میتریئی

میتریئی
تاریخ پیدائش	1 ہزاریہ ق م
تاریخ وفات	1 ہزاریہ ق م
عملی زندگی
پیشہ	فلسفی،  لکھاری

میتریئی "سیانا" اکّ بھارتی فلسفی سی جو پرانے بھارت وچ بعد دے ویدک کال وچ رہندا سی۔ برہدرنیک اپنشد وچ اسدا ذکر ویدک رشی یاجنولکی دیاں دو پتنیاں وچوں اکّ وجوں کیتا گیا اے؛ اندازہ لگایا جاندا اے کہ اوہ ۸ویں صدی عق م دے آسپاس رہندی سی۔ ہندو مہانکاوِی مہابھارت اتے گرہسوتراں وچ، حالانکہ، میتریئی نوں اکّ ادویت فلسفی وجوں درسایا گیا اے جسنے کدے ویاہ نہیں کیتا۔ پرانے سنسکرت ساہت وچ، اسنوں اکّ برہموادنٰی ( وید دی ترجمان) وجوں جانیا جاندا اے۔

میتریئی پرانے بھارتی گرنتھاں وچ ظاہر ہندی اے، جویں کہ اکّ وارتالاپ وچ جتھے اوہ برہدارنیک اپنشد وچ یاجنولکیا دے نال اکّ سنواد وچ روح (روح جاں سوے) دے ہندو تجزیہ دی پڑچول کردی اے۔ اس وارتالاپ دے مطابق، پیار اکّ انسان دی روح ولوں چلایا جاندا اے، اتے میتریئی روح اتے براہمن دی نیچر اتے اوہناں دی ایکتا دی چرچہ کردی اے، ادویت فلسفے دا مول۔ ایہہ میتریئی-یاجناولکی وارتالاپ سریشور دی وارتکا، اکّ ٹپنی دا موضوع اے۔

میتریئی نوں ویدک بھارت وچ عورتاں لئی مہیا تعلیمی موقعیاں اتے اوہناں دیاں فلسفی کامیابیاں دی اکّ اداہرن وجوں درسایا گیا اے۔ اسنوں بھارتی دانشور عورتاں دا پرتیک منیا جاندا اے، اتے نویں دلی وچ اس دے اعزاز وچ اکّ ادارہ دا نام رکھیا گیا اے۔

شروع دا جیون

ویدک گرنتھاں وچ ذکر کیتے گئے میتریئی نوں پوربی بھارت دے متھلا کھیتر توں منیا جاندا اے۔

اسولیان گرہسوتر وچ، میتری رشی دی دھی نوں سلبھا میتریئی کیہا گیا اے اتے ویدک یگ دیاں کئی ہور خاتون مفکراں دے نال گرہستر وچ ذکر کیتا گیا اے۔ اسدا پتا، جو ودیہ راج، متھلا وچ رہندا سی، راجا جنک دے دربار وچ اکّ وزیر سی۔

حالانکہ پرانے بھارت دی میتریئی، نوں اکّ ادویت فلسفی وجوں درسایا گیا اے، نوں جنک دے ویلے وچ برہدرنیک اپنشد وچ رشی یاجنولکی دی بیوی کیہا گیا اے، ہندو مہانکاوِی مہابھارت وچ کیہا گیا اے کہ سلبھا میتریئی اکّ نوجوان خوبصورتی اے جو کدے ویاہ نہیں کردا۔ بعد وچ، میتریئی جنک نوں ادویت فلسفہ (ادویتواد) دی وضاحت کردی اے اتے اسنوں جیون بھر تپسوی دسیا گیا اے۔ پرانے سنسکرت ساہت وچ اسنوں برہموادنٰی ( وید دی اکّ عورت ترجمان) کیہا جاندا اے۔ میتریئی اتے یاجنولکیا ۸ویں صدی ق م دے آسپاس رہندے ہون دا اندازا اے۔

برہدارنیک اپنشد وچ، میتریئی نوں یاجنولکی دی ودوتاپورن بیوی وجوں درسایا گیا اے؛ اسدی دوجی بیوی، کاتیانی، اکّ گھریلو عورت سی۔ جدوں یاجنولکی اتے کاتیانی مطمعن گھریلو جیون وچ رہندے سن، میتریئی نے روحانی سائنس دا ادھئین کیتا اتے "آتم-معائنہ دی سوے-پچھگچھّ" کرن دے نال-نال اپنے شوہر نال دھرم کلاسیکل سنواداں وچ رجھی۔

میترییی-یاجنجولکی سنواد

رگوید وچ میتریئی دے لگبھگ دس بھجن دسے گئے ہن۔ اوہ برہدارنیک اپنشد وچ موجود اکّ سنواد وچ روح (روح جاں سوے) دے ہندو تجزیہ دی پڑچول کردی اے۔ سنواد، جس نوں میتریئی-یاجناولکی سنواد وی کیہا جاندا اے، ایہہ دسدا اے کہ پیار اکّ انسان دی روح ولوں چلایا جاندا اے، اتے ایہہ آتم اتے براہمن دی نیچر اتے اوہناں دی ایکتا بارے چرچہ کردا اے، ادویت فلسفہ دا مول۔

ایہہ سنواد کئی ہندو گرنتھاں وچ ظاہر ہندا اے؛ سبھ توں پہلا باب ۲٫۴ وچ اے – اتے باب ۴٫۵ وچ سودھیا گیا اے – برہدارنیک اپنشد، پرمکھ اتے سبھ توں پرانے اپنشداں وچوں اکّ، لگبھگ ۷۰۰ عیسیٰ مشرق توں ڈیٹنگ۔ میتریئی-یاجنولکی وارتالاپ مدھمدینا اتے کنو ویدک سکولاں دے دو ہتھ-لکھت ریسیشناں وچ بچیا اے؛ حالانکہ اوہناں وچ اہم ساہتی انتر ہن، اوہ اکو جہے فلسفی تھیم نوں سانجھا کردے ہن۔

یاجنولکی توں بعد اپنے جیون دے پہلے تن پڑاواں وچ کامیابی حاصل کیتی - برہمچاریا (طالب علم وجوں)، گرہستھ (اپنے پروار نال) اتے وانپرستھ (رٹائرمینٹ وچ) - اوہ اپنی بڈھاپے وچ سنیاسی (اکّ تیاگی) بننا چاہندا سی۔ اسنے میتریئی توں آگیا منگی، اسنوں دسیا کہ اوہ اسدی اتے کاتیانی وچکار اپنی جائیداد ونڈنا چاہندا اے۔ میتریئی نے کیہا کہ اوہ دولت وچ دلچسپی نہیں رکھدی سی، کیونکہ ایہہ اسنوں "امر" نہیں بناویگی، پر امرتا بارے سکھنا چاہندی سی:

پھر میتریئی نے کیہا: "جے ہن، مہاراج، ایہہ ساری دھرتی دولت نال بھری ہوئی اے، تاں کی میں اس نال امر ہو جاواںگا؟"
"نہیں"، یاجنولکی نے کیہا۔ "جویں امیراں دا جیون، اسے طرحاں تہاڈا جیون وی ہووےگا۔ امرتا دی، حالانکہ، دولت ولوں کوئی امید نہیں اے۔"
پھر میتریئی نے کیہا: "مینوں اس نال کی کرنا چاہیدا اے جس ولوں میں امر ہو سکدا ہاں؟ تسیں کی جاندے ہو، سر - اوہ، سچ مچّ، مینوں دسو!"
یاجنولکی نے میتریئی نوں جواب دتا: "آہ! جویں تسیں ساڈے لئی پیارے ہو، پیارا اوہی اے جو تسیں کہندے ہو! آؤ بیٹھو۔ میں تہانوں سمجھاوانگا۔ پر جدوں میں وضاحت کر رہا ہاں، اس بارے سوچن دی کوشش کرو۔"

—برہدارنیک اپنشد 2.4.2–4

اس توں بعد دے سنواد وچ، یاجنولکی آتم (روح)، براہمن (آخری اصلیت) وچ امرتا اتے اوہناں دی برابری بارے اپنے وچاراں دی وضاحت کردا اے۔ میتریئی یاجنولکی دی وضاحت دے کجھ حصیاں اُتے اعتراز کردی اے، اتے سپشٹیکرن دی بینتی کردی اے۔

آدی شنکرا اپنے چار پرمکھ چیلیاں نال، سریشور سمیت؛ دوہاں نے برہدارنیک اپنشد توں میتریئی-یاجنولکی سنواد اُتے ٹپنیاں لکھیاں۔

مفکراں دے وکھو-وکھرے وچار ہن کہ کی ایہہ سنواد اس گل دا ثبوت اے کہ پرانے ویدک روایت وچ عورتاں نوں روحانی چرچاواں وچ سرگرم بھاگیداراں اتے براہمن دے مفکراں وجوں قبول کیتا جاندا سی۔ وینڈی ڈونگر، اکّ انڈولوجسٹ اتے دھرماں دے اتہاس دی اکّ پروفیسر، دسدی اے کہ اس وارتالاپ وچ میتریئی نوں اکّ لکھاری وجوں نہیں درسایا گیا اے، پر اکّ براہمن دی اکّ اپنشدک کہانی دا حصہ اے جس دیاں دو پتنیاں ہن۔ بدھی کیرین پیچیلس، اک ہور امریکی انڈولوجسٹ اتے تقابلی دھرم دی پروفیسر، اس دے الٹ، کہندی اے کہ میتریئی نوں دھرم کلاسیکل دماغ دے روپ وچ درسایا گیا اے، کیونکہ اوہ اس وارتالاپ وچ یاجنولکی نوں چیلنج دیندی اے اتے صحیح سوال پچھدی اے۔

پہلی صدی دے بھارتی مفکراں، جویں کہ سریشورا (سریشورچاریا، سی۔ ۷۵۰ ای۔)، نے اس مرد-عورت سنواد نوں دوواں پاسیاں توں ڈونگھا سمجھیا اے؛ میتریئی نے دولت توں انکار کر دتا، اپنے شوہر دے روحانی علم نوں سانجھا کرن دی اچھا رکھدے ہوئے، اتے اپنشدک کہانی دے چار جانے-پچھانے سنسکرناں وچ اوہ یاجنولکی دے آتمن دے اصول نوں چیلنج دیندی اے۔ یاجنولکی اسدیاں پریرناواں نوں قبول کردا اے، اتے اس دے سوال اس گل دا ثبوت ہن کہ اوہ آخری علم دی بھال کرن والی اتے روح دی پریمی اے۔

اپنشد وچ میتریئی وارتالاپ لنگک تعلقاں توں پرے اہم اے۔ ہندو فلسفہ دے بااثر ادویت ویدانت سکول دے مفکر آدی شنکرا نے اپنے برہدرنیکوپنشد بھاشی وچ لکھیا اے کہ برہدارنیک اپنشد دے باب ۲٫۴ وچ میتریئی-یاجناولکی وارتالاپ دا مقصد براہمن اتے براہمن دے علم دے اہمیت نوں اجاگر کرنا اے۔ اوہناں دی ایکتا نوں سمجھن لئی۔ شنکرا دے مطابق، سنواد براہمن اتے روح دے علم دے زریعہ وجوں، سروتی (ہندو دھرم دے ویدک گرنتھ) وچ تیاگ دا سجھاء دندا اے۔ اوہ اگے کہندا اے، کہ سرتی وچ سوے-علم دی کھوج نوں اہم منیا گیا اے کیونکہ میتریئی سنواد باب ۴٫۵ وچ اپنشد وچ براہمن دی چرچہ دے اکّ "ترکپورن انت" وجوں دہرایا گیا اے۔

پیار دی قدرت

میتریئی-یاجناولکی سنواد وچ پیار اتے اس دے عنصر دی چرچہ شامل اے جسنوں کوئی پیار کردا اے، ایہہ سجھاء دندا اے کہ پیار روح اتے زمین سوے (کسے انسان نال متعلق) دا تعلق اے:

دیکھو، سچ مچّ، شوہر دے پیار لئی شوہر پیارا نہیں اے، پر اپنے آپ دے پیار لئی شوہر پیارا اے۔
بیوی دے پیار لئی بیوی پیاری نہیں اے، پر اپنے آپ دے پیار لئی بیوی پیاری اے۔

—برہدارنیک اپنشد 2.4.2–4

دھرم کلاسیکل لکھاری اتے اڈیٹر روبرٹ وین ڈی ویئر دے مطابق، ایہہ دعوہ کردا اے کہ سارا پیار اکّ دی اپنی روح دا عکس اے: ماپیاں دا اپنے بچیاں لئی پیار، دھرم جاں پورے دنیا دا پیار۔ جرمن انڈولوجسٹ اتے آکسفورڈ یونیورسٹی دے پروفیسر میکس مولر دا کہنا اے کہ برہدارنیک اپنشد دے میتریئی-یاجناولکی وارتالاپ وچ ذکر کیتا گیا پیار کسے دے جیون اتے اس توں باہر دے سارے پہلوآں تک پھیلیا ہویا اے؛ آیت ۲٫۴٫۵ وچ، " دیوتے پیار کرکے دیوتے (دیوتے) پیارے نہیں ہندے، پر کیونکہ کوئی انسان اپنے آپ (روح) نوں پیار کر سکدا اے کہ دیوتے پیارے ہن"۔ وارتالاپ وچ "براہمن-ورگ، کشتر-گٹھ، ایہہ دنیا، ایہہ دیوتے، ایہہ جیو، ایہہ سبھ کجھ جو ایہہ روح اے" اتے "جدوں اسیں اپنے آپ نوں دیکھدے، سندے، تجربہ کردے اتے جاندے ہاں، تد سبھ کجھ جانیا جاندا اے۔ "

"اندرونی سوے" جاں روح اُتے اپنے سنواد دی احتتام کردے ہوئے، یاجنولکی نے میتریئی نوں کیہا:

ہے میتریئی، انسان نوں سچ مچّ اپنے آپ نوں ویکھنا، سننا، سمجھنا اتے منن کرنا چاہیدا اے؛
سچ مچّ، جس نے اپنے آپ نوں دیکھیا، سنیا، وچاریا اتے سمجھیا اے-اس ولوں ہی سارا دنیا جانیا جاندا اے۔

—برہدارنیک اپنشد 2.4.5b

یاجنولکیا دے چھڈن اتے سنیاسی بنن توں بعد، میتریئی اکّ سنیاسی بن جاندی اے - اوہ وی بھٹکدی اے اتے اکّ تیاگی جیون دی اگوائی کردی اے۔

وراثت

میتریئی، جسدا کئی پراناں وچ وی ذکر کیتا گیا اے، "پرانے بھارت دیاں سبھ توں ودھ پڑھیاں اتے نیک عورتاں وچوں اکّ منیا جاندا اے" اتے بھارت وچ دانشور عورتاں دا پرتیک اے۔ نویں دلی وچ اکّ کالج دا نام اس دے نام اتے رکھیا گیا اے، جویں کہ ماتریئی ویدک ولیج، تاملناڈو وچ اکّ ریٹریٹ تھاں اے۔

حوالے

ببلیؤگرفی

• Ahuja, M. L. (2011). Women in Indian Mythology. New Delhi: Rupa & Co.. ISBN 978-81-291-1825-7. 
• Bowen, Paul (1998). Themes and issues in Hinduism. Cassell. ISBN 978-0-304-33850-4. 
• Brereton, Joel P. (2006). "The Composition of the Maitreyī Dialogue in the Brhadāraṇyaka Upaniṣad". Journal of the American Oriental Society 126: 323–345. 
• Candrakīrti (2003). Four Illusions: Candrakīrti's Advice for Travelers on the Bodhisattva Path. New York, N.Y.: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-515112-1. 
• Deussen, Paul (2010). Sixty Upanishads of the Veda. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1468-4. 
• Doniger, Wendy (2010). The Hindus: An Alternative History. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-959334-7. 
• Geaves, Ron (2009). Encyclopedia of Hinduism (Editors: Denise Cush, Catherine Robinson, Michael York). Routledge. ISBN 978-0-415-55623-1. 
• Hino, Shoun (1991). Suresvara's Vartika On Yajnavalkya'S-Maitreyi Dialogue, 2nd, Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0729-7. 
• Hume, Robert (1967). Brihadaranyaka Upanishad. (Translator), Oxford University Press. 
• Majumdar, Ramesh Chandra (1977). Ancient India, 8th, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers. ISBN 978-81-208-0436-4. 
• Marvelly, Paula (2011). Women of Wisdom. Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-1-78028-367-8. 
• Olivelle, Patrick (2008). Upanishads. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-954025-9. 
• Pechilis, Karen (2004). The Graceful Guru: Hindu Female Gurus in India and the United States. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-514537-3. 
• Staal, Frits (2008). Discovering the Vedas: Origins, Mantras, Rituals, Insights. Penguin Books India. ISBN 978-0-14-309986-4. 
• Weyer, Robert Van De (2013). 366 Readings From Hinduism. Jaico Publishing House. ISBN 978-81-7992-070-1. 

باہری لنک

• میتریئی-یاجناولکی سنواد، پہلا سیٹ برہدارنیک اپنشد ۲٫۴, میکس مولر (مترجم)
• میتریئی-یاجناولکی سنواد، دوجا سیٹ برہدارنیک اپنشد ۴٫۵, میکس مولر (مترجم)
• نرول سوے اُتے یاجنولکی اتے میتریئی دی گل بات، ۱لا سیٹ، مالک کرشنانند (مترجم)