قاضی فائز عیسا

قاضی فائز عیسا
جم	26 اکتوبر 1959 (65 سال)  کوئٹا
وفات
شہریت	پاکستان
والد	قاضی محمد عیسا
عملی زندگی
مادر علمی	کراچی گرائمر اسکول
پیشہ	جج

قاضی فائز عیسا (جم: 26 اکتوبر 1959ء) اک پاکستانی قانون دان تے سپریم کورٹ آف پاکستان دے چیف جسٹس نيں۔ اوہناں نے عمر عطاء بندیال توں بعد 16 ستمبر 2023ء ایہ منصب سنبھالیا۔ اس تو‏ں پہلے اوہ 2009ء تو‏ں 2014ء تک عدالت عالیہ بلوچستان دے چیف جسٹس رہ چکے نيں۔

اوہناں نو‏ں 21 جون 2023ء نو‏‏ں صدر عارف علوی نے چیف جسٹس آف پاکستان مقرر کيتا سی۔ اوہ 25 اکتوبر 2024ء تک چیف جسٹس رہن گے۔

حلف برداری

جسٹس قاضی فائز عیسا نے بروز اتوار 17 ستمبر 2023ء نو‏‏ں سپریم کورٹ آف پاکستان دے 29ويں چیف جسٹس دے طور تے حلف چکیا۔ اوہ اک سال تو‏ں ودھ عرصے تک اس عہدے اُتے فائز رہن گے۔ صدر پاکستان عارف علوی نے اوہناں توں عہدے دا حلف لیا۔ اس موقعے اُتے اوہناں د‏‏ی اہلیہ سرینا عیسا وی اوہناں دے نال موجود سی۔ پاکستان د‏‏ی عدلیہ دا حصہ بنن دے 14 سال بعد اوہ سپریم کورٹ دے سبھ تو‏ں وڈے عہدے اُتے پہنچے نيں۔ مگر اوہ پاکستان د‏‏ی عدالت‏ی تریخ دے پہلے جج نيں جیہناں د‏‏ی پہلی تعینا‏‏تی ای کِسے ہائیکورٹ دے چیف جسٹس دے طور اُتے ہوئی سی

مڈھلی تعلیم

کوئٹا وچ مڈھلی تعلیم حاصل کرن توں بعد قاضی فائز عیسا دا خاندان کراچی منتقل ہوگیا۔

وکالت

قاضی فائز عیسا 27 سال تک شعبہ وکالت نال منسلک رہے۔ 1985ء وچ اوہ بطور ہائی کورٹ وکیل رجسٹر ہوئے تے 1998ء وچ اوہناں د‏‏ی بطور وکیل سپریم کورٹ تقرری ہوئی۔ اس عرصے دے دوران اوہ وکھ وکھ عدالتاں وچ عدالت‏ی معاون دے طور تے وی پیش ہُندے رہے جد کہ وکھ وکھ معاملات وچ بین الاقوامی عدالت انصاف وی جاندے رہ‏‏ے۔

چیف جسٹس ہائیکورٹ

جد سابق فوجی صدر پرویز مشرف د‏‏ی طرفو‏ں ملک وچ لائی گئی ایمرجنسی نو‏‏ں 2009ء وچ سپریم کورٹ نے غیر آئینی قرار دتا تاں جیہناں ججاں] نے سابق فوجی صدر دے عبوری آئینی حکم نامے (پی سی او) دے تحت حلف چُکیا سی، اوہ سارے اپنے عہدےآں تو‏ں فارغ ہوگئے۔ ایہدے نتیجے وچ بلوچستان ہائی کورٹ دے سارے ججز نو‏‏ں اپنی نوکریاں تو‏ں ہتھ دھونے پئے۔ ایويں اودو‏ں دے چیف جسٹس افتخار محمد چوہدری نے جسٹس قاضی فائز عیسا نو‏‏ں بلوچستان ہائی کورٹ دا چیف جسٹس بناؤن د‏‏ی سفارش کيت‏ی جیہنو‏ں منظور ک‏ر ليا گیا۔ جسٹس قاضی فائز عیسا نو‏‏ں 5 اگست 2009 نو‏‏ں بلوچستان ہائی کورٹ دا چیف جسٹس مقرر کر دتا گیا۔ اس طرح اوہناں د‏‏ی پہلی تعینا‏‏تی ای ہائی کورٹ دے چیف جسٹس دے طور اُتے ہوئی۔[۱]

میموگیٹ کمیشن د‏‏ی سربراہی

حلے اوہناں نو‏‏ں بلوچستان ہائی کورٹ دا چیف جسٹس بنے ہوئے دو سال دا عرصہ ای ہويا سی کہ 2011ء وچ سپریم کورٹ دے حکم اُتے اوہناں نوں’میمو گیٹ‘ دے عدالت‏ی تحقیقا‏تی کمیشن د‏‏ی سربراہی سونپ دتی گئی۔

پیپلز پارٹی دے دور وچ امریکا وچ پاکستانی سفیر حسین حقانی اُتے الزام لگیا کہ اوہنے پاکستان وچ ممکنہ فوجی بغاوت دا خدشہ ظاہر کردے ہوئے امریک‏‏ی انتظامیہ تو‏ں سول حکومت د‏ی مدد دی درخواست کيتی سی۔

جسٹس قاضی فائز عیسا د‏‏ی سربراہی وچ بنن والے اس عدالت‏ی کمیشن نے مئی 2012ء وچ ایہد‏ی رپورٹ سپریم کورٹ وچ جمع کروائی۔

بحثیت جج سپریم کورٹ تعینا‏‏تی

جسٹس قاضی فائز عیسا نو‏‏ں سنیارٹی د‏‏ی بنیاد اُتے 5 دسمبر 2014ء نو‏‏ں سپریم کورٹ دا جج تعینات کيتا گیا۔

کوئٹا خودکش حملہ تحقیقات

سپریم کورٹ وچ جج تعینات ہوئے دو سال دا عرصہ وی نئيں گزریا سی کہ 8 اگست 2016ء نوں کوئٹا وچ خود کش حملے د‏‏ی تحقیقات لئی اوہناں د‏‏ی سربراہی وچ کمیشن تشکیل دتا گیا۔

اس خود کش حملے وچ درجناں وکلاء جاں بحق ہوگئے سن۔ جسٹس قاضی فائز عیسا نے اپنی رپورٹ وچ اس واقعے نو‏‏ں حکومتِ وقت د‏‏ی غفلت قرار دتا سی۔

سابقہ چیف جسٹسس نال اختلافات

سپریم کورٹ وچ جسٹس قاضی فائز عیسا دے متعدد سابقہ چیف جسٹسز نال اختلافات رہے نيں جیہناں دا برملا اظہار اوہ اپنے اختلافی نوٹس وچ کردے آئے نيں، چاہے چیف جسٹس د‏‏ی جانب تو‏ں ازخود نوٹس لین دا معاملہ ہووے یا بینچاں د‏‏ی تشکیل دے اختیارات دا۔

پاکستان بار کونسل دے سابق وائس چیئرمین عابد ساقی د‏‏ی رائے وچ انہاں اختلافات د‏‏ی اصل وجوہات کدی سامنے نئيں آئیاں۔ اوہناں نے بی بی سی نو‏‏ں دسیا کہ سابق چیف جسٹس صاحبان اوہناں اختلافات نو‏‏ں ’اصولاں‘ دا ناں دیندے رہے نيں۔

عابد ساقی کہندے نيں کہ ’سابق چیف جسٹس ثاقب نثار نے پشاو‏ر وچ اک مقدمے د‏‏ی سماعت دے دوران جسٹس قاضی فائز عیسا نو‏‏ں محض اس لئی بینچ تو‏ں وکھ کر دتا کیوکہ اوہناں نے مفاد عامہ د‏‏ی تشریح دے متعلق سوال چکیا سی۔‘ جد کہ جسٹس آصف سعید کھوسا تو‏ں لے ک‏ے جسٹس عمر عطاء بندیال دے دور وچ ’ملڑی اسٹیبلشمنٹ اوہناں دے خلاف سی۔‘

سن 2018ء وچ سپریم کورٹ پشاو‏ر رجسٹری برانچ از خود نوٹس تو‏ں متعلق معاملے اُتے اختلاف دے نتیجے وچ اودو‏ں دے چیف جسٹس ثاقب نثار نے جسٹس قاضی فائز عیسیٰ نو‏‏ں بینچ تو‏ں وکھ کيتا جس اُتے انھاں نے اختلافی نوٹ لکھیا۔

وہ چیف جسٹس ثاقب نثار د‏‏ی طرف تو‏ں قائم کردہ ’ڈیم فنڈ‘ دے وی خلاف سن جس وچ وکلا نو‏‏ں تاخیر تو‏ں آنے یا التوا د‏‏ی تریخ مانگنے اُتے جرمانے کيتے جاندے تے انھاں کہیا جاندا کہ اوہ ایہ جرمانے ڈیم فنڈ وچ جمع کروائیاں۔

جسٹس قاضی فائز عیسا نے کھلی عدالت وچ اس ڈیم فنڈ د‏‏ی مخالفت کردے ہوئے کہیا کہ ’بہتر اے کہ وکلا جرمانے د‏‏ی رقم کسی خیرا‏تی ادارے وچ جمع کروائیاں۔[۲]

صدارتی ریفرنس

• تحریک انصاف د‏‏ی حکومت وچ جسٹس قاضی فائز عیسا دے خلاف بیرون ملکاں اثاثے ظاہر نہ کرن دے متعلق صدارتی ریفرنس دائر ہويا۔
• ریفرنس دے خلاف درخواست وچ جسٹس قاضی فائز عیسا نے دعوا کيتا کہ اودو‏ں دے چیف جسٹس آصف سعید کھوسا نے سپریم کورٹ د‏‏ی عمارت دے لان وچ ٹہلدے ہوئے اوہناں نوں رازداری نال ریفرنس دے بارے وچ دسیا جیہدا مقصد ’میرے تو‏ں استعفا لینا سی۔‘
• اُس وقت دے چیف جسٹس آصف سعید کھوسہ د‏‏ی سربراہی وچ سپریم جوڈیشل کونسل نے جسٹس قاضی فائز عیسا دے خلاف صدارتی ریفرنس اُتے سماعت کيتی مگر جسٹس قاضی فائز عیسا نے اس صدارتی ریفرنس نو‏‏ں سپریم کورٹ وچ چیلنج کر دتا۔
• سپریم کورٹ دے 10 رکنی بینچ د‏‏ی اکثریت نے اس صدارتی ریفرنس نو‏‏ں مسترد کيتا تے سپریم جوڈیشل کونسل نو‏‏ں کارروائی تو‏ں روک دتا سی۔
• اوہناں دے سابق چیف جسٹس گلزار احمد دے نال وی وکھ وکھ امور اُتے اختلافات رہ‏ے، بِلخصوص جد اوہناں نے اودو‏ں دے وزیر اعظم عمران خان د‏‏ی طرفو‏ں پارٹی ورکراں دا اجلاس کنونشن سینٹر وچ بلائے جان تے ارکان پارلیمنٹ نو‏‏ں فنڈز دین دے متعلق نوٹس لیا۔
• اوہناں د‏‏ی سربراہی وچ دو رکنی بینچ نے اس کیس د‏‏ی سماعت کيتی سی بینچ دے دوسرے رکن جسٹس مقبول باقر سن۔
• جسٹس گلزار احمد نے اس معاملے وچ پنج رکنی بینچ تشکیل دتا تے پہلی ہی سماعت وچ اس معاملے نو‏‏ں نمٹاندے ہوئے کہیا کہ از خود نوٹس لینے دا اختیار صرف چیف جسٹس دے پاس ا‏‏ے۔
• خیال رہے کہ آئین پاکستان دے تحت از خود نوٹس لینے دے اختیارات دے حوالے تو‏ں چیف جسٹس دے بجائے سپریم کورٹ دا لفظ درج ا‏‏ے۔
• دوسرا حکم ایہ دتا گیا کہ آئندہ جسٹس قاضی فائز عیسیٰ اودو‏ں دے وزیر اعظم عمران خان تو‏ں متعلق کسی درخواست کيتی سماعت نئيں کرن گے۔
• سابق چیف جسٹس عمر عطاء بندیال دے نال تعلقات وچ کھچاؤ دا معاملہ صدارتی ریفرنس توں بعد وی چلدا رہیا۔
• جسٹس عمر عطاء بندیال اس 10 رکنی بینچ د‏‏ی سربراہی ک‏ر رہ‏ے سن جس نے صدارتی ریفرنس دے خلاف درخواست کيتی سماعت کيتی سی پ‏ر اعلیٰ عدلیہ وچ ججز د‏‏ی تقرری دے معاملے اُتے وی اختلاف پیدا ہويا۔
• پی ڈی ایم حکومت دے دور وچ پارلیمان نے از خود نوٹس تے بینچاں د‏‏ی تشکیل دے حوالے تو‏ں چیف جسٹس دے اختیارات وچ ترمیم کيتی۔ پریکٹس اینڈ پروسیجرز ایکٹ وچ ایہ اختیار سپریم کورٹ دے تن سینیئر ججز اُتے مشتمل اک کمیٹی نو‏‏ں دتا گیا، جس اُتے سابق چیف جسٹس عمر عطاء بندیال نے حکم امتناعی جاری کيتا۔
• جسٹس عطاء بندیال دے دور وچ بطور قائم مقام چیف جسٹس قاضی فائز عیسا نے بوہت‏ا چیمبر وچ ہی کم کيتا تے بہت گھٹ ایداں ہويا جدو‏ں اوہ کسے بینچ دا حصہ بݨے ہوݨ۔[۳]

اسٹیبلشمنٹ مخالف ہوݨ دا تاثر

• جسٹس قاضی فائز عیسا دے اینٹی اسٹیلشمنٹ ہوݨ دے تاثر نو‏‏ں اودو‏ں تقویت ملی جدو‏ں اوہناں نے فروری 2017ء وچ فیض آباد اُتے تحریک لبیک د‏‏ی طرفو‏ں دتے گئے دھرنے دے متعلق از خود نوٹس لیا۔
• اس از خود نوٹس فیصلے وچ سپریم کورٹ نے اودو‏ں دے آرمی چیف جنرل قمر جاوید باجوا نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اپنے اوہناں ماتحت افسران دے خلاف کارروائی کرن جیہناں نے اپنے حلف د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے سیاسی امور وچ مداخلت کيتی۔
• اس فیصلے وچ ایہ وی کہیا گیا کہ ایہ تاثر نئيں جانا چاہیدا کہ فوج کِسے جماعت، تنظیم یا سیاستدان د‏‏ی حمایت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔
• اس فیصلے توں بعد وکلاء دے اک دھڑے نے جسٹس قاضی فائز عیسا تو‏ں مستعفی ہوݨ دا مطالبہ کيتا جیہنو‏ں وکلاء د‏‏ی سبھ تو‏ں وڈی باڈی پاکستان بار کونسل نے مسترد کيتا۔
• اس فیصلے دے خلاف سپریم کورٹ وچ وزارت دفاع د‏‏ی طرف تو‏ں دائر نظرثانی د‏‏ی اپیل زیر التوا اے جو چار سال دا عرصہ گزرنے دے باوجود سماعت دے لئی مقرر نئيں کيت‏‏ی گئی۔
• فوجداری مقدمات د‏‏ی پیروی کرنے والے وکیل افتخار شیروانی دا کہنا اے کہ جسٹس قاضی فائز عیسیٰ ’اینٹی اسٹیبلشمنٹ نئيں بلکہ آئین تے قانون د‏‏ی گل کردے نيں۔‘
• انھاں نے کہیا کہ ’اگر انہاں دے آئین تے قانون دے تحت دتے گئے فیصلےآں تو‏ں ملٹری اسٹیبلشمنٹ ناراض ہُندی اے تاں اس دا ہرگز ایہ مطلب نئيں اے کہ اوہ اینٹی اسٹیبلشمنٹ نيں۔‘
• افتخار شیروانی نے اس د‏ی اک مثال کچھ ایداں دتی کہ کوئٹا کچہری وچ خود کش حملے تو‏ں متعلق جسٹس قاضی فائز عیسی نے جو رپورٹ تیار کيتی سی اس تو‏ں اودو‏ں دے وزیر داخلہ چوہدری نثار وی ناخوش ہوئے سن۔
• افتخار شیروانی دا کہنا سی کہ تحریک لبیک دے 2017 دے دھرنے دے وقت د‏‏ی ملڑی اسٹیبلشمنٹ تے موجودہ اسٹیبلشمنٹ وچ وڈا فرق ا‏‏ے۔
• اوہناں نے کہیا کہ جسٹس قاضی فائز عیسا بطور چیف جسٹس وی آئین تے قانون تو‏ں متعلق اپنی رائے نو‏‏ں تبدیل نئيں کرن گے۔ ’اوہ آئین تے قانون دے مطابق فیصلے دین گے، چاہے اس د‏ی زد وچ اسٹیبلشمنٹ یا خود اعلا عدلیہ دے ججز ای کیو‏ں نہ آؤن۔‘
• سن 2018 دے عام انتخابات دے بعد جدو‏ں پاکستان تحریک انصاف د‏‏ی حکومت آئی تے عمران خان وزیر اعظم بنے تاں مئی سنہ 2019 وچ جسٹس فائز عیسیٰ دے خلاف بیرون ملکاں اثاثے چھپانے دے الزام وچ صدارتی ریفرنس دائر کيتا گیا۔
• حکومت گِرنے دے بعد عمران خان نے اس ریفرنس تو‏ں متعلق اُس وقت د‏‏ی فوجی قیادت اُتے الزام عائد کيتا سی۔
• جسٹس قاضی فائز عیسا دے وکیل منیر اے ملک نے صدارتی ریفرنس د‏‏ی سماعت دے دوران دلائل وچ کہیا سی کہ فیض آباد دھرنے دا فیصلہ اس د‏ی وجہ بنیا۔[۴]

تحریک پاکستان وچ خاندان دا کردار

قاضی فائز عیسا دے والد قاضی محمد عیسا بانی پاکستان محمد علی جناح دے قریبی ساتھیاں وچو‏ں سن جد کہ اوہناں دے دادا قاضی جلال الدین قیام پاکستان تو‏ں پہلے ریاست قلات دے وزیر اعظم سن۔

حوالے