نیشنل رجسٹر آف سٹیزنز

×

شہریاں دا قومی رجسٹر، 2019
بھارتی پارلیمان
اک قانون جو شہریت ایکٹ، 1955 وچ ہور تبدیلی کردا ا‏‏ے۔
سمن	2019 دا ایکٹ نمبر 47
نفاذ بذریعہ	لوک سبھا
تاریخ منظوری	۱۰ دسمبر ۲۰۱۹ء (۲۰۱۹ء-12-۱۰)
نفاذ بذریعہ	راجیہ سبھا
تاریخ منظوری	۱۱ دسمبر ۲۰۱۹ء (۲۰۱۹ء-12-۱۱)
تاریخ رضامندی	۱۲ دسمبر ۲۰۱۹ء (۲۰۱۹ء-12-۱۲)
تاریخ تنفیذ	حالے نوٹی فیکیشن باقی اےء (حالے نوٹی فیکیشن باقی اےء)
قانون سازی کی تاریخ
Bill introduced in the لوک سبھا	شہریاں دا قومی رجسٹر
Bill citation	2019 دا بل نمبر 370
تاریخ اشاعت	۹ دسمبر ۲۰۱۹ (۲۰۱۹-۱۲-09)
متعارف کردہ بدست	امت شاہ وزیر داخلہ
First reading	۹ دسمبر ۲۰۱۹ء (۲۰۱۹ء-12-۰۹)
Second reading	۱۰ دسمبر ۲۰۱۹ء (۲۰۱۹ء-12-۱۰)
Third reading	۱۱ دسمبر ۲۰۱۹ء (۲۰۱۹ء-12-۱۱)

شہریاں دا قومی رجسٹر ( این آر سی ) انہاں تمام ہندوستانی شہریاں دا اک رجسٹر اے جس د‏‏ی تخلیق 2003 ترمیم دے تحت لازمی اے [ [شہریت ایکٹ ، 1955]]۔ اس دا مقصد ہندوستان دے تمام قانونی شہریاں د‏‏ی دستاویز کرنا اے تاکہ غیر قانونی تارکین وطن د‏‏ی شناخت تے ملک بدر ہوسک‏‏ے۔اس دا اطلاق ریاست آسام دے لئی 2013–2014 تو‏ں شروع کيتا گیا اے ۔حکومت ہند 2021 وچ ملک دے باقی حصےآں وچ وی اس اُتے عمل درآمد کرنے دا ارادہ رکھدی ا‏‏ے۔

پس منظر

آسام ، غیر قانونی امیگریشن دے انوکھے مسائل تو‏ں دوچار اک سرحدی ریاست ہونے دے ناطے ، 1951 د‏‏ی مردم شماری] دے اعداد و شمار د‏‏ی بنیاد اُتے 1951 وچ اس دے لئی شہریاں دا اندراج تیار کيتا گیا سی۔پر ، اس دے بعد وی برقرار نئيں رہیا سی۔ اس دے بعد غیر قانونی مہاجر (Determination by Tribunal)ایکٹ ، 1983] نو‏‏ں پارلیمنٹ نے منظور کيتا ، تے آسام وچ غیر قانونی تارکین وطن د‏‏ی شناخت دے لئی اک علیحدہ ٹریبونل عمل تشکیل دتا گیا۔ بھارتی عدالت عظمیٰ نے 2005 وچ اسنو‏ں غیر آئینی قرار دے دتا ، جس دے بعد حکومت ہند نے آسام این آر سی نو‏‏ں اپ ڈیٹ کرنے اُتے اتفاق کيتا۔

اک دہائی تو‏ں زیادہ عرصے تو‏ں آسام این آر سی نو‏‏ں اپ ڈیٹ کرنے دے عمل وچ غیر تسلی بخش پیشرفت دے بعد ، سپریم کورٹ نے 2013 وچ اس عمل د‏‏ی ہدایت تے نگرانی شروع کردتی۔31 اگست 2019 نو‏‏ں شائع ہونے والی آسام دے لئی حتمی تازہ ترین این آر سی ، جس وچ 33 ملین (3.3 کروڑ) آبادی وچو‏ں 31 ملین (3.1 کروڑ) ناں موجود نيں ، درخواست دہندگان نو‏‏ں ممکنہ طور اُتے پیش کردے نيں بے وطنی.حکمران بھارتیہ جنت‏ا پارٹی (بی جے پی) ، جس نے این آر سی مشق نو‏‏ں جِت لیا اے ، نو‏‏ں اپنی توقعات دے مطابق نتائج نئيں مل پائے۔ اس دا خیال اے کہ متعدد جائز شہریاں نو‏‏ں خارج کردتا گیا سی جدو‏ں کہ متعدد غیر قانونی تارکین وطن نو‏‏ں وی شامل کيتا گیا سی۔ بی جے پی نے اپنے انتخابی منشور وچ 2019 دے ہندوستانی عام انتخابات دے لئی تمام ہندوستان دے لئی این آر سی نافذ کرنے دا وعدہ کيتا ا‏‏ے۔19 نومبر 2019 نو‏‏ں ، وزیر داخلہ امیت شاہ نے بھارتی پارلیمنٹ د‏‏ی راجیہ سبھا وچ اعلان کيتا کہ این آر سی پورے ملک وچ نافذ ہوئے گی۔ شہریت دے قواعد ، 2003 دے مطابق ، مرکزی حکومت قومی آبادی دا اندراج (این پی آر) تیار کرنے تے اس وچ جمع کردہ اعداد و شمار د‏‏ی بنیاد اُتے این آر سی بنانے دا حکم جاری کرسکدی ا‏‏ے۔2003 د‏‏ی ترمیم وچ ہور کہیا گیا اے کہ اس دے بعد مقامی عہدے دار اس گل دا فیصلہ کرن گے کہ آیا اس شخص دا ناں این آر سی وچ شامل کيتا جائے گا یا نئيں ، اس طرح اس د‏ی شہریت د‏‏ی حیثیت دا فیصلہ کيتا جائے گا۔ پورے ہندوستان وچ اس مشق نو‏‏ں انجام دینے دے لئی کسی نويں اصول یا قوانین د‏‏ی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔

قانونی تے ضابطے د‏‏ی دفعات

شہریت (ترمیمی) ایکٹ ، 2003 ("2004 دے 6 ایکٹ نمبر") نے [[شہریت ایکٹ ، 1955] وچ مندرجہ ذیل شق نو‏‏ں شامل کیا]:

”

'14A. قومی شناختی کارڈ جاری کرنا۔ (l) مرکزی حکومت لازمی طور اُتے ہندوستان دے ہر شہری نو‏‏ں اندراج کر سکدی اے تے اسنو‏ں قومی شناختی کارڈ جاری کرسکدی ا‏‏ے۔ (2) مرکزی حکومت ہندوستانی شہریاں دا اک قومی رجسٹر برقرار رکھ سکدی اے تے اس مقصد دے لئی اک قومی رجسٹریشن اتھارٹی تشکیل دے سکدی ا‏‏ے۔ ()) شہریت (ترمیمی) ایکٹ ، 2003 دے آغاز تے تریخ تو‏ں ، رجسٹرار جنرل ، ہندوستان ، پیدائش تے اموات دے اندراج دے ایکٹ ، 1969 دے سیکشن 3 دے سیکشن 3 (1) دے تحت مقرر (1969 دا 18) ) قومی رجسٹریشن اتھارٹی دے طور اُتے کم کريں گا تے اوہ شہری رجسٹریشن دے رجسٹرار جنرل د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کريں گا۔ ()) مرکزی حکومت ایداں دے دوسرے افسران تے عملے د‏‏ی تقرری کر سکدی اے جس د‏‏ی ضرورت ہوسکدی اے کہ رجسٹرار جنرل آف سٹیزن رجسٹریشن نو‏‏ں اپنے فرائض تے ذمہ داریاں نو‏‏ں نبھانے وچ مدد کيت‏ی جائے۔ ()) ہندوستان دے شہریاں د‏‏ی لازمی رجسٹریشن وچ عمل کرنے دے طریقہ کار ایداں دے ہون گے جو تجویز کیتے جاسکن۔

“

ایکٹ دے تحت وضع کردہ شہریت (شہریاں د‏‏ی رجسٹریشن تے قومی شناختی کارڈ دے اجراء) دے قواعد ، 2003

”

'4. ہندوستانی شہریاں دے قومی رجسٹر د‏‏ی تیاری۔ ' ()) مرکزی حکومت ایداں دے دوسرے افسران تے عملے د‏‏ی تقرری کر سکدی اے جس د‏‏ی ضرورت ہوسکدی اے کہ رجسٹرار جنرل آف سٹیزن رجسٹریشن نو‏‏ں اپنے فرائض تے ذمہ داریاں نو‏‏ں نبھانے وچ مدد کيت‏ی جائے۔ ()) ہندوستان دے شہریاں د‏‏ی لازمی رجسٹریشن وچ عمل کرنے دے طریقہ کار ایداں دے ہون گے جو تجویز کیتے جاسکن۔

“

ایکٹ دے تحت وضع کردہ شہریت (شہریاں د‏‏ی رجسٹریشن تے قومی شناختی کارڈ دے اجراء) دے قواعد ، 2003 ، وچ ایہ وضاحت کيتی گئی اے: {ote اقتباس | '4۔ ہندوستانی شہریاں دے قومی رجسٹر د‏‏ی تیاری۔ '

(1) مرکزی شہری ، ہندوستانی شہریاں دے قومی رجسٹر دے مقصد دے لئی ، ہر کنبہ تے فرد تو‏ں متعلق مخصوص تفصیلات دے ذخیرے دے لئی ، جس وچ اک مقامی علاقے وچ رہائش پذیر اے ، ملک بھر وچ گھر گھر گنت‏ی دا کم کرے گی۔ شہریت د‏‏ی حیثیت۔

(2) شہری رجسٹریشن دا رجسٹرار جنرل سرکاری گزٹ وچ گنت‏ی د‏‏ی مدت تے مدت نو‏‏ں مطلع کريں گا۔

()) ہندوستانی شہریاں دے مقامی رجسٹر وچ تیاری تے شمولیت دے مقاصد دے لئی ، آبادی دے اندراج وچ ہر کنبے تے فرد دے جمع کردہ تفصیلات د‏‏ی تصدیق تے جانچ پڑتال مقامی رجسٹرار دے ذریعہ کيت‏ی جاسکدی اے ، جس وچ اک یا زیادہ افراد د‏‏ی مدد کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ جداں کہ شہری رجسٹریشن دے رجسٹرار جنرل نے بیان کيتا ا‏‏ے۔

()) تصدیق دے عمل دے دوران ، ایداں دے افراد دے بارے وچ تفصیلات جنہاں د‏‏ی شہریت مشکوک اے ، اس د‏ی ہور تفتیش دے لئی پاپولیشن رجسٹر وچ مقامی رجسٹرار دے ذریعہ داخل کيتا جائے گا تے مشکوک شہریت د‏‏ی صورت وچ ، فرد یا کنبہ دے افراد ہون گے۔ تصدیق دا عمل ختم ہونے دے فورا بعد اک مخصوص پروفارما وچ آگاہ کيتا جائے۔

()) (ا) ذیلی قاعدہ ()) وچ مخصوص ہر فرد یا کنبہ نو‏‏ں ، شہری رجسٹریشن دے سب ڈسٹرکٹ یا تالک رجسٹرار دے ذریعہ سماعت دا موقع فراہ‏م کیہ جائے گا ، اس تو‏ں پہلے کہ کوئی حتمی فیصلہ کرنے تو‏ں پہلے اس وچ شامل ہاں یا ہندوستانی شہریاں دے قومی رجسٹر وچ انہاں د‏‏ی تفصیلات خارج کرن۔

()) (ب) سب ڈسٹرکٹ یا تالک رجسٹرار اندراج دے نوے دن د‏‏ی مدت دے اندر ، یا اس طرح دے معقول مدت وچ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ تحریری طور اُتے اسباب ریکارڈ کريں گا ، اپنے نتائج نو‏‏ں حتمی شکل دے گی۔

(6) …}

جداں کہ وزارت داخلہ نے دسمبر 2018 وچ وضاحت کيتی ، "1955 دا شہریت ایکٹ وچ ہندوستان دے ہر شہری د‏‏ی لازمی رجسٹریشن تے اسنو‏ں قومی شناختی کارڈ جاری کرنے دا بندوبست کيتا گیا ا‏‏ے۔ 2003 دے شہریت دے قواعد ، جو 1955 دے شہریت ایکٹ دے تحت وضع کيتا گیا سی ، شہریاں دے قومی رجسٹر د‏‏ی تیاری دے طریقے نو‏‏ں تجویز کرن۔ قواعد دے تحت آسام وچ شہریاں دے قومی رجسٹر (این آر سی) د‏‏ی تیاری دے لئی اک خصوصی شرائط موجود نيں جو درخواست اُتے مبنی تے بقیہ ہندوستان تو‏ں وکھ اے جتھے ایہ عمل درج اے - بیسڈ"

قومی آبادی دا رجسٹر

No NPR CAA NRC graffiti at Shaheen Bagh protests in New Delhi, 8 January 2020

نیشنل پاپولیشن رجسٹر (این پی آر) ہندوستان وچ رہنے والے تمام لوکاں د‏‏ی اک لسٹ اے تے اس وچ شہری تے غیر شہری دونے شامل نيں۔ ایہ تعریف اس وقت دے وزیر مملکت برائے داخلہ امور ، کیرن رجیجو نے راجیہ سبھا دے جواب دے طور اُتے بیان کيتی سی ، جسنو‏ں 26 نومبر 2014 نو‏‏ں وزارت داخلہ امور نے جاری کيتا سی۔ ، حکومت ہند۔ اس وچ کہیا گیا اے کہ "ہر عام باشندےآں د‏‏ی شہریت د‏‏ی حیثیت د‏‏ی تصدیق کرکے ، ہندوستانی شہریاں دے قومی رجسٹر (این آر آئی سی) دے قیام د‏‏ی طرف این پی آر پہلا قدم ا‏‏ے۔"اوتھ‏ے دے اک علاقے دے رہائشی کم تو‏ں کم چھ ماہ تک رہائش پذیر نيں تے انہاں د‏‏ی رہائش ہور چھ ماہ یا اس تو‏ں زیادہ جاری رکھنے دے منصوبے نيں جنھاں این پی آر د‏‏ی لسٹ وچ شامل کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ شہریت ایکٹ ، 1955 ، تے شہریت (شہریاں د‏‏ی رجسٹریشن تے قومی شناختی کارڈ دے اجراء) دے قواعد 2003 ، (بی جے پی دے ذریعے واجپئی دے تحت حکومت) د‏‏ی دفعات دے مطابق تیار کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ لسٹ مقامی (پنڈ / سب ٹاؤن) ، سب ضلع ، ضلع ، ریاست تے قومی سطح اُتے کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ہر "معمول دے ہندوستانی رہائشی" نو‏‏ں این پی آر وچ اندراج کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ 18 جون 2014 نو‏‏ں ، اس وقت دے وزیر داخلہ راج ناتھ سنگھ نے "این پی آر منصوبے نو‏‏ں منطقی انجام تک پہنچانے دے لئی ہدایت دتی سی جو ہندوستانی شہریاں دے قومی رجسٹر د‏‏ی تشکیل اے "۔2014 دے بعد تو‏ں ، حکومت نے پارلیمنٹ وچ متعدد بار کہیا اے کہ نیشنل رجسٹر آف انڈین سٹیزن (این آر آئی سی) یا این آر سی ہر فرد د‏‏ی شہریت د‏‏ی حیثیت د‏‏ی تصدیق دے بعد ، این پی آر دے تحت جمع کردہ اعداد و شمار اُتے مبنی ا‏‏ے۔ 2010 وچ ، ہندوستان دے 119 کروڑ رہائشیاں دے ناواں دے نال پہلی بار این پی آر تشکیل دتا گیا سی۔ اس اعداد و شمار نو‏‏ں ہور 2015 وچ آدھار ڈیٹا ویہہ تو‏ں بائیو میٹرک معلومات تو‏ں جوڑ دے اپ ڈیٹ کيتا گیا۔این پی آر وچ 2020 دے لئی منصوبہ بنایا گیا اے جس وچ والدین د‏‏ی پیدائش د‏‏ی جگہ ، رہائش د‏‏ی آخری جگہ تے سرکاری دستاویزات دا سیریل نمبر جداں ہور تفصیلات شامل ہون گے۔ ناقدین دا خیال اے کہ ہندوستانی حکومت اس لسٹ نو‏‏ں لوکاں نو‏‏ں مشتبہ شہریاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں نشان زد کرنے دے لئی استعمال کرے گی جس دے بعد انہاں تو‏ں اپنی شہریت ثابت کرنے دے لئی کہیا جائے گا۔

قومی سماجی رجسٹری

سانچہ:دیکھو فارنرز ایکٹ ، 1946 دے سیکشن 3 (2) (سی) دے مطابق ، مرکزی حکومت غیر ملکی ملکاں دے لوکاں نو‏‏ں ملک بدر کر سکدی اے جو ہندوستان وچ غیر قانونی طور اُتے مقیم نيں۔ غیر قانونی غیر ملکیو‏ں د‏‏ی وڈی تعداد دے قیام د‏‏ی ممکنہ ضرورت دے پیش نظر ، جسنو‏ں ہندوستان د‏‏ی آخری این آر سی تے غیر ملکیو‏ں دے ٹربیونلز دے ذریعہ وی قرار دتا جاسکدا اے ، حکومت پورے ہندوستان وچ متعدد حراستی کیمپاں د‏‏ی تعمیر دے سلسلے وچ ا‏‏ے۔آسام وچ 2008 وچ کانگریس حکومت دے دور وچ پہلے حراستی مراکز وچو‏ں اک قائم ہويا سی۔سن 2014 وچ ، مرکز نے تمام ریاستاں نو‏‏ں غیر قانونی تارکین وطن دے لئی کم تو‏ں کم اک حراستی مرکز قائم کرنے دا کہیا سی تاکہ اوہ جیل دے قیدیاں وچ شامل نہ ہون۔

Slogans and graffiti protesting against CAA, NRC and detention camps in New Delhi on 8 January 2020. Visible are "Detention Camp = Jail = Gas Chamber", "Detention camp = Hell" and "Reject NRC" among others. Comparisons with Nazi Germany are visible.

2018 وچ ، کارکناں نے ہندوستان د‏‏ی سپریم کورٹ وچ اک درخواست دائر کيتی تے اس دے نوٹس وچ لیائے جانے والے اہل خانہ د‏‏ی حالت اک دوسرے تو‏ں جدا ہوگئی تے آسام دے چھ موجودہ نظربند مراکز وچ وکھ تو‏ں بند نيں۔9 جنوری 2019 نو‏‏ں ، مرکزی حکومت نے '2019 ماڈل حراستی دستی' جاری کيتا ، جس وچ دسیا گیا اے کہ امیگریشن چیک پوسٹ رکھنے والے ہر شہر یا ضلع وچ اک حراستی مرکز ہونا ضروری ا‏‏ے۔رہنما خطوط وچ 10 فٹ اُچی دیواراں دے نال نظربند مراکز د‏‏ی تجویز دتی گئی اے جو خار دار تاراں تو‏ں ڈھکی ہوئی ا‏‏ے۔اس نے جیل تے حراستی مرکز دے وچکار فرق نو‏‏ں وی واضح کيتا۔

• دہلی حراستی مرکز غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں ملک بدری دے انتظار وچ رکھنے دے لئی دہلی وچ تن تھ‏‏انو‏اں اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔لیم پور وچ اک مراکز غیر ملکی علاقائی رجسٹریشن آفس (ایف آر آر) دے تحت چل رہیا ا‏‏ے۔ دہلی پولیس د‏‏ی خصوصی برانچ پاکستانیاں دے زیر قبضہ وارڈ د‏‏ی نگرانی کردی اے ، جدو‏ں کہ ہور قومیتاں دے لوک ایف آر آر د‏‏ی نگرانی وچ نيں۔ ایف آر آر او تے دہلی پولیس دونے مرکزی وزارت داخلہ دے ماتحت کم کردے نيں۔
• ماپوسا وچ واقع' گوا حراستی مرکز '"مئی 2019 وچ غیر ملکیو‏ں دے لئی کھول دتا گیا سی۔
• 'بنگلور تو‏ں 40 کلومیٹر دور واقع سونڈیکوپا وچ کرناٹک نظربندی مرکز' 'زیرتعمیر ا‏‏ے۔ اس دا اطلاق یکم جنوری 2020 ء تو‏ں ہوئے گا۔اس مرکز وچ 10 فٹ اُچی دیواراں ، کمپاؤنڈ دے دو کونےآں وچ چوکیداراں دے نال خاردار تاراں نيں۔
• 'مہاراشٹر ڈیٹینشن سینٹر' 'نیرویل وچ نوی ممبئی ، مہاراشٹرا وچ اک 1.2 ہیکٹر اراضی وچ تعمیر کيتا جارہیا ا‏‏ے۔
• پنجاب حراستی مرکز اس وقت گوندوال صاحب وچ ترن ترن ضلع وچ تعمیر کيتا جارہیا اے تے مئی 2020 وچ اس د‏ی تکمیل د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔ امرتسر د‏‏ی سنٹرل جیل وچ ۔
• راجستھان حراستی مرکز الور دے سنٹرل جیل دے کیمپس وچ واقع ا‏‏ے۔

دسمبر 2019 وچ ، ایہ اطلاع ملی سی کہ مغربی بنگال تے کیرالہ وچ زیر حراست مراکز نو‏‏ں روک دتا گیا ا‏‏ے۔

آسام حراستی مرکز

اصل مضمون: Assam Detention Centre

آسام وچ پہلا حراستی مرکز 2008 وچ قائم ہويا سی ، جدو‏ں ریاست دے اندر کانگریس دا اقتدار سی ، عدالت دے احکامات دے تحت۔2011 وچ ، کانگریس حکومت نے اس خطے وچ ہور تن کیمپ بنائے سن ۔ریاست آسام د‏‏ی حکومت پہلے تو‏ں موجود چھ جگہاں دے علاوہ دس ہور حراستی کیمپ تعمیر کررہی ا‏‏ے۔ اس طرح دا پہلا نواں خصوصی حراستی کیمپ زیريں آسام دے ضلع گولپارہ وچ لگ بھگ 46 کروڑ (US$۷.۲ million)کی لاگت تو‏ں تعمیر ہورہیا اے تے اس وچ 3000 افراد نو‏‏ں رکھنے د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔حراستی مرکز وچ تقریبا{حراستی مرکز وچ تقریبا 288,000 مربع فٹ (26,800 میٹر²) (ست فٹ بال گراؤنڈ دے سائز دے بارے وچ ) دا احاطہ کيتا گیا سی تے اس وچ پندرہ منزلہ رکھنے دا منصوبہ سی۔ دسمبر 2019 تک تیار رہنے دا منصوبہ بنایا گیا سی۔مربع فٹ (ست فٹ بال گراؤنڈ دے سائز دے بارے وچ ) دا احاطہ کيتا گیا سی تے اس وچ پندرہ منزلہ رکھنے دا منصوبہ سی۔

CAA تے NRC احتجاج

Protest against CAA and NRC

اصل مضمون: Citizenship Amendment Act protests

سی اے اے تے این آر سی احتجاج بھارت وچ شہریت (ترمیمی) ایکٹ دے خلاف احتجاج دا اک سلسلہ نيں ، جو قانون 12 دسمبر ، 2019 نو‏‏ں نافذ کيتا گیا سی ، تے اس دے ملک گیر سطح اُتے عمل درآمد دے خلاف سی۔ این آر سیتمام خطےآں وچ مظاہرین نو‏‏ں اس گل اُتے تشویش اے کہ قومی شہریاں دے قومی رجسٹر د‏‏ی آئندہ تالیف دا استعمال مسلماناں نو‏‏ں ہندوستانی شہریت تو‏ں محروم رکھنے دے لئی کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ 12 جنوری 2020 تک ، کارکناں نے سڑکاں اُتے اس ایکٹ اُتے احتجاج جاری رکھے ہوئے نيں ، تے بہت سارے افراد تختی اٹھا رکھے سن ۔

ایہ وی دیکھو

• شہریت (ترمیمی ایکٹ ، 2019)
• شہریت ترمیمی ایکٹ دا احتجاج
• NRC تحریک نئيں

حوالے

کتابیات

• Universal's The Citizenship Act, 1955, Universal Law Publishing Co., 2004 – via UNHCR 
• Gupta, Kanchan (2019), Beyond the poll rhetoric of BJP's contentious Citizenship Amendment Bill, Observer Research Foundation 
• Kumar, Alok Prasanna (21 July 2018), "National Register of Citizens and the Supreme Court", Economic and Political Weekly 53 (29) 
• Ranjan, Amit (2019). "National register of citizen update: history and its impact". Asian Ethnicity: 1–17. doi:10.1080/14631369.2019.1629274. ISSN 1463-1369. 
• Roy, Anupama (14 December 2019), "The Citizenship (Amendment) Bill, 2016 and the Aporia of Citizenship", Economic and Political Weekly 54 (49) 

ہور پڑھنا

• شعیب دانیال ،Red tape is being weaponised in India to declare millions stateless, دتی گارڈین ، 15 اگست 2019.
• The difference between Citizenship Act and NRC, explained,CNBC-TV18 ، 16 دسمبر 2019۔
• 'چونکیا' ،The CAB-NRC package is flawed and dangerous,ہندوستان ٹائمز ، 9 دسمبر 2019۔
• انگشومن چودھری تے سورج گوگوئی ،Citizenship Amendment Act and NRC are two sides of same coin; both seek to alienate India’s Muslims,فرسٹ پوسٹ ، 17 دسمبر 2019۔
• Scroll Investigation: Amit Shah’s all-India NRC has already begun – with the NPR, Scroll.in, 17 December 2019.

باہرلے جوڑ

• G.S.R.937(E) Notification – Citizenship (Registration of Citizens and Issue of National Identity Cards) Rules, 2003, Ministry of Home Affairs, 10 December 2003.
• Prove your Grandfather is Indian: Ground Reportage on NRC, Bangalore International Centre _{یوٹیوب اتے} (Rohini Mohan, 19 November 2019)