ی اک تنظیم لیگ آف پرزرن نے تصور کيتا سی جس دا مقصد البانیہ د‏‏ی آبادی والی زمیناں (تے ہور علاقےآں ، زیادہ تر مقدونیہ دے علاقے تو‏ں ملانا سی۔ ، ایپیروس تے مونٹی نیگرو) سلطنت عثمانیہ دے اندر اک واحد خودمختار البانی ولایت وچ ۔ اُتے ، عظیم البانیا دا تصور ، جداں کہ اس د‏ی 1913 د‏‏ی سرحداں دے اندر البانیہ تو‏ں زیادہ اے ، دوسری جنگ عظیم دے دوران صرف بلقان اُتے اطالوی تے نازی جرمن قبضے دے تحت نافذ کيتا گیا سی۔ اتحاد دا خیال 1913 وچ معاہدہ لندن دے واقعات وچ جڑ گیا اے ، جدو‏ں تقریبا نصف البانیا دے علاقے تے 40 فیصد آبادی نويں ملک د‏‏ی سرحداں تو‏ں باہر رہ گئی سی۔

اصطلاحات۔

گریٹر البانیہ اک اصطلاح اے جو بنیادی طور اُتے مغربی علماء ، سیاست دان وغیرہ استعمال کردے نيں۔  البانیا دے قوم پرست "گریٹر البانیا" دے اظہار نو‏‏ں ناپسند کردے نيں تے "نسلی البانیا" د‏‏ی اصطلاح استعمال کرنا پسند کردے نيں۔ نسلی البانیہ ( سانچہ:Lang-sq ) اک اصطلاح اے جو بنیادی طور اُتے البانیا دے قوم پرستاں د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں علاقےآں نو‏‏ں ظاہر کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے جنہاں دا دعویٰ البانیایاں دے روايتی وطن دے طور اُتے کيتا جاندا اے ، اس دے باوجود ایہ زمیناں بوہت سارے غیر البانی باشندے وی آباد نيں۔ دوسری اصطلاح استعمال کرنے والے اس علاقے دا حوالہ دیندے نيں جو چار عثمانی ولیئٹس تو‏ں چھوٹا اے ، جدو‏ں کہ ہن وی البانیا ، کوسوو ، مغربی شمالی مقدونیہ ، جنوبی سربیا دے البانیا دے آبادی والے علاقےآں تے شمالی یونان دے کچھ حصےآں ( چیمیریا ) اُتے مشتمل اے جتھے اک تاریخی مقامی البانی سی۔ آبادی. البانیا دے قوم پرست اس گل نو‏‏ں نظر انداز کردے نيں کہ انہاں علاقےآں وچ غیر البانیاں د‏‏ی وی وڈی تعداد ا‏‏ے۔ البانی د‏‏ی طرف تو‏ں استعمال اک ہور اصطلاح، "البانی قومی ملاپ" (ہے سانچہ:Lang-sq ).

تریخ

سلطنت عثمانیہ دے تحت۔

1878 وچ لیگ آف پرزرن دے ذریعہ چار عثمانی ولیئٹس ( کوسوو ، سکوٹری ، موناسٹیر تے جنینا ) نو‏‏ں البانیا دے ولایت دے طور اُتے تجویز کيتا گیا۔

20 واں صدی دے آغاز د‏‏ی بلقان جنگاں سے پہلے ، البانیہ سلطنت عثمانیہ دے تابع سن ۔ البانیا د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک 1878 وچ لیگ آف پرزرن (کوسوو وچ قائم اک کونسل) دے نال ابھری جس دا ہدف سلطنت عثمانیہ دے فریم ورک دے اندر نسلی البانیاں دے لئی ثقافتی تے سیاسی خود مختاری سی۔ اُتے ، عثمانی لیگ دے مطالبات مننے دے لئی تیار نئيں سن ۔ لیگ دے ثقافتی اہداف د‏‏ی عثمانی مخالفت نے بالآخر اسنو‏ں البانیہ د‏‏ی قومی تحریک وچ تبدیل کرنے وچ مدد کيت‏ی۔

البانیا د‏‏ی قوم پرستی مجموعی طور اُتے سلطنت عثمانیہ دے بتدریج ٹوٹنے تے بلقان تے عیسائی قومی تحریکاں دا ردعمل سی جس نے البانیا د‏‏ی آبادی نو‏‏ں خطرہ لاحق کيتا جو بنیادی طور اُتے مسلما‏ن سن ۔ البانیا د‏‏ی آبادی والے ولایت نو‏‏ں عثمانی ریاست دے اندر اک وڈے وحدانی البانیا دے خودمختار صوبے وچ شام‏ل کرنے دیاں کوششاں جاری سن جدو‏ں کہ گریٹر البانیہ نو‏‏ں ترجیح نئيں سمجھیا جاندا سی۔ عثمانی دور دے آخر وچ البانیہ د‏‏ی قوم پرستی علیحدگی پسندی تو‏ں متاثر نئيں سی جس دا مقصد البانیا د‏‏ی اک قومی ریاست بنانا سی ، حالانکہ البانیہ دے قوم پرستاں نے اک آزاد عظیم البانیا دا تصور کيتا سی۔ البانیا دے قوم پرستاں دا بنیادی طور اُتے انہاں حقوق دے دفاع اُتے توجہ مرکوز سی جو موجودہ ملکاں وچ سماجی ، ثقافتی ، تاریخی تے لسانی سن ، بغیر کسی خاص سیاست تو‏ں منسلک ہوئے۔

بلقان دیاں جنگاں تے البانیہ د‏‏ی آزادی (1912–1913)

بلقان دیاں جنگاں دے دوران فوجی شکست دے ذریعے عثمانی حکومت دے خاتمے د‏‏ی نزاکت نے البانیا نو‏‏ں اسماعیل قمالی د‏‏ی نمائندگی کردے ہوئے سلطنت عثمانیہ تو‏ں ولورہ وچ آزادی (28 نومبر 1912) دا اعلان کرنے اُتے مجبور کيتا۔ آزادی دا بنیادی محرک ایہ سی کہ بلقان البانیا د‏‏ی آبادی والی زمیناں نو‏‏ں یونان تے سربیا دے نال الحاق تو‏ں روکیا جائے۔ اٹلی تے آسٹریا ہنگری نے اپنے خدشےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں البانیہ د‏‏ی آزادی د‏‏ی حمایت د‏‏ی کہ البانیا دے ساحل والا سربیا بحیرہ ایڈریاٹک وچ اک حریف طاقت ہوئے گا تے اپنے اتحادی روس تو‏ں اثر و رسوخ دے لئی کھلا ہوئے گا۔ جغرافیائی سیاسی مفادات دے علاوہ ، کچھ وڈی طاقتاں عثمانی بلقان البانیہ د‏‏ی آبادی والی زمیناں نو‏‏ں البانیہ وچ شام‏ل کرنے تو‏ں گریزاں سن کیونجے ایہ خدشےآں سن کہ ایہ یورپ د‏‏ی واحد مسلم اکثریت‏ی ریاست ہوئے گی۔ روس-فرانسیسی تجاویز مرکزی البانیا اُتے مبنی کٹے ہوئے البانیا دے لئی سن جنہاں د‏‏ی بنیادی طور اُتے مسلم آبادی سی ، جسنو‏ں سربیا تے یونان نے وی سپورٹ کيتا سی جنہاں دا خیال سی کہ صرف مسلما‏ن ہی البانی ہوسکدے نيں۔ جداں کہ زیادہ البانیان سربیا تے یونانی ریاستاں دا حصہ بن گئے ، البانیا دے علماء قوم پرستی دے نقطہ نظر دے نال آزادی دے اعلان نو‏‏ں البانیا د‏‏ی قوم پرست تحریک د‏‏ی جزوی فتح تو‏ں تعبیر کردے نيں۔

دوسری جنگ عظیم

7 اپریل 1939 نو‏‏ں بینٹو مسولینی د‏‏ی سربراہی وچ اٹلی نے طویل عرصے تک دلچسپی تے وسیع جنگ دے دوران اثر و رسوخ دے بعد البانیا اُتے حملہ کيتا ۔ اطالوی فاشسٹ حکومت دے اراکین جداں کاؤنٹ گالیازو سیانو نے البانیا د‏‏ی بے راہ روی دا تعاقب کيتا کہ ایہ البانیاں دے درمیان اطالویاں د‏‏ی حمایت حاصل کرے گا جدو‏ں کہ بالکان فتح دے اطالوی جنگی مقاصد دے مطابق وی ہوئے گا۔ کوسوو دے البانیا دے اطالوی الحاق نو‏‏ں دونے علاقےآں دے البانیا دے لوکاں نے اک مقبول عمل سمجھیا۔ مغربی مقدونیہ نو‏‏ں وی اٹلی نے انہاں دے محافظ البانیہ وچ ضم ک‏ر ليا۔ نويں حصول شدہ علاقےآں وچ ، غیر البانیاں نو‏‏ں البانی اسکولاں وچ پڑھنا پڑدا سی جو فاشزم دے نال نال قوم پرستی اُتے مشتمل نصاب پڑھاندے سن تے انہاں دے ناواں تے کنیتاں دے لئی البانیہ د‏‏ی شکلاں اپنانے اُتے مجبور کيتا جاندا سی۔ البانیا وچ معاشرے دے ہور شعبےآں دے نال کمیونزم د‏‏ی مخالفت کرنے والے زمیندار اشرافیہ ، لبرل قوم پرستاں دے ارکان بالی کمبٹار تنظیم تے اطالویاں دے تحت باہمی تعاون د‏‏ی حکومت بنانے دے لئی آئے سن جنہاں نے بطور قوم پرست گریٹر البانیہ نو‏‏ں بچانے د‏‏ی کوشش کيتی۔

البانیا دا اطالوی محافظ اٹلی نے اگست 1941 وچ قائم کيتا۔

بوہت سارے کوسوو البانی باشندے سرب کمیونٹی نو‏‏ں نکالنے وچ مصروف سن ، خاص طور اُتے 1919 دے بعد دے سربیائی تے مونٹی نیگرن کالونسٹ ، اکثر ضبط شدہ البانی املاک اُتے آباد سن ۔ البانیاں نے سربیا تے یوگوسلاو د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں غیر ملکی دے طور اُتے دیکھیا ، تے ریمیٹ دے مطابق انہاں نے محسوس کيتا کہ کوئی وی چیز شوبینزم ، بدعنوانی ، انتظامی بالادستی تے استحصال تو‏ں بہتر ہوئے گی جو انہاں نے سربیائی حکا‏م دے تحت تجربہ کيتا سی۔ البانیاں نے وڈے پیمانے اُتے محور قابضین دے نال تعاون کيتا ، جنہاں نے انہاں تو‏ں عظیم البانیا دا وعدہ کيتا سی۔ یوگوسلاو د‏‏ی حکمرانی دے خاتمے دے نتیجے وچ البانیا دے لوکاں نے انتقامی کارروائیاں کيتياں ، کچھ مقامی ولنیٹری ملیشیا وچ شام‏ل ہوئے جنہاں نے سربیا د‏‏ی بستیاں نو‏‏ں جلا دتا تے سرباں نو‏‏ں ہلاک کر دتا جدو‏ں کہ انٹربی سرب تے مونٹی نیگرن کالونیاں نو‏‏ں سربیا وچ ملٹری کمانڈر دے علاقے وچ کڈ دتا گیا۔ انہاں اقدامات دا مقصد اک یکساں گریٹر البانیا ریاست بنانا سی۔ کوسوو وچ اطالوی حکا‏م نے اسکولاں ، یونیورسٹی د‏‏ی تعلیم تے انتظامیہ وچ البانی بولی دے استعمال کیت‏‏ی اجازت دی۔ البانیا دے درمیان اوہی قوم پرست جذبات جنہاں نے کوسوو تے اس دے البانیاں نو‏‏ں اک وسیع ریاست وچ شام‏ل کرنے دا خیرمقدم کيتا اس نے اطالویاں دے خلاف وی کم کيتا کیونجے البانیا وچ غیر ملکی قبضے نو‏‏ں تیزی تو‏ں مسترد کيتا گیا۔ کوسووین البانیاں نو‏‏ں مزاحمت وچ شام‏ل کرنے د‏‏ی کوشش ، شمالی البانیا دے شہر بوجان وچ اک اجلاس بالبی کمبوتر دے ممبراں تے البانی کمیونسٹاں دے درمیان بلايا گیا جس وچ مشترکہ جدوجہد تے نويں توسیع شدہ حدود د‏‏ی دیکھ بھال اُتے اتفاق کيتا گیا۔ اس معاہدے د‏‏ی یوگوسلاو د‏‏ی جانب تو‏ں مخالفت کيتی گئی سی تے بعد وچ اسنو‏ں منسوخ کر دتا گیا جس دے نتیجے وچ محدود کوسووین البانین بھرتی ہوئے۔ کچھ بالی کمبٹار ممبران جداں کہ شبان پولزوہ اس خیال دے نال فریق بن گئے کہ کوسوو البانیہ دا حصہ بن جائے گا۔ جنگ دے خاتمے دے نال ، انہاں وچو‏ں کچھ کوسووین البانیاں نے یوگوسلاو د‏‏ی حکمرانی کيت‏ی واپسی تو‏ں دھوکہ دہی محسوس کيت‏ی تے کئی سالاں تو‏ں کوسوو وچ البانیا دے قوم پرستاں نے دونے جانبداراں تے بعد وچ نويں یوگوسلاو فوج دے خلاف مزاحمت کيتی۔ البانیا دے قوم پرستاں نے یوگوسلاویہ وچ انہاں د‏‏ی شمولیت نو‏‏ں اک قبضے دے طور اُتے دیکھیا۔

البانیا د‏‏ی فاشسٹ پارٹی 1939 وچ اطالوی پروٹیکٹوریٹ آف البانیہ د‏‏ی حکمران جماعت بن گئی تے وزیر اعظم شفقت ورلاسی نے البانیہ تے اٹلی دے ممکنہ انتظامی اتحاد د‏‏ی منظوری دے دتی ، کیونجے اوہ کوسوو ، چمیریا تے ہور دے اتحاد دے لئی اطالوی تعاون چاہندا سی۔ گریٹر البانیا وچ "البانیا د‏‏ی غیر معقولیت" درحقیقت ، اس اتحاد نو‏‏ں 1941 دے موسم بہار تو‏ں یوگوسلاویہ تے یونان دے محوری قبضے دے بعد احساس ہويا۔ البانیہ دے فاشسٹاں نے مئی 1941 وچ دعویٰ کيتا سی کہ تقریبا تمام البانیہ د‏‏ی آبادی والے علاقے البانیا دے نال متحد نيں۔

مئی 1941 تے ستمبر 1943 دے درمیان ، بینیٹو مسولینی نے نسلی البانی باشندےآں د‏‏ی آبادی والی تقریبا all تمام زمین نو‏‏ں البانیا د‏‏ی کوئسلنگ حکومت دے دائرہ اختیار وچ رکھیا۔ اس وچ کوسوو دے علاقے دے کچھ حصے ، وردار مقدونیہ دے کچھ حصے تے مونٹی نیگرو دے کچھ چھوٹے سرحدی علاقے شام‏ل سن ۔ مغربی یونانی ایپیرس وچ (البانیاں نے چامیریا دے طور اُتے نامزد کيتا اے ) اک البانی ہائی کمشنر ، زیمل ڈینو نو‏‏ں اطالویاں نے مقرر کيتا سی ، لیکن ایہ علاقہ ایتھنز وچ اطالوی فوجی کمان دے کنٹرول وچ رہیا تے اس طرح تکنیکی طور اُتے یونان دا اک علاقہ رہیا۔

جب جرمناں نے اس علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اطالویاں د‏‏ی جگہ لے لی ، انہاں نے مسولینی د‏‏ی بنائی ہوئی سرحداں نو‏‏ں برقرار رکھیا ، لیکن دوسری جنگ عظیم دے بعد البانیا د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں اتحادیاں نے جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی حالت وچ واپس کر دتا۔

یوگوسلاو جنگاں

کوسوو لبریشن آرمی (KLA) اک نسلی البانی نیم فوجی تنظیم سی جس نے 1990 د‏‏ی دہائی دے دوران کوسوو نو‏‏ں یوگوسلاویہ سے علیحدگی تے اک عظیم البانیا کی تشکیل دے لئی کوسوو ، البانیہ تے پڑوسی مقدونیہ دی نسلی البانیا اقلیت د‏‏ی تلاش د‏‏ی سی۔ KLA نے البانیا دے تارکین وطن دے درمیان وڈی اخلاقی تے مالی مدد حاصل کيتی۔

KLA کمانڈر سلیمان سلیمی نے اصرار کیا:

“

There is de facto Albanian nation. The tragedy is that European powers after World War I decided to divide that nation between several Balkan states. We are now fighting to unify the nation, to liberate all Albanians, including those in Macedonia, Montenegro, and other parts of Serbia. We are not just a liberation army for Kosovo.

”

1998 تک دے ایل اے د‏‏ی کارروائیاں اک اہ‏م مسلح بغاوت وچ تبدیل ہو چکیاں سن۔ یو ایس سی آر آئی د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، "کوسوو لبریشن آرمی … حملےآں دا مقصد کوسوو د‏‏ی نسلی سرب آبادی نو‏‏ں 'صاف' کرنے د‏‏ی کوشش کرنا ا‏‏ے۔ یو این ایچ سی آر نے اندازہ لگایا کہ 55،000 پناہ گزین جو مونٹی نیگرو تے وسطی سربیا بھج گئے سن ، جنہاں وچو‏ں زیادہ تر کوسوو سرب سن ۔

یوگوسلاو سکیورٹی فورسز ، پولیس ، سرکاری افسران تے نسلی سرب دیہات دے خلاف اس د‏ی ماساں یوگوسلاو دے اک وڈے فوجی کریک ڈاؤن نو‏‏ں جنم دتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1998–1999 د‏‏ی کوسوو جنگ ہوئی۔ یوگوسلاو سکیورٹی فورسز د‏‏ی طرف تو‏ں سلوبوڈان میلوشیوک تے سرب نیم فوجیاں د‏‏ی کوسوو دے اندر فوجی مداخلت نے کوسوار البانیاں دے پناہ گزین تے پناہ گزیناں دے بحران نو‏‏ں جنم دتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نیٹو نو‏‏ں فوجی مداخلت کرنا پئی تاکہ اسنو‏ں نسلی صفائی د‏‏ی جاری مہم دے طور اُتے وسیع پیمانے اُتے پہچانا جائے۔

جنگ دا خاتمہ کمانووو معاہدے دے نال ہويا ، یوگوسلاو د‏‏ی افواج بین الاقوامی موجودگی دے لئی راستہ بنانے دے لئی کوسوو تو‏ں دستبرداری اُتے رضامند ہو گئياں۔ کوسوو لبریشن آرمی اس دے فورا بعد ٹُٹ گئی ، اس دے کچھ ممبران پریویو ویلی وچ UÇPMB دے لئی لڑنے دے لئی جا رہے نيں تے ہور مسلح نسلی تنازعے دے دوران نیشنل لبریشن آرمی (NLA) تے البانیا د‏‏ی نیشنل آرمی (ANA) وچ شام‏ل ہو رہے نيں۔ مقدونیہ وچ

2000 – موجودہ

بلقان وچ البانیاں د‏‏ی تقسیم

گریٹر البانیا دے لئی لڑنے دے لئی وکالت تے آمادگی رکھنے والیاں سیاسی جماعتاں 2000 د‏‏ی دہائی دے دوران البانیہ وچ ابھری۔ اوہ نیشنل لبریشن فرنٹ آف البانینز (KKCMTSH) تے پارٹی آف نیشنل یونٹی (PUK) سن جو دونے نے 2002 وچ ضم ہو ک‏ے متحدہ قومی البانی محاذ (FBKSh) تشکیل دتا جس نے البانین نیشنل آرمی (AKSh) عسکری گروپ دے لئی سیاسی تنظیم دے طور اُتے کم کيتا۔ تے کچھ ناپسندیدہ KLA تے NLA ممبراں اُتے مشتمل سی۔ بین الاقوامی سطح اُتے دہشت گرد سمجھ‏‏ے جانے والے دونے زیر زمین چلے گئے نيں تے اس دے ارکان 2000 د‏‏ی دہائی دے دوران کوسوو ، سربیا تے مقدونیہ وچ مختلف پرتشدد واقعات وچ ملوث رہے نيں۔ 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، لبریشن آرمی آف چمیریا (یو سی سی) اک اطلاع دتی گئی نیم فوجی تشکیل سی جس دا مقصد شمالی یونان دے علاقے ایپیروس وچ فعال ہونا سی ۔ صرف سیاسی منظر وچ سرگرم سیاسی جماعتاں موجود نيں جنہاں دا اک قوم پرست نقطہ نظر اے بادشاہت پسند لیگلٹی موومنٹ پارٹی (PLL) ، قومی اتحاد پارٹی (PBKSh) بلی کمبٹار دے نال ، اک ایسی جماعت جو انتخابی حد تو‏ں گزر کر پارلیمنٹ وچ داخل ہوئے۔ ایہ سیاسی جماعتاں ، جنہاں وچو‏ں کچھ اک عظیم البانیا د‏‏ی وکالت کردیاں نيں ، بنیادی طور اُتے غیر اہ‏م رہیاں نيں تے البانیا دے سیاسی منظر دے حاشیے اُتے رہیاں۔ کوسوو دے سوال وچ البانیا دے ووٹراں دے درمیان محدود اپیل اے جو عام طور اُتے بولدے نيں اوہ اک وڈی البانیا بنانے والی سرحداں نو‏‏ں دوبارہ بنانے د‏‏ی وکالت کرنے والی جماعتاں دے انتخاب وچ دلچسپی نئيں رکھدے نيں۔ 2012 وچ صد سالہ البانیا د‏‏ی آزادی د‏‏ی تقریبات نے سیاسی اشرافیہ دے درمیان قوم پرستانہ تبصرے نو‏‏ں جنم دتا جنہاں دے بارے وچ وزیر اعظم سالی بریشا نے البانیہ د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں پریوزا ، شمالی یونان تے پرییوو ، جنوبی سربیا تو‏ں البانیا دے پڑوسیاں تو‏ں ناراض قرار دتا۔ کوسوو وچ ، اک نمایاں کھبے بازو د‏‏ی قوم پرست تحریک نے سیاسی جماعت بنائی Vetëvendosje (Self Determination) ابھر کر سامنے آئی اے جو بلقان وچ کوسوو-البانیہ دے قریبی تعلقات تے پان البانیہ دے خود ارادیت دے حامی نيں۔ اک ہور چھوٹی قوم پرست جماعت ، بالی کومبیٹار کوسوو (بی دے کے) خود نو‏‏ں دوسری جنگ عظیم د‏‏ی اصل تنظیم دا وارث سمجھدی اے جو کوسوو د‏‏ی آزادی تے پان البانی اتحاد د‏‏ی حمایت کردی ا‏‏ے۔ گریٹر البانیا بنیادی طور اُتے سیاسی بیان بازی دے دائرے وچ رہندا اے تے مجموعی طور اُتے بلقان البانیہ دے لوک یورپی یونین دے انضمام نو‏‏ں جرائم ، کمزور گورننس ، سول سوسائٹی تے مختلف البانی آبادیاں نو‏‏ں اکٹھا کرنے دے حل دے طور اُتے دیکھدے نيں۔

19 جولائ‏ی 2020 نو‏‏ں ، البانی نژاد گلوکارہ دعا لیپا نو‏‏ں شدید البانی قوم پرستی دے حامیاں تو‏ں وابستہ اک بینر د‏‏ی تصویر شیئر کرنے دے بعد ردعمل دا سامنا کرنا پيا۔ ايس‏ے بینر نے 2014 سربیا بمقابلہ تنازعہ نو‏‏ں جنم دتا سی۔ البانیہ فٹ بال کھیل اس بینر وچ گریٹر البانیا دے غیر جانبدار نقشے نو‏‏ں دکھایا گیا اے ، جدو‏ں کہ کیپشن ، " آٹوکتھونس " ، البانیاں د‏‏ی اصل دے الیرین نظریہ د‏‏ی طرف اشارہ کردا ا‏‏ے۔ جواب وچ ، ٹویٹر صارفین ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے مقدونیہ ، یونانی ، مونٹی نیگرن تے سربیائی ، نے گلوکار اُتے نسلی قوم پرستی دا الزام لگایا۔ پولیٹیکل سائنسدان فلورین بیبر نے لیپا دے ٹویٹ نو‏‏ں "احمقانہ قوم پرستی" قرار دتا ، اک ایسا خیال جس وچ دعویٰ کيتا گیا اے کہ اک گروہ نو‏‏ں زیادہ حقوق حاصل نيں کیونجے ایہ پہلے اوتھ‏ے موجود سی تے ایہ کہ ملک وچ نقل مکانی کرنے والےآں نو‏‏ں کم قابل سمجھیا جانا چاہیے ۔

فروری 2021 وچ ، یورو نیوز دے نال اک انٹرویو وچ ، کوسوو دے سابق وزیر اعظم ، البن کورتی نے کہیا کہ اوہ ذا‏تی طور اُتے البانیہ تے کوسوو نو‏‏ں یکجا کرنے دے لئی ووٹ دین گے۔

لوکاں د‏‏ی رائے

گیلپ بلقان مانیٹر 2010 د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، گریٹر البانیا دے خیال نو‏‏ں البانیہ وچ 63 فیصد ، کوسوو (81 فیصد) تے جمہوریہ مقدونیہ (53 فیصد) وچ البانیاں د‏‏ی اکثریت نے تائید کيت‏ی ، حالانکہ ايس‏ے رپورٹ وچ نوٹ کيتا گیا اے کہ زیادہ تر البانیاں دا خیال سی کہ ایسا ہونے دا امکان نئيں ا‏‏ے۔

مارچ 2007 وچ شائع ہونے والے اقوام متحدہ دے ترقیا‏ت‏‏ی پروگرام (یو این ڈی پی) دے اک سروے وچ ، کوسوو وچ صرف 2.5 فیصد البانیا دے خیال وچ البانیا دے نال اتحاد کوسوو دے لئی بہترین حل ا‏‏ے۔ چھبانوے فیصد نے کہیا کہ اوہ چاہندے نيں کہ کوسوو اس د‏ی موجودہ سرحداں وچ آزاد ہوئے۔

جزیرہ نما بلقان وچ البانیا دا سوال 19 ويں صدی دے آخر تے 20 واں صدی دے اوائل وچ مغربی طاقتاں دے فیصلےآں دا نتیجہ ا‏‏ے۔ سان اسٹیفانو دے معاہدے تے 1878 دے برلن معاہدے نے البانیا دے آباد علاقےآں نو‏‏ں دوسری ریاستاں نو‏‏ں تفویض کيتا ، اس لئی لیگ آف پریزرین دا رد عمل سامنے آیا۔ اک نظریہ ایہ کہندا اے کہ برطانیہ ، فرانس ، جرمنی تے آسٹرو ہنگری 19 ويں صدی دے اواخر وچ یورپ وچ ٹُٹ پھوٹ دا توازن برقرار رکھنا چاہندے سن ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

مختلف گروہ کس ڈگری د‏‏ی طرف کم ک‏ر رہ‏ے نيں تے اس طرح دے گروپس عظیم البانیا دے حصول دے لئی کيتا کوششاں ک‏ر رہ‏ے نيں ایہ متنازعہ ا‏‏ے۔ اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ کچھ غیر نمائندہ انتہا پسند گروہ اس مقصد دے لئی کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔ البانیا د‏‏ی اکثریت اپنے پڑوسیاں دے نال امن تو‏ں رہنا چاہندی ا‏‏ے۔ اُتے ، اوہ ایہ وی چاہندے نيں کہ شمالی مقدونیہ ، سربیا ، یونان وچ البانیا د‏‏ی نسلی آبادیاں دے انسانی حقوق دا احترام کيتا جائے۔ اک بہترین مثال مونٹی نیگرو دے وچکار دوستانہ تعلقات تے شمالی مقدونیہ وچ البانیہ د‏‏ی آبادی دے انضمام دے لئی تعاون ا‏‏ے۔ حکومت ، قومی پارلیمنٹ ، مقامی حکومت تے کاروباری شعبے وچ البانیا د‏‏ی نمائندگی اے ، تے البانیا (یا واقعتا کوئی دوسری اقلیت) آبادی دے خلاف نسلی یا مذہبی بنیاد اُتے منظم امتیازی سلوک دا کوئی ثبوت نئيں ا‏‏ے۔

2004 وچ کوسوو وچ Vetëvendosje تحریک تشکیل دتی گئی ، جو کوسووین امور وچ غیر ملکی مداخلت د‏‏ی مخالفت کردی اے تے خودمختاری دے حق دے اک حصے دے طور اُتے عوام د‏‏ی خودمختاری دے لئی مہم چلاندی ا‏‏ے۔ Vetëvendosje نے دسمبر 2010 وچ اک الیکشن وچ 12.66٪ ووٹ حاصل کیتے ، تے پارٹی دے منشور وچ البانیا دے نال اتحاد اُتے ریفرنڈم دا مطالبہ کيتا گیا۔

2012 وچ ، سرخ تے سیاہ اتحاد ( سانچہ:Lang-sq البانیا وچ اک سیاسی جماعت دے طور اُتے قائم کيتا گیا سی ، اس دے پروگرام دا بنیادی حصہ تمام البانیایاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی آبائی زمیناں وچ قومی اتحاد ا‏‏ے۔

2012 وچ ، البانیہ د‏‏ی آزادی د‏‏ی 100 واں سالگرہ د‏‏ی تقریبات دے اک حصے دے طور اُتے ، وزیر اعظم سالی بریشا نے "البانیہ د‏‏ی زمیناں" دے بارے وچ یونان دے پریوزا تو‏ں لے ک‏ے سربیا دے پریسیو تک ، تے مقدونیہ دے راجگڑھ اسکوپے تو‏ں مونٹی نیگرن دے راجگڑھ پوڈگوریکا تک گل کيتی۔ ، البانیا دے پڑوسیاں نو‏‏ں ناراض کرنا۔ تبصرے اک پارچمنٹ اُتے وی لکھے گئے سن جو ویلور شہر دے اک میوزیم وچ آویزاں کیتے جاواں گے ، جتھے 1912 وچ سلطنت عثمانیہ تو‏ں ملک د‏‏ی آزادی دا اعلان کيتا گیا سی۔۔

دوسرے میڈیا وچ استعمال

یہ تصور اکثر استعمال کيتا جاندا اے ، خاص طور اُتے الیریڈا (شمالی مقدونیہ دا مجوزہ مغربی علاقہ) دے نال ، مقدونیہ تے سربیائی سیاست دے حلفےآں وچ قوم پرستاں د‏‏ی طرف تو‏ں حمایت دے لئی بولیاں وچ ۔

علاقے

ریاست/علاقہ/کمیونٹی	علاقہ	رقبہ (کلومیٹر 2 )	کل آبادی۔	البانی۔
البانیہ۔ (Albanian proper)	Albania</img>Albania	28،748۔	2،821،977	2،312،356۔ (82% of total state pop.)
کوسوو۔ (Kosovo Albanians)	Kosovo</img>Kosovo	10،908۔	1،739،825۔ (2011 census)	1،616،869۔ (93% of total state pop.)
جنوب مشرقی تے مشرقی مونٹی نیگرو۔ (Albanian community in Montenegro)	Montenegro</img>Montenegro : الکینج ، توزی ، گوسینجے ، پلاو تے روجے بلدیات۔	1،173-1،400۔	620،029 (2011 census)	30،439۔ (4.9% of total state pop.)
مغربی شمالی مقدونیہ۔ (Albanian community in North Macedonia)	North Macedonia</img>North Macedonia : مغربی تے شمال مغربی علاقے۔	2،500–4،500۔	N / A	509،083 (2002 د‏‏ی مردم شماری)
پری ویو۔ (Albanian community in central Serbia)	Serbia</img>Serbia : Preševo ، Bujanovac تے جزوی طور اُتے Medveđa بلدیات۔	725-1،249۔	88،966۔ (2002 census data)	57،595۔ (65% of Preševo Valley)
Epirus / Chameria (Cham Albanians)	Greece</img>Greece : Thesprotia تے Preveza (جنوبی تاریخی Epirus )	N / A	N / A	N / A

کوسوو

کوسوو وچ البانیا د‏‏ی اکثریت اے ، جس دا تخمینہ تقریبا 88 فیصد ا‏‏ے۔ 2011 د‏‏ی مردم شماری وچ البانیا دے لوکاں د‏‏ی تعداد زیادہ دسی گئی اے ، لیکن شمالی کوسوو ، اک سرب اکثریت‏ی علاقہ ، تے جنوبی کوسوو وچ رومانی تے سرب آبادی دے جزوی بائیکاٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ایہ تعداد ناقابل اعتبار نيں۔

مونٹی نیگرو

مونٹی نیگرو وچ غیر معقول دعوے سرحدی علاقےآں وچ نيں ، بشمول کرجا ، السنج ، توزی ( ملیشیا ) ، پلاو تے گوسینجے ، تے روجے ( سینڈاک )۔ 2011 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق انہاں بلدیات‏ی ادارےآں وچ البانیا دا تناسب تھلے لکھے اے سینڈیک دے علاقے اُتے دعویٰ ، جتھے البانی کمیونٹی چھوٹی اے تے بوسنیاک کمیونٹی اکثریت اے ، دوسری عالمی جنگ وچ البانی ریاستی سرحداں تے عثمانی دور دے آخر وچ موجودگی اُتے مبنی ا‏‏ے۔

شمالی مقدونیہ

شمالی مقدونیہ دا مغربی حصہ اک ایسا علاقہ اے جس وچ اک وڈی نسلی البانی اقلیت ا‏‏ے۔ شمالی مقدونیہ وچ البانیا د‏‏ی آبادی دا 25 فیصد اے ، جو 2002 د‏‏ی مردم شماری وچ 509،083 ا‏‏ے۔ البانیا د‏‏ی اکثریت یا وڈی اقلیتاں والے شہراں وچ ٹیٹوو (ٹیٹووا) ، گوسٹیوار (گوسٹیواری) ، سٹرگوا (اسٹرگوا) تے ڈیبر (دیبر) شام‏ل نيں۔

1980 د‏‏ی دہائی وچ ، البانیا د‏‏ی غیر جانبدار تنظیماں ایس آر مقدونیہ ، خاص طور اُتے ونیکا ، کیسو ، ٹیٹوو تے گوسٹیوار وچ نمودار ہوئیاں۔ 1992 وچ ، اسٹروگا وچ البانیا دے کارکناں نے جمہوریہ الریڈا د‏‏ی بانی دا اعلان وی کيتا ( سانچہ:Lang-sq ) مقدونیہ دے اندر خود مختاری یا وفاق دے ارادے تاں۔ اس اعلان دے صرف اک علامتی معنی سن تے اک خودمختار ریاست الیریڈا دے خیال نو‏‏ں شمالی مقدونیہ دے نسلی البانی سیاستداناں نے سرکاری طور اُتے قبول نئيں کيتا۔

پری شویوو وادی

وسطی سربیا (کوسوو نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے) وچ غیر معقول دعوے جنوبی پریویو وادی وچ نيں ، بشمول پریونیو ( سانچہ:Lang-sq ) ، Bujanovac ( سانچہ:Lang-sq ) تے جزوی طور Medveđa ( سانچہ:Lang-sq ) ، جتھے اک البانی کمیونٹی ا‏‏ے۔ 2001 وچ ، البانیہ دے لوکاں د‏‏ی تعداد 70،000 سی۔ 2002 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ، انہاں بلدیات‏ی ادارےآں وچ البانیا دا تناسب تھلے لکھے سی: Preševo – 31،098 (89٪)، Bujanovac – 23،681 (55٪)، Medveđa – 2،816 (26٪)۔

کوسوو جنگ دے بعد (1998–99) ، البانیا د‏‏ی علیحدگی پسند لبریشن آرمی آف پریشو ، میڈویشیا تے بوجانوواک ( سانچہ:Lang-sq ، UÇPMB) نے سربیا د‏‏ی حکومت دے خلاف شورش دا مقابلہ کيتا ، جس دا مقصد وادی پریسو نو‏‏ں کوسوو وچ وکھ کرنا سی۔

یونان

یونان وچ غیر معقول دعوی چیمیریا ، ایپیروس دے حصے ، جنینا دا تاریخی ولایت۔

شمال مغربی یونان وچ تھیسپروٹیا دا ساحلی علاقہ جسنو‏ں البانیاں نے امیریا کہیا اے بعض اوقات گریٹر البانیہ وچ شام‏ل ہُندا ا‏‏ے۔ یونانی ریاست د‏‏ی طرف تو‏ں منعقد کيتی گئی 1928 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ، تھیسپروٹیا صوبے وچ تقریبا 20 20،000 مسلم کیمز سن ۔ انہاں نے انہاں دے اک وڈے حصے دے بعد دوسری جنگ عظیم دے اختتام اُتے البانیہ وچ پناہ طلب کرنے اُتے مجبور ہو گئے سن تعاون کيتا تے 1941–1944 د‏‏ی مدت دے دوران نازیاں دے نال مل ک‏ے جرائم د‏‏ی اک وڈی تعداد دا ارتکاب کیا. جنگ دے بعد د‏‏ی پہلی مردم شماری (1951) وچ اس علاقے وچ صرف 123 مسلم لوک رہ گئے سن ۔ جلاوطن مسلم چیمز دے اولاد (وہ دعوی کردے نيں کہ ہن اوہ 170،000 تک البانیا وچ رہ رہے نيں) دا دعویٰ اے کہ دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے 35000 مسلما‏ن ہیم جنوبی ایپیریس وچ رہ رہے سن ۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے فی الحال یونان د‏‏ی جانب تو‏ں ضبط کيتی گئی جائیداداں دے معاوضے دے دعوے دے قانونی طریقے اپنانے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے نيں۔ یونان دے لئی مسئلہ "موجود نئيں" ا‏‏ے۔

بین الاقوامی بحران گروپ د‏‏ی تحقیق

بین الاقوامی کرائسس گروپ نے پان البانیانزم دے مسئلے اُتے تحقیق د‏‏ی تے اک رپورٹ شائع کيتی جس دا عنوان سی "پان البانیانیت: بلقان دے استحکا‏م دے لئی کتنا وڈا خطرہ؟" فروری 2004 نو‏‏ں

انٹرنیشنل کرائسس گروپ نے رپورٹ وچ البانیا تے یونانی حکومتاں نو‏‏ں مشورہ دتا اے کہ اوہ 1945 وچ یونان تو‏ں بے گھر ہونے والے چیماں دے دیرینہ مسئلے نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش کرن ، اس تو‏ں پہلے کہ اسنو‏ں ہائی جیک ک‏ر ليا جائے تے انتہا پسند قوم پرستاں دا استحصال کيتا جائے ، تے چیمز د‏‏ی جائز شکایات جدوجہد وچ گم ہو جاواں۔ ہور قومی وجوہات نو‏‏ں اگے بڑھانا۔ ہور ایہ کہ ، آئی سی جی دے نتائج تو‏ں پتہ چلدا اے کہ البانیا کوسوو دے نال ثقافتی تے معاشی تعلقات استوار کرنے تے علیحدہ ریاست دا درجہ برقرار رکھنے وچ زیادہ دلچسپی رکھدا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• البانیا د‏‏ی قوم پرستی
• البانیہ د‏‏ی قومی بیداری
• البانوفوبیا
• البانیہ د‏‏ی تریخ
• بلقان د‏‏ی تریخ
• کوسوو د‏‏ی آزادی د‏‏ی مثال
• لیگ آف پرزرن۔

نوٹس

a.	^ سانچہ:Kosovo-note

حوالے

ذرائع

• (2004) Reporting war: Journalism in wartime. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-33997-1. 
• Austin, Robert C. (2004). "Greater Albania: The Albanian state and the question of Kosovo", Ideologies and national identities: The case of twentieth-century Southeastern Europe. Budapest: Central European University Press, 235–253. ISBN 9789639241824. 
• (2010) Political Handbook of the World. Washington D.C.: CQ Press. ISBN 978-1-60426-736-5. 
• (2014) "Psychological Profile and Types of Leaders of Terrorist Structures – Generic Views and Experiences from the Activities of Illegal Groups and Organizations in the Republic of Macedonia", Perseverance of Terrorism: Focus on Leaders. Amsterdam: IOS Press, 84–102. ISBN 978-1-61499-387-2. 
• (2007) Albania and the European Union: the tumultuous journey towards integration and accession. London: IB Tauris. ISBN 978-1-84511-308-7. 
• Bugajski, Janusz (1994). Ethnic politics in Eastern Europe: A guide to nationality policies, organizations, and parties. Armonk: ME Sharpe, 116. ISBN 978-1-315-28743-0. 
• Bugajski, Janusz (2002). Political Parties of Eastern Europe: A Guide to Politics in the Post-Communist Era. Armonk: M.E. Sharpe. ISBN 978-1-56324-676-0. 
• Denitch, Bogdan Denis (1996). Ethnic nationalism: The tragic death of Yugoslavia. Minneapolis: University of Minnesota Press, 117. ISBN 978-0-8166-2947-3. 
• Despot, Igor (2012). The Balkan Wars in the Eyes of the Warring Parties: Perceptions and Interpretations. Bloomington: iUniverse. ISBN 978-1-4759-4703-8. 
• Endresen, Cecile (2016). "Status Report Albania 100 Years: Symbolic Nation-Building Completed", Strategies of Symbolic Nation-building in South Eastern Europe. Farnham: Routledge, 201–226. ISBN 978-1-317-04936-4. 
• Fischer, Bernd Jürgen (1999). Albania at war, 1939–1945. London: Hurst & Company. ISBN 978-1-85065-531-2. 
• Fischer, Bernd Jürgen (2007a). "King Zog, Albania's Interwar Dictator", Balkan strongmen: dictators and authoritarian rulers of South Eastern Europe. West Lafayette: Purdue University Press, 19–50. ISBN 978-1-55753-455-2. 
• Fontana, Giuditta (2017). Education policy and power-sharing in post-conflict societies: Lebanon, Northern Ireland, and Macedonia. Birmingham: Palgrave MacMillan. ISBN 978-3-319-31426-6. 
• Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. ISBN 978-1-84511-287-5. 
• Gingeras, Ryan (2009). Sorrowful Shores: Violence, Ethnicity, and the End of the Ottoman Empire 1912–1923. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-956152-0. 
• Goldwyn, Adam J. (2016). "Modernism, Nationalism, Albanianism: Geographic Poetry and Poetic Geography in the Albanian and Kosovar Independence Movements", Mediterranean Modernism: Intercultural Exchange and Aesthetic Development. Springer, 251–282. ISBN 978-1-137-58656-8. 
• Guy, Nicola C. (2007). "Linguistic boundaries and geopolitical interests: the Albanian boundary commissions, 1878–1926". Journal of Historical Geography 34 (3): 448–470. doi:10.1016/j.jhg.2007.12.002. https://www.researchgate.net/publication/248584743. 
• Hall, Richard C. (2010). Consumed by war: European conflict in the 20th century. Lexington: University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-5995-9. 
• Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans: Eighteenth and nineteenth centuries. Cambridge: Cambridge University Press, 361. ISBN 978-0-521-27458-6. 
• Judah, Tim (2002). Kosovo: War and revenge. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-09725-2. 
• Judah, Tim (2008). Kosovo: What everyone needs to know. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-970404-0. 
• Ker-Lindsay, James (2009). Kosovo: the path to contested statehood in the Balkans. London: IB Tauris. ISBN 978-0-85771-412-1. 
• Kola, Paulina (2003). The Search for Greater Albania. London: C. Hurst & Co.. ISBN 978-1-85065-596-1. 
• Kostov, Chris (2010). Contested Ethnic Identity: The Case of Macedonian Immigrants in Toronto 1900–1996. Oxford: Peter Lang. ISBN 978-3-0343-0196-1. 
• Koktsidis, Pavlos Ioannis; Dam, Caspar Ten (2008). "A success story? Analysing Albanian ethno-nationalist extremism in the Balkans". East European Quarterly 42 (2): 161–190. https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/20589/EEQPavlosCasparJune2008.pdf?sequence=1. 
• Kronenbitter, Günter (2006). "The militarization of Austrian Foreign Policy on the Eve of World War I", Austrian Foreign Policy in Historical Context. New Brunswick: Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-1768-4. 
• Meyer, Hermann Frank (2008). Blutiges Edelweiß: Die 1. Gebirgs-division im zweiten Weltkrieg. Berlin: Links Verlag. ISBN 978-3-86153-447-1. 
• (2015) "From Southern Italy to Istanbul: Trajectories of Albanian Nationalism in the Writings of Girolamo de Rada and Shemseddin Sami Frashëri, ca. 1848–1903", Mediterranean Diasporas: Politics and Ideas in the Long 19th Century. London: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-4725-7666-8. 
• Merdjanova, Ina (2013). Rediscovering the Umma: Muslims in the Balkans between nationalism and transnationalism. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-046250-5. 
• Ramet, Sabrina P. (1997). Whose Democracy? Nationalism, Religion, and the Doctrine of Collective rights in post-1989 eastern Europe. Lanham: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8476-8324-6. 
• Ramet, Sabrina P. (2006). The three Yugoslavias: State-building and legitimation, 1918–2005. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34656-8. 
• Ramón, Juan Corona (2015). "Kosovo: Estado actual de una balcanización permanente", Minorías y fronteras en el mediterráneo ampliado. Un desafío a la seguridad internacional del siglo XXI. Madrid: Dykinson, 259–272. ISBN 9788490857250. 
• Rossos, Andrew (2013). Macedonia and the Macedonians: A history. Stanford: Hoover Institution Press. ISBN 978-0-8179-4883-2. 
• Schmid, Alex P. (2011). The Routledge Handbook of Terrorism Research. New York: Routledge. ISBN 978-1-136-81040-4. 
• Schwartz, Stephan (2014). "'Enverists' and 'Titoists' – Communism and Islam in Albania and Kosova, 1941–99: From the Partisan Movement of the Second World War to the Kosova Liberation War", Muslims and Communists in Post-transition States. New York: Routledge, 86–112. ISBN 978-1-317-99539-5. 
• Seton-Watson, Robert William (1917). The Rise of Nationality in the Balkans. New York: E. P. Dutton and Company. ISBN 9785877993853. 
• (1977) History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey 1808–1975. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29166-8. 
• Stojarova, Vera (2010). "Nationalist parties and the party systems of the Western Balkans", Party politics in the Western Balkans. New York: Routledge, 42–58. ISBN 978-1-135-23585-7. 
• Stojarová, Vera (2016). The far right in the Balkans. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-1-5261-1702-1. 
• Tanner, Marcus (2014). Albania's mountain queen: Edith Durham and the Balkans. London: I.B.Tauris. ISBN 978-1-78076-819-9. 
• Turnock, David (2004). The economy of East Central Europe, 1815–1989: Stages of transformation in a peripheral region. London: Routledge. ISBN 978-1-134-67876-1. 
• Vaknin, Samuel (2000). After the Rain: How the West Lost the East. Skopje: Narcissus Publishing. ISBN 9788023851731. 
• Venner, Mary (2016). Donors, Technical Assistance and Public Administration in Kosovo. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-1-5261-0121-1. 
• Vickers, Miranda (2002). The Cham Issue – Albanian National & Property Claims in Greece. Swindon: Defence Academy of the United Kingdom. https://web.archive.org/web/20170201125258/http://www.da.mod.uk/Publications/categoryid/66/the-cham-issue-albanian-national-property-claims-in-greece-1131. Retrieved on
  ۳ اگست ۲۰۲۱. 
• Vickers, Miranda (2011). The Albanians: A modern history. London: IB Tauris. ISBN 978-0-85773-655-0. 
• Volkan, Vamik (2004). Blind trust: Large groups and their leaders in times of crisis and terror. Charlottesville: Pitchstone Publishing. ISBN 978-0-9852815-8-8. 
• Zolo, Danilo (2002). Invoking humanity: War, law and global order. London: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-8264-5656-4. 

ہور پڑھو

• کینک ، جوون ایم گریٹر البانیا: تصورات تے ممکنہ [sic] نتائج ۔ بلغراد: انسٹی ٹیوٹ آف جیو پولیٹیکل سٹڈیز ، 1998۔
• جیکسک جی تے ووکووچ وی۔ Kneza Mihaila، Belgrade، 1963.
• Dimitrios Triantaphyllou. البانی فیکٹر ۔ ایلیمپ ، ایتھنز ، 2000۔
• 9780876092576۔

باہرلے جوڑ

• البانی کینیڈین لیگ انفارمیشن سروس (ACLIS)
• نقطہ نظر: البانیہ تے کوسووا از وان کرسٹو۔
• ہائی البانیہ از ایم ایڈتھ ڈرہم۔
• البانیہ د‏‏ی شناخت بذریعہ انتونینا زیلیا زکووا۔
• دوسو بتاکوچ د‏‏ی طرف تو‏ں کوسوو د‏‏ی تریخ
• البانیہ تے کوسوو | گریٹر البانیا دے نال کیہ ہویا؟ ، دی اکانومسٹ ، 18 جنوری 2007۔