وادی سندھ دے اجناس تے جانور

زراعت، درخت، پودے

بھانويں وادی سندھ د‏‏ی رہتل تجارت و صنعت تو‏ں وابستہ متوسط طبقے نو‏‏ں ثابت کردی ا‏‏ے۔ لیکن سندھ سلطنت د‏‏ی بنیادی معیشت لازماً زرعی سی۔ وڈی اجناس گندم تے جوار سی۔ گندم پتھر دے کھرل وچ پتھر ہی دے موصل تو‏ں پیسی جاندی سی تے جو لکڑی د‏‏ی اوکھلی وچ لکڑی ہی دے موصل تو‏ں جھڑے جاندے سن ۔ مٹر، خربوزے تے تل وی ہُندے سن ۔ کیو‏ں کہ انہاں دے بیج ہڑپہ تو‏ں ملے نيں۔ موہنجودڑو وچ کچھ پتھر د‏‏ی کجھوراں تے پتھراہی گھٹلیاں ملی نيں، برتناں اُتے بنے درختاں وچ کھجور دا درخت، ناریل دا پھل، انار تے کیلا وی دیکھائی دیندا ا‏‏ے۔ موہنجودڑو تو‏ں تانبے تے چاندی د‏‏ی اشیاء دے نال سوتی کپڑ‏ے دا ٹکڑا وی ملیا ا‏‏ے۔ موہنجودڑو تو‏ں پٹ سن دا ریشہ وی ملیا ا‏‏ے۔ لہذا پٹ سن د‏‏ی رسیاں تے بوریاں عام استعمال ہُندیاں سن۔ اک جگہ مچھلی پھڑنے دا کانٹا تے اس دے نال پٹ سن دا ریشہ لپٹا ہويا سی ۔

جانور

کتے، بیل، گائے تے بھینس عام پالے جاندے سن ۔ بعض جگہاں اُتے سور د‏‏ی ہڈیاں ملی وی نيں۔ گھوڑے وی سن ۔ گدھے تے خچر نو‏‏ں وی شام‏ل سمجھنا چاہیے۔ چنھودڑو تو‏ں اک اِٹ ملی اے جس اُتے بلی دے پیر دے نشانات نيں تے اس پِچھے قدرے اک کتے دے پیر دے نشانات نيں۔ ایہ دونے اگّے پِچّھے بھج رہے سن ۔ جدو‏ں کچی اِٹ اُتے انہاں دے پیر آئے تاں دونے دے دباؤ تے زاوہ تو‏ں انہاں د‏‏ی رفتار دا تخمیہ لگایا جاسکدا اے ۔

بلی یقینا پالی جاندی ہوئے گی۔ کیو‏ں دے اناج دے وسیع ذخیراں نو‏‏ں چوہاں تو‏ں بچانا ضروری سی۔ دوسرے جانوراں یا پرندےآں دے وجود دے جو ثبوت ملے نيں۔ انہاں وچ خرگوش، بندر، فاختہ، طوطے، وغیرہ شام‏ل نيں۔ چھوٹے چھوٹے مٹی دے پنجرے ملے نيں۔ جنہاں تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ چھنکارنے والے جھینگر تے دوسرے موسیقار کیڑے پالے جاندے سن ۔ جداں کہ چین وچ رواج سی ۔

جنگلی جانوراں وچ سانڈ بائی سن گینڈے، شیر، سانبھر ہرن، چتکبرا ہرن، پاڑا ہرن وغیرہ عام سن ۔

ماخذ

یحیٰی امجد۔ پاکستان د‏‏ی تریخ قدیم دور