محمد عظیم خان

سن 1818 (سنوت 1875بکرمی) وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے پیشاور فتح کرکے یار محمد خاں نوں اپنے ماتحت اتھے دا حاکم بنایا سی۔ اوہ لاہور دربار نوں ٹکے بھردا سی۔ اسدا بھرا محمد عظیم خاں، کابل دا وزیر اتے بارکزئی قبیلے دا سردار سی۔ اسنوں ایہہ گل چبھدی سی کہ میرا بھرا مہاراجہ رنجیت سنگھ نوں ٹکے بھرے اتے اسدے ماتحت ہووے۔ نال ہی مہاراجہ نے اسدے دوجے بھرا جبار خان توں کشمیر کھوہیا ہویا سی۔

استوں پہلاں مہاراجہ نے جہانداد خاں توں اٹک دا قلعہ کھوہ لیا سی۔ ایہناں گلاں دے کارن عظیم خاں بہت ناراض سی۔ اوہ چاہندا سی کہ کجھ نہیں تاں پشاور تاں جت کے پٹھانی راج دا انگ بنایا جاوے اتے سکھ راج اٹک دریا ولوں پار ہی رہن دتا جاوے۔

سن 1823 (سنوت 1881) وچ عظیم خاں نے بہت وڈا پٹھانی لشکر لے کے پشاور اتے چڑائی کر دتی۔ نال ہی اسنے جہاد دا ڈھول وجایا اتے پٹھاناں نوں دین اسلام دے نام اتے للکاریا۔ اسدا بھرا یار محمد خاں پیشاور دا حاکم سی اتے اسدے نال سی۔ اوہ شہر چھڈّ کے پہاڑاں اتے آ لکیا۔ عظیم خاں نے بناں کسے ٹکر دے اتے خلاف کیتے پیشاور اتے قبضہ کر لیا۔ آسپاس ولوں ہزاراں پٹھان جہاد دی خاطر اسدے نال آ ملے۔ اسنے سکھاں دے نال دو–دو ہتھ کرن لئی نوشہرہ اتے ہشت نگر میدان جنگ لئی چنے۔

جدوں مہاراجہ رنجیت سنگھ نوں اس گل دا پتہ چلیاں تاں انھاننے وی لڑائی دا نگارا وجا دتا۔ شہزادا شیر سنگھ دی کمان وچ فوج پیشاور دے ول بھیج دتی۔ پچھے ہی سردار ہری سنگھ نلوا چل پیا۔ کجھ دن دے بعد مہاراجہ صاحب نے خود بہت وڈی فوج سمیت پیشاور دے ول کوچ کیتا۔ اکالی پھولا سنگھ، سردار دیسا سنگھ مجیٹھیا اتے فتح سنگھ آہلووالیا اوہناں دے نال سن۔ عظیم خان نے اپنے بھتیجے محمد زمان نوں بھاری لشکر دیکے جہانگیری دا قلعہ فتح کرن لئی بھیجیا۔ اتھے سکھ فوج بہت گھٹ سی۔ پٹھاناں نے قلعہ فتح کر لیا۔

ادھر ولوں شہزادا شیر سنگھ اتے سردار ہری سنگھ نلوا اٹک پار کرکے آ پجے۔ انھاننے جہانگیر اتے پھر قبضہ کر لیا۔ جہانگیر دی ہار سن کے عظیم خاں تڑف اٹھیا۔ اسنے دوست محمد خاں اتے جبار خاں دی کمان وچ غازیاں دا تگڑا لشکر جہانگیرے دے ول بھیجیا۔ جہانگیرے دے کول خونی لڑائی ہوئی۔ سکھاں نے غازیاں دے چنگے چھکے چھڑائے۔ جس بیڑیاں دے پلّ دے ولوں سکھ فوج نے اٹک نوں پار کیتا سی، پٹھاناں نے اس پلّ نوں توڑ دتا تاکہ مہاراجہ ولوں شیرشاہ دی مدد نہیں پہنچ سکے۔

ادھر ولوں مہاراجہ صاحب فوج سمیت اٹک دے کنڈے اتے پہنچ گئے۔ انھاننے کشتییاں دا نواں پلّ تیار کروانا شروع کر دتا اتے جدوں انھاننوں پتہ چلیا کہ خالصہ فوج نوں پٹھاناں دے ٹڈی دل نے گھیر رکھیا اے تاں انھاننے اٹک وچوں اتر کے پار کر جان دا فیصلہ کر لیا۔ انھاننے فوج نوں للکاریا اتے جیکارا گجا کے اپنا گھوڑا اٹک وچ دھکیل دتا۔ اوہناں دے پچھے پچھے خالصہ سوربیر چل پئے اتے اٹک ولوں پار ہو گئے۔

ایہہ خبراں سن کے پٹھاناں دے چھکے چھٹّ گئے اتے اوہ جہانگیرے دے کول ولوں بھاجّ کے نوشیہرے دے ول چلے گئے اتے فوج دے وڈے گروہ دے نال جا ملے۔ مہاراجہ صاحب نے جہانگیر اتے خیراباد دے قلعوں نوں زیادہ پکا کیتا اتے دشمناں دا بھید لین لئی جاسوس پیشاور اتے نوشیہرے بھیجے۔

جہانگیرے دے مقام اتے سردار جے سنگھ اٹاریوالا، جو کسے گل اتے ناراض ہوکے مہاراجہ صاحب دی سیوا چھڈّ کے چلا گیا سی اتے اپنے سواراں سمیت عظیم خاں دے نال سی، مہاراج دے نال آ ملیا۔ انھاننے اسنوں معاف کرکے پہلی عہدے اتے پھر بحال کر دتا۔

مہاراجہ صاحب نے پٹھاناں اتے حملہ کرن دی سکیم بنا لئی۔ فوج دے چار حصے کیتے گئے۔ اک حصے دی کمان اکالی پھولا سنگھ نوں دتی گئی۔ اسنوں اک طرف ولوں ہلاّ کرن دا حکم ہویا۔ سردار دیسا سنگھ مجیٹھیا اتے سردار فتح سنگھ آہلووالیا دی کمان وچ دوجے حصے نے دوجے پاسے ولوں ہلاّ کرنا سی۔ تیسرے حصے نوں لیکے شہزادا کھڑک سنگھ، سردار ہری سنگھ نلوا، جنرل ونتورا نے عظیم خاں نوں لنڈا دریا پار کرکے پٹھانی لشکر دے نال ملن ولوں روکنا سی۔ چوتھا حصہ مہاراجہ صاحب دے کول سرکھات رہندا سی جنھے جتھے لوڑ پئے مدد پہنچانی سی۔

14 مارچ، سن 1824 نوں امرت ویلے وچ گرو گرنتھ صاحب دی حضوری وچ ویری دل اتے ہلاّ بولن دی ارداس کیتی گئی۔ فوجاں اگے دے ول ودھن لگیاں کہ بھیدئے نے خبراں دتا کہ دشمناں دی مدد لئی بہت ساری فوج اتے 40 وڈی توپاں آ پہنچیاں ہن۔

مہاراجہ صاحب نے سوچیا کہ ہنے حملہ نہیں کیتا جاوے۔ اپنی وڈی توپاں دوپہر تک آ جانگیاں، پھر حملہ کیتا جاویگا پر اکالی پھولا سنگھ نے کیہا کہ اسیں ارداس کر چکے ہاں، اسیں تاں پچھے نہیں ہٹانگے۔ اکالی جو اپنی فوج لے کے اگے ودھے اتے ستی شری اکال دے جیکارے لگاؤندے ہوئے سکیم دے مطابق شترواں دے دل اتے جا جھپٹے۔ پچھے ہی مہاراجہ صاحب نے رنپالیسی دے مطابق ہلاّ کرن دا حکم دتا۔ دوناں ول ولوں فوجاں اک دوجے اتے ٹٹ پئیاں۔ گھماسان لڑائی ہوئی۔ لاشاں دے ڈھیر لگ گئے۔

اکالی جی نے رنزمین وچ اوہ ہتھ دکھلائے کہ ویری حیران رہِ گئے۔ ویریاں نے اوہناں اتے زیادہ ولوں زیادہ گولیاں چلائیاں پر اوہ ندھڑک ہوکے تلوار چلاندے راے اتے ویریاں دے سر اتاردے راے۔ اوہناں دے گھوڑے نوں گولی لگی اتے اوہ مر گیا۔ اکالی پھولا سنگھ جی ہاتھی اتے بیٹھ گئے۔ اوہ آپ زخمی ہو گئے پر اوہ پھر وی اسی پرکار لڑدے اتے للکاردے راے۔ اخیر وچ اوہ گولیاں دے نال بندھ گئے اتے شہید ہو گئے۔ اس اتے سکھ فوج نوں زیادہ غصہ اتے جوش آیا۔ رن ہور وی گرم ہو گیا۔

اخیر وچ پٹھاناں دے پیر اکھڑ گئے اتے اوہ میدان چھڈّ کے سر اتے پیر رکھ کے بھاجّ گئے۔ خالصہ نے دور تک اوہناں دا پچھا کیتا۔ ہزاراں گھوڑے، اوٹھ، تنبو، توپاں اتے ہور فوجی سامان خالصے دے ہتھ آیا۔ اس لڑائی وچ خالصہ دا نقصان تاں بہت ہویا پر استوں پٹھانی علاقے دا کافی حصہ کبجے وچ آ گیا۔ دوجے پٹھاناں اتے رعب دا سکہ جم گیا۔ عظیم خاں اجیہا بھیبھیت اتے شرمندہ ہویا کہ کابل نوں بھجدے ہوئے ہی رستے وچ مر گیا۔ فوج نوں حکم سی کہ شہر وچ کسے پرکار دی لٹمار جاں دھکیشاہی نہ کیتی جاوے۔

اس حکم اتے پوری طرحاں عمل کیتا گیا۔ 17 مارچ سن 1824 نوں مہاراجہ صاحب بہت سجدھج نال پشاور وچ داخل ہوئے۔ شہرواسیاں نے خوشی منائی اتے عزت، اعزاز اتے شان ولوں اوہناں دا استقبال کیتا۔ کجھ دن دے بعد یار محمد خاں اتے دوست محمد خاں مہاراجہ صاحب دی سیوا وچ حاضر ہوئے۔ انھاننے پچھلی بھلّ لئی معافی منگی۔ پنجاہ ودھیا گھوڑے اتے قیمتی تحفے بھینٹ کیتے اتے اگے لئی ماتحت رہن دا اقرار کیتا۔ وڈا دل والے مہاراجہ صاحب نے انھاننوں معاف کر دتا اتے یار محمد خاں نوں پشاور دا حاکم تعینات کر دتا۔