وینایک نرہری بھاوے
وینایک نرہری بھاوے | |
---|---|
(انگریزی وچ: Vinoba Bhave) | |
جم | 11 ستمبر 1895 [۱][۲][۳][۴][۵][۶] |
وفات | 15 نومبر 1982 (87 سال)[۱][۲][۳][۴][۵][۶]
|
شہریت | برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) |
عملی زندگی | |
مادر علمی | مہاراجہ سیا جی راؤ یونیورسٹی آف بڑودہ |
استاذ | موہن داس گاندھی |
پیشہ | فلسفی ، سیاست دان ، لکھاری [۸]، کارکن انسانی حقوق ، سماجی مصلح [۸] |
پیشہ ورانہ زبان | مرہٹی ، سنسکرت |
شعبۂ عمل | فلاسفی ، عدم تشدد [۹]، انسانی حق [۹] |
اعزازات | |
نامزدگیاں | |
ترمیم |
ویناک نرہری بھاوے (اچاریہ ونوبا بھیو دے ناں توں مشہور) (11 ستمبر 1895 ء - 15 نومبر 1982) اک ہندوستانی آزادی جنگجو تے بھوڈان تحریک دا بانی سی۔ جدوں 1940 وچ مہاتما گاندھی نے 'ذاتی ستیہ گرہ' دا مطالبہ کيتا تاں انہاں نے آچاریہ ونوبا بھایو نوں پہلے ستیہ گرہی دے طور اُتے منتخب کيتا۔ انگریز مخالف تحریک دا اختتام 1942 وچ 'ہندوستان چھڈو' دی تحریک وچ ہويا۔ بھاو بعد وچ سرووڈیا قائد دے ناں توں مشہور ہوئے۔
مڈھلا جیون
[سودھو](11 ستمبر 1895۔ 15 نومبر 1982) عظیم گاندھیائی اچاریہ تے بھوڈان تحریک دے پروموٹر۔ ونوبا تے ونایاک نہرہر بھاوے کوکان دے ضلع رائے آباد دی تحصیل قلم تحصیل دے گاگوڈے پنڈ وچ پیدا ہوئے سن ۔ دادا دا ناں شمبھوراو بھیو اے۔ شمبوراؤ بھایو کيتی جائے پیدائش وائی اے۔ انہاں وچوں بہت ساریاں نسلاں وائی وچ مقیم سن۔ کوٹشور مندر وائی دے برہمن شاہی علاقے وچ واقع اے۔ ایہ بھاو دی ملکیت اے تے شمبوراؤ نے اگنیہوتر نوں قبول کيتا تے اوتھے اگنیہوتر اسکول قائم کيتا۔ ونوبا نے اپنے دادا تے والدہ توں مذہبی رسومات وصول کيتیاں ۔ انہاں دے والد نارہری شمبھوراو بھیو تے والدہ رخوما بائی۔ میرے والد کم دی غرض توں بڑودہ گئے سن ۔ ونوب دی ثانوی تے اعلیٰ تعلیم بارود وچ ہوئی۔ 1916 وچ ، اوہ کالج انٹر دے امتحان وچ بیٹھنے ممبئی گیا۔ لیکن راستے وچ ، اوہ سورت وچ اُتریا تے اپنے والدین نوں دسے بغیر وارانسی چلا گیا۔ اوہ دو چیزاں دی طرف راغب ہوئے۔ مہاتما گاندھی نے ورانسی وچ ہندو یونیورسٹی وچ اک تقریب توں خطاب کيتا ، جو ہمالیہ تے بنگال دے مسلح انقلابی سن ۔ اس دا انہاں دے ذہناں اُتے گہرا اثر پيا۔ انہاں نے مہاتما گاندھی دے لفظاں تے شخصیت وچ ہمالیہ دے روحانیت تے بنگال وچ انقلاب ، دونے وچ تحریک حاصل کيتی۔ انہاں نے مہاتما گاندھی توں خط و کتابت دی تے 7 جون ، 1916 نوں کوکڑاب آشرم وچ گاندھی نال ملاقات کيتی ، جتھے انہاں نے ستیہ گرہ آشرم وچ عقیدت برکدی دا وعدہ کرکے اپنی زندگی دے کم دا آغاز کيتا۔ اکتوبر 1916 وچ ، انہاں نے وائی پرگیا پاتھشالا وچ ویدنتہ دے مطالعہ دے لئی مہاتما گاندھی دی غیر حاضری دی اک سال دی رخصت لئی۔ براہم ویدتا دا عمل انہاں دی زندگی دا مشن سی۔
زندگی دے کم
[سودھو]آزادی دی لڑائی
[سودھو]وہ ہندوستان دی جنگ آزادی وچ مہاتما گاندھی دے نال سن ۔ انہاں نوں 1932 وچ آزادی دی جدوجہد وچ ملوث ہونے دے الزام وچ قید کيتا گیا سی۔
سماجی تے مذہبی کم
[سودھو]سوامی کیولانند سرسوتی (پرورگرام دے نارائن شاستری مراٹھے) ، وائی وچ پرجنا پتشالا منڈل دے بانی تے ہیڈ ماسٹر نيں۔ مضامین دا مطالعہ کيتا۔ مہولی شیو ناں ، بمقابلہ ، وچ سوامی کرشنانند دے آشرم دے کچھ بالغ طلبا۔ دے سہسربدھ وغیرہ وی اس دے اسيں جماعت سن ۔ دنکر شاستری کناڈے تے مہادیوشاستری ڈیویکر اسکول تے ہور کماں دے انتظام دے انچارج سن ۔ ہر پیر نوں اسکول دی چھیويں ہُندی سی۔ اس دن ، استاداں تے طلباء نے اسکول دی سخت محنت کيتی سی تے طلباء و استاداں دی گفتگو دے لئی پراگیاننداسوامی دے مقبرے دے ہال وچ ہفتہ وار میٹنگاں منعقد کيتیاں گئیاں۔ بحث و مباحثے دے موضوعات معاشرتی ، مذہبی ، فلسفیانہ نيں۔ لیکن اک ہی وقت وچ ، مروجہ سیاست دے بوہت سارے پہلو سن ۔ دنکر شاستری کناڈے اک خفیہ سازش دا رکن سی جس دی سربراہی سیناپتی باپت ، سواتنتریویر ساورکر ، یوگی اروند گھوش تے ہور مسلح انقلابیاں نے دی سی۔ انہاں نے مسلح انقلاب دے فلسفے دی وکالت کيتی۔ ونوب دی طرح اس دی بیان بازی وی عیب سی۔ انہاں ہفتہ وار ملاقاتاں وچ عدم تشدد انقلاب ونوبا دے نظریاتی کردار نوں موثر انداز وچ پیش کيتا گیا۔ 1917 دے موسم سرما وچ ، وائی وچ طاعون پھیل گیا۔ پرجنا پاشاشا دے طلباء تے استاداں کرشنا دے جنوبی کنارے اُتے اک پویلین لگیا کر تقریبا 4 مہینے تک اس وچ رہے۔ ویدنتہ دے اسباق تے دوسرے صحیفاں نوں اک وسیع و عریض اسکولاں وچ پڑھایا جاندا سی۔ ونوبا دامن دے دامن توں باہر دریائے کرشنا دے کنارے اُتے اک آم دے درخت دی سایہ وچ بلند آواز وچ اپنشاد تے شنکربھاسیا دی تلاوت کررہیا سی۔ انہاں دی دل چسپ تلاوت نوں سن کر ، سوامی کیولانند ونوباجی دی شخصیت توں بہت متاثر ہوئے۔نوموجی نے 10 مہینےآں وچ ویدنٹا دے میدان وچ بہت تیزی توں ترقی کيتی۔ انہاں نے اپنی تحریر کردہ مضامین تے مضامین دا مفصل احوال دتا۔ گاندھی ایہ اخبار پڑھ کر حیران رہ گئے۔ اس خط دے جواب وچ ایم۔ گاندھی نے بالآخر کہیا ، "اے گورکھ ، تسيں نے وی مچھندر نوں جِتیا اے !" .
ونوبہ فروری 1918 وچ وائی توں احمد آباد واپس آئے۔ 1918 وچ ، انفلوئنزا پورے ملک وچ پھیل گیا۔ لکھاں افراد اس دا شکار ہوگئے۔ ونوبا دے والد ، متشوری تے سب توں چھوٹے بھائی دتاترایا بیمار ہوگئے۔ جدوں مہاتما گاندھی نوں اس دے بارے وچ پتہ چلا تاں انہاں نے ونوبا توں اپیل دی کہ اوہ اپنی ماں دی دیکھ بھال دے لئی بڑودہ جاواں۔ ونوبا تیار نئيں سی۔ گاندھی نے انہاں نوں راضی کيتا۔ والدہ تے چھوٹے بھائی اس بیماری دا شکار ہوگئے۔ باپ ٹھیک ہوئے گیا سی۔ ونوبا سب توں وڈا بیٹا سی ، لہذا اوہ والدہ دا جنازہ ادا کرنے والا سی۔ ونوبا پجاری دے ذریعہ آخری رسومات ادا کرنے اُتے اتفاق نئيں کيتا۔ اس لئی اوہ قبرستان نئيں گئے۔ والد نے آخری رسومات نوں حسب معمول مکمل کيتا۔
1921 وچ ، گاندھی دے عقیدت مند شیتھ جمناال بجاز نے وردہ وچ سبرمتی وچ ستیہ گرہ آشرم دی اک شاخ شروع کيتی۔ اس برانچ دے ڈائریکٹر دی حیثیت توں ، مہاتما گاندھی نے ونوبا نوں وردہ بھیج دتا۔ ونوبا 8 اپریل 1921 نوں وردہ پہنچے۔ حالے تک ، سوائے 1951 توں 1973 تک دے بھونڈ یاترا دے ، وونوبا نے اپنی زندگی ايسے آشرم وچ تپسیا کردے ہوئے گزاری۔ ایہ وردہ دا آشرم بالترتیب مگگنواڑی ، بججاواڑی ، مہیلاشرم ، سیوگرام تے پونار وچ گردش کردا رہیا۔ ایہ تمام تھاںواں وردہ توں 8 کلومیٹر دور نيں۔ علاقے وچ نيں۔ اس نے دن وچ ست توں اٹھ گھینٹے کتائی ، بنائی تے کھیتی باڑی کيتی۔ اس دا نظریہ ایہ سی کہ ہر آدمی نوں روزانہ باقاعدہ جسمانی کم کرنا چاہیدا۔ 'جسمانی عقیدت' اِنّا ہی اہم منت سی جِنّا اس دے فلسفہ حیات۔ جسمانی مشقت دے نال نال اوہ ذہنی تے روحانی مشقاں وی کردے سن ۔ اوہ 1930 تے 1932 دی سول نافرمانی دی تحریک دے دوران قید سی۔ 1940 وچ ، مہاتما گاندھی نے سوراجیا دے لئی ذاتی طور اُتے ستیہ گراؤ تحریک شروع دی سی۔ ونوبا نوں پہلے ستیہ گراہی دے طور اُتے منتخب کيتا گیا سی۔ جواہر لال نہرو نے دوسرا انتخاب کيتا۔ روحانی آلے نوں اٹھانا ، طغیانی آدمی ، جو اک دشمن دی طرح اے ، ستیہ گرہ دے لئی بہت زیادہ ضرورت اے ، لہذا اس نے ونوبا دا انتخاب کيتا۔ چونکہ ستیہ گرہ دشمن دے دل موڑنے دا اخلاقی طور اُتے اک خالص ذریعہ سی ، اس لئی مہاتما گاندھی دا بنیادی سیاسی کردار سی۔ گاندھی دی رائے سی کہ اعلیٰ روحانی زندگی نال دشمنی تے عقیدت نوں فراموش کرنے والا ہی اپنا دل بدل سکدا اے۔ گاندھی نے اس شاگرد نوں خود توں ترمیم شدہ ہریجن ہفتہ وار 20 اکتوبر 1940 وچ اپنے آپ توں تعارف کرایا۔
ونوب نے 1932 دی سول نافرمانی دی تحریک وچ حصہ لیا۔ اسنوں دھولے جیل وچ سزا سنائی گئی۔ انہاں نے اس جیل وچ معروف بھجن دی۔ انہاں تقاریر دے اتوار دے اجلاس وچ اک سو توں زیادہ ستیہ گرہی قیدی تے ہور جرائم دے مرتکب قیدی موجود سن ۔ انہاں وچ شیٹھ جمنا لل واجاج ، گلزارلال نندا ، انناسہب دستانے ، ساواں گروجی وغیرہ نيں۔ جماعتاں موجود سن۔
ان مباحثاں دا مرکزی نقط نظر ایہ سی کہ 'گیتا حقیقت وچ خدا دا کلام اے '۔ اس بیان نوں مکمل ثبوت سمجھدے ہوئے ، اس نے اس دے بارے وچ بغیر کسی بحث دے اوہ 18 تقریراں کيتیاں ۔ لو انہاں نے تلک دے گٹار اسرار دا بنیادی نکتہ نئيں سمجھیا۔ ایسا لگدا اے کہ آدتا شنکراچاریہ دے مرکزی نقط of نظر نوں قبول کرلیا گیا اے۔ اوہ موہنیرس نوں گانے دا اصل مقصد سمجھدے سن ۔ ونوبا نے تلک دے اس خیال نوں قبول نئيں کيتا کہ ارجنہاں نوں جنگ اُتے اکسانے دے ارادے توں گانے وچ کرما یوگا دی تبلیغ کيتی گئی سی۔ ونوبا نے نشکم کارمایوگہ قبول کيتا۔ لیکن جنگی خطبہ اُتے اکھاں بند کرلئی- مہاتما گاندھی دے مطابق گیتا وچ جنگ دا حکم جسمانی مسلح جنگ دا حکم نئيں اے۔ انسانی مسلح جنگ دا شعری استعارہ انساناں دے دل نوں شاعرانہ انداز وچ اچھے تے برے دے درمیان جدوجہد کرنے دے لئی ڈیزائن کيتا گیا اے۔ چونکہ مہابھارت اک تاریخی کتاب نئيں اے ، لہذا اس وچ شامل جنگجو تے جنگ وچ شامل دشمن صرف خیالی تصور سن ۔ مہاتما گاندھی نے اپنی کتاب اناسکدی یوگا وچ ایہی کہیا اے۔ ونوبا تے گاندھی دونے غیر مشروط عدم تشدد دے اصول دے حامی نيں۔ بھاگواد گیتا پڑھدے ہوئے ، ونوبا کہندے نيں کہ بھاگواد گیتا کوئی جنگی خطبہ تے مہاتما نئيں اے۔ گاندھی دا کہنا اے کہ ایہ روحانی جذگل کيتی جنگ اے۔ جنگ دے مسئلے نوں چھڈ کے ، اس وچ کوئی شک نئيں اے کہ گیتا اک ایسی کتاب اے جو نہ صرف ہندوواں بلکہ دنیا دے روحانیت پسنداں نوں وی راغب کردی اے ، کیوں کہ تمام توحید پرست مذاہب نوں متاثر کرنے والی اعلیٰ زندگی تے کائناتی فلسفہ گیتا وچ خوبصورتی توں بیان کيتا گیا اے۔ لہذا ، اگرچہ گیتا مسلح تشدد دی حمایت کردا اے ، لیکن گاندھی تے ونوبا ہمیشہ دے لئی گیتا توں متوجہ ہوجاندے نيں۔ لہذا ، بھگواد گیتا نوں پوری زندگی گاندھی تے ونوبا دے ذریعہ صبح و شام دی دعاواں وچ ہمیشہ دے لئی شامل کيتا گیا۔
ذاتی ستیہ گرہ دے بعد ، ونوبا نے اپنی زندگی جسمانی تے ذہنی تپش وچ 7 مارچ 1951 تک پونار دے پرندھم آشرم وچ صرف کيتی۔ 1936 تاں۔ گاندھی سبارمتی دا آشرم چھڈ کے پونار دے نیڑے سیوگرام وچ آئے۔ لہذا ، گاندھی تے ونوبا دے وچکار مکالمہ ہمیشہ دے لئی جاری رہیا۔ گاندھی دی موت دے بعد ، سوروسیوسنگھا تے سرووڈیا سماج قائم ہويا۔ مارچ 1948 وچ ، ونوبا جواہر لال نہرو دی درخواست اُتے دہلی گئے۔ پاک بھارت تقسیم دے بعد ، لکھاں جلاوطن مہاجرین (جنہاں دی زندگی چاراں طرف برباد ہوچکيتی سی) دہلی ، پنجاب تے راجستھان آئے۔ پنڈت جی نے ونوب نوں یقین دلانے دے لئی بلیایا۔ اس دورے دے دوران ، وینب نے بین المذاہب ہم آہنگی دا حکم دے کے محبت تے ہم آہنگی پیدا کرنے دی کوشش کيتی۔
مورخہ 15 نومبر 1982 نوں صبح 9 بجے بھوڈان دے رہنما آچاریہ ونوبا بھاو ، پونار دے پرندھم آشرم وچ 40 دن دے مسلسل سجدہ ریزی دے بعد 87 سال دی عمر وچ چل بتاں۔ انہاں دی موت دی خبراں دی نجکاری دے آغاز دے بعد کسی وی وقت متوقع سی۔ 5 نومبر نوں ، ونوب نوں بخار ، دل دا دورہ پيا تے اس دی حالت تشویشناک سی۔ علاج فوری طور اُتے شروع ہويا۔ ماہر ڈاکٹراں نے وینا نوں علاج دے لئی میڈیکل کالج اسپتال لے جانے اُتے غور کرنے نوں کہیا۔ لیکن اس نے پرندھم آشرم چھڈنے توں انکار کردتا تے اوتھے ہی علاج شروع کردتا۔ ممبئی دے جسلوک اسپتال دے ماہر ، ڈاکٹر۔ مہتا ممبئی توں آئے سن ۔ امید اے کہ اس دی صحت بتدریج بہتر ہوئے گی۔ ونوب نے ایلوپیتھی دا علاج وی قبول کرلیا ، لیکن 8 نومبر دی رات ، اس نے تِناں ، کھانا ، پانی تے دوائی لینے توں انکار کردتا۔ آچاریہ دے بھائی شیواجیراو بھیو ، میترا دادا دھرمادکاری وغیرہ تے آشرم دے عقیدت منداں نے آچاریہ توں کاکولٹی آنے تے کھانا ، پانی تے دوا لینے دی درخواست کيتی۔ اس نے اس دی تردید کيتی۔ اندرا گاندھی نے 10 نومبر نوں ونوباجی نال ملاقات کيتی سی۔ انہاں نے کھانے ، پانی تے دوائی دے لئی وی درخواست کيتی۔ پریو ویوشن دی قرارداد بنانے دی وجہ آچاریہ نے مسٹر نوں دتی سی۔ ٹرین گورنمنٹ دیشمکھ تے ہور عقیدت منداں نے وضاحت کيتی۔ اس نے کہیا - "اب جسم روح دے نال نئيں ہُندا اے۔ بھٹکنے والی زندگی گزارنے دا کوئی فائدہ نئيں اے۔ جھنجھوڑا جسم سُٹ دینا ٹھیک اے ! "
ونوبا دی سمادھی ، پارندھم آشرم ، پونار ، وردہ
[سودھو]آچاریہ دے انتقال دی خبراں پورے ہندوستان تے دنیا وچ میڈیا دے ذریعہ جنگل دی اگ دی طرح پھیل گئياں۔ کچھ لوک اس انتقال نوں مہیورنونا کہندے نيں ، کچھ اسنوں یوگپوروشا دی سمادھی کہندے نيں۔ اوہ مہاتما گاندھی دی روحانی روایت دے عظیم وارث سن ۔ پریوپششن دی اس تکنیک نوں ہندو مت ، بدھ مت تے خاص طور اُتے جین مت نے قدیم زمانے توں ہی قبول کيتا اے۔ جین مت وچ ، اس تکنیک دے لئی سنسکرت اصطلاح 'سالیخانہ' اے تے پراکرت اصطلاح 'سنتھارا' اے۔ ہندو دھرم وچ اسنوں 'پریوپویشن' کہیا جاندا اے۔ پریا دا مطلب اے توبہ۔ تپہ دے اک اہم معنی 'روزے' نيں۔ ہندو دھرم نے پانی نوں گھس جانے ، اگ وچ گھس جانے ، بھگیوپٹانا (اُچے پہاڑ توں اچھلنے) ، روزہ (کھانا تے پانی توں پرہیز) یا کسی تے مطلوبہ طریقہ توں مریض نوں پانی دی کمی دی اجازت دتی اے جدوں ایہ یقینی اے کہ جسم دی بیماریاں دا علاج نئيں ہوسکدا اے۔ روشن خیال سنتاں نے یوگا دے ذریعہ اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کيتا اے۔ ایہ یوگا راستہ گروگامیا اے۔ ایہ گانے دے اٹھويں باب وچ بیان کيتا گیا اے۔ ہندو دھرمشاسترا نے یوگا وچ معنی ، پریووپشن یا قربانی دے مضمر نوں قبول کيتا اے۔ ونوبا دی نجکاری توں موت ہوگئی۔ بہت ساری جین سادھو تے سادھوی خواتین ہن وی ہر سال ايسے طرح خودکشی کردیاں نيں تے وقتا فوقتا اخباراں وچ اس دی خبراں آندی رہندی نيں۔ سواتنتریویر ساورکر تے دھرمانند کوسامبی ايسے طرح مر چکے نيں۔
ونوب دے خیالات
[سودھو]1) حال دا پابند ہونا چاہیدا تاکہ رویہ آزاد رہے۔
2) سچائی ، تحمل ، خدمت ماورائے زندگی دے تن ستون نيں۔ [۱۱]
3) روحانی لین دین دا مطلب اے قدرتی لین دین دا مطلب خالص لین دین اے۔
4) فطرت ہندوازم : رواداری ، طرز فکر ، آزادی مذہب دی رواداری۔
5) موصولہ لوکاں دی خدمت ، اولیاء دی خدمت ، نفرت کرنے والےآں دی خدمت بہترین خدمت اے۔
6) باطل وچ طاقت نئيں اے۔ اسنوں اپنے وجود دے لئی حق دی پناہ لینا ہوئے گی۔
7) سچائی ، تحمل ، خدمت ماورائے زندگی دے تن ستون نيں۔
8) ایشور ، گرو ، اتما ، دھرم ، تے سنت ایہ پنج عبادت گاہاں نيں۔
9) تریخ قدیم توں لے کے ہن تک دی ساری زندگی اے۔ پوران اس تجربے دا لازوال حصہ اے جو ہن تک قدیم زمانے توں باقی اے۔
ونوبا دی یادگار
[سودھو]وینبوب نر نارہرکونڈکر ، ویسنٹڈا دادا پائلل ، بالگھنڈرو ، جی ڈیڈی باپو لاڈ ، ناگناٹ انا نایاکواڑی ، بالاصاحب دیسائی (ستارا) ، بھائی ساونت ، بالاصاحب ساونت (رتناگری) ، چنتمان راؤ دیش مکھ ، سندا جی گھورپیڈے ، ماروٹرا کاناماوڑ ، وغیرہ۔ مہاراشٹرا وچ کانگریس دی حکومت نے یادگاراں کھڑی کرنے دا فیصلہ کيتا سی ، لیکن انہاں وچوں اک وی یادگار مکمل نئيں ہوسکی اے۔
کتاباں
[سودھو]- اشٹداشی (سارسی)
- ایشاواسیاوریٹی
- اپنشاد دا مطالعہ
- گیتائی
- گیتاai۔چنتانیکا
- گیتا تقریر کردی اے
- گروبودھ سار (سارتھ)
- زندگی دا نظارہ
- بھگواد گیتا
- مدھوکر
- مانوشاسانم(منتخب منواسمرتی - مراٹهی)
- پبلک پالیسی
- سوچیا کتاب
- توازن دی جبلت
- مساوات
- سیتھت پرجنا-درشن
آثار
[سودھو]- ساڈے ونوبا ( رام شیولکر تے ہور)
- گاندھی ، ونوبا تے جے پرکاش ( ملند بوکیل )
- درشن ونوبانچے ( رام شیولکر )
- براہرمارشی ونوبا (بچےآں دا ادب ، مصنف - وِتھل لنجیوار )
- مہارشی ونوا ( رام شیولکر )
- ونوبا بھاو ، مہاراشٹر دے مجسمہ ساز (مصنف) : کسان چوپڈے۔ ) (حکومت مہاراشٹر دے ذریعہ اشاعت)
- ونوب دا دھرماسنکیرن (( رام شیولکر تے ہور))
- ونوباسسرسوات (( رام شیولکر تے ہور)
- سمییوگی ونوبا ( رام شیولکر )
باہرلے جوڑ
[سودھو]- www.vinoba.in Archived 2023-03-30 at the وے بیک مشین (اس اُتے ونوبا دی بہت ساریاں کتاباں مفت وچ دستیاب نيں۔ )
- ↑ ۱.۰ ۱.۱ Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/biography/Vinoba-Bhave — subject named as: Vinoba Bhave — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — عنوان : Encyclopædia Britannica
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/biography/Vinoba-Bhave — subject named as: Vinoba Bhave
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ Brockhaus Enzyklopädie online ID: https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/bhave-vinoba — subject named as: Vinoba Bhave
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Munzinger person ID: https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000004530 — subject named as: Vinoba Bhave — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ Babelio author ID: https://www.babelio.com/auteur/wd/254289
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ Hrvatska enciklopedija ID: https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=7413 — مصنف: Dalibor Brozović تے Tomislav Ladan — عنوان : Hrvatska enciklopedija — ناشر: Miroslav Krleža Lexicographical Institute
- ↑ https://www.culturalindia.net/reformers/acharya-vinoba-bhave.html
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/118838407 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۵ مئی ۲۰۲۴
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=pna20191052666 — اخذ شدہ بتاریخ: ۷ نومبر ۲۰۲۲
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ ۱۰.۲ ۱۰.۳ ۱۰.۴ Nobel Prize People Nomination ID: https://www.nobelprize.org/nomination/archive/show_people.php?id=11603 — ناشر: نوبل فاؤنڈیشن
- ↑ विनोबा भावे - विचार पोथी - ग्राम सेवा मंडळ वर्धा. १९५४
- مضامین جنہاں وچ لاطینی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ کروشیائی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شامل اے
- 1895 دے جم
- 11 ستمبر دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1982 دیاں موتاں
- 15 نومبر دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P1066
- ویکی ڈیٹا توں ماخوذ شعبۂ عمل
- صفحات مع خاصیت P1411
- آزادی ہند دے فعالیت پسند
- ویہويں صدی دے بھارتی غیر افسانوی مصنفاں
- ویہويں صدی دے بھارتی فلسفی
- ویہويں صدی دے بھارتی مترجمین
- ویہويں صدی دے بھارتی معلمین
- بھارت رتن وصول کنندگان
- بھارت وچ ریاستی جنازے
- بھارتی سیاسی مصنفاں
- بھارتی مذہبی مصنفاں
- بھارتی مرد فلسفی
- بھارتی مرد مصنفاں
- سنسکرت مصنفاں
- غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات
- گاندھیائی شخصیتاں
- مراٹھی بولی دے مصنفاں
- مہاراشٹر توں آزادی ہند دے فعالیت پسند
- مہاراشٹر دے مصنفاں
- ڈاک ٹکٹاں اُتے شخصیتاں