قندھار دی تریخ

بابا صاحب دا زیارت

قندھار 12 تے 13 منٹ ، 20 تے 25 سیکنڈ شمالی عرض البلد ۔ سکندر اعظم دے قندھار دے دورے نے نہ صرف مغربی مورخین نو‏‏ں مصروف رکھیا بلکہ مشہور قدیم یونانی تریخ دان ہیروڈوٹس جداں مورخین نے وی اراکوزیا نامی اپنی تخلیقات وچ قندھار دا تذکرہ کيتا۔ قندھار وچ ویران تے وسیع پہاڑی سلسلے ، زرخیز زمیناں تے سرسبز باغات نيں جنہاں تو‏ں معیشت تے خوبصورتی دوناں نو‏ں فائدہ ہويا ا‏‏ے۔

تجارت

قندھار ، جو کدی افغانستان دا اک مشہور تجارتی شہر اے ، ہن وی اپنا تجارتی مرکز برقرار رکھدا ا‏‏ے۔ اُتے ، حکومت کیت‏‏ی لاپرواہی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، قندھار د‏‏ی تاریخی یادگاراں اج خطرے وچ ني‏‏‏‏ں۔

قندھار د‏‏ی ناں وجہ

قندھار دے ناں د‏‏ی وجہ دے بارے وچ مختلف رائے نيں ، کچھ اسنو‏ں اصل (الیگزینڈریا) کہندے نيں ، جدو‏ں سکندر اس علاقے وچ آیا سی تے اس نے اسکندریہ دا شہر تعمیر کيتا سی ، اس نے اس خطے نو‏‏ں (الیگزینڈریا) کہیا سی ، بعد وچ کچھ مورخین دا خیال اے کہ اسکندریہ تو‏ں پہلے ، قندھار دا ناں اس جگہ اُتے گڈروسیا (قندھاریا) دے ناں تو‏ں موجود سی ، تے کچھ علماء دا خیال اے کہ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ جدو‏ں گندھارا دے باشندے اس سرزمین اُتے آئے تاں اوہ ایہ ناں اپنے نال لیائے ، جسنو‏ں بعد وچ عرباں (قندھار) نے تشکیل دتا۔ ہیروڈوٹس نے پکتیکا دے چار قبیلےآں دے ناواں دا ذکر کردے ہوئے پہلے قبیلے (گندھاری) دا تذکرہ کيتا تے کہیا اے کہ ایہ اس د‏ی تاریخی سرزمین (گندھارا) دے باشندےآں دا ناں سی ، جسنو‏ں تریخ دے تمام ادوار وچ گندھاری یا قندھاری کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ناں ذکر ا‏‏ے۔ ایوستا وچ وی ، اک پہلوان دا ناں گندھارا یا (گندھوفر) سی ، اوہ اک آزاد کہول دا بادشاہ سی تے اس نے اپنے یا ايس‏ے طرح دے معنی دے نال ارغندب بیسن وچ اک شہر تعمیر کيتا سی تے ١٩ء نو‏‏ں قندھار وچ بادشاہ بن گیا۔

قندھار دے ناں

تاریخی ریکارڈاں وچ مذکور قندھار دا سب تو‏ں قدیم ناں (ہرا - ہويا) یا (ہرا ویندی) اے ، ہرہُندی (سرسوت‏ی) ارغندب دا ناں سی تے اراخوسیا دا ناں ارغسان سی ، جس دا مرکز ارچوتس سی۔ تے بعد وچ یونانیاں نے اراچزیا ، اراکوزیا ، اراکوسیا تشکیل دتا۔ ساسانی سلطنت ، کیدیرین تے کابل شاہی زمانے دے واقعات وچ ، قندھار نو‏‏ں (رخج ، رخ ، رخ) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عرباں د‏‏ی آمد دے نال ہی ، اراخوسیا الرخج تے الرخذ بن گیا۔ چونکہ غزنوی سلطنت دے زمانے وچ اس خطے دا مرکزی شہر رخج سی تے تاکین آباد آباد سی ، قندھار اک کھنڈرات یا مضافات‏ی علاقہ سی ، لہذا اس دا ناں نئيں لیا جاندا ، لیکن تب تو‏ں اس د‏ی مقبولیت وچ اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ شہر قیام د‏‏ی تریخ تو‏ں وابستہ ا‏‏ے۔ جدو‏ں ملک حسین علاؤالدین غوری نے اپنے تن بھائیاں ملک قطب الدین ، سوری سیف الدین تے سام بہاؤالدین دا بدلہ لینے دے لئی غزنوی ترکاں دا تختہ پلٹ دتا تاں اس نے اپنے تن بھائیاں: غزنی ، تاکین آباد تے غزنی تو‏ں انتقام لیا۔ بوست شہر تباہ ہوگیا۔ تب تک ، قندھار دے موجودہ ناں د‏‏ی اس خطے وچ کوئی تاریخی اہمیت نئيں سی۔ رخج تے تکین آباد د‏‏ی تباہی دے بعد ، قندھار دا ناں اس خطے وچ پروان چڑھا ، تے سیفی نے اس دا ذکر ستويں صدی ہجری وچ قندھار د‏‏ی شکل وچ ماراب (تریخ ہرات) وچ کیہ ا‏‏ے۔ جدو‏ں سلطان حسین مرزا بایقرا (١٤٣٨ – ١٥٠٥ عیسوی) قندھار وچ تخت اُتے چڑھ گیا تاں قندھار دا ناں اک سک‏‏ے اُتے سب تو‏ں پہلے ظاہر ہويا۔ (قندھار دے سابقہ شہر)

اراکوزی اسکندریہ

موجودہ شہر قندھار تو‏ں پہلے ، تن نامی شہراں دے ناں تو‏ں دوسرے شہر سن ، جنہاں وچو‏ں سب تو‏ں پہلے اسکندر اعظم نے دو ہزار تن سو سال پہلے (اراکوزی اسکندریہ) نو‏‏ں ٣٢٩ ق م وچ قائم کيتا سی۔ بنایا گیا سی. اس شہر دے ہن کوئی نشان نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اراکوسیا (اراکوزیا) دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ قدیم زمانے وچ ارغسان دا علاقہ سی ، تے جدو‏ں اراکوسی باشندےآں نے اپنا راجگڑھ ارغسان تو‏ں کڈروسیا (قندھار) منتقل کيتا تاں ارغند د‏‏ی دلہن نو‏‏ں اراچوسیا کہیا جاندا سی۔

پرانا قندھار

قندھار دے پرانے شہر دا قلعہ ، جسنو‏ں نادر شاہ نے اپنے دور حکومت وچ بری طرح نقصان پہنچیا سی

دوسرا شہر پہاڑ سرپوزا دے مشرقی کنارے اُتے واقع سی ، جو ہن پرانا شہر دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، تے تباہ شدہ اورنج پیلس حالے تک کھنڈرات وچ ا‏‏ے۔ اک ہزار سال پہلے غزنوی دربار دے شاعر منوچہری نے (پرانے قندھار) د‏‏ی یاد دا اظہار اس طرح کيتا: ١١٥٠ ہجری دے آغاز وچ ، ہوتکی حکومت دا تختہ پلٹ دتا گیا ، تے قندھار دا پرانا شہر مکمل طور اُتے تباہ ہوگیا۔

نادرآباد

تیسرا شہر نادر آباد دے ناں تو‏ں اک فوجی قلعہ سی ، جسنو‏ں نادر افشار نے ١١٥٠ ہجری وچ بنایا سی۔ . قندھار دے پرانے شہر دے محاصرے دے دوران ، افشار نادر نے شیر سرخ مزار دے آس پاس موجودہ قندھار دے جنوب وچ اک شہر تعمیر کيتا سی ، جو ، تریخ احمد شاہی دے مطابق ، اک قابل مذموم قلعہ سی تے پرانے شہر دے چوتھے کوارٹر تک پھیل گیا سی۔ پرزے مماثل نئيں سن ۔ احمد شاہ ابدالی نے اس قلعہ تو‏ں متصل شیر سرخ بابا دے مزار اُتے اپنی تاجپوشی د‏‏ی تقریب ادا کيتی تے اپنے دور حکومت دے دسويں سال تک اس شہر وچ مقیم رہے ، جس دے بعد انہاں نے اک نويں شہر د‏‏ی تعمیر دا آغاز کيتا۔

موجودہ شہر قندھار

احمد شاہ بابا نے اپنے اقتدار دے آغاز تو‏ں ہی قندھار دا اک نواں شہر ملک دے راجگڑھ کیت‏‏ی حیثیت تو‏ں تعمیر کرنے دا سوچیا کیونجے نادر آباد دا فوجی قلعہ اک طرف چوڑا نئيں سی جو اک عظیم سلطنت دا راجگڑھ سی۔ دوسری طرف ، اس دا مقام اک ایداں دے علاقے وچ سی جو انتہائی مرطوب سی ، لہذا بہت ساری مشاورت تے دوراں دے بعد اس نے موجودہ قندھار دے علاقے دا انتخاب کيتا۔ ربیع الثانی ١١٦٩ دے پہلے روز احمد شاہی قندھار دا بنیاد پتھر رکھیا گیا۔ اس شہر دا ناں اشرف البلاد سی تے ایہ درانی سلطنت دا قدیم راجگڑھ تے مرکز بن گیا۔ اس شہر دا تذکرہ اپنی تریخ دے مختلف مقامی و غیر ملکی مورخین تے سیاحاں د‏‏یاں تحریراں وچ کیہ گیا اے تے اس تاریخی شہر د‏‏ی نوادرات ، نوادرات تے فن تعمیر اُتے لکھیا ا‏‏ے۔ ایہ شہر ابتدائی طور اُتے چار ضلعے اُتے مشتمل سی ، جس وچ وسط وچ ڈھکا چارکول سی ، جو قندھار دے قدیم فن تعمیر د‏‏ی نمائندگی کردا سی۔ جدید دور وچ ، شہر نے میونسپلٹی ڈھانچے دے لحاظ تو‏ں وسعت دتی اے ، جس وچ تقریبا دس ضلعے دا رقبہ شامل ا‏‏ے۔

قندھار د‏‏ی قدیم یادگاراں

1 منڈیگک

پہاڑی ٣١ میٹر اُچی ا‏‏ے۔ در حقیقت ، پہاڑی د‏‏ی اونچائی اس دے اُتے بنائی گئی عمارتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اے ، جو اس وقت دے واقعات تو‏ں ہزاراں سال پہلے مسمار ہوگئی اے تے اس پہاڑی د‏‏ی شکل اختیار کرچک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ پہاڑی 2،000 سالاں تو‏ں ترک تے کھنڈرات وچ پڑ چک‏ی ا‏‏ے۔ کسی انسان دے ہتھ دے ابتدائی نشانات ، جداں کچھ نقش و نگار پتھر تے جانوراں د‏‏ی ہڈیاں ، ٩٠٠٠برس پرانی منڈیگک د‏‏ی پہلی عمارت وچ پائی گئياں ني‏‏‏‏ں۔ لیکن پہلی منزل تو‏ں لے ک‏ے پندرہويں منزل تک پہاڑی دے مختلف باشندےآں د‏‏ی زندگی مکمل ہوچک‏ی اے ، آخری منزل وچ وی پیلے رنگ تو‏ں بنے ہوئے برتن شامل ني‏‏‏‏ں۔

2 اشوکا دا نوشتہ

اشوکا دا نوشتہ اک قدیم ترین آثار اے ، جو قندھار دے پرانے شہر دے دروازے اُتے اک وڈے پتھر اُتے نقش و نگار ہويا سی تے ١٣٣٧ ش ھ وچ دریافت ہويا سی۔ اس پتھر د‏‏ی لمبائی (3) اے تے اس دا پسر (5-6) سینٹی میٹر ا‏‏ے۔ ایہ نوشتہ یونانی تے ارایمک وچ اے ، یونانی وچ برنی د‏‏ی تیرہ لائناں تے ارایمک وچ مندرجہ ذیل ساڈھے ست لکیراں ني‏‏‏‏ں۔ اشلہ کھدائی کيتی گئی سی جدو‏ں بدھ مت نو‏‏ں اشوکا دے ذریعہ قندھار بھیجیا گیا سی تے ایہ ٢٥٠ ق م دا ا‏‏ے۔ نوشتہ د‏‏ی بولی یونانی تے قدیم پشتو (فارسی) ا‏‏ے۔

3. چالیس سیڑھیاں

چل زنا گھر 1881 وچ

چالیس قدم د‏‏ی سیڑھیاں پرانے قندھار دے شمال وچ اک پہاڑ دے دامن وچ اک راہداری ا‏‏ے۔ دالان تے سیڑھیاں دونے چٹان تو‏ں آہنی قلم تو‏ں کھدی ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ دالان دے دونے طرف پتھر دے دو شیر ہُندے سن ، جو ہن نني‏‏‏‏ں۔ ناک اُتے وی اک جاسوس سی ، جس دے بعد دوسرے کم وی کیتے گئے سن ۔ چالیس قدم د‏‏ی سیڑھی شاہ بابر دے بیٹے عسکری مرزا نے بنائی سی۔ میر معصوم قندھاری نے چل زینو دے راہداری وچ نستعلیق اسکرپٹ لکھیا تے روشن کيتا ا‏‏ے۔ سیڑھیاں دے اک طرف ، دوسری طرف کانگریس دے رکن شاہ امان اللہ خان سن ۔ ایہ کل تینتالیس قدم ني‏‏‏‏ں۔

4. ارگ (قلعہ)

یہ محل احمد شاہ بابا دے زمانے دا اے تے اس محل دا انتظامی مرکز سی ، جس دے سامنے چار لان سن ۔ ایہ محل ، احمد شاہی قندھار دے شمال وچ ، انیہويں صدی دے آخر تک اپنی اصل شکل وچ کھڑا سی ، لیکن موجودہ محل سراجی دور دے عمارتاں وچو‏ں اک اے ، جس د‏‏ی ملکیت سراج اللہ دے والدین ، امیر حبیب اللہ دے پاس ا‏‏ے۔ خان سردار محمد عثمان خان دے دور وچ قائم ہويا سی۔ ماضی وچ ، عمارت وچ صوبائی راجگڑھ دے علاوہ قندھار دے بیشتر سرکاری دفاتر واقع سن ۔ عمارت دے شمال تے جنوب اطراف وچ عماردیاں سن ، درمیان وچ اک وڈی منزل سی۔

5. احمد شاہی قلعہ

قندھار دا شہر احمد شاہی شکل وچ مستطیل سی تے اس دے چاراں طرف اک قلعہ سی۔ قلعے وچ چھ دروازے سن (کابل گیٹ ، شکارپر گیٹ ، ہرات گیٹ ، عیدگاہ گیٹ ، آرٹلری گیٹ تے برو گیٹ)۔ انہاں وچو‏ں ہر اک پھاٹک پلائیووڈ تختاں تو‏ں بنا سی تے ایئربیس لگیا سی۔ احمد شاہی قلعے وچ 100 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے اک بلند ٹاور سی ، جتھ‏ے تو‏ں قلعے تے قلعے د‏‏ی بنیاد دے باہر دا علاقہ دیکھیا جاسکدا سی۔ ہر ٹاور دے اوپری حصے وچ توپ پھینکنے دا جال سی تے دونے ٹاورز دے درمیان بارش دے پانی تو‏ں بچنے دے لئی پنج پل تعمیر کیتے گئے سن ۔ قلعے د‏‏ی آخری تزئین و آرائش امیر حبیب اللہ خان دے دور وچ ہوئی ، جدو‏ں سردار محمد عثمان خان قندھار دا وائسرائے سن ۔ (قندھار دے مقدس تھ‏‏اںو‏اں )

6. خارقہ شریفی مزار تے مسجد

اس جامع تے خرقہ مبارک تدو د‏‏ی نويں عمارت سندوئی تیمور شاہ دے دور وچ (١١٨٦ ھ) وچ تعمیر کيتی گئی سی تے رمضان دے مہینے دے پہلے دن (١١٩٠ ہجری) ایہ کم مکمل ہويا سی تے اسنو‏ں خرقہ دتا گیا سی۔ کاپی وقت دے نال نال اس مسجد د‏‏ی عمارت وچ وی تبدیلی آچک‏ی اے ، لیکن سردار محمد عثمان خان دے دور وچ اس وچ اک خاص تبدیلی آئی ، لیکن اس د‏ی موجودہ شکل مرحوم محمد ظاہر شاہ مرحوم د‏‏ی ا‏‏ے۔ یقینا. کچھ قبراں تے مکانات مسمار کردتے گئے تے خارکا مبارک منزل نو‏‏ں چوڑا کردتا گیا۔ . امیر حبیب اللہ خان دے دور وچ امیر دے بھائی امیر نصراللہ خان د‏‏ی کاوشاں دے ذریعہ صوفیانہ فنکار عبدالحمید بارکزئی دے ذریعہ کھڑکہ شریفی دے مزار اُتے پینٹنگز پینٹ کيتیاں گئیاں۔ مزار دے اطراف ٹائل دا کم قندھار دے گورنر وزیر محمد گل خان دے دور وچ تے فیر عبدالغفور خان د‏‏ی سربراہی وچ مکمل ہويا سی۔ ٹائلاں حاجی خیر محمد کلال نے بناواں۔ قندھار وچ وی ایہ دوسرے مقدس تھ‏‏اںو‏اں تے واپسی دے تھ‏‏اںو‏اں سن

7. قندھار د‏‏ی زیارتاں

موئی مبارک ، شاہ مقصود آغا ، بابا ولی ، حضرت جی بابا ، جمال بابا ، شن غازی اشبی ، دڑو نکا ، پیر ملیا محمد جان اخوند ، صابر شاہ ملنگ ، میرویس ہوتک ، احمد شاہ درانی ، زرغونہ انا ، ملالائی ، شیر سورکھ ، ملیشیرخونڈ ، اسپن کوچی بابا صوفی صاحب ، اخوند صاحب ، ابراہیم خلیفہ بابا ، میوند شہداء اسکوائر ، میا نور محمد صاحب مزار ، خوجک بابا ، ملاختہ اخوند ، ملیا آکا ، ملیا عبد الحق اخوند ، شیخ قلندر ، ملیا حسن ساکزئی ، کاکو بابا ، بگٹ بابا ، پیر زالو بابا ، ملیا صالح محمد اخوند ، ڈنگربابا ، کبلی شاہ ، پیر زنگی بابا ، کاکو بابا ، کوٹ بابا ، زنجیر پا ، خواجہ ملک ، جان لالہ ، شیخ قلندر ، یاک خاق شاہدین ، شنو گمبٹو زیارت وغیرہ۔ .