Jump to content

فقہ حنفی دیاں کتاباں

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں

ابو حنیفہ نعمان بن ثابت تو‏ں منسوب فقہ فقہ حنفی کہلاندی ا‏‏ے۔ فقہ حنفی دے اصل مصادر نو‏‏ں تن حصےآں وچ تقسیم کيتا جاندا اے تے علمائے احناف دے نزدیک مسائل تن طبقات اُتے مشتمل نيں۔

ظاہر روایت(اصول)

[سودھو]

ظاہر روایت وچ شامل امام محمد د‏‏ی ایہ چھ کتاباں نيں کیونجے ایہ شہرت و تواتر دے نال مستند طریقہ تو‏ں وی منقول نيں۔ انہاں نو‏ں اصول وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں مکرر مسائل نو‏‏ں حذف ک‏ر ک‏ے ابو الفضل محمد بن احمد مروزی المعروف حاکم شہید نے انہاں نو‏ں الکافی فروع الحنفیہ دے ناں تو‏ں مرتب کيتا جس د‏‏ی شرح علامہ سرخسی نے المبسوط دے ناں تو‏ں تحریر کيتی ا‏‏ے۔

نوادر

[سودھو]

امام محمد د‏‏ی دوسری کتاباں جداں ہارونیات، کیسانیات، رقیات، امام ابو یوسف د‏‏ی کتاب الامالی حسن بن زیاد د‏‏ی کتاب المجرد تے امام ابو حنیفہ دے تلامذہ د‏‏ی دوسری کتاباں نوادر کہلاندی نيں۔ کیونجے ایہ کتاباں اس درجہ شہرت و تواتر تے معتبر ومستند طریقہ اُتے نقل نئيں ہوئیاں۔

فتاویٰ تے واقعات

[سودھو]

جن مسائل دے بارے وچ امام ابو حنیفہ د‏‏ی رائے منقول نئيں تے بعد دے مشائخ نے انہاں دے بارے وچ اجتہاد کيتا انہاں نو‏ں الواقعات یا فتاویٰ تے واقعات کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس سلسلہ وچ ابو اللیث سمرقندی د‏‏ی کتاب النوازل، علامہ ناطفی د‏‏ی مجمع النوازل و الواقعات تے صدر شہید د‏‏ی الواقعات اولین کتاباں نيں۔[۱]

فتاوی

[سودھو]
  • خلاصۃ الفتاوی،بخاری
  • فتاوی قاضی خان
  • قنیۃ المنیہ،زاہدی
  • الفتاوی التاتارخانیۃ،اندربتی
  • جامع الفتاوی،حمیدی
  • مہمات المفتی،ابن کمال پاشا
  • الفتاوی الزینیہ،ابن نجیم
  • الفتاوی العدلیہ،آیدینی
  • الفتاوی البزازیہ،کردتی
  • الفتاوی الولوالجیہ،ولوالجی
  • الفتاوی السراجیۃ،اوشی
  • جامع الفصولین،سماوہ
  • فتاوی مہدیہ،مہدی
  • فتاوی التمرتاشی
  • معین المفتی علی جواب المستفتی،تمرتاشی
  • الفتاوی الخیریہ،رملی
  • الفتاوی الانقرویہ،انقروی
  • الفتاوی الہندیہ،لجنۃ العلماء
  • العقود الدریۃ فی تنقیح الفتاوی الحامدیہ،ابن عابدین
  • کتاب النوازل،ابو اللیث سمرقندی
  • مختارات النوازل،مرغینانی
  • محیط البرہانی،برہان الدین
  • النتف فی الفتاوی،سعدی
  • الحاوی القدسی،غزنی

متون ومختصرات

[سودھو]

یہ اوہ کتاباں نيں جنہاں وچ مختصر لفظاں دے اندر وسیع معانی نو‏‏ں سمونے د‏‏ی کوشش کيتی گئی اے ۔ان وچ کچھ بہت ہی مختصر، کچھ متوسط تے کچھ وچ تھوڑی تفصیل وی اے ۔ان نو‏‏ں پنج حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے:

متقدمین د‏‏ی متون

[سودھو]
  • کتاب الکافی،للحاکم
  • مختصر الکرخی
  • مختصر الطحاوی
  • مختصر القدوری

متاخرین د‏‏ی متون

[سودھو]
  • کنز الدقائق،نسفی
  • وقایۃ الروایہ فی مسائل الہدایہ،محبوبی
  • المختار للفتوی،موصلی
  • مجمع البحرین وملتقی النیرین،ابن ساعاندی
  • النقایۃ(مختصر الوقایہ)محبوبی

جامع متون

[سودھو]
  • بدایۃ المبتدی،للمرغینانی
  • تحفۃ الفقہاء،علاء الدین سمرقندی
  • الفقہ النافع،ابو القاسم سمرقندی
  • ملتقی الابحر،حلبی
  • عیون المذاہب،کاکی

متون جدیدہ

[سودھو]
  • غرر الحکا‏م،ملاخسرو
  • تنویر الابصار،تمرتاشی
  • الاصلاح،کمال پاشا
  • مواہب الرحمن فی مذہب ابی حنیفہ النعمان،طرابلسی
  • مخزن الفقہ،اماسی
  • مجلۃ الاحکا‏م العدلیہ
  • الفقہ الحنفی وادلتہ
  • الفقہ الحنفی المیسر، زحیلی
  • الفقہ المیسر،ندوی

متون صغیرہ

[سودھو]
  • زاد الفقیر،ابن الہمام
  • منیۃ المصلی،کاشغری
  • نور الایضاح،شرنبلالی

منظومات

[سودھو]

یہ اوہ کتاباں نيں جنہاں وچ فقہا حنفیہ نے منظوم کلام وچ فقہی مسائل بیان کیتے نيں:

  • منظومۃ کنز الدقائق،مقدسی
  • منظومۃ الخلافیات،نجم الدین نسفی
  • لمعۃ البدر،فراہی
  • مستحسن الطرائق،ابن فصیح
  • قید الشرائد ونظم الفرائد،ابن وہبان
  • در المہتدی وذخر المقتدی،ہاملی
  • الفرائد السنیۃ،کواکبی
  • خلاصۃ التنویر وذخیرۃ المحتاج والفقیر،محاسنی
  • تحفۃ الطالب علماں،ابوبکر الملا
  • الفتاوی النظم،ابن حمزہ
  • حمید الآثار فی نظم تنویر الابصار،جعفری

شروحات،حواشی،تعلیقات

[سودھو]

اس دے تحت انہاں کتاباں دے ناں مذکور نيں جو کسی دوسری کتاب(متن،یا منظوم)کی شرح اے یا اس اُتے حاشیہ تے تعلیق وغیرہ لکھی گئی :

  • شرح الجامع الصغیر،بزدوی
  • شرح السیر الکبیر،سرخسی
  • شرح الجامع الصغیر،سمرقندی
  • شرح الجامع الصغیر،کردری
  • شرح الجامع الصغیر،صدر الشہید
  • شرح الجامع الصغیر،عتابی
  • شرح الزیادات،عتابی
  • شرح الجامع الصغیر،قاضی خان
  • شرح الزیادات،قاضی خان
  • شرح الجامع الصغیر، حسام الدین رازی
  • الوجیز شرح الجامع الکبیر،حصیری
  • التحریرفی شرح الجامع الکبیر،حصیری
  • التیسیر بمعانی الجامع الکبیر،خلاطی
  • النافع الکبیر لمن یطالع الجامع الصغیر،لکھنوی
  • المبسوط شرح الکافی،سرخسی
  • شرح مختصر الطحاوی،جصاص
  • شرح مختصر الطحاوی،اسبیجابی
  • بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع،شرح تحفۃ الفقہاء،کاسانی
  • الہدایہ شرح بدایہ المبتدی،مرغینانی
  • خلاصۃ الدلائل وتنقیح المسائل،حسام الدین رازی
  • کتاب النافع فی فائدے النافع،رامشی
  • الاختیار لتعلیل المختار،الموصلی
  • المستصفیٰ من المستوفی،حافظ الدین نسفی
  • تبیین الحقائق،زیلعی
  • شرح الوقایۃ ،محبوبی
  • غایۃ البیان،اتقانی
  • المنبع شرح المجمع،عینتابی
  • عقد القلائد فی حل قید الشرائد،ابن وہبان
  • کتاب الینابیع فی معرفۃ الاصول والتفاریع،رومی
  • العنایۃ شرح الہدایہ،بابرتی
  • الجوہرۃ النیرۃ شرح القدوری،حداد
  • شرح النقایۃ مختصر الوقایۃ،رومی
  • شرح الوقایہ،ابن ملک
  • السعایۃ فی شرح الوقایۃ،لکھنوی
  • عمدۃ الرعایۃ شرح الوقایۃ،لکھنوی
  • البنایۃ فی شرح الہدایۃ،عینی
  • رمز الحقائق فی شرح کنز الدقائق،عینی
  • فتح القدیر شرح الہدایہ،ابن ہمام
  • نتائج الافکار فی کشف الرموز والاسرار،قاضی زادہ
  • درر الحکا‏م شرح غرر الحکا‏م،ملا خسرو
  • ذخیرۃ العقبیٰ، توقانی
  • مستخلص الحقائق،قاری
  • تفصیل عقد القلائد بتکمیل قید الشرائد،ابن شحنہ
  • البرہان شرح مواہب الرحمن فی مذہب ابی حنیفہ النعمان،طرابلسی
  • شرح مختصر الوقایہ،برجندی
  • فتح باب العنایۃ فی شرح مختصر الوقایۃ،ملا علی قاری
  • جامع الرموز ،قہستانی
  • البحر الرائق شرح کنز الدقائق،ابن نجیم۔،وتکملتہ ،للطوری
  • مجری الانھر علی ملتقی الابحر،باقانی
  • مجمع الانھر شرح ملتقی الابحر،افندی
  • الدر المنتقی،حصکفی
  • الایضاح شرح الاصلاح،کمال پاشا
  • مراقی الفلاح شرح نور الایضاح، شرنبلالی
  • منح الغفار لشرح تنویر الابصار،تمرتاشی
  • النھر الفائق شرح کنز الدقائق،ابن نجیم الصغیر
  • تیسیر المقاصد شرح نظم الفرائد،شرنبلالی
  • رمز الحقائق شرح کنز الدقائق،مقدسی
  • الدر المختار شرح تنویر الابصار،حصکفی
  • کشف الرمز عن خبایا الکنز،حموی
  • قرۃ عیون الاخیار تکملۃ رد المحتار،محمد علاء الدین
  • اللباب فی شرح الکتاب،شرح قدوری،میدانی
  • تسہیل القدوری،برنی
  • حاشیۃ الشرنبلالی علی غرر الحکا‏م،شرنبلالی
  • حاشیۃ الطحطاوی علی الدر المختار،طحطاوی
  • حاشیۃ الحلبی علی الدر المختار،حلبی
  • حاشیۃ السندی علی الدر المختار،عابد السندی
  • حاشیۃ الطحطاوی علی مراقی الفلاح، طحطاوی
  • حاشیہ ابن عابدین علی الدرالمختار،ابن عابدین شامی
  • حاشیہ علی الہدایۃ،خیازی
  • حاشیہ الشلبی علی تبیین الحقائق،ابن یونس شلبی
  • منحة الخالق،حاشیہ ابن عابدین علی البحر

کتاباں الخلاف

[سودھو]

وہ کتاباں جنہاں وچ اصلا اوہ مسائل بیان کیتے گئے نيں جنہاں وچ فقہا دا اختلاف نيں،ہور مسائل نو‏‏ں تبعا تے ضمنا بیان کيتا گیا اے:

  • مختصر اختلاف العلماء،جصاص
  • الاسرار،ابوزید دبوسی
  • رؤوس المسائل،زمخشری
  • طریقۃ الخلاف،اسمندی
  • حقائق المنظومۃ،افشنجی
  • اللباب فی الجمع بین السنۃ والکتاب،منبجی
  • المصفیٰ،حافظ الدین نسفی
  • زبدۃ الاحکا‏م فی اختلاف الائمہ الاعلام،غزنوی
  • التجرید، للقدوری
  • التجنیس والہور،مرغینانی

تالیفات خاصہ

[سودھو]

ان تو‏ں اوہ کتاباں مراد نيں جو کسی خاص موضوع یا تمام ابواب د‏‏ی بجائے چند موضوعات اُتے مشتمل نيں:

  • کتاب الخراج،ابو یوسف
  • الرد علی سیر الاوزاعی،ابویوسف
  • اختلاف ابی حنیفہ و ابن ابی لیلی،ابویوسف
  • الحجۃ علی اہل المدینہ،شیبانی
  • الکسب،شیبانی
  • اصول العلاقات الدولیہ،شیبانی
  • کتاب الشروط الصغیر،طحاوی
  • شرح کتاب النفقات،صدر الدین شہید
  • جامع احکا‏م الصغار،استروشنی
  • کتاب الفصول،استروشنی
  • تحفۃ الملوک،رازی
  • منیۃ المصلی وغنیۃ المبتدی،کاشغری
  • نصاب الاحتساب،سنامی
  • منحۃ السلوک فی شرح تحفۃ الملوک،عینی
  • موجبات الاحکا‏م وواقعات الایام،ابن قطلوبغا
  • الاسعاف فی احکا‏م الاوقاف،طرابلسی
  • غنیۃ المتملی فی شرح منیۃ المصلی،حلبی
  • مختصر غنیۃ المتملی،حلبی
  • مسعفۃ الحکا‏م علی الاحکا‏م،تمرتاشی
  • مجمع الضمانات،بغدادی
  • ہدیۃ ابن العماد لعباد العباد،عمادی
  • فقہ الملوک ومفتاح الرتاج المرصد علی خزانۃ کتاب الخراج،رحبی
  • خلاصۃ الکیدانی

فقہ حنفی د‏‏ی مشہور کتاباں

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. قاموس الفقہ جلد اول، صفحہ 378، خالد سیف اللہ رحمانی، زمزم پبلشر کراچی2007ء
  2. تعریفات علوم درسیہ، صفحہ 68, مفتی محمد عبد اللہ قادری، والضحیٰ پبلیکیشنز، لاہور