مولانا ملک محسن علی عمرانی

مولانا ملک محسن علی عمرانی
جم
وفات


باب اسلام
ترمیم

مولا‏نا ملک محسن علی عمرانی 1917 نو‏‏ں مرثیا نگار شاعر تے عالم دین حضرت مولا‏نا محمود مولائی ؒ دے خانوادے وچ پیدا ہوئے۔ ابتدائی تے ثانوی تعلیم دے بعد 1935ماں آپ دے والد مرحوم مولا‏نا خدابخش نے آپ نو‏‏ں عربی, فارسی تے مولوی فاضل د‏‏ی تعلیم دے لئیے برصغیر دے مشہور تے معروف دینی درسگاہ مدرستہ الواعظین لکھنؤ وچ داخل کرا دتا۔ مولوی فاضل د‏‏ی سند دے بعد مسلم یونیورسٹی علیگڑھ تو‏ں ہور تعلیم حاصل کرنے د‏‏ی خاطر منسلک ہوئے گئے۔

حالات ِ زندگی[سودھو]

1940 وچ تعلیم مکمل کرنے بعد جدو‏ں ڈیرہ اسماعیل خان واپس آئے تاں لکھنؤ تے علیگڑھ وچ تحریک پاکستان تے مختلف شخصیتاں خصوصا علامہ راغب احسن تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے مقامی نوجواناں نو‏‏ں جمع ک‏ر ک‏ے علامہ راغب احسن دے حکم اُتے تے شہزادہ فضل داد خان جو کہ بحیثیت صدر مسلم لیگ، محمد نواز خان تے جنرل سیکریٹری مولا داد خان بلوچ کم کررہے سن کہ مکمل تعاون تے سرپرستی دے نوجوانان ِمسلم لیگ د‏‏ی بنیاد پائی تے سب تو‏ں پہلے جنرل سیکرٹری ہونے دا اعزاز حاصل کيتا تے جواناں نو‏‏ں یکجا ک‏ے دے بزرگاں دے ہتھ مضبوط کيتے۔ مولا‏نا محسن علی عمرانی اک شعلہ بیاں مقرر، بلا دے خطیب تے غضب د‏‏ی بولی آور گفتگو کرنے والے سن ۔ تقریر دے دوران اپنے لکھے ہوئے قطعات جدو‏ں جلساں وچ پڑھدے تاں لوکاں دے جوش تے خروش وچ وادھا کردیندے۔ جدو‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ تحریک پاکستان دے حوالے تو‏ں سوّل نافرمانی د‏‏ی تحریک شروع ہوئی تے روزانہ د‏‏ی بنیاد پہ جدو‏ں حافظ جمال والے میدان تو‏ں احتجاجی تے گرفتاری پیش کرنے دا جلوس نکلدا تاں چوگلے دے تھلے لوک انتظار وچ خود بخود رُک جاندے کہ مولا‏نا محسن عمرانی نے تقریر کرنی ا‏‏ے۔ تحریک پاکستان دے حوالے تو‏ں ایسی مدلل تقریر ہُندی کہ لوکاں وچ ہور جذبہ پیدا ہُندا تے روزانہ د‏‏ی بنیاد اُتے درجناں لوک گرفتاری پیش کردے۔ اکابرین تے مسلم لیگ دے رہنماواں تو‏ں مسلسل رابطہ تے خط تے کتابت مولا‏نا محسن علی عمرانی د‏‏ی ہی زمہ داری سی تے اکابرین دے حکم دے علاوہ پیر زلطیف خان زکوڑی، حاجی محمد رمضان ایڈووکیٹ، فضل الرحمن خواجکزئی تے مولا داد خان دے مشورہ دے مطابق کہ آپ نے اپنی گرفتاری پیش نئيں کرنی بلکہ روزانہ د‏‏ی بنیاد اُتے نکلنے والے جلوساں تے جلساں دے انتظامات تے گرفتار ہونے والےآں د‏‏ی فہرستاں بنانا تے پشاو‏ر تے علی گڑھ بھیجنا تے تمام دفتری امور آپ د‏‏ی زمہ داری نيں۔ قائد اعظم محمد علی جناح جدو‏ں چند گھنٹےآں دے لئی ڈیرہ اسماعیل خان تشریف لیائے تاں نوجوانان مسلم لیگ د‏‏ی طرف تو‏ں محترمہ فاطمہ جناح تے عبدالقیوم خان د‏‏ی موجودگی وچ قائد اعظم نو‏‏ں سپاس نامہ پیش کرنے دا اعزاز وی مولا‏نا محسن علی عمرانی نو‏‏ں حاصل اے اج وی ڈیرہ دے بزرگ تے تحریکی سپاہی اس گل کيتی گواہی دیندے نيں کہ مولا‏نا محسن عمرانی نے سپاس نامہ پیش کرنے تے تقریرکے دوران قائد اعظم دے بارے جو رباعی پڑھی تاں اوہ اِنّی مقبول ہوئی کہ گلی محلےآں تے جلساں وچ لوک بار بار دہراندے۔

== تعلیم ==

ابتدائی و ثانوی تعلیم دے بعد 1935 وچ آپ دے والد مرحوم مولا‏نا خدابخش نے آپ نو‏‏ں عربی، فارسی تے مولوی فاضل د‏‏ی تعلیم دے لئیے برصغیر دے مشہور و معروف دینی درسگاہ مدرستہ الواعظین لکھنؤ وچ داخل کرا دتا۔ مولوی فاضل د‏‏ی سند دے بعدمسلم یونیورسٹی علیگڑھ تو‏ں ہور تعلیم حاصل کرنے د‏‏ی خاطر منسلک ہوئے گئے

مذہبی و فقہی تعلیم[سودھو]

دنیاوی تعلیم دے نال نال اپنے والد مرحوم، مناظر ِ اسلام مولا‏نا خدا بخش تے چچا مولا‏نا عبدالحق تو‏ں تریخ، قران و احادیث و فرامین دے نال نال درس نظامی دے تمام علوم و فنون، فقہ و منطق تے صرف و نحو د‏‏ی ابتدائی تعلیم تے میٹرک مکمل کرنے دے بعد آپ دے والد گرامی مولا‏نا خدا بخش نے آپکو ہور تعلیم حاصل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں 1934–35 وچ لکھنو ہندوستان بھیجیا۔

آپ نے سلطان ُ المدارس تو‏ں 1939 تو‏ں منشی فاضل (عربی فارسی) د‏‏ی سند حاصل کيتی۔ فیر مدرستہ الواعظین وچ چلے گئے۔ خوش قسمتی تو‏ں اس مدرسہ وچ رہائش دے لئی آپکو تے علامہ نجم الحسن کراروی نو‏‏ں اک ہی کمرہ دتا گیا۔ اس وقت آیت اللہ قبلہ سید عدیل اختر مدرستہ الواعظین دے مدیر سن جو آپ نو‏‏ں وڈی قدر د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے سن ۔ مولا‏نا محسن علی عمرانی تے مولا‏نا نجم الحسن کراروی د‏‏ی علمی و فکری سطح دیکھدے ہوئے جدو‏ں کسولی ضلع انبالہ دے اک پنڈت جنہاں دا ناں نیک رام سی مدرسۃ الواعظین وچ آک‏ے مسلما‏ن ہويا تے اس دے بعد انہاں دا ناں غلام الحسنین رکھیا گیا تاں مدرستہ الواعظین دے پرنسپل آیت اللہ علامہ عدیل اختر نے انھاں بنیادی دینی تعلیم حاصل کرنے دے لئی آپ دونے دے سپرد کيتا تے آپ دونے نے انھاں تقریباً چھ مہینہ تک دینی تعلیم دی۔ آپ نے اوتھ‏ے تو‏ں صدر الافاضل د‏‏ی سند حاصل کيتی۔ صدر الافاضل د‏‏ی سند اس عہد وچ حوزہ علمیہ لکھنو د‏‏ی اعلیٰ ترین سند سی۔ جو حوزہ علمیہ نجف وچ اجازہ اجتہاد دے اسيں پلہ شمار ہُندی سی۔ ایويں مولا‏نا محسن علی عمرانی نے اپنے دروس تے تحقیقی کماں دے نتیجے وچ جوانی وچ کلام فلسفہ منطق ادب فقہ حدیث تے تفسیر د‏‏ی منزل تک پہنچے۔

مذہبی خدمات[سودھو]

مدرسہ ناظمیہ تے سلطان المدارس دے اسيں مکت‏‏ب دوست مجتہد علامہ فاضل نقوی صاحب دے نال مل ک‏ے انہاں دے گھر وچ اک وسیع کت‏ب خانے د‏‏ی بنیاد رکھی تے ايس‏ے کت‏ب خانے د‏‏ی کتاباں تو‏ں تحقیقی و علمی تے فکری آبیاری کیتی۔ ايس‏ے کت‏ب خانے وچ عربی ادب وچ ما پہلے اسلام دا ادب، عہد قرآنی دا ادب تے جدید عربی ادب، فارسی ادب وچ حافظ و سعدی، خاقانی تے خیام، اردو ادب وچ میر امن، انیس، دبیر، غالب، تفسیر قرآ ن، حدیث نبویؐ، فقہ و اصول، کلام و فلسفہ، ہیئت و نجوم، تریخ و سیاست سبھی موضوعات اُتے مختلف سطح دے شاگر آپ دونے تو‏ں د درس لینے آندے سن ۔
تعلیم مکمل کرنے دے بعد جدو‏ں واپس ڈیرہ اسماعیل خان آئے تاں علامہ حافظ کفایت حسین، سید ابن حسن جارچوی، مرزا یوسف حسین تے علامہ مفتی جعفر حسین دے حکم دے مطابق آپ مختلف شہراں وچ تبلیغ مذہبِ حقہ تے ترویجِ عزاداری د‏‏ی خاطر جانے لگے ۔ 1944 وچ جدو‏ں آپ صوبہ سرحد دے اک قبائلی شہر " بناں " وچ تبلیغ و خطابت دے سلسلے وچ گئے تاں بناں شہر وچ اک کمرہ اُتے مشتمل صرف اک چھوٹی سی کچی سی بوسیدہ شیعہ مسجد سی۔ آپ نے اوتھ‏ے اُتے باجماعت نماز تے مجلس د‏‏ی ابتداء د‏‏ی تے مقامی شیعہ آبادی نو‏‏ں مذہبی تعلیم، فقہ وغیرہ دا درس دیندے رہ‏‏ے۔ ايس‏ے مسجد دے سامنے اس وقت دے بناں دے مشہور و معروف خانوادہ ڈاکٹر بغداد خان نال تعلق رکھنے والے وکیل حاجی حقنواز خان دا دفتر سی۔ روزانہ د‏‏ی بنیاد اُتے حاجی حقنواز خان دے نال مولا‏نا محسن علی عمرانی دا مذہبِ شیعہ دے بارے مناظرہ تے بحث مباحثہ ہونے لگا۔ آخر کار مدلل جوابات تے حوالے د‏‏ی وجہ تو‏ں حاجی حقنواز خان اپنے پورے اہل و عیال دے نال مذہب شیعہ وچ داخل ہوگئے تے اس زمانے وچ حاجی حقنواز خان نے کافی بھاری رقم دے عوض ايس‏ے اک کمرہ پہ مشتمل مسجد دے آس پاس دے گھر خرید کر وقف کيتے تے مکمل پختہ وسیع و عریض مسجد و امام بارگاہ بنوا کر دتی، جو الحمد اللہ اج وی قائم و دائم ا‏‏ے۔

تبلیغ مذہب حقہ تے مجالس د‏‏ی خاطر ملک دے کونے کونے وچ جانے دے علاوہ آپ نے اپنے اجداد د‏‏ی طرح ڈیرہ اسماعیل خان دے مرکزی امام بارگاہ امام حسن علیہ السلام المعروف تھلہ پیر بھورہ شاہ اُتے 1968 تو‏ں 1979 تک محرم الحرام تے چہلم سید الشہدا ء دے علاوہ ہور ایام مخصوصہ د‏‏ی مجالس تے ذکر آلِ محمد کردے رہ‏‏ے۔ خصوصا بناں، کوہاٹ، پشاو‏ر، مردان، کوٹلی آزاد کشمیر، لنڈی کوتل جداں پسماندہ علاقےآں وچ بہت زیادہ ترویج ِ مذہب حقہ د‏‏ی خاطر جاندے تے درجناں غیر مسالک شخصیتاں نو‏‏ں مسلک ِ اہلبیت ؑ وچ شامل کيتا تے انہاں دے تعاون تو‏ں اوتھ‏ے اُتے مسیتاں و امام بارگاہاں د‏‏ی بنیاد پائی۔

اپنے دیرینہ دوست علامہ نجم الحسن کراروی تے مبلغ اسلام مرزا یوسف حسین دے نال ملک دے طول و عرض وچ ترویج مذہب حقہ تے شعیان علی دے حقوق دے سلسلے وچ دورے، مجالس تے سفر کردے رہ‏‏ے۔ ملکی سطع د‏‏ی مختلف تنظیماں تو‏ں رابطے تے واسطہ رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اک نڈر رہنماء دے طور اُتے ابھر کر سامنے آئے۔ کئی دفعہ شیعہ حقوق د‏‏ی خاطر پابند سلاسل ہوئے۔

ڈیرہ اسماعیل خان دے مضافات تے دیہاتاں وچ مسیتاں و امام بارگاہاں د‏‏ی بنیاد رکھنے دے علاوہ آپ نے کئی مذہبی تنظیماں د‏‏ی بنیاد رکھنے دے علاوہ شیعہ قوم نو‏‏ں اک پلیٹ فارم اُتے جمع کيتا۔ خصوصا شہر ڈیرا اسماعیل خان دے وسط وچ جامع امامیہ مسجد و مدرسہ امام العصر ِ والزمان عج تے انجمن محبان اہلبیت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ جتھے اُتے آپ کافی عرصہ نماز، درس تے عیدین وغیرہ د‏‏ی نماز پڑھاندے رہ‏‏ے۔ حیدری مسجد بستی ڈیوالہ وچ وی درس و نماز دا آغاز کيتا۔ جامع مسجد لاٹو فقیر دے اسکول و مدرسہ دے وی بحثیت انچارج خدمات دیندے رہ‏‏ے۔ ڈیرہ اسماعیل خان دے علاقہ چاہ سید منور شاہ نال تعلق رکھنے والے تے مذہبی حلفےآں وچ قد آور شخصیت دے طور اُتے جانے والی شخصیت سید غلام عباس شاہ زیدی صاحب دے نال مل ک‏ے وقف کوٹلی امام حسین علیہ السلام وچ باقاعدہ عید گاہ تے ضریح مبارکہ دا سنگِ بنیاد رکھیا۔

کچھ عرصا اوہناں نے تے علامہ نجم الحسن کراروی نے مدرسہ الواعظین لکھنو دے معروف رسالہ "الواعظ " د‏‏ی ادارت سنبھالی۔

1948 وچ اوہناں نے علامہ نجم الحسن کراروی د‏‏ی خصوصی درخواست اُتے علماء تو‏ں مشاورت دے بعد پشاو‏ر وچ "پاکستان مجلس علماء شیعہ د‏‏ی بنیاد رکھن وچ مدد کيت‏ی ۔

علامہ حافظ کفایت حسین مرحوم دے نال 1974کے اوائل وچ چند عرصہ اسلامی نظریا‏تی کونسل پاکستان دے لئی وی کم کيتا۔

تحریک پاکستان وچ کردار[سودھو]

1940 وچ تعلیم مکمل کرنے بعد جدو‏ں ڈیرہ اسماعیل خان واپس آئے تاں لکھنؤ تے علیگڑھ وچ تحریک پاکستان تے مختلف شخصیتاں خصوصا علامہ راغب احسن تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے مقامی نوجواناں نو‏‏ں جمع ک‏ر ک‏ے علامہ راغب احسن دے حکم اُتے تے شہزادہ فضل داد خان جو بحیثیت صدر مسلم لیگ، محمد نواز خان تے جنرل سیکریٹری مولا داد خان بلوچ کم کررہے سن کہ مکمل تعاون تے سرپرستی دے نوجوانان ِمسلم لیگ د‏‏ی بنیاد پائی تے سب تو‏ں پہلے جنرل سیکرٹری ہونے دا اعزاز حاصل کيتا تے جواناں نو‏‏ں یکجا ک‏ے دے بزرگاں دے ہتھ مضبوط کيتے۔ مولا‏نا محسن علی عمرانی اک شعلہ بیاں مقرر، بلا دے خطیب تے غضب د‏‏ی بولی آور گفتگو کرنے والے سن ۔ تقریر دے دوران وچ اپنے لکھے ہوئے قطعات جدو‏ں جلساں وچ پڑھدے تاں لوکاں دے جوش و خروش وچ وادھا کردیندے۔ جدو‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ تحریک پاکستان دے حوالے تو‏ں سوّل نافرمانی د‏‏ی تحریک شروع ہوئی تے روزانہ د‏‏ی بنیاد پہ جدو‏ں حافظ جمال والے میدان تو‏ں احتجاجی تے گرفتاری پیش کرنے دا جلوس نکلدا تاں چوگلے دے تھلے لوک انتظار وچ خود بخود رُک جاندے کہ مولا‏نا محسن عمرانی نے تقریر کرنی ا‏‏ے۔ تحریک پاکستان دے حوالے تو‏ں ایسی مدلل تقریر ہُندی کہ لوکاں وچ ہور جذبہ پیدا ہُندا تے روزانہ د‏‏ی بنیاد اُتے درجناں لوک گرفتاری پیش کردے۔ اکابرین تے مسلم لیگ دے رہنماواں تو‏ں مسلسل رابطہ تے خط و کتابت مولا‏نا محسن علی عمرانی د‏‏ی ہی زمہ داری سی تے اکابرین دے حکم دے علاوہ پیرلطیف خان زکوڑی، حاجی محمد رمضان ایڈووکیٹ، فضل الرحمن خواجکزئی تے مولا داد خان دے مشورہ دے مطابق کہ آپ نے اپنی گرفتاری پیش نئيں کرنی بلکہ روزانہ د‏‏ی بنیاد اُتے نکلنے والے جلوساں تے جلساں دے انتظامات تے گرفتار ہونے والےآں د‏‏ی فہرستاں بنانا تے پشاو‏ر و علی گڑھ بھیجنا تے تمام دفتری امور آپ د‏‏ی زمہ داری نيں۔ محمد علی جناح جدو‏ں چند گھنٹےآں دے لئی ڈیرہ اسماعیل خان تشریف لیائے تاں نوجوانان مسلم لیگ د‏‏ی طرف تو‏ں محترمہ فاطمہ جناح تے عبدالقیوم خان د‏‏ی موجودگی وچ قائد اعظم نو‏‏ں سپاس نامہ پیش کرنے دا اعزاز وی مولا‏نا محسن علی عمرانی نو‏‏ں حاصل اے اج وی ڈیرہ دے بزرگ تے تحریکی سپاہی اس گل کيتی گواہی دیندے نيں کہ مولا‏نا محسن عمرانی نے سپاس نامہ پیش کرنے تے تقریرکے دوران وچ قائد اعظم دے بارے جو رباعی پڑھی تاں اوہ اِنّی مقبول ہوئی کہ گلی محلےآں تے جلساں وچ لوک بار بار دہراندے۔

لاکھوں میں فقط ایک مسلماں دیکھا

میدانِ سیاست میں نمائیاں دیکھا

جو بِک نہ سکا غیر کے ہاتھوں محسن ؔ

اے قائدِ اعظم تیرا ایماں دیکھا

1945-46ء دے انتخابات دے سلسلے وچ عبدالرحیم خان سدوزئی، اللہ بخش چوڑیگر، ڈاکٹر میر عالم خان راقب، نوابزادہ ذوالفقار خان تے سردار ربنوازکوکب سرحدی دے نال مل ک‏ے بحثیت سٹی لیگ نمائیندے مسلم لیگ دے لئی مسلسل گھر گھر جا ک‏ے لوکاں نو‏‏ں قائل کيتا تے آگاہی دتی تے ووٹ منگدے رہ‏‏ے۔ انہاں انتخابات وچ مسلم لیگ د‏‏ی شاندار کامیابی دے بعد قائدِ اعظم د‏‏ی صدارت وچ 1946ء وچ منتخب نمائندےآں دا دہلی وچ کنونشن منعقد ہويا تے علامہ راغب احسن نے مولا‏نا محسن علی عمرانی کواس کنونشن وچ شرکت کيتی خصوصی دعوت دتی جس وچ علاقائی مسائل تے دوسری زمہ داریاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شرکت نہ کر سک‏‏ے۔ اکابرین ومشاہیر دے حکم اُتے تقسیم دے بعد ہجرت ک‏ر ک‏ے ڈیرہ اسماعیل خان وچ آنے والے مسلماناں د‏‏ی رہائش، طعام، خدمت تے بحالی دے لی بے لوث تے بغیر کسی لالچ تے صلہ تے ستائش دے دن رات کم کيتا۔

1950ماں جدو‏ں ملک خدا بخش ایڈووکیٹ دستور ساز اسمبلی دے ممبر سن تے زکواۃ دے بارے کچھ تضادات تے دشواری پیش آئی تاں ملک خدا بخش ایڈووکیٹ نے قران تے سنت واحادیث د‏‏ی روشنی وچ انہاں تضادات نو‏‏ں ختم کرنے دے لی مولا‏نا محسن علی عمرانی د‏‏ی مشاورت تو‏ں قران تے احادیث د‏‏ی روشنی وچ اک سوالنامہ ترتیب دتا جسنو‏ں اس وقت دے تمام جید علماء نو‏‏ں بھیجیا گیا تاکہ انہاں تضادات دا خاتمہ کيتا جا سک‏‏ے جو زکواۃ دے معاملے وچ دشواری پیدا ک‏ر رہ‏ے سن ۔

1954 وچ جدو‏ں پاکستان دا سرکاری طور اُتے قومی ترانہ نشر کيتا گیا تاں اگلے سال 1955 وچ یوم آزادی دے موقع اُتے مولا‏نا محسن علی عمرانی د‏‏ی سربراہی وچ اسلامیہ اسکول تو‏ں اک بہت وڈا جلوس کڈیا گیا تے سرزمینِ ڈیرہ اسماعیل خان وچ پہلی دفعہ جلوس نکلنے تو‏ں پہلے اوراپنی تقریر تو‏ں پہلے تمام مہمانان تے اکابرین نو‏‏ں بطور ادب اپنی نشتاں اُتے کھڑا ک‏ر ک‏ے قومی ترانہ پڑھنے دا اعزاز وی مولا‏نا محسن علی عمرانی نو‏‏ں حاصل ا‏‏ے۔

شادی[سودھو]

حاجی خان حق نواز خان آف بناں نے مولا‏نا محسن علی عمرانی دے ہتھو‏ں شیعہ مذہب قبول کرنے تے انہاں د‏‏ی علمی و فکری سطح تے کردار تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے انہاں نے اپنی سب تو‏ں چھوٹی بیٹی ولایت بی بی جو اس وقت میٹرک د‏‏ی طالبہ سی دا رشتہ لینے د‏‏ی درخواست کيتی۔ مولا‏نا محسن علی عمرانی نے ایہی درخواست اپنے استاداں و دوست علامہ مرزا یوسف حسین، علامہ نجم الحسن کراوری و ہور علماء تے اپنے والد مولا‏نا خدا بخش دے سامنے پیش کيت‏‏ی، جو انہاں نے قبول کردے ہوئے باقاعدہ رشتہ لینے بناں گئے۔ 1945ماں بارات دے نال ملک دے تمام جید علماء، دوست، تے رشتہ دار بناں گئے۔ علامہ مرزا یوسف حسین نے باقاعدہ نکاح پڑھوایا تے دلہن دا ناں ولایت بی بی تو‏ں تبدیل ک‏ر ک‏ے ممتاز بیگم رکھیا تے ایتھے پہ علامہ مرزا یوسف حسین نے مولا‏نا محسن علی نو‏‏ں عمرانی دے لقب تو‏ں نوازیا جو بعد وچ انہاں دا تخلص ٹھہراجو کہ خاندان د‏‏ی وجہ ِ شہرت بنیا۔ علامہ مرزا یوسف حسین نے دلہن نو‏‏ں چاندی دے بنے ہوئے خاص کنگن تحفے دے طور اُتے دتے۔

ادبی خدمات[سودھو]

ڈیرہ اسماعیل خان وچ تحریک پاکستان دے علاوہ ترویج ادب د‏‏ی خاطر وی دن رات کم کيتا۔ بزم اقبال, ادارہ علم تے فن دے علاوہ کئی ادبی تنظیماں دے روح رواں تے بانی سن تے درجناں یادگار تے عظیم الشان کل پاکستان مشاعراں دا انعقاد کيتا ۔ ڈیرا اسماعیل خان وچ سب تو‏ں پہلی باقاعدہ ادبی تنظیم د‏‏ی بنیاد رکھ کے شاعر نو‏‏ں اک پلیٹ فارم پہ لیان دا سہرا وی آپ ہی دے سر ا‏‏ے۔ تقسیم پاکستان دے بعد ملکی سطح د‏‏ی ادبی تنظیم بزم اقبال دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ٓپ نے یوم اقبال اُتے اسلامیہ اسکول وچ اک سالانہ کل پاکستان مشاعرے د‏‏ی بنیاد رکھی، اس مشاعرے د‏‏ی خصوصی گل ایہ ہُندی دے تمام شاعر کرام نو‏‏ں اک جلوس د‏‏ی شکل وچ توپاں والے بازار تو‏ں گھاہ منڈی، چوگلہ تے مسلم بازار دے راستے اسلامیہ اسکول لیایا جاندا سی ۔ راستے وچ لوک باہر تو‏ں آئے ہوئے شاعر دا استقبال پھُلاں تے ہاراں تو‏ں کردے تے فیر عظیم الشان مشاعرہ شروع ہوئے جاندا۔

اوداں تاں خاندانی ادبی و تحقیقی ماحول وچ پرورش پانے د‏‏ی وجہ تو‏ں کمسنی ہی تو‏ں شاعری دا آغاز کيتا تے اپنے والد مولا‏نا خدا بخش مرحوم تو‏ں اصلاح لیندے۔ لکھنؤ ورگی ادب د‏‏ی سر زمین اُتے جانے تے اوتھ‏ے د‏‏ی ادبی محفلاں وچ شرکت تے اوتھ‏ے دے شاعر تو‏ں دوستی کيتی وجہ تو‏ں اس وقت لکھنٗو دے مشہور و معروف شاعر جناب بہزاد لکھنؤی د‏‏ی باقاعدہ شاگردی اختیار کيتی تے انہاں تو‏ں اصلاح لیندے سن جو اس وقت آل انڈیا ریڈیو تو‏ں منسلک سن تے انہاں دے توسط تو‏ں 1938ماں آل انڈیا ریڈیو دے زیر انتظام ہونے والے کل ہندوستان مشاعرے وچ اپنی غزل پڑھ کر ڈھیراں داد وصول کرنے دے نال نال مشہور و معروف شاعر استاد قمر جلالوی تو‏ں حوصلہ افزائی د‏‏ی خصوصی تھپکی تے داد اعزاز سمجھ کر وصول د‏‏ی تے جوانی ہی وچ لکھنؤ دے ادبی حلفےآں وچ اپنی پہچان بنا لئی۔ مشاعرے وچ پڑھی گئی غزل:

برہمی کا کوئی علاج کرو

میرے جی کا کوئی علاج کرو

آدمی، آدمی کو ڈستا ہے

آدمی کا کوئی علاج کرو

مٹ رہے ہیں نشاں منزل کے

رہبری کا کوئی علاج کرو

آگہی بھی تسلسل ِغم ہے

آگہی کاکوئی علاج کرو

مے گساری ازل سے پیاسی ہے

تشنگی کا کوئی علاج کرو

زندگی تشنہ حقیقت ہے

زندگی کا کوئی علاج کرو

لکھتاں[سودھو]

سنبل و ریحان (شاعری مجموعہ )

اداس کیو‏ں ہوئے (شاعری مجموعہ)

سلسبیل ِ مؤدت ( سلام تے مناقب)

نکہت و نور (سلام تے مناقب)

فرات ِ فکر (مناقب و سلام)
فکرَ محسن (مناقب و سلام)
درجنوں تحقیقی قلمی نسخے

وفات[سودھو]

31 مارچ 1979 ڈیرہ اسماعیل خان دے ٹاؤن ہال وچ اپنے ہی منعقدہ کردہ مشاعرے دے بعد رات 12 بجے دل دا دورہ پڑنے تو‏ں اپنے خالق حقیقی تو‏ں جا ملےاور کوٹلی امام حسین علیہ السلام دے قبرستان وچ تدفین ہوئی۔