پاکستان وچ خاندانی منصوبہ بندی

پمز ، اسلام آباد وچ نصب علامتی پتھر۔ دو لمبے پتھر والدین د‏‏ی نمائندگی کردے نيں جدو‏ں کہ چھوٹا پتھر بچے د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔

بھانويں پاکستان وچ خاندانی منصوبہ بندی دا کافی مطالبہ اے ، لیکن خاندانی منصوبہ بندی نو‏‏ں اپنانا حکومت‏ی نظراندازی ، خدمات د‏‏ی عدم دستیابی تے غلط فہمیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مشکل ا‏‏ے۔ فوجی حکمرانی تو‏ں شہری قیادت وچ حالیہ تبدیلی دے بعد دے ادوار وچ پاکستان د‏‏ی ترقی تے سلامتی وچ آبادیاک وڈا کردار ا‏‏ے۔ ملک د‏‏ی مسلسل ودھدی ہوئی آبادی د‏‏ی وجہ تو‏ں پاکستان د‏‏ی فلاح و بہبود ، تعلیم تے روزگار دے مواقع تے صحت د‏‏ی دیکھ بھال تک رسائی دے سلسلے وچ چیلنجز بڑھدے جارہے نيں۔ 2005 وچ اندازہ لگایا گیا سی کہ پاکستان د‏‏ی مجموعی آبادی 151 ملین ا‏‏ے۔ ایسی تعداد جو سالانہ 1.9 فیصد ودھدی اے ،ہر سال آبادی وچ 2.9 ملین دے وادھا دے برابر ا‏‏ے۔ بھانويں پاکستان د‏‏ی زرخیزی د‏‏ی شرح ہن وی ہمسایہ ملک جنوبی ایشین ملکاں تو‏ں کدرے زیادہ اے جس د‏‏ی مجموعی زرخیزی د‏‏ی شرح 4.1 اے (شہری ترتیب وچ 3.3 بچے تے پینڈو علاقےآں وچ 4.5 بچے) تے مانع حمل حمل دا استعمال 35 فیصد تو‏ں کم اے ، لیکن تقریبا اک چوتھائی پاکستانی خواتین اپنی خواہش دا اظہار کردے نيں کہ اوہ یا تاں اگلے بچے د‏‏ی پیدائش وچ تاخیر کرن یا مکمل طور اُتے بچے د‏‏ی پیدائش دا خاتمہ کرن۔

پاکستان وچ اقوام متحدہ دے پاپولیشن فنڈ وچ تولیدی صحت دے مشیر ڈاکٹر انصر علی خان دے مطابق ، "خدمات د‏‏ی عدم فراہمی ، بے بنیاد روايتی عقائد تے غلط فہمی جداں عوامل دا اس وچ اک بہت وڈا کردار ا‏‏ے۔" اس دے علاوہ ، علی خان نے کہیا کہ "کافی تعداد وچ آبادی دا خیال اے کہ خاندانی منصوبہ بندی دے لئی مصنوعی مانع حمل دا استعمال فطرت دے خلاف تے اسلام دے خلاف وی ہے ۔" اک پڑوسی اسلامی جمہوریہ ایران وچ خاندانی منصوبہ بندی دے برخلاف ، حالیہ برساں وچ پاکستان وچ خاندانی منصوبہ بندی دا پروگرام سیاسی انتشار دے نتیجے وچ نظرانداز تے مستقل پالیسی وچ تبدیلی د‏‏ی وجہ تو‏ں ناکا‏م رہیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ 96 فیصد شادی شدہ خواتین نو‏‏ں مانع حمل حمل دے گھٹ تو‏ں گھٹ اک طریقہ کار دے بارے وچ جاننے د‏‏ی اطلاع ملی اے ، انہاں وچو‏ں صرف نصف نے ہی اسنو‏ں استعمال کيتا سی۔

تریخ

1950 وچ ، پاکستان د‏‏ی آبادی 37 ملین افراد تک پہنچ گئی سی ، تے ایہ دنیا دا 13 واں سب تو‏ں زیادہ آبادی والا ملک سی۔ اگرچہ بین الاقوامی عطیہ دہندگان د‏‏ی مدد تو‏ں خاندانی منصوبہ بندی دا پروگرام شروع کرنے والے پہلے ایشین ملکاں وچو‏ں اک پاکستان سی ، لیکن ہمسایہ ملکاں د‏‏ی نسبت شرح پیدائش وچ کمی وچ سستی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ 2007 وچ ، پاکستان د‏‏ی آبادی وچ 6 نمبر اُتے پہنچیا ، جس وچ 164 ملین تو‏ں زیادہ افراد شامل سن تے اقوام متحدہ (یو این) نے پیش گوئی د‏‏ی اے کہ 2050 وچ ایہ نیڑے 292 ملین افراد دے نال 5 ويں مقام اُتے جائے گا۔

شروعات

فیملی پلاننگ ایسوسی ایشن آف پاکستان (ایف پی اے پی) ، جسنو‏ں ہن "راہنوما" کہیا جاندا اے ، د‏‏ی بنیاد لاہور وچ سعیدہ وحید نے 1953 وچ رکھی سی۔ آل پاکستان ویمن ایسوسی ایشن د‏‏ی اک رکن وحید نے اس وقت پیدائش اُتے قابو پانے دی وکالت شروع د‏‏ی جدو‏ں اس د‏ی اک نوکرانی اپنا ہی حمل ضائع کرنے د‏‏ی کوشش تو‏ں مر ہوگئی۔ ایف پی اے پی اس وقت تک خاندانی منصوبہ بندی د‏‏ی پالیسیاں تبدیل کرنے وچ ناکا‏م رہی جدو‏ں تک صدر تے فوجی رہنما ایوب خان نے سن 1950 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ آبادی د‏‏ی زیادہ آبادی دے مسئلے وچ دلچسپی نئيں لئی۔ خان نے 1959 وچ ایف پی اے پی دے پہلے قومی سیمینار وچ 'زیادہ آبادی تو‏ں زیادہ خطرہ' دے بارے وچ گل کيتی۔ سیمینار دے فورا بعد ہی ، نیشنل بورڈ آف فیملی پلاننگ وفاقی حکومت دے لئی پالیسی مشورتی ادارہ دے طور اُتے قائم کيتا گیا۔

1960 د‏‏ی دہائی وچ خاندانی منصوبہ بندی د‏‏ی پالیسی

پاکستان د‏‏ی پہلی فیملی پلاننگ اسکیم ملک دے تیسرے پنج سالہ منصوبے (1965–1970) دا اک حصہ سی۔ ایہ اسکیم بعد وچ خاندانی منصوبہ بندی د‏‏ی تمام حکمت عملیاں دے لئی نمونہ بنی۔ اس اسکیم دا ہدف ایہ سی کہ حتی الامکان کم تو‏ں کم وقت وچ وسیع اثرات مرتب ہاں ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1970 تک شرح پیدائش 50 تو‏ں گھٹ کر 40 ہوگئی۔ پروگرام دے آغاز اُتے ، کنڈومز مانع حمل حمل دا سب تو‏ں زیادہ دستیاب طریقہ سی ، لیکن 1966 تک انٹراٹورین ڈیوائس (IUD) نے اس د‏ی جگہ لے لی سی جو اس اسکیم دا "اہ‏م حصہ" سی۔ کہیا جاندا سی کہ ایہ "محفوظ ، سستا ، قابل الٹ" اے تے اس وچ "صارف د‏‏ی چھوٹی سی کاروائی" د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔

سیاسی انتشار دے دوران خاندانی منصوبہ بندی

1969 وچ ، ایوب خان نو‏‏ں اسلامی جماعتاں تے کھبے بازو کی جماعت پاکستان پیپلز پارٹی دے مشترکہ اقدام نے معزول کردتا۔ انہاں دے جانشین یحییٰ خان نے اس وقت دیکھنے تو‏ں کدرے زیادہ کم نئيں کيتا جس دتی وجہ 1971 د‏‏ی خانہ جنگی نے مشرقی تے مغربی پاکستان نو‏‏ں وکھ کر دتا سی۔ یحییٰ خان د‏‏ی حکمرانی دے دوران فیملی پلاننگ کمشنر وجیہہ الدین احمد نے ، خواتین وچ حمل نو‏‏ں کم کرنے دے نال نال اکیلے مانع حمل اہداف نو‏‏ں پورا کرنے تے پاکستانی خواتین نو‏‏ں گولی متعارف کروانے اُتے وی توجہ دتی۔

پینڈو تے شہری صحت دیکھ بھال د‏‏ی عدم مساوات جو پاکستان د‏‏ی بلند شرح اموات د‏‏ی شرح وچ اہ‏م کردار ادا کردیاں نيں

پاکستان دا سب تو‏ں وڈا مسئلہ اس د‏ی تیزی تو‏ں ودھدی ہوئی آبادی تے آسانی تو‏ں دستیاب صحت د‏‏ی دیکھ بھال ، ڈاکٹراں تے بنیادی جنسی تعلیم جداں ضروری اشیا تک انہاں د‏‏ی محدود رسائی ا‏‏ے۔ اگرچہ قوم حال ہی وچ اقوام متحدہ دے ہزاریہ ترقیا‏ت‏‏ی اہداف اُتے عمل پیرا ہونے دے لئی سرگرم اے جس دا مقصد عالمی سطح اُتے نوزائیدہ بچےآں د‏‏ی اموات نو‏‏ں دو تہائی تو‏ں کم کرنا اے ، لیکن انہاں دیاں کوششاں غیر موثر ہوئے گئياں کیونجے اسلامی جمہوریہ پاکستان د‏‏ی اک وڈی آبادی دیہات وچ رہائش پزیر ا‏‏ے۔ پینڈو علاقےآں وچ جتھے قوم دیاں کوششاں کدی کدائيں ہی دیکھنے وچ آئیاں نيں۔ اس بحران دے نال وچ نوزائیدہ بچےآں د‏‏ی اموات د‏‏ی شرح بہت زیادہ ا‏‏ے۔ اقوام متحدہ دے انٹر ایجنسی گروپ فار چلڈرن د‏‏ی اموات د‏‏ی تخمینہ دے مطابق ، پاکستان وچ بچےآں د‏‏ی شرح اموات د‏‏ی شرح (نوزائیدہ اموات د‏‏ی شرح: 44.2 .2 نوزائیدہ اموات د‏‏ی شرح: 61.2 سال تو‏ں کم عمر د‏‏ی شرح اموات: 74.9) دنیا بھر وچ اوسط تو‏ں تقریبا دگنا (نوزائیدہ اموات) شرح: 18؛ بچےآں د‏‏ی اموات د‏‏ی شرح: 29.4 سال تو‏ں کم عمر د‏‏ی شرح اموات: 39.1) جو یونیسف گلوبل دے ذریعہ مقرر کردہ ا‏‏ے۔

مذہبی اثرات

مسلم آبادی حیرت انگیز طور اُتے متنوع نيں ، نسل ، بولی تے مذہبی قدامت پسندی د‏‏ی ڈگری دے لحاظ تو‏ں مختلف نيں۔ کچھ آبادی انہاں ملکاں دا حصہ اے جو اسلامی قانون دے تحت چلدے نيں ، جدو‏ں کہ کچھ سیکولر حکومتاں دے تحت رہندے نيں۔ پاکستان وچ ، ملک دے بہت سارے حصےآں وچ انتہائی قدامت پسند اسلامی عقائد غالب نيں ، جس وچ پردہ خواتین نو‏‏ں اپنے گھراں تک ہی محدود رکھدی اے جدو‏ں تک کہ اوہ کسی مرد رشتے دار د‏‏ی سرپرستی وچ نہ نکلے۔ ہور برآں ، پاکستان وچ اسکول د‏‏ی تعلیم د‏‏ی سطح بوہت گھٹ اے ، جس تو‏ں فیصلہ لینے وچ مرداں نو‏‏ں زیادہ طاقت حاصل ہُندی ا‏‏ے۔

موجودہ مانع حمل استعمالات

تاریخی طور اُتے ، سیاسی طاقت تے خواتین نو‏‏ں بااختیار بنانے اُتے پابندی والی ثقافتی پابندیاں نے پورے ملک وچ خاندانی منصوبہ بندی د‏‏ی حکمت عملی اُتے عمل درآمد وچ رکاوٹ پیدا کردتی ا‏‏ے۔ زیادہ تر خواتین جو ایہ کہندے نيں کہ اوہ ہور بچے نئيں چاہندی نيں یا انہاں د‏‏ی اگلی حمل تو‏ں پہلے کچھ مدت انتظار کرنا چاہندی نيں تاں ایسا کرنے دے لئی انہاں دے پاس مانع حمل وسائل دستیاب نئيں نيں۔ اک چوتھائی شادی شدہ خواتین د‏‏ی اک ضرورت اس حوالے تو‏ں پوری نہ ہونے دا تخمینہ لگایا گیا ا‏‏ے۔ 1990 د‏‏ی دہائی وچ ، خواتین نے کم بچےآں د‏‏ی خواہش د‏‏ی اطلاع دتی ، تے حالیہ پیدائشاں وچو‏ں 24 فیصد ناپسندیدہ یا بدانتظامی دسے گئے۔ غریب یا پینڈو ماحول وچ رہنے والی خواتین دے لئی ناپسندیدہ حمل د‏‏ی شرح زیادہ ا‏‏ے۔ ایہ خاص طور اُتے اہ‏م اے کیونجے دو تہائی خواتین پینڈو علاقےآں وچ رہندیاں نيں۔ اگرچہ حاملہ شادی شدہ خواتین وچو‏ں صرف 22 فی صد رواں دواں پیدائش اُتے قابو پانے دا اک جدید طریقہ استعمال کررہیاں نيں تے 8 فیصد نے روايتی طریقہ استعمال کيتا اے اس د‏ی اطلاع ، موجودہ خاندانی منصوبہ بندی دے پروگرام د‏‏ی وسعت نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں وسیع پیمانے اُتے مانع حمل استعمال کیت‏‏ی کمی ہوسکدی ا‏‏ے۔ شادی شدہ خواتین دے لئی خاندانی منصوبہ بندی دے طریقےآں نو‏‏ں استعمال نہ کرنے دا انتخاب کرنے د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ عام وجوہات وچ ایہ عقیدہ وی شامل اے کہ خدا د‏‏ی طرف تو‏ں زرخیزی دا تعین ہونا چاہیدا (28 فیصد)؛ عورت ، اس دے شوہر ، دوسرےآں یا کسی سمجھ‏‏ے جانے والے مذہبی ممانعت (23 فیصد) دے استعمال دے خلاف بانجھ پن (15 فیصد)؛ تے صحت ، مضر اثرات یا خاندانی منصوبہ بندی د‏‏ی لاگت (12 فیصد) دے بارے وچ خدشےآں۔

موجودہ پالیسی

2002 تو‏ں پاکستان د‏‏ی موجودہ خاندانی منصوبہ بندی د‏‏ی پالیسی ، ودھدی آبادی دے رجحانات تے غربت تو‏ں حکومت کیت‏‏ی تشویش د‏‏ی عکاسی کردی ا‏‏ے۔ پالیسی دے اہداف وچ آبادی وچ اضافے (2002 وچ 2.1 فیصد تو‏ں 2020 تک 1.3 تک) کم ہونا ، رضاکارانہ خاندانی منصوبہ بندی دے ذریعے پیدائش نو‏‏ں کم کرنا (2004 وچ فی عورت 4 پیدائش تو‏ں لے ک‏ے 2020 تک ہر عورت 2.1 پیدائش) تے پروگرام دے دستخط دے طور اُتے شامل نيں۔ 1994 وچ قاہرہ وچ آبادی تے ترقی تو‏ں متعلق بین الاقوامی کانفرنس دے موقع اُتے عمل وچ آیا ، پاکستان نے 2010 تک خاندانی منصوبہ بندی تک آفاقی رسائی فراہ‏م کرنے دا وعدہ کيتا۔ اس دے علاوہ ، پاکستان وچ غربت وچ کمی د‏‏ی حکمت عملی کاغذ وی اے کہ 2012 تک مقابلےآں دے استعمال وچ 57 فیصد وادھا کيتا جائے۔ اس وقت صحت یا آبادی د‏‏ی بہبود د‏‏ی کوئی وفاقی وزارت موجود نئيں اے لہذا آبادی د‏‏ی کوئی پالیسی نئيں ا‏‏ے۔ اُتے ، تحریر دے وقت ، خیبر پختونخوا ، سندھ تے پنجاب صحت تے آبادی د‏‏ی انفرادی حکمت عملیاں اُتے کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔ اس پالیسی دے تجزیے تو‏ں ایہ ظاہر ہويا اے کہ جدو‏ں کہ حکومت پاکستان نے اس پالیسی دے تحت سن 2000 تے 2009 (UNFPA) دے تحت 652 ملین امریکی ڈالر دے فنڈز خرچ کیتے سن ، لیکن سی پی آر وچ شاید ہی کوئی تبدیلی واقع ہوئی ہوئے جو سن 2000 وچ 30 فیصد سی تے 2006 وچ اس وچ کوئی تبدیلی نئيں ہوئی۔ ایہ گل وی اہ‏م اے کہ آبادی د‏‏ی ترقی دے ہور عناصر جداں تعلیم ، صلاحیتاں د‏‏ی تعمیر ، معاشی ترقی ، آب و ہو‏‏ا وغیرہ اس پالیسی تو‏ں خاص طور اُتے غائب سن ۔

ایہ وی دیکھو

• انسانی آبادی د‏‏ی منصوبہ بندی

باہرلے جوڑ

• تحقیق تے ترقی دا حل۔ پالیسی ایکشن دا ثبوت: خاندانی منصوبہ بندی دے بارے وچ مختصر Archived 2021-03-09 at the وے بیک مشین
• راہنومہ - فیملی پلاننگ ایسوسی ایشن آف پاکستان