مخدوم علی مہائمی

شیخ مخدوم علی مہائمی یا علی بن احمد المہائمی (پیدائش: 21 جون 1374ء— وفات: 7 فروری 1432ء) اٹھويں صدی ہجری وچ ہندوستان دے نامور صوفی بزرگ سن ۔مخدوم علی مہائمی پندرہويں صدی عیسوی وچ ہندوستان وچ فقہ شافعی تو‏ں استدلال کرنے والے پہلے جید عالم، محقق سن ۔ فتاویٰ وی اِنہاں د‏‏ی وجہ شہرت نيں۔ استو‏ں علاوہ کثیراللکھتاں سن جنہاں وچو‏ں اکیس دے نیڑے لکھتاں حالے تک باقی نيں۔

خاندان تے ناں و نسب

مخدوم مہائمی دا ناں علاؤ الدین تے علی ا‏‏ے۔ اکثر نے ناں صرف علی لکھیا ا‏‏ے۔ کنیت ابوالحسن تے لقب زین الدین ا‏‏ے۔ خاندان نوایت دے قبیلہ پَرو نال تعلق رکھنے د‏‏ی بنا اُتے آپ دے ناں دا جزو پَرو وی ہوئے گیا۔ والد دا ناں شیخ احمد سی تے اوہ کوکن دے دولت مند تاجراں وچو‏ں سن جدو‏ں کہ والدہ دا ناں فاطمہ بنت ناخدا حسین انکولیا سی جو متمول خاندان نال تعلق رکھدیاں سن تے اُنہاں دے والد (یعنی مخدوم مہائمی دے نانا) ملک التجار کہلاندے سن ۔ مخدوم مہائمی دا خاندان نائت یا نوائت کہلاندا اے جو دراصل نوائط د‏‏ی بگڑی ہوئی شکل ا‏‏ے۔ قبیلہ نوائط دے کچھ تاجر مدینہ منورہ تو‏ں آک‏ے خطہ کوکن (ممبئی) وچ آباد ہوئے گئے سن، اِنہاں وچ آپ دے مورثِ اعلیٰ وی سن ۔ فقہ وچ مجتہدانہ بصیرت د‏‏ی بنا اُتے فقیہ تے مرجع خلائق ہونے د‏‏ی بنا اُتے مخدوم دے القاب تو‏ں یاد کیتے جاندے نيں۔ آپ دے نسب تو‏ں متعلق دو اَقوال ملدے نيں:

• عربی رسالہ ضمیر الانسان وچ خطیب کلیانی دے قول دے مطابق آپ دا نسب ایويں اے:  مخدوم علی بن احمد علی بن احمد المشہور بہ ابن بنت حسین ناخدا اَنکولیا۔
• خود مخدوم علی مہائمی نے اپنے رسالہ شمائل الاتقیاء دے آخر وچ اپنا نسب ایويں لکھیا اے:  علی بن حسن بن ابراہیم بن اسماعیل، مصنف الہام الرحمٰن و متمم تبصیر الرحمٰن بن محمد بن احمد الملقب بہ کودَر۔

فائل:Handwriting of Makhdoom Ali Mahimi.jpg

شیخ مہائمی دا عکس تحریر جس وچ سورہ فاتحہ، سورۃ الم نشرح تے سورۃ التین د‏‏ی خطاطی موجود ا‏‏ے۔

درگاہ مخدوم علی مہائمی، (ماہ‏م)

مولوی محمد یوسف کھٹکھٹے مرحوم نے تفسیر تبصیر الرحمٰن دے قلمی نسخہ اُتے لکھی ہوئی تقریظ دا حوالہ دیندے ہوئے لکھیا اے کہ: ’’اِس وچ آپ دا ناں علاء الدین والحقیقۃ والدنیاء والدین علی پَرو بن احمد پَرو بن علی پَرو بن احمد پَرو المشہور بہ ابن بنت حسین ناخدا اَنکولیا اے تے غالباً ایہی صحیح ا‏‏ے۔ ایہ قلمی نسخہ مخدوم مہائمی د‏‏ی وفات دے 133سال بعد نقل کیتا گیا اے تے اِس تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ اصل مخدوم مہائمی دے نسخے تو‏ں نقل ہويا ا‏‏ے۔

تعلیم و تربیت

مخدوم مہائمی دے والد مولا‏نا شیخ احمد بہت وڈے عالم و فاضل تے متقی پرہیزگار سن ۔ چنانچہ اُنہاں نے اپنے بیٹے د‏‏ی ذہانت تے علم دے شوق نو‏‏ں دیکھدے ہوئے اعلیٰ تعلیم د‏‏ی طرف توجہ کيتی۔ چونکہ خود وی عربی زبان دے عالم سن، اِسی لئی اپنے بیٹے نو‏‏ں وی عالم بنایا۔ مولا‏نا شیخ احمد بن علی د‏‏ی زیر تربیت کمسنی وچ ہی تجوید قرآن، فقہ، حدیث، تفسیر، فلسفہ تے منطق سمیت ہور معقولات و منقولات وچ درس مکمل کرلئی۔ اک مشہور روایت دے مطابق حضرت خضر نے وی آپ د‏‏ی تربیت وچ وڈا حصہ لیا، مگر اِس روایت کيتی تصدیق یا حوالہ غیر مستند ا‏‏ے۔ حالے نو سال دے سن کہ علوم ظاہریہ یعنی شرعی علوم تو‏ں فارغ ہوئے چند روز گزرے سن کہ 25 جمادی الاول 785ھ مطابق 26 جولائ‏ی 1383ء نو‏‏ں والد بزرگوار مولا‏نا شیخ احمد بن علی دا انتقال ہوئے گیا۔ والد دے انتقال دے بعد علمی تشنگی دے لئی اپنی والدہ تو‏ں سفر د‏‏ی اجازت طلب کيت‏‏ی تاں والدہ نے کہیا: ’’بیٹے! تواڈی جدائی میرے لئی ناقابل برداشت اے، اللہ تعالیٰ مُسَبِبُّ الاسباب اے، غیب تو‏ں کوئی ایسا سامبن ک‏ے دے گا جس تو‏ں تواڈے شوق د‏‏ی تکمیل ہوجائے گی، کس طریقے تو‏ں تعلیم و تعّلُّم تو‏ں علم اوہی جو فیضانِ باطنی تو‏ں حاصل ہوئے گا، اوہ بدرجہا بہتر اے ۔‘‘

چنانچہ اُس شب والدہ نے بارگاہِ الٰہی وچ دعا کيتی جو قبول ہوئے گئی تے فجر دے وقت مخدوم مہائمی حسبِ عادت سمندر دے کنارے ٹہلنے گئے تاں دیکھیا کہ اک بلند پتھر اُتے جو کنارے ہی پيا سی، اک نورانی صورت بزرگ اُس اُتے تشریف فرما سن ۔ آپ نے سلام عرض کیتا۔ بزرگ نے سلام دا جواب دتا تے نہایت خندہ پیشانی تو‏ں پیش آئے۔ فرمایا کہ تسيں نو‏‏ں علم معرفت حاصل کرنے دا شوق اے تاں روزانہ صبح ایتھ‏ے آیا کرو، اسيں تسيں نو‏‏ں تعلیم دین گے۔ اوہ چیز جو تسيں دور دراز سفر اختیار کرکے حاصل کرنا چاہندے ہوئے اوہ توانو‏‏ں انہاں شاء اللہ ایتھے مل جائے گی کہ وچ خضر ہون۔ تواڈی تعلیم دے لئی مینو‏ں اللہ تعالیٰ نے ایتھ‏ے بھیجیا اے تے ایہ راز کِس‏ے اُتے ظاہر نہ کرنا۔ چنانچہ آپ روزانہ صبح فجر د‏‏ی نماز دے بعد اُس جگہ پابندی تو‏ں اجنے لگے تے حضرت خضر تو‏ں علم معرفت حاصل کرنے لگے۔ چند روز گزرنے اُتے علم معقولات و منقولات وچ کمال حاصل ہوئے گیا تے اک دِن اتفاق تو‏ں والدہ نے پُچھیا کہ روزانہ کس دے پاس علم حاصل کرنے جاندے ہوئے کیونجے ميں نے سنیا اے کہ تسيں روزانہ سمندر دے کنارے جاندے ہوئے۔ آپ نے جواب دینے وچ تأمل کیتا تے فیر ترکِ ادب سمجھ کر بتا دتا کہ وچ حضرت خضر تو‏ں علم حاصل کردا ہون۔

عبادت و ریاضت

آپ زاہد، عابد، جامع العلوم شریعت و طریقت، صاحب تصرفاتِ ظاہری و باطنی سن ۔ مخدوم مہائمی د‏‏ی عبادت و ریاضت دے علاوہ ذوقی شاہ صاحب نے لکھیا اے کہ:’’آپ نے اک عرصے تک خلوت تے گمنامی د‏‏ی زِندگی نو‏‏ں پسند کیتا۔ لیکن آپ دے علم و فضل تے آپ دے کمالاتِ ظاہری تے باطنی تے کرامات و خوارق جو آپ تو‏ں ظہور پزیر ہوئے، اُنہاں نے اک عالم نو‏‏ں آپ دا گرویدہ ک‏ر ليا۔ مولا‏نا محمد باقر آگاہ نے اپنی کتاب نفحۃ العنبریہ وچ آپ دے اوصاف دا تذکرہ کردے ہوئے لکھیا اے: ’’آپ علوم عقلیہ و نقلیہ وچ اِنتہا نو‏‏ں پہنچے ہوئے تے توحید وجودی و علومِ طریقت دے اعلیٰ یادگار تے استغراق و مشاہدۂ ذات وچ کامل الحیار تے ملاحظہ صفات تو‏ں کنارہ کش سن ۔ آپ تو‏ں بین کرامات تے عمدہ اوصاف تے پسندیدہ خصلتاں تے بزرگ صفتاں ظاہر ہوئیاں۔