نیوار بولی
| نیوار زبان | |
|---|---|
| نیپال بھاشا | |
| नेवाः भाय् Nevāh Bhāy | |
 The word "Nepal Bhasa" written in the Ranjana script and the Prachalit Nepal script | |
| مقام | نیپال |
| بولن والے لوک | 1.26 million Newars (2001 census?)[۱] |
بولن والے | ۸۶۰,۰۰۰ (2011 census)[۲] |
ابتدائی شکلاں | Classical Newari
|
| لہجے |
Sindhupalchok
Kathmandu
Lalitpur
Bhaktapur
Panauti
Banepa
Hetauda
Dhulikhel
Chitlang
|
| Ranjana script، Pracalit script، and various in the past, دیوناگری currently | |
| سرکاری حثیت | |
| Regulated by | Nepal Bhasa Academy |
| بولی کوڈ | |
| ISO 639-2 | new Nepal Bhasa, Newari |
| ISO 639-3 | Either: new – Newari nwx – Middle Newar |
Linguist list | new Newari |
nwx Middle Newar | |
| Glottolog | newa1247[۳] |
نیوار زبان (انگریزی: Newar language) (انگریزی /nɪˈwɑːr/)[۴] یا نیواری[۵]چینی تبتی زباناں دی شاخ اے جسنوں نیوار قوم بولدی اے۔ نیپال وچ اس دا سرکاری ناں نیپال بھاشا اے۔ نیوار قوم دے علاوہ نیپال منڈل دے مقامی لوک، وادئ کاٹھمنڈو تے نیپال دے متصل علاقےآں دے لوک وی نیوا بولی بولدے نيں۔
حالانکہ نیپالی بھاشا دے لغوی معنی نیپالی بولی دے آندے نيں مگر کوئی نیپالی زبان (دیوناگری: नेपाली) توں مغالطہ نہ کھائے کیونجے نیپالی بولی فی الحال ملک دی سرکاری بولی اے۔ نیواری تے نیپالی دونے وکھ الح خانداں توں آندی نيں۔ نیواری بولی چینی تبتی زبام دی شاخ اے جدوں کہ نیپالی بولی ہند یورپی زبان دی شاخ اے۔ مگر صدیاں توں اک جگہ دی بولی ہونے دی وجہ بہت سارے لفظاں و مفردات مشترک ہوئے گئے نيں۔ دونے زباناں نوں کاٹھمنڈو مین سرکاری بولی ہونے دا درجہ حاصل اے۔ 14واں صدی تا 18واں صدی دے اخیر تک نیوار بولی نیپال دی سرکاری بولی سی۔ 20واں صدی وچ جدوں نیپال نوں جمہوری کرن ہويا تب نیوار بولی نوں دبایا گیا تے سرکاری درجہ کھو لیا گیا۔ [۶] 1952ء توں 1991ء دے بیچ وادئ کاٹھمنڈو وچ نیوا بولی بولنے والےآں دی تعداد 75 فیصد توں گھٹ کر 44 فیصد رہ گئی۔[۷] تے فی الحال نیوار بولی تے نیوار سبھیاچار ختم ہونے دے دہانے اُتے اے۔[۸] یونیسکو نے نیوار بولی نوں نیڑے بہ ختم زباناں دی لسٹ وچ شامل کیتا اے۔[۹]
تریخ تے ارتقا
[سودھو]ماہر لسانیات گلور دے مطابق نیوار بولی تے چیپانگ زبان 2200 ق م وچ وکھ ہوئی ہاں گی۔ اک اندازہ دے مطابق نیوار بولی وچ 20 فیصد لفظاں چیپانگ بولی دے نيں۔ ايسے طرح اک مطالعہ ایہ وی کہندا اے کہ نیوار مفردات دا اک معتد بہ حصہ ہن دیورپی زباناں دی پیدائش وچ مددگار ثابت ہويا اے۔ یعنی تقریباً 50 فیصد لفظاں دی مدد توں ہند یورپی زباناں وجود وچ آئیاں ۔ گھٹ توں گھٹ 1600 برس تک نیوار بولی نے ہند یورپی زباناں نوں اثر انداز کیتا اے جس وچ ابتدا توں سنسکرت، میتھلی، فارسی، اردو، ہندی، نیپالی تے انگریزی نيں۔[۱۰]
حوالے
[سودھو]- ↑ سانچہ:E15
- ↑ Newari at Ethnologue (18th ed., 2015)
Middle Newar at Ethnologue (18th ed., 2015) - ↑ (2013) "Subfamily: Newar", Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ سانچہ:Cite OED
- ↑ Genetti, Carol (2007). A Grammar of Dolakha Newar. Walter de Gruyter, 10. ISBN 978-3-11-019303-9. “Some people in Newar community, including some prominent Newar linguists, consider the derivational suffix -i found in the term Newari to constitute an 'Indianization' of the language name. These people thus hold the opinion that the term Newari is non-respectful of Newar culture.”
- ↑ Tumbahang, Govinda Bahadur (2010). "Marginalization of Indigenous Languages of Nepal". Contributions to Nepalese Studies 37 (1): 73–74. http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/contributions/pdf/CNAS_37_01_04.pdf. Retrieved on 16 جولائی 2014.
- ↑ Kamal P. Malla۔ "The Occupation of the Kathmandu Valley and its Fallout"۔ صفحہ: 3۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 مارچ 2014
- ↑ Ingemar Grandin۔ "Between the market and Comrade Mao: Newar cultural activism and ethnic/political movements (Nepal)"
- ↑ "UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger"۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 نومبر 2013
- ↑ David N. Gellner (1986)۔ Language, caste, religion and territory: Newar identity ancient and modern، European Journal of Sociology, p.102-148