پنجابی رہتل

پنجابی رہتل اوہ رہتل اے جیڑی دیس پنجاب وچ یا ایہدیاں وکھریاں تھاواں تے وکھرے ویلیاں وچ ٹردی رئی۔ اے رہتل گھٹو گھٹ چارلکھ ورھے پرانی اے تے ایہدے ساریاں توں پرانے نشان پنجاب دے دریا، دریاۓ سواں دے کنڈیاں تے لئے گۓ پتھر دیاں اوزآراں توں ہوندی اے۔ وائی بیجی تے اوہدے اگے پچھے جیہڑا سماج بندا اے اوہ پنجابی رہتل وچ سب توں اگے دسدا اے۔ ہڑپہ پنجابی رہتل دا سب توں وڈا تے پرانا نشان اے۔

پنجابی رہتل یا ثقافت[سودھو]

پنجابی رہتل پنجاب دے جغرافیائی خطے دی پیداوار اے ۔ پنجاب دا جغرافیائی وقوع اجیہا اے کہ ایہہ پرانے زمانے توں تھل راہیں ہندستان نوں لمے لہندے رستیوں ہور ملکاں نال جوڑن والا علاقہ رہیا اے ۔ اس کر کے پنجاب نوں ہندستان دا داخلی دروازا کہیا جاندا اے ۔ پہلے زمانیاں وچ جنے وی لوک جاں حملہ آور بھارت ولّ آئے اوہ پنجاب وچوں ہی لنگھے۔ اس کرکے پنجاب وچّ یدھاں، مار-دھاڑاں اتے پرسپر ثقافت دے انوکھے نمونے ملدے نیں ۔ ایہہ اصل وچّ مختلف نسلاں، جاتاں، دھرماں دی سمیل بھوئیں ہے۔ اسے کرکے پنجابی سبھیاچار دے کجھ کیندری پکھ ہور سبھیاچاراں نالوں مولوں وکھرے ہن۔ پنجاب دی زرخیز اتے میدانی زمین، جیون-انوکول سہندا گرم تے تر آب و ہوا اتے ہمالہ پربت توں وہندے دریاواں دی قدرتی نیامت نے اس حسین زمین نوں پرانے زمانے توں ہی منکھی وسوں لئی بہت انوکول بنائی رکھیا ہے۔ پرانی-جیونی دیاں مول لوڑاں سہجے ہی پراپت ہو جان کارن اتھے منکھ ہزاراں سالاں توں وسدا آ رہا ہے۔ لگاتار اتھل-پتھل اتے تباہی دے باو جود ایہہ خطہ آباد رہا ہے۔ اسے کرکے ہی سبھیاچار وگیانی پنجاب نوں سبھیاچار دا پنگھوڑا ہون دا مان دندے ہن۔

تریخی درشٹی توں پوربلے سبھیاچار دے پرمان اس دھرتی توں ملدے نیں جو لگ پگ دس ہزار سال توں وی پرانے ہون دا اندازا اے ۔ اس توں بعد سپت سندھو رہتل دے ناں نال جانی جاندی انی ترقی یافتہ شہری رہتل وی اسے دھرتی اتے سرجی گئی۔ سپت سندھو رہتل دے پرانے نمونے موہن جو دڑو، ہڑپا، سنگھول تے ڈھولباہا وغیرا تھانواں توں کیتی کھدائی توں حاصل ہوئے ہن۔ اس نوں ہڑپا رہتل وی کیہا جاندا ہے۔ گلیاں، گھراں، اشنان-گھراں وغیرہ دی نشچت ویونت توں ایہہ پرمان ملدے ہن کہ ایہہ تہذیب اس زمانے دے حساب نال بہت ترقی یافتہ سی۔ آریا لوکاں نے لگ-پگ 1500-3000 قبل مسیح دے سمیں وچّ اس خطے وچّ داخلہ کیتا۔ اوہ وکھ وکھ سمیاں وچّ وکھ-وکھ ٹولیاں دے روپ وچّ آئے۔ اس دور وچّ پنجاب دے اس خطے وچّ آریہ سبھیاچار دا شروع ہندا ہے، جس نے دنیا نوں سبھیاچاری پکھ توں مہان یوگدان دتا۔

پنجاب دی اس دھرتی دا ایہ ناں تاں مسلماناں دے آؤن نال پنج آب توں پرچلت ہویا پر اس توں پہلاں اس خطے بارے پنچند ناں دی ورتوں دے حوالے ملدے نیں ۔ سمے دے بدلن نال پنجاب دا ایہ جغرافیائی خِطا دنیا دے پرانے ترقی یافتہ مہان سبھیاچار دا مرکز کیندر بن جاندا ہے پنجاب دی اس دھرتی اتے چارے وید (رگوید، ساموید، یجروید اتے اتھروَ وید) رچے گئے، جو اجے تک وی ساڈی سبھیاچاری قدامت اتے مہانتا دا اتم نمونہ ہن۔ اپنشد گیان-ساہت دی دوسری مان یوگ ونگی ہے جو اتھے رچی گئی۔ بھاشا-ویاکرن سنبندھی پاننی دی جگت-پرسدھ رچنا 'اشٹادھیائ' وی اسے دھرتی تے لکھی گئی۔ اسے سمیں تکشلا یونیورسٹی ناں دا سکھیا مرکز بہت چرچت رہا، جتھے دیساں-دیسانتراں توں راج کمار پڑھن آؤندے رہے۔

پنجابی سبھیاچار دے وکاس دا اک پڑائ اسلام دھرم دے دخل اتھوا مسلمانی حملیاں نال شروع ہندا ہے جس دا آرنبھ 712 عیسوی وچّ محمد بن قاسم دے حملے نے کیتا۔ ستّ صدیاں دے لگاتار حملیاں دوران مسلمانی راج ستھاپت ہندے رہے جنہاں دی سکھر مغل راج سی۔ اس دور وچّ پنجابی سبھیاچار اتے سبھ توں ودھ پربھاو اسلام دھرم اتے سبھیاچار دا پیا۔ صوفی مت نے کٹڑ براہمنی ووستھا توں دکھی لوکاں نوں راحتَ دوائی۔ پنجابی کھان-پین، پہراوے، بھاشا اتے ساہت اتے اسلامی سبھیاچار دا پربھاو نکھیڑنا بہت مشکل ہے۔

مدھ یگ وچّ پنجابی سبھیاچار دے اتہاس وچّ اک نواں دور گورو نانک دیوَ جی دوارا سکھ دھرم دی ستھاپنا نال شروع ہندا ہے۔ پنجاب دی اس دھرتی اتے پنجابی لوکاں دے دکھاں دا علاج اتے آدرشاں دی سرجنا گورو نانک دیوَ جیگرو صاحبان نے لوک پکھی درشٹی توں کیتی۔ اس جیون دی کیندری مہتا ستھاپت کردیاں کرت کرن، نام جپن اتے ونڈ چھکن دے سرب کالیانکاری سماجی منکھی سنکلپ پیش کیتے۔ اس وچّ جات-پات، اوچ-نیچ آدی دے بھید-بھاواں نوں چھڈّ کے مانوی سانجھ اتے سربت دے بھلے دی گلّ کیتی گئی۔ سری گورو ارجن دیوَ جی دوارا آدی گرنتھ دی سنپادنا نے سنسار ساہت نوں لاثانی خزانہ دتا جس وچّ مانوتا دی مکتی دا سندیش ہے۔ گورو گوبند سنگھ جی نے خالصے دی سرجنا کرکے پنجاب دی اس دھرتی نوں نویں پٹھّ دتی۔ پنجابی سبھیاچار لئی ایہہ دور، اس دی ستنتر اتے مولک پچھان دا سنہری دور کیہا جا سکدا ہے۔

پنجابی ثقافت دی ترقی وچ اگلیرا پڑائی انگریزاں دی باقی بھارت سمیت پنجاب تے راجسی سرداری نال شروع ہندا اے ۔ ایہدے نال پنجابی جن سدھارن دا وکس رہی پونجیوادی راجسی، آرتھک، سبھیاچارک ووستھا نال اجیہا واہ پیا جس دے دور-اندیس پرنام نکلے۔ جے اسیں ہن ایہناں پربھاواں اتے پرناواں نوں گھوکھیئے تاں دلچسپ تتھّ ابھردے ہن۔ پنجاب دے لوک انگریزی بھاشا راہیں سنسار ساہت، سنسار درشن اتے سنسار سبھیاچار نال سمپرک وچّ آئے۔ انگریزی سبھیاچار نال اوہ اک غلام سبھیاچار وجوں سمپرک وچّ آئے سن، جس دے بہت وکولترے اتے الٹے-پلٹے پربھاو پیندے رہے۔ ہاں-پکھی پربھاواں نے پنجابیاں دی زندگی وچّ بہت چنگیرے پرورتن وی لیاندے۔ وگیانک لیہاں تے اسر رہے پچھمی سبھیاچار نے ایہناں دی پرمپراگت رہتل نوں جھنجوڑ سٹیا اتے کھلھیپن دا احساس کروایا۔ انگریزی بھاشا تے ساہت دے سمپرک نے نویں گیان-وگیان تکّ ساڈی رسائی کروائی۔ اس ٹاکرویں سبھیاچار نال مقابلے اتے سانجھ دے نویں پہلو ابھرے۔ ریل، ڈاک-تار اتے ہور نوین وسیلیاں نے ساڈی جیون گتی وچّ تیزی لیاندی۔ اس طرحاں انگریزی سبھیاچار نے پنجابی سبھیاچار وچّ مول نویں پرورتن لیاندے۔

پنجابی چرتر دے پچھان چنا[سودھو]

پنجابی رہتل دی وشیش جغرافیائی ستھتی نویکلے جلوایو تے تریخی اتراواں-چڑھاواں نے پنجابی جیون جاچن دے کئی اجیہے دلچسپ تے شکتی شالی پکھ اسارے ہن، جو پنجابیت دے پچھان-چنہ بن گئے نیں ۔ ایہ پنجابیاں دی وکھری تاثیر، چرتر، منورتھاں اتے آدرشاں وچّ اجاگر ہندے ہن۔ اپجاؤ بھومی کارن بھکھے مرناں پنجابیاں دے حصے نہیں آیا پر نال ہی کرڑی محنت کرکے اس تے حق جتاؤن دی پرچنڈ پرورتی پنجابیاں دا خاصہ ہے۔ کرت کرن نوں مان سمجھنا اتے کرت کمائی اتے حق جتاؤنا ایہناں دی خوبی ہے۔ لگاتار جنگاں، یدھاں دا اکھاڑا بنے رہن کارن پنجابی اجڑدے رہن تے وی پھیر وسن دی انوکھی جیون-تانگھ نال اوتپوت ہن۔ سبھیاچار دا اتہاس اس گلّ دا گواہ ہے کہ اس دھرتی اتے اوہی لوک ٹکے جو نہ یدھ توں ڈردے سن، نہ موت توں اتے نہ لٹے-پٹے جان توں، سگوں حالت انوسار ہمیشاں جیون سنگھرش کرن نوں تیار رہندے سن۔ پنجابی پہل-قدمی کرن والے ہن۔ ایہہ کھڑوت وچّ یقین نہیں رکھدے۔ ایہہ کجھ نہ کجھ کرن دے آہر وچّ رہندے ہن، زور نہیں تاں آپو وچّ لڑن-مرن دے۔

اس نرنتر اتھل-پتھل نے پنجابی سبھاء وچّ دو منھ زور پرورتیاں پیدا کیتیاں ہن۔ پہلی ایہہ کہ پنجابی زندگی نوں جنونّ وانگ جیوندا ہے۔ اس کرکے اسدا سبھاء بھڑکیلا ہے۔ اوہ فوری اتے اک دم تتا ہو اٹھدا ہے اتے اونی ہی تیزی نال اوہ سبھ کجھ بھلن لئی تیار ہو جاندا ہے۔ زندگی نے اسنوں بڑے خوفناک سبق سکھائے ہن۔ لگاتار باہری حملیاں دا شکار رہا پنجابی، سبھاء وجوں ہی، ٹکاؤ والا جیون بتیت کرنو انکاری بن گیاں ہے۔ دوسری پرورتی اچی بولن اتے لوڑوں ودھیرے تینگھڑن دی ہے۔ اسدی گلّ-بات اچی، سنگیت تکھا، اچا تے تیز اتے وکھاوے دی رچی اتھاہ ہے۔ نرنتر دباواں اتے ٹکراواں وچّ اسرے پنجابی سموہک اوچیتن دا ایہہ نیارا نتیجہ ہے۔ رانجھا ہیر دے در تیئسے کرکے پنجابی نائک دا مہاندرا وی اجیہے ویکتیاں دا ہی ہے جو پوری سرگرمی، سرے دی شدت اتے جنونّ نال اپنے پینڈے پیندے ہن۔ پنجابیاں دے نائک ہن جوگی، یودھا تے عاشق۔ راجا پنجابی سبھیاچار دا لوک-نائک نہیں، سگوں راجا ترسکار دا پاتر ہے۔ پنجابیاں نے راجے دی شکتی اتے شانو-شوکت دی بجائے فقیر دی اچتا-سچتا نوں مان دتا ہے۔ ایہہ دھرتی ہے جتھے دے فقیر راجے نوں پرھاں ہو کھڑون اتے دھپّ چھڈن دا بول بیخوف ہو بولدے ہن، پنجابیاں نے بادشاہ درویشاں نوں لوک-نائک منیا ہے۔

پنجابی سبھیاچار دی اک ہور خاصیت ایہہ ہے کہ ایہہ تیاگوادی جیون-فلسفے نوں پروان نہیں کردا۔ ایہہ جیون نوں سچا-سچا مندے ہوئے اس وچّ منکھی وڈتن سرجن دا متّ پیش کردا ہے۔ اس جیون، منکھ تے سنسار نوں سچا منن کارن پنجابیاں دے سارے کار-وہار، آدرش اتے منورتھ منکھ کیندرت بندے گئے۔ اسے کرکے پنجابی سبھیاچار وچّ جیون نوں جیون دی اچھا اتے شکتی نوں کیندری ستھان پراپت ہے۔ بھرپور جیون لئی سنگھرش پنجابیاں دا خاصہ ہے۔ 'کھادھا پیتا لاہے دا' دی دھارنا اسے ہی جیون انوبھوَ دا نچوڑ ہے۔ پنجابیاں دا پہراوا، ریتاں، ہار-شنگار اتے لوک-گیت پنجابی سبھیاچار دی رنگیلی تصویر الیکدے ہن۔ زندگی دے ہر موقعے لئی روچک ریتاں دی لڑی ہریک پنجابی دھرتی نوں اپنی اتے بھائیچارے نال پروئی رکھدی ہے۔

ذات پات تے پنجابی رہتل[سودھو]

برصغیر وچ ذات پات دی تقسیم صدیاں توں چلی آ رہی اے ۔ ذات پات سدھانت دا کی پچھوکڑ اے تے ایہہ کوے ہوند وچّ آیا اسدا کوئی تسلی بخش اتر نہی ہے ۔اتہاسک پکھوں آریہ اتے دھارمک پکھوں براہمن لوک اس نظام دے جنم داتا ہن ۔سکھ دھرم اتے اسلام دے آؤن نال جات-پات دے نظام نوں وڈی سٹّ لگی ۔(گردیال سنگھ کوٹ بھائی، پنجاب وچ جات تے پیشہ: بدلدے رجھان، پنہ:125) پنجاب شبد پنجابی دے پنج اتے فارسی دے شبد آب بھاوَ پانی دے میل توں بنیا ہے ۔ایہہ پورب وچ ستلج توں لے کے پچھم وچ جہلم ندی وچلی دھرتی ولّ سنکیت کردا ہے ۔اسے ترھا پنجاب دے وچ بھنّ -بھنّ جاتاں سنبندھی اکھوتا ہن۔جویں کہ:1)جٹّ بھاویں اٹی تاں کراڑ چڑھاوے وٹی۔2)بانیئے دی مچھّ دا کجھ نہ گیا، پر پٹھان نے سارا ٹبر مار لیا ۔(ڈاکٹر. رائیجسبیر سنگھ، مہان پنجاب دے جٹاں دیاں جاتاں اتے لوکدھارا ، پنہ نن:40) ہندوستانی سماج نوں سمجھن دا طریقہ اسدی جات پرنالی ہے ۔پنجاب وچ ہور سماجک پرنالیاں وانگ جات پرنالی انی جٹل نہی جنی کہ ہور بھاگاں وچّ ہے ۔ایتھے براہمنا دی تھاں سبھ توں اچی نہی ۔ایہہ درجابندی زمین، دھن،دولت،گنتی، سریرک اتے راجنیتک ستا آدی ورگیاں اس دنیا دیاں دیاں دولتاں دے آدھار تے کیتی جاندی ہے ۔اسے کارن سمکالین پنجاب وچ جٹاں دی تھاں اچی منی گئی ہے ۔جاتاں وچ ویاہ دی پرتھا انی پکی نہی ۔جاتاں وچ حداں کمزور ہون،سکھ مت دوارا سچیت طور تے جات پرنالی ختم کرن دے یتناں اتے اس کھیتر وچّ مرداں مقابلے استریاں دی گنتی نالوں گھٹّ ہون کارن انترجات ویاہ نہی ہندے سگوں ہماچل، یورپی، اڑیسہ توں استریاں ویاہ کروا کے لیاندیاں دا رہیا ہن۔جات پرنالی ہورناں کھیتراں توں گھٹّ ہون دے کارن وی ملدے ہن وکھ -وکھ دھاڑاں دا داخلہ، سکھ مطلب دا بھائیچارک رویہ، سرمائیداری دا تیز وکاس آدی ۔ہور وی جات پرنالیاں ہن۔جویں 1)پجاری جاتاں -برامن 2) کرسانی-جٹانی،راجپوت،3) وپاری -اروڑے، کھتری، بانیئے 4) دمتگار-رامگڑیئے ،انوسوچت -چار، چوہڑے۔(پرکاش سنگھ جموں، جات پرنالی اتے پنجابی سماج )

سبھیاچار روپانترن[سودھو]

آرتھک، راجسی جاں وگیانک تبدیلیاں سبھیاچار نوں سدھے-اسدھے ڈھنگ نال بدلدیاں ہن۔ پنجابی سبھیاچار وچّ پچھلی اک صدی توں بہت تیزی نال پرورتن واپرے ہن۔ ایہناں تبدیلیاں نے نہ صرف کم کرن دے ڈھنگ اتے ساڈیاں لوڑاں نوں بدلیا ہے سگوں ساڈے منورتھاں اتے ساڈی منوبنتر نوں وی بدلیا ہے اتے ہور بدلنا ہے۔ ہن پنجابن اپنے ماہی نوں نہیں کہیگی کہ، لے دے مینوں مخمل دی پکھی گھنگروآں والی۔ سگوں ہن سکھ سہولتاں دے نویں سادھن آؤن لگے ہن اتے سنچار سادھن منکھ نوں باہرلی دنیا نال اس طرحاں جوڑ رہے ہن کہ نہ کیول من اتے سگوں جیون اتے سنسار ویاپی حالتاں اثر کردیاں ہن۔ ایہناں تبدیلیاں نے پنجابیاں نوں نویاں ونگاراں پیش کیتیاں ہن۔

پنجابیاں نے اپنے سبھیاچار دے نقش نہار گھڑن اتے ایہناں نوں اتہاس دے پٹھے-سدھے دباواں دے باو جود ہور حسین بناؤن وچّ اسادھارن درڑتا دا ثبوت دتا ہے۔ اس توں ایہہ آس بجھدی ہے کہ اس دا بھوکھ شاندار ہووےگا۔