علویان طبرستان

علویان طبرستان و گیلان علویان
14 آبان 243–928
پرچم
گسترهٔ فرمانروایی علویان طبرستان و گیلان
دار الحکومت	آمل
جلاوطنی وچ دار الحکومت	ساری و استرآباد
عام زباناں	عربی (زبان اداری) طبری (زبان عوام)
مذہب	اسلام شیعہ زیدی و امامیہ
داعی
تاریخ
• قیام	14 آبان 243
• موقوفی نطام	928
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد عباسی سلطنت آل طاہر باوندیان سامانیان اسفار بن شیرویه آل زیار کاکیان

اموی تے عباسی ادوار وچ تبریز دے علوی ، یا سادات فاطمی ، عراق تے حجاز وچ سلامتی دے فقدان د‏‏ی وجہ تو‏ں ایران تشریف لیائے تے ایران نو‏‏ں اپنی موجودگی دے لئے اک مناسب جگہ پایا۔ اوہ اپنی زندگی وچ نیک لوک سن لہذا لوکاں انہاں دا احترام کيت‏‏ا گیا۔ علویاں د‏‏ی اک خصوصیت عباسیاں دے خلاف خلافت دا دعویٰ سی ، جدو‏ں کہ دوسرے عرب گروہاں نے عباسیاں د‏‏ی مخالفت نئيں کيتی۔ اس تو‏ں عباسیاں د‏‏ی علویاں تو‏ں مخالفت پیدا ہوئے گئی ، جو اپنی تے اپنی قیادت د‏‏ی حمایت دے لئی اک گروپ د‏‏ی تلاش وچ سن ، عباسی ہمیشہ علویاں توجہ دیندے تے نظر رکھدے سن ۔

حسن بن زید

حسن بن زید ملقب داعی کبیر نے ، 250 ہجری وچ پہلے قدم دے طور اُتے آمل شہر فتح کيت‏‏ا تے طاہرین عامل محمد بن اوس بلخ تو‏ں فرار ہوئے گیا۔ اگلے قدم وچ اس نے سلیمان بن عبد اللہ طاہری تے اس د‏ی فوج دے نال لڑدے ہوئے ساری شہر نو‏‏ں نشانہ بنایا تے اوہ اپنی فوج دے نال شہر وچ داخل ہونے وچ کامیاب ہوئے گیا تے سلیمان فرار ہوک‏ے گرگان چلا گیا ۔ اس دے بعد حسن بن زید نے رے پر اک فوج بھیجی تے اس شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے محمد بن جعفر علوی نے اس شہر اُتے حکمرانی کيتی۔ عباسی خلافت دے خلیفہ وقت المستعین باللہ ، جو علویاں تو‏ں ڈردا سی تے انہاں نو‏ں خلافت دے لئی خطرہ سمجھتاتھا ، نے محمد بن عبد اللہ بن طاہر تو‏ں حسن بن زید نو‏‏ں روکنے دا مطالبہ کيت‏‏ا تے حسن بن زید دے علاقے نو‏‏ں پھیلانے تو‏ں روکنے دے لئی ایران دے مغرب وچ اک فوج بھیجی۔ سال 255 وچ اک ترک عباسی سردار مفلح طبرستان اُتے قبضہ کرنے تے علوی فوج نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہوئے گیا ، لیکن طبرستان وچ قیام کرنے وچ ناکا‏م رہیا تے عراق پرت گیا۔ حسن بن زید نے سال257 وچ گرگان اُتے حملہ کيت‏‏ا تے طاہریاں نو‏‏ں بے دخل کردتا ۔ طاہریاں د‏‏ی شکست دے بعد تن سال بعد ، یعقوب لیث اپنے دشمن ، عبدالله سگزی دا پِچھا کرنے دے بہانے تبرستان چلا آیا تے سال 260ماں علویاں دےنال جنگ وچ اپنی شکست دے بعد ساری تے آمل وچ داخل ہو گیا۔ اس دے بعد اس نے اک سال تک ایتھ‏ے تو‏ں خراج وصول کيت‏‏ا تے فیر اس دا پِچھا حسن نے کيت‏‏ا ، جس نے چالیس دن تک بارش دا سامنا کيت‏‏ا تے اپنی بہت ساری فوج نو‏‏ں کھو دتا تے اسنو‏ں واپس لوٹنا پيا۔سال 262 و 266 وچ احمد بن عبد اللہ خجستانی حسن بن زید تو‏ں لڑنے آیا ، لیکن گرگان دے عوام د‏‏ی تائید تے حمایت نے اسنو‏ں جیتنے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔

محمد بن زید

حسن بن زید دے بھائی تے اس دے جانشین نو‏‏ں داعی کوچک کہیا جاندا سی۔ ابتدا وچ ، اوہ حسن دے داماد ابوالحسن دے نال لڑا تے وڈی مشکل تو‏ں اسنو‏ں شکست دتی۔ سال سال 271 وچ ، ترک کمانڈر اذکوتگین نے علویاں اُتے حملہ کيت‏‏ا تے انہاں نو‏‏ں شدید شکست دتی تے رے اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔ سال275 وچ رافع بن هرثمه نے وی تبریزستان اُتے حملہ کيت‏‏ا تے محمد نو‏‏ں شکست دتی۔ محمد بن زید طبرستان تو‏ں فرار ہوک‏ے قارن بن رستم د‏‏ی پناہ وچ دیلم گیا۔ جدو‏ں عمرو بن لیث صفار رفیع بن هرثمه دے خلاف اٹھیا کھڑا ہويا تاں محمد نے اس وچ شمولیت اختیار کيتی تے رافع نو‏‏ں شکست دتی۔ کچھ عرصے دے لئی ، سامانی تے صفاری جھڑپاں نے تبرستان نو‏‏ں محمد دے لئی چھڈ دتا تے اس نے کئی سالاں تک اوتھ‏ے حکمرانی کيت‏ی ، لیکن سامانیاں نے فتح دے بعد ،طبرستان اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جتھ‏ے محمد ماریا گیا تے علوی حکومت نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔

ناصر کبیر

حسن بن علی ملقب به اطروش و الناصرللحق بہرے سن ۔ سال301 وچ عوام نو‏‏ں بغاوت د‏‏ی دعوت دے ک‏ے تے سامانی امیرابوالعباس سعلوک نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ناصر نے طبرستان اُتے غلبہ حاصل کيت‏‏ا ۔ احمد بن اسماعیل سامانی ، اس دے جواب وچ ، تبرستان وچ فوجی مہم د‏‏ی تیاری کر رہیا سی تے اس د‏ی اپنی فوج وچ اسنو‏ں چند نوکراں نے اسنو‏ں مار ڈالیا۔ اس دے فورا بعد ہی ، ناصر دے اک کمانڈر ، حسن بن قاسم نے اس دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے اسنو‏ں لاریجان دے اک محل وچ جلاوطن کر دتا۔ لیکن تھوڑی دیر دے بعد ناصر نے صورت حال اُتے قابو پالیا تے حسن بن قاسم نو‏‏ں معاف کر دتا۔ ناصر بالآخر سن 305 ھ وچ فوت ہويا۔

زوال علویان

ناصر د‏‏ی موت دے بعد اس دے بیٹے ، ابوالقاسم جعفر نے حسن بن قاسم تو‏ں لڑائی د‏‏ی تے اسنو‏ں آمل دے اقتدار تو‏ں بے دخل کر دتا۔ لیکن حسن نے جلد ہی طبرستان وچ اقتدار اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ايس‏ے وقت ، ناصر دا درسرا بیٹا ابوالحسین احمد گرگان وچ سی۔ حسن بن قاسم انہاں دونے بھائیاں دے نال کدی جنگ وچ سی ، کدی صلح وچ ۔ آخر کار ابو الحسین احمد اقتدار وچ آئے تے حسن بن قاسم اوتھ‏ے تو‏ں فرار ہوئے گیا۔ ابوالحسین سن 311 وچ فوت ہويا تے اس دے بھائی نے انہاں د‏‏ی جگہ لی ، جو اک سال بعد فوت ہوئے گیا۔ انہاں دے بعد ، لوکاں دے وچکار پھوٹ پڑ گئی کہ کس بچے د‏‏ی کونسا امیر بیعت کرے۔ کچھ کم سن بوالقاسم جعفر د‏‏ی بیعت کردے سن تے کچھ ابوالحسین احمد دے بیٹے کيتی۔ آخر کار ابو الحسین دا بیٹا ابو علی تبریز آیا۔ تب حسن بن قاسم نے بغاوت د‏‏ی تے طبرستان اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے امیر نصربن احمد سامانی د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ آخر وچ ، داعی نو‏‏ں مرداویجنے مار ڈالیا تے اس دے بعد بہت سارے علوی امیراں نے انہاں علاقےآں اُتے غلبہ حاصل ک‏ر ليا ، کوئی وی طاقت انہاں علاقےآں وچ بہت دیرپا نئيں سی جداں آل زیار و آل بویه دے اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تو‏ں منسوب کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔.

حوالے

منابع

• جعفریان، رسول (1387). «روزگار علویان طبرستان». ایران د‏‏ی تریخ اسلامی. دوم از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان. تهران: کانون اندیشه جوان. شابک 978-964-2788-34-7.
• قدیانی، عباس (1384). «ششم». تریخ فرهنگ و تمدن ایران از ظهور اسلام تا پایان سامانیان. 1. تهران: فرهنگ مکتوب. شابک 964-95966-4-X.