نہنگ سکھاں دی دستار

نہنگ سنگھاں دے دستار دستار فارسی دا لفظ اے، جس دا مطلب اے ہتھاں نال سوار کے بنھیا ہویا بستر۔ خالصے دے بولے وچ نہنگ سنگھ دستار نوں دستارا آکھدے ہن۔ دستار سکھ سبھیاچار دا مرکزی بہادری چنہ اے۔ دستار لئی بہت سارے ناں وکھ وکھ زباناں اتے دھرماں ولوں رکھے ملدے ہن، جویں عمامہ، پگ، صافہ، چملا، چیرا، دلبند، اشویک، ٹربن، تربانتے وغیرہ۔ عرب اتے ایران دیساں وچ دستار نوں خاص مقام حاصل رہا اے۔ دستار دنیا دا پرانے عزت آبرو دا پہراوا ہندا ہووےگا، جو انسان دے جاہو-جلال دے چنہ وجوں پیڑھیاں-در-پیڑھیاں ساڈے تک پجیا اے۔ پندرھویں صدی توں پہلاں وی یورپ آدی دیساں وچ دستار دا تجربہ کیتا جاندا سی۔ کئی صدیاں توں مسلماناں دے پیغمبر اتے ہندو دھرم دے وڈیرے سر تے دستار بنھدے سن۔ حج تے جان ویلے مسلماناں نوں دستار سجاؤن دی ہدایت اے۔ دستار سکھاں دے درشن-دیدار دا مرکز نقطہ اے، جو ہزاراں وچوں وی سوے-پچھان کراؤندا اے۔ گرو نانک دیوَ جی اتے دوجے گرو صاحباناں دے ویلے توں ہی دستار دا اہم رتبا رہا اے۔

گرُ صاحبان

گرو گرنتھ صاحب وچ تاں سکھاں نوں ہدایت اے کہ ثابت صورتِ رہِ کے سر تے دستار سجاؤنی اے:

۔.۔ثابت صورتِ دستار سرا۔۔ (مارو م: ۵, پنہ ۱۰۸۴)

گرو ارجن دیوَ جی تاں دوبارہ اپنے مکھاربند توں اچاردے ہن کہ دوہرا دستارا دمالا تاں آپ دی فتح دا ڈنکا وجاؤن دا اشارہ دیندے ہن:

ہؤ گوسائی دا پہلوانڑا۔۔ مے گر ملِ اچّ دمالڑا۔۔
(سریراگُ م: ۵, پنہ ۷۴)

سکھ دی دستار اکّ اجیہے مجسمے دی پرتیک ہو نبڑدی اے، جس وچ دھرم، عزت تے روحانی ہدف صاف نظریں پیندا اے۔ ڈھاڈی عبداللہ اتے نتھّ ملّ نے جو اکال تخت صاحب توں وار پڑھی سی، اس وچ گرو ہرگوبند صاحب دی دستار دا باخوبی ذکر آؤندا اے:

دو تلواریں بدھیاں اکّ میر دی اکّ پیر دی۔
اک عظمت دی اکّ راج دی، اکّ راکھی کرے وزیر دی۔
… … … ۔.۔پگّ تیری کی جہانگیر دی؟

گربلاس پاتشاہی چھیویں دا کرتا لکھدا اے کہ جدوں گرو ہرگوبند صاحب نے سر تے دستارا سجایا تاں انج پررتیت ہویا، جویں پرماتما ساہمنے بیٹھا ہووے!

سری گر پاگ بدھی نج سیس
دکھِ سبھ ہی تب بھئے جگیس۔۔۲۷॥ (باب ۸)

گرو گوبند سنگھ ویلے تاں دستار لازمی قرار دتی گئی۔ اس دی گواہی تواریخ دے سبھ توں پرانے سروت بھٹ وہیاں وچ وی ملدی اے۔ دستار دا ذکر سارے رہتنامیاں، تنکھاہنامیاں آدی وچ وی آیا اے۔

فارسی دی پرانے کتاب دبستانِ-مزاہب دا لکھاری موبد ذوالفقار اردستانی ساسنی نے وی ذکر کیتا اے کہ جدوں وی ویساکھی والے دن گرو دربار وچ مسند اکٹھے ہندے سن تاں گرو صاحب اوہناں نوں رخصت ہون ویلے دستار دے روپ وچ سروپاؤ بخشش دیندے سن—

در ہنگامے رکھست ہر کدامیں از مسنداں
را گرو دستار-اِ-عنایت کنند۔

سکھ دی دستار دی صفت صالاح فارسی، انگریزی، اردو، ہندی آدی بولیاں دے لکھاریاں نے خوب سچجے ڈھنگ نال قلم بند کیتی اے۔ اسے دستار کارن دیشاں-بدیساں وچ سکھاں نوں اپنی پہچان بارے دسن دی ضرورت نہیں پیندی۔ دستار دے جاہو-جلال نوں برقرار رکھن واسطے سکھاں نوں دنیا دے کئی ملکاں وچ جدوجہد وی کرنے پئے اتے اکال پرکھ دی کرپا ولوں پھتہیابیاں وی نصیب ہوئیاں۔

نہنگ سنگھاں ولوں سجائے دستارے خاص کھچّ دا کارن ہندے ہن۔ ایہہ دستارے کئی ویر دو پھٹّ توں وی ودھ اچے ہندے ہن۔ جہناں وچ چکر اتے چھوٹیاں کرپاناں اتے کھنڈے سجائے ہندے ہن۔

نہنگ سنگھاں دے دو جتھے وی بڑے مشہور ہن، اکّ بڈھا دل تے دوجا ترنا دل۔ نہنگ سنگھاں وچوں بڑے بڑے آگوُ وی ہوئے ہن پر سبھ توں ودھ مشہوری بابا نینا سنگھ اتے اکالی پھولا سنگھ جی نے حاصل کیتی۔ اٹھارویں صدی وچ نہنگ سنگھاں نے اپنی خاص تے انوکھی بولی مورتیمان کیتی، جس نوں گڑگجّ بولے وی آکھیا جاندا اے۔ ایہناں بولیاں وچ خفیہ اشارہ اتے چڑھدی کلا دا احساس ہندا سی۔ بھائی کانھ سنگھ نابھہ نے تقریباً اکّ ہزار اجیہے بولے اپنے مہان کوش وچ دتے ہن۔

دستار خالصے دی سرداری؉ اے، خودمختیاری دا چنہ اے۔ اس روحانی طاقت دے تاج نوں اپنے سیس تے سانبھ کے رکھنا، سکھ بچیو! سانبھ کے رکھنا۔

اتہاس

دستار وچ پھرہرا لاؤن دی شروعات گرو گوبند سنگھ صاحب ویلے ہوئی اے۔ بلاس پور دے راجے اجمیر چند نے آنندپور صاحب تے ۱۶ جنوری ۱۷۰۴ نوں حملہ کیتا۔ اس جنگ وچ بھائی مان سنگھ نشانچی پتر بھائی جیتا سنگھ نشان صاحب پھڑ کے اگے لڑ رہا سی۔ بھائی صاحب نوں جدوں اکّ گولی پہاڑی فوجاں دی آ کے لگی تاں اوہ زخمی ہو کے ہیٹھاں ڈگّ پئے۔ اس نال نشان صاحب وی ہیٹھاں ڈگّ پیا۔ ایہہ اطلاع جدوں گرو صاحب نوں پجی تاں اوہناں اپنی چھوٹی دستار وچوں اکّ لیر پاڑ کے دستار دے اپر سجا لئی اتے حکم کیتا کہ ہر سنگھ اگے توں میدانے-جنگ وچ اپنی دستار اتے نشان صاحب (پھرہرا) سجایا کرنگے۔ گرو صاحب نوں ویکھدے ہی بھائی ادے سنگھ، بھائی ہمت سنگھ، بھائی صاحب سنگھ، بھائی محکم سنگھ، بھائی عالم سنگھ اتے صاحب زادہ فتح سنگھ نے وی اپنیاں کیسکیاں وچوں لیراں پاڑ کے دستاراں دے اپر سجا لئیاں۔ ایہہ نظارہ ویکھ کے گرو صاحب نے ایلانناما کیتا کہ ایہہ نشان صاحب والے نیلے بانے دا جتھا پنتھ وچ بڑا مشہور ہووےگا۔ اس طرحاں نہنگاں دا جم منیا جاندا اے ۔

نہنگ سنگھ

گرو ہرگوبند صاحب ولوں کیتی پیشینگوئی دسی اے کہ سماں پا کے نشاناں والا (پھرہرے والا) پنتھ چلیگا۔ گرو گوبند سنگھ صاحب دے صاحبزادے دمالا سجا کے اکّ وار گرو صاحب دے ساہمنے آئے تاں گرو صاحب نے فرمایا کہ اس بانے دا اکّ نہنگ پنتھ ہووےگا، جو بڑی مشہوری پاویگا۔ گرو گوبند سنگھ صاحب جدوں چمکور دی گڑھی توں نکل کے آئے تاں اوہناں پیر والا کوتک کرن توں بعد پیر والا نیلا بانا اگّ دی بھیٹا کیتا اتے اکّ نیلی لیر کٹار دے نال بنھیں۔ انج نیلامبری سنپردا ہوند وچ آئی۔ چوتھا نقطہ بھائی مان سنگھ توں شروع ہویا دسدا اے ۔

حوالے