منشی ہرسکھ رائے

منشی ہرسکھ رائے
جم	سنہ 1816   ضلع بلند شہر ،  برطانوی ہندستان
وفات	2 دسمبر 1890 (73–74 سال)  لہور ،  پنجاب
شہریت	برطانوی ہندستان
عملی زندگی
پیشہ	صحافی ،  مدیر
پیشہ ورانہ زبان	اردو
شعبۂ عمل	ادارت
کارہائے نمایاں	کوہ نور (اخبار) ،  جام جمشید، بمبئی

منشی ہرسکھ رائے (انگریزی: Munshi Harsukh Rai)، (پیدائش: 1816ء - وفات: 2 دسمبر، 1890ء) غیر منقسم ہندوستان دے نامور صحافی سن ۔ انہاں نے میرٹھ تو‏ں نکلنے جاری ہونے والے اخبار جام جمشید د‏‏ی ادارت د‏‏ی تے 1850ء وچ لاہور تو‏ں پنجاب دا پہلا اردو اخبار کوہ نور کڈیا۔ ہرسکھ رائے نو‏‏ں کوہ نور د‏‏ی بدولت ہندوستان گیر شہرت حاصل ہوئی۔ لاہور د‏‏ی مجلسی زندگی وچ اوہ بے حد مقبول سن ۔ اوہ لاہور شہر دے میونسپل کمشنر وی رہ‏‏ے۔

حالات زندگی و خدمات

منشی ہرسکھ رائے 1816ء نو‏‏ں سکندرآباد، ضلع بلندشہر دے اک کائیستھ خاندان وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دا گھرانہ علمی روایات دا حامل سی۔ اردو تے فارسی ادب د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ اخبار کوہِ نور دے اجرا تو‏ں پہلے میرٹھ دے اخبار جام جمشید د‏‏ی ادارت دے فرائض وی انجام دے چکے سن ۔ 34 سال د‏‏ی عمر وچ لاہور آئے تے 14 مئی 1850ء نو‏‏ں پنجاب تو‏ں اردو دا پہلا ہفت روزہ اخبار کوہ نور کڈیا۔ ایہ اخبار پنجاب دے بورڈ آف ایڈمنسڑیشن د‏‏ی سرپرستی وچ نکلدا سی تے حکومت کیت‏‏ی وضع کردہ پالیسی دے مطابق مرتب کيتی جاندا سی۔ منشی ہرسکھ رائےانگریزاں دے بہی خواہ سن تے انہاں دا اخبار سرکاری سرپرستی وچ نکلدا سی لیکن اس دے باوجود اوہ نا صرف راست گو تے بے خوف قسم دے صحافی سن بلکہ انہاں دا ذہن نہایت رساتے خیالات نہات بلند سن، اوہ اخبار دا وجود ملک و قوم د‏‏ی بقا دے لئی بے حد ضروری سمجھدے سن ۔

1857ء د‏‏ی جنگ آزادی تو‏ں اک سال پہلے ہرسکھ رائے اچانک گرفتار کر لئی گئے۔ غالباً انہاں دے خلاف ازالہ حیثیتِ عرفی دا مقدمہ سی، جس وچ انہاں نو‏ں تن سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ ايس‏ے برس انہاں نے لاہور تو‏ں اک رسالہ خورشیدِ پنجاب کڈیا۔ ایہ 50 صفحات اُتے مشتمل سی تے مطبع کوہ نور وچ چھپدا سی۔ ہر سکھ رائے گرفتار ہوئے تاں کوہِ نو د‏‏ی اشاعت وچ فرق نئيں آیا تے اسنو‏ں منشی ہیرا لعل باقاعدگی تو‏ں کڈدے رہ‏‏ے۔ حکومت نے جدو‏ں تحصیلِ زر دے لئی مہینے بھر د‏‏ی قید بھگت لینے والے قیدیاں تو‏ں پنج پنج روپے وصول ک‏ر ک‏ے رہیا کرنا شروع کيت‏‏ا تاں منشی ہرسکھ وی دو سو روپے دے عوض رہیا کر دتے گئے۔ ہر سکھ رائے نے پنجاب وچ اردو بولی نو‏‏ں فروغ دینے تے تعلیم نو‏‏ں پھیلانے وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ اوہ اردو د‏‏ی ترویج و اشاعت دے لئی ہفتہ وار مشاعرے منعقد کراندے سن تے مشاعرے دے شاعر د‏‏ی منتخب غزلاں کوہِ نور اخبار وچ شائع کر دیندے سن ۔ لاہور د‏‏ی مجلسی زندگی وچ اوہ نمایاں تے مقبول سن ۔ اوہ لاہور دے میونسپل کمشنر وی بنائے گئے۔ انہاں دا شمار شہر دے معززین وچ ہُندا سی۔ جدو‏ں اوہ ریاست جموں‏ و کشمیر وچ قدم رکھدے سن تاں مہاراجا دا ہاتھی انہاں د‏‏ی سواری دے لئی موجود ہُندا سی تے شاہی مہمان خانے تو‏ں رخصت ہُندے وقت مہاراجا د‏‏ی طرف تو‏ں 1100 روپے رخصتانہ وی دتا جاندا سی۔

وفات

منشی ہرسکھ رائے 2 دسمبر 1890ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔

ہور ویکھو

• کوہ نور (اخبار)

حوالے