قوم پرستی
| مضامین بسلسلہ |
| قوم پرستی |
|---|
|
بنیادی اقدار |
| باب سیاست |
قوم پرستی (nationalism) توں مراد اپݨے خاندان، قبیلے، نسل یا مُلک نوں افضل تے برتر سمجھݨا تے ہر حال وچ اپݨی قوم دی حمایت، طرفداری کرنا تے اپݨی قوم دا پاس رکھݨا اے ۔[۱]
قوم پرستی دی ابتدا
[سودھو]قوم پرستی دی ابتدا قدیم دور یا قدیم جاہلیت دے دور توں ہی ہوئی ہے۔ زمانہ قدیم وچ انسان دے جذبات قوم دی جگہ نسل یا قبیلہ توں وابستہ سن ۔ اس لئی کہیا جاسکدا اے اس دور وچ قوم پرستی دی بجائے نسل پرستی دا دور سی۔ اس نسلی عصبیت وچ وڈے وڈے فلسفی وی مبتلا سن۔
ارسطو دا نظریہ
[سودھو]ارسطو اپݨی کتاب " السیاست" وچ نسل پرستی دے جذبات دا اظہار کجھ اِیويں کردا اے۔
- "فطرت نے وحشی قوماں نوں صرف اس لئی پیدا کیتا ہے کہ اوہ غلام بݨ کر رہِیاں"
اسی کتاب وچ ارسطو ہور لکھدا اے کہ
- "نوعِ انسانی دے ایداں طبقات نوں غلام بنان لئی جنگ کيتی جاوے جنھاں نوں فطرت نے اسی غرض دے لئی پیدا کیتا اے "
ارسطو دے اس نظریے نوں اس وقت ہور واضع طور اُتے سمجھیا جاسکدا ہے جدوں ایہہ گل پیش نظر رہے کہ یونانیاں دے نزدیک وحشی دے معنی غیر یونانی قوم سن ۔ یونانی قوم دا ایہہ وی تصور سی کہ یونانی قوم دے اخلاق اَتے انسانی حقوق دوسرے انساناں توں بالکل وکھرے نيں۔
قوم پرستی دی تریخ
[سودھو]ایہہ قوم پرستی دی ابتدا سی جس نے بعد وچ یورپ وچ ترقی دی منازل طے کيتیاں ۔ قوم پرستی دے جراثیم دی نشو و نما نوں اک طویل عرصہ تک مسیحیت دی طاقت نے روکے رکھیا۔ جو اس امر دی جانب اشارہ ہے کہ اک نبی دی تعلیم بھاویں اوہ کیسی ہی بگڑی ہوئی صورت وچ موجود ہووہ بہرحال قوم پرستی تے نسل پرستی دی جگہ اک وسیع انسانی نقطہ نظر رکھدی ہے۔
قوم پرستی دی روک تھام وچ رومن ایمپائر (رومی سلطنت) دی قوت نے وی کردار ادا کیتا اتے بوہت سارے چھوٹی قوماں نوں اک مشترکہ اقتدار دا مطیع و فرماں بردار بنا کے قومی تے نسلی تعصگل کيتی شدت نوں کم کیتا۔
پوپ دے روحانی تے شہنشاہ دے سیاسی اقتدار نے مل جل کے صدیاں تک عالم مسیحی نوں اک رشتے وچ باندھے رکھیا۔ مگر ایہ دونے طاقتاں ظلم و ستم تے علمی و عقلی ترقی دی مخالفت وچ اک دوسرے دی مددگار سن جدوں کہ اقتدار تے مالی فوائد دی تقسیم وچ مخالف اتے حریف۔
ان مذہبی و شہنشاہی طاقتاں دی آپس دی چپقلش تے کش مکش تے انہاں دی بداعمالیاں تے انہاں دے ظلم و ستم تے جدید علمی بیداری نے سولہیاں صدی وچ اوہ سیاسی و مذہبی تحریک پیدا دی جسنوں تحریک اصلاح یعنی (پروٹسٹنٹ اصلاحِ کلیسیا) کہیا جاندا اے۔ اس تحریک نے جتھے مغرب نوں چرچ تے شہنشاہی مظالم توں نجات دلائی اوتھے اس دا ایہ نقصان وی ہويا کہ جو قوماں آپس وچ اک رشتہ وچ بندھی ہوئیاں سن اوہ بکھر گئياں۔
تحریک اصلاح یعنی Reformation اُس روحانی تعلق دا بدل فراہم کرنے وچ ناکام رہی جو مختلف مسیحی اقوام دے درمیان قائم سی ۔ مذہبی تے سیاسی وحدت دا تعلق ٹوٹنے دے بعد جدوں قوماں اک دوسرے توں وکھ ہوئیاں تاں انہاں دی جدا جدا خود مختار قومی ریاستاں وجود وچ آنے لگاں۔ ہر قوم دی بولی تے لٹریچر نے وکھ وکھ ترقی کرنی شروع کيتی۔ لہٰذا ہر قوم دے معاشی مفاد دوسری ہمسایہ قوماں توں مختلف ہوندے گئے۔ اس طرح نسلی، سیاسی، معاشی تے تہذیبی بنیاداں اُتے قومیت دا اک نواں تصور پیدا ہويا جس نے عصبیت دے قدیم جاہلی تصور دی تھاں لے لئی۔ فیر مختلف قوماں وچ نزاع، چشمک تے مسابقت Competition دا سلسلہ شروع ہويا۔
لڑائیاں ہوئیاں اک قوم نے دوسری قوماں دے حقوق اُتے ڈاکے ڈالے۔ ظلم تے شقاوت دے بدترین مظاہرے کیتے گئے۔ جنھاں دی وجہ توں قومیت دے جذبات وچ روز بروز تلخی پیدا ہُندی چلی گئی۔ ایتھے تک کہ قومیت دا احساس رفتہ رفتہ ترقی کرکے قوم پرستی وچ تبدیل ہو گیا۔
یورپ وچ قوم پرستی
[سودھو]مغربی اقوام وچ قوم پرستی ہمسایہ قوماں دے نال مسابقت تے تصادم توں پیدا ہوئی اے۔ اس لئی اس وچ چار عناصر پائے جاندے نيں۔
جذبہِ افتخار
[سودھو]اپنی قوم اُتے فخر یا افتخار دا جذبہ اپنی قوم دی روایات تے خصوصیات دی محبت نوں پرستش دی حد تک لے جاندا ہے اتے اپنی قوم دے اوصاف وچ مبالغہ آرائی کرن لگدا ہے یعنی ہور تمام قوماں دے مقابلے وچ انسان اپݨی قوم نوں بالاتر اتے برتر سمجھدا ہے۔ فیر ہر طرح دے اصلی تے جعلی تفاخر انسان اپنی قوم دے لئی مخصوص کردا ہے جداں کہ مصطفٰی کمال پاشا دے دور وچ ترکی وچ نیانیاں نوں مُڈھلی تعلیم دے نصاب وچ بچیاں نوں سکھایا گیا کہ حضرت آدم علیہ السلام ترک سن ۔ حوالےدی لوڑ؟
جذبہِ حمیت
[سودھو]چاہے انسان اُتے حق ہو یا ناحق اُتے مگر قوم پرستی اسنوں اپنی قوم دی طرفداری اُتے مائل کردی ہے۔ قومی حمیت یا غیرت دا جذبہ انسان نوں ہر حال وچ اپنی قوم دی حمایت اتے اپنی قوم دا نال دینے اُتے آمادہ کردا ہے۔ آدمی حق و انصاف دے سوال کر نظر انداز کرکے صرف اپنی قوم دی طرفداری کردا ہے۔
جذبۂ قومی تحفظ
[سودھو]قومی تحفظ دا جذبہ قوم دے حقیقی تے غیر حقیقی و خیالی مفادات دی حفاظت دے لئی قوماں نوں ایداں اقدامات و تدابیر اختیار کرنے اُتے آمادہ کردا اے جو مدافعت توں شروع ہوکے دوسری قوماں اُتے حملہ اُتے ختم ہُندیاں نيں۔
طاقتور بننے دا جنون
[سودھو]استیلا و استکبار یعنی aggrandizement دا جذبہ ترقی یافتہ تے طاقت ور قوماں وچ ایہ خواہش پیدا کردا اے کہ اوہ دوسرےآں دی دولت تے خرچ اُتے اپنی خوشحالی بڑھائاں۔ اسی دے باعث اوہ پسماندہ اقوام وچ اپنی رہتل پھیلانے، انہاں اُتے غالب ہونے تے انہاں دی قدرتی دولت توں استفادہ کرنے نوں اپنا پیدائشی حق سمجھدے نيں۔ اسی جذبہ دے تحت مغربی ملکاں "امریکا خدا دا اپنا ملک اے "، "جرمنی سب توں اُتے"، " اٹلی ہی مذہب اے “ تے "حکومت کرنا برطانیہ دا حق اے “ جداں نظریات رکھدے نيں۔ ہر قوم پرست ملک ایہ سمجھدا اے کہ "سب توں پہلے میرا وطن“ چاہے اوہ حق اُتے ہو یا ناحق پر۔
مفکرینِ مغرب
[سودھو]فرانسس کوکر قوم پرستی دی تعریف کردے ہوئے لکھدا ہے کہ "بعض قوم پرست اہل قلم دعوٰی کردے نيں کہ آزادانہ زندگی بسر کرنے دا حق دنیا دی صرف ترقی یافتہ قوماں نوں ہے۔ اُنھاں قوماں نوں جو ایسا اعلیٰ درجہ دا تہذیبی تے روحانی سرمایہ رکھدِیاں نيں جو اس دا مستحق ہے کہ دنیا وچ باقی رکھیا جائے اَتے پھیلایا جائے۔ انھاں دا استدلال ایہہ ہے کہ اک اعلیٰ درجہ دی مہذب قوم دا حق اتے فریضہ صرف ایہی نہيں ہے کہ اوہ اپنی آزادی دی حفاظت کرے اَتے اپنے اندرونی معاملات نوں دوسریاں دی مداخلت دے بغیر سر انجام دے، بلکہ اس دا حق اَتے فرض ایہہ وی ہے کہ اپنے دائرہ نوں اُنھاں قوماں اُتے پھیلائے جو نسبتاََ پسماندہ نيں۔ خواہ اس دے لئی قوت ہی کیوں نہ استعمال کرنی پئے۔ اوہ کہندے نيں کہ اک اُچے درجے دی قوم اپنا اک عالمگیر منصب رکھدی ہے “۔
فرانسس کوکر ہور لکھدا ہے پئی " ایہہ وی کہیا جاندا ہے پئی اک وڈی قوم صرف ایہی حق نہيں رکھدی کہ اوہ اپنے ہونے والے براہ راست حملہ دی مدافعت کرے، اپنی سرحداں دی حفاظت کرے، اپنی عزت نوں پامال نہ ہون دے بلکہ اوہ اسنوں ہور اگے ودھنا چاہیے، پھیلنا چاہیے، اپنی فوجی طاقت بڑھانی چاہیے، اپنا قومی دبدبہ قائم کرنا چاہیے، ورنہ اوہ رفتہ رفتہ ڈگدی چلی جائے گی تے بالآخر قوماں دی مسابقت وچ اس دا وجود محو ہوکے رہ جائے گا۔
- جنگ قومی توسیع دا فطری ذریعہ ہے اَتے جنگ وچ فتح یاب ہونا قوم دے اصلح Fittest ہونے دی دلیل ہے “۔
- ڈاکٹر بیچ ہاٹ دے بقول اوہ جنگ ہی جو قوماں نوں بناندی ہے۔
- ارنسٹ ہیکل جو جرمنی وچ ڈارونیت دا پہلا تے سب توں بااثر پیغمبر گزریا ہے، خود پرستی اَتے خود غرضی نوں عالمگیر قانون حیات قرار دیندا ہے اَتے کہندا ہے کہ قانون انسانی سوسائٹی دے اندر اک طرح دی نسلی مردم خوری دی صورت جاری ہوندا ہے۔ اس دے خیال وچ زمین اُنھاں تمام نسلی گروہاں دے لئی کافی سامانِ زندگی نئيں رکھدی جو اس دی آغوش وچ جنم لیندے نيں۔ لہٰذا کمزور گروہ فنا ہوجاندے نيں۔ اک تاں اس وجہ توں کہ زمین دے محدود وسائلِ زندگی توں سے فائدہ اٹھانے دے لئی جو تنازع برپا ہوندا ہے اس وچ اوہ دوسرے گروہاں دا کامیاب مقابلہ نِیہ کر سکدے۔ دوسرا اس لئی پئی زیادہ طاقتور گروہاں دے فاتحانہ اقدامات دی مدافعت دا کس بَل انھاں وچ نہيں ہوندا۔