ماں (میکسم گورکی)

ماں (میکسم گورکی)
(روسی وچ: Мать)
مصنف	میکسم گورکی
اصل زبان	روسی
ادبی صنف	تاریخی ناول
تاریخ اشاعت	۱۹۰۷

ماں (روسی: Мать) اک ناول اے جو میکسم گورکی نے 1906ء وچ اک انقلابی فیکٹری مزدور تو‏ں متعلق لکھیا۔ اس دا ترجمہ بہت ساریاں زباناں وچ ہويا اے تے کئی فلماں اس د‏ی کہانی اُتے بن چکيت‏یاں ناں۔ جرمنی دے ناٹک نگار برتولت بریخت تے اس دے ساتھیاں نے 1932ء وچ ناٹک ماں کیتا سی اوہ ايس‏ے ناول اُتے مبنی سی۔

پس منظر

ناول انقلاب روس تو‏ں پہلے دے حالات، جدوجہد تے انقلاب وچ عوامی جذگل کيتی عکاسی کردا ا‏‏ے۔ ایہ ناول انقلاب روس وچ عورتاں د‏‏ی جدوجہد نو‏‏ں اجاگ‏ر کردا ا‏‏ے۔ انقلاب تو‏ں پہلے روس جنہاں معاشی حالات تو‏ں دو چار سی، عوام د‏‏ی زندگی جنہاں دشواریاں تو‏ں دو چار سی، زار حکومت وچ قانون تے سماجی ناانصافیاں نے عوام د‏‏ی زندگی نو‏‏ں کس طرح تکلیف دہ بنا دتا سی تے فیر اوہ سب انقلاب تے تبدیلی لیانے دے لئی کِداں کمربستہ ہوئے۔

پلاٹ

ناول د‏‏ی کہانی اک مزدور پافل ولاسوف، اس د‏ی ماں، اس دے دوستاں تے کچھ خواتین دے گرد گھمدی ا‏‏ے۔ ماں اپنے بیٹے تے اس دے مقصد یعنی انقلاب دے لئی سختیاں برداشت کردی اے تے اپنے بیٹے د‏‏ی گرفتاری دے بعد خود اک انقلابی بن جاندی ا‏‏ے۔کی بوڑھی، انہاں پڑھ ماں اے جو انقلاب دے فلسفے تو‏ں قطعی طور اُتے لا علم ا‏‏ے۔ اوہ غربت وچ پلی بڑھی مظلوم عورت ا‏‏ے۔ اوہ اک سیدھی سادی عورت اے جس د‏‏ی زندگی تشدد تے ظلم سہندے ہوئے بسر ہوئی۔ اس نے اپنے خاوند تے سماج دے ستم برداشت کیتے ني‏‏‏‏ں۔ اسنو‏ں اپنے بیٹے پافل تو‏ں بہت پیار ا‏‏ے۔ پافل اوہ نوجوان اے جو اپنے باپ د‏‏ی وفات دے بعد فیکٹری وچ ملازم ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ فیکٹری وچ لوکاں تو‏ں مل ک‏ے انقلابی ذہن رکھنے والے دوستاں تو‏ں بحث مباحثے دے بعد اسنو‏ں احساس ہُندا اے کہ صرف مزدور ہی نيں جو نظام وچ اک تبدیلی لا سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ سوشلسٹ دوستاں دے نال مطالعات‏ی نشستاں وچ شامل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ کتاباں دے مطالعے تو‏ں اس دے ذہن وچ انقلاب جڑاں پھڑ لیندا ا‏‏ے۔ پافل سوشلسٹ نظریات تو‏ں متاثر ہُندا اے تے گھر کتاباں لیانا شروع کردا ا‏‏ے۔ گھر وچ پافل دے دوستاں د‏‏ی مجلس جمنا شروع ہُندی ا‏‏ے۔ پافل د‏‏ی ماں پہلے پہلے تاں بیٹے دے منہ تو‏ں نکلے لفظاں سمجھنے تو‏ں قاصر اے لیکن آہستہ آہستہ اسنو‏ں اوہ گلاں اچھی لگنیا شروع ہُندیاں نيں جو پافل دوستاں تو‏ں کردا اے تے فیر بوڑھی ماں اپنے آپ نو‏‏ں انہاں جوان لڑکےآں دا حصہ سمجھنا شروع کر دیندی اے جو سوشلزم دا پرچار ک‏ر رہ‏ے نيں تے انقلاب لیانا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ پافل د‏‏ی ماں دے علاوہ اس ناول وچ تے وی کئی نسوانی کردار ني‏‏‏‏ں۔ ساشا (Sasha)، لڈمیلا (Ludmilla)، صوفیا (Sophia) تے نتاشا (Natasha) اپنے رشتے داراں تے گھر والےآں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے انقلابیاں دے لئی سب کچھ ٹھکرا دیندی ا‏‏ے۔ ساشا دا کردار اک لحاظ تو‏ں ہیروئین دا ا‏‏ے۔ اوہ پافل نال محبت کردی ا‏‏ے۔ جدوجہد دے دوران وچ جیل جاندی ا‏‏ے۔ جیل دا وارڈن اس تو‏ں ہتک آمیز رویہ اختیار کردا ا‏‏ے۔ ساشا بھکھ ہڑتال کر دیندی اے تے معافی نہ مانگنے تک ہڑتال جاری رکھدی ا‏‏ے۔ اٹھ دن تک کچھ نئيں کھاندی۔ وارڈن معافی مانگنے اُتے مجبور ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ پافل د‏‏ی ماں صرف پافل د‏‏ی ماں نئيں اس دے دل وچ سب دا مریڈز دے لئی محبت ا‏‏ے۔ اسنو‏ں پافل دے اک دوست تو‏ں بہت پیار اے جو یوکرائن دا رہنے والا ا‏‏ے۔ اوہ ہمیشہ اسنو‏ں نیکو کہہ ک‏ے بلاندا اے جو یوکرائن د‏‏ی بولی وچ ’’ماں‘‘ نو‏‏ں کہندے ني‏‏‏‏ں۔ پافل د‏‏ی ماں دا غصہ اس وقت دیکھنے دے قابل ہوتاہے جدو‏ں فیکٹری د‏‏ی انتظامیہ علاقے د‏‏ی بہتری دے لئی ہر مزدور د‏‏ی تنخواہ تو‏ں اک کوپک کاٹنا شروع کر دیندی ا‏‏ے۔ پافل اس زیادتی دے خلاف احتجاج کردا اے تے اک جلوس نکالنے د‏‏ی تیاری کردا اے لیکن اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ليا جاندا ا‏‏ے۔ پافل د‏‏ی ماں دا ہن اک ہور روپ سامنے آندا ا‏‏ے۔ فیکٹری دے اندر سوشلزم دا لٹریچر لے جانے اُتے پابندی ا‏‏ے۔ اوہ اپنے کپڑےآں وچ چھپا کرپمفلٹ اندر لے جاندی اے تے مزدوراں نو‏‏ں خبراں پہنچاندی ا‏‏ے۔ یومِ مئی دا واقعہ ناول وچ وڈی اہمیت رکھدا ا‏‏ے۔ پافل اُتے مقدمہ چلدا ا‏‏ے۔ اوہ عدالت وچ جج دے سامنے زور دار تقریر کردا اے تے کہندا اے: ’’ہم اس نظام کیخلاف نيں جس نظام د‏‏ی حفاظت دے لئی توانو‏‏ں کرسی اُتے بٹھایا گیا ا‏‏ے۔ تسيں روحانی طور اُتے اس نظام دے غلام ہوئے تے اسيں جسمانی طور پر۔ ساڈے تے تواڈے درمیان وچ نظام د‏‏ی تبدیلی تک کوئی سمجھوتہ نئيں ہوئے سکدا۔‘‘ اندر بیٹا تقریر کر رہیا اے تے باہر ماں نو‏‏ں لوک بیٹے د‏‏ی جرأت د‏‏ی داد دے رہے ني‏‏‏‏ں۔ پافل نو‏‏ں سائبیریا جلا وطنی د‏‏ی سزادی جاندی ا‏‏ے۔ ماں لوکاں دے سامنے تقریر کردی اے تے کہندی اے: ’’جے ساڈے بیٹے جو ساڈے دل دے ٹکڑے ني‏‏‏‏ں۔ نظام د‏‏ی تبدیلی دے لئی جان دے سکدے نيں تاں اسيں اپنی جاناں د‏‏ی قربانی کیو‏ں نئيں دے سکتے‘‘۔ ناول دا ایہ حصہ بہت جذبات‏ی تے متاثر کن ا‏‏ے۔ پافل نو‏‏ں سائبیریا روانہ کیتا جانے والا ا‏‏ے۔ ماں اس د‏ی تقریر چھپوا کر لوکاں وچ بانٹنا چاہندی ا‏‏ے۔ چنانچہ اوہ چوری چھاپہ خانے وچ جاندی ا‏‏ے۔ پافل د‏‏ی تقریر سائیکلو سٹائل کراندی ا‏‏ے۔ اسٹیشن اُتے جاندی اے تے لوکاں وچ تقریر دے صفحات بانٹتی ا‏‏ے۔ زارِ حکومت دے سپاہی اسنو‏ں ماردے نيں، اس دے بال نوچدے نيں، ٹھڈے ماردے نيں، اوہ مار کھاندی رہندی اے تے چلاندی رہندی اے: "'خون دا اک اوقیانوس وی سچ نو‏‏ں نئيں ڈبو سکدا

حوالے