پشاور دی سکھ راج وچ شمولیت
'پیشاور سکھ راج وچ شامل
سید احمد نے پشتون علاقےآں جو گڑبڑ کیتی سی اس وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ ولوں مقررہ کیتا گیا پشاور حاکم یار محمد خاں لڑائی وچ ماریا گیا۔ مہاراجہ صاحب نے اسدے تھاں اتے اسدے بھرا سلطان محمد خاں نوں پشاور دا حاکم بنایا سی پر سلطان محمد خاں لایق اتے بھروسے یوگ سدھ نہیں ہویا۔ اوہ پٹھاناں نوں شہِ دیکے بھڑکاندا اتے اکساندا رہندا سی۔
رنجیت سنگھ نے ہرروز دے جھگڑے نوں ختم کرن لئی پشاور نوں پرے طور اتے سکھ راج وچ شامل کرن دا فیصلہ کر لیا۔ انھاننے سنوت 1891 بکرمی (سن 1834) وچ اپنے پوترے کنور نونہال سنگھ اتے سردار ہری سنگھ نلوا دی کمان وچ زبردست فوج پیشاور نوں بھیجی۔
پٹھاناں نے پیشاور شہر دی ہقلعہ بندی کر لئی ول خالصہ فوج دا ڈٹ کے مقابلہ کیتا پر اخیر وچ خالصہ دی جت ہوئی۔ پٹھان ہار کے بھجّ گئے۔ اوہناں دا لیڈر خان محمد خاں سخت زخمی ہو گیا۔ اوہ لڑائی دے میدان ولوں بھجدا ہویا پھڑیا گیا۔ کنور نونہال سنگھ نے اسدی بہادری دی تعریف کیتی اتے اسدے زخماں دی مرہم پٹی کروائی۔
ہرروز دے اصولاں مطابق خالصہ فوج نوں حکم سی کہ شہر وچ کسے پرکار دی لٹمار جاں تباہی نہیں کیتی جاوے اتے کسے وی شہری نوں تنگ نہیں کیتا جاوے۔ کنور نونہال سنگھ بہت سجدھج ولوں شہر وچ داخل ہویا۔ شہر والیاں نے بہت پریم اتے اعزاز سمیت اوہناں دا استقبال کیتا۔ پیشاور دا حاکم کنور نونہال سنگھ نوں بنایا گیا۔ شہر نواسیاں نے قابلی پٹھاناں دے راج ولوں نجات پاؤن اتے بہت خشیاں منائیاں۔ ہندواں اتے مسلماناں سبھ نے کنور نونہال سنگھ نوں بدھائییاں دتیاں۔
کجھ سماں بعد مہاراجہ رنجیت سنگھ وی پیشاور گئے۔ انھاننوں ایہہ ویکھکے بہت خوشی ہوئی کہ کنور نونہال سنگھ اتے سردار ہری سنگھ نلوا نے شہر اتے علاقے وچ پورا امن قایم کیتا ہوئیا اے اتے پرجا ہر پرکار ولوں سکھی اے۔ انھاننے پنجاب دے لوکاں نوں پیشاور جاکے وسن لئی راغب کیتا اتے مُتحرک کیتا۔ اس پرکار کئی پنڈ اتھے وس گئے۔
جدوں کابل دے بادشاہ محمد خاں نوں ایہہ پتہ چلیاں کہ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے میرے بھراواں نوں پشاور وچوں کڈھ دتا اے اتے علاقے نوں پرے طور اتے اپنے راج وچ شامل کر لیا اے تاں اسدا وچ بدلے دی اگّ لگ گئی۔ اسنے بدلہ لین لئی اتے پیشاور نوں جتن دا فیصلہ کیتا۔ بہت تکڑی فوج اکٹھی کرکے اسنے سن 1835 وچ پیشاور اتے چڑھائی کر دتی پر مہاراجہ صاحب نے اجیہے پکے مورچے بنائے ہوئے سن کہ پٹھاناں دے مقابلے اتے اجیہی سکیم بنا رکھی سی کہ دوست محمد خاں دی کوئی پیش نہیں ہوئی۔
اپنے ساہمنے اجیہی زبردست فوج اس پرکار ڈٹی ہوئی ویکھ کے کابل دے بادشاہ دا دل کمب گیا۔ اسنے اک چال کھیڈن دا ارادہ بنایا۔ اسنے اپنا وکیل مہاراجہ صاحب دے کول بھیجیا اتے کیہا، ‘میں ہرروز دی لڑائی ولوں تنگ آ گیا ہاں، میں چاہندا ہاں کہ آپس وچ وچار دے ولوں دوناں راجاں دیاں سرحداں بنھ دتیاں جان تاں جھگڑے جدائی دی گنجائش ہی نہیں رہے اتے دوناں حکومتاں دے وچ امن تے آپس وچ دوستی قایم رہے۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ نے ایہہ صلاحَ ترنت مان لئی۔ انھاننے فقیر عزیز الدین اتے مسٹر ہارلن نام دے امریکی نوں دوست محمد خاں دے کول گل بات لئی بھیجیا۔ امن اتے لڑائی دے سارے اصولاں اتے روایتاں نوں تاک اتے رکھکے دوست محمد خاں نے ایہناں دوناں نوں گرفرتار کر لیا اتے جلال آباد لے گیا۔
جدوں مہاراجہ صاحب نوں اس گل دا پتہ چلیا تاں انھاننے زبردست حملے دی تیاری شروع کر دتی۔ فقیر عزیز الدین بہت چتر اتے ہوشیار سی اسنے دوست محمد خاں نوں کیہا کہ تہاڈی ایہہ کارواہی تہاڈی تباہی دا کارن بنیگی، مہاراجہ صاحب اپنے لوکاں نوں چھڑوان لئی ہر پرکار ولوں جی جان لگا دیوانگے اتے تینوں تہاڈی کیتی ہوئی غلطی دا مزہ چکھاننگے۔ دوست محمد خاں نے اپنی غلطی احساس کر لیا اتے دوناں نوں چھڈّ دتا۔ نال ہی اوہ اجیہا بھیبھیت ہویا کہ اسنے پیشاور نوں جتنا ناممکن سمجھیا۔ اوہ واپس گھر نوں چلا گیا۔ مہاراجہ صاحب نے علاقے دا پربندھ ہور وی اچھا اتے پکا کر دتا اتے اسدی رکھیا لئی ہور قلعے تیار کیتے۔