پگڑی سمبھال جٹا (تحریک)

پگڑی سنبھال اوئے جٹا (1906-09) لہر پنجابیاں دی انگریزاں دے خلاف نابرابری دا ورتاؤ پرتی اک تحریک سی۔

تحریک دی وجہ

سنّ 1907 عیسوی وچّ انگریز حکومت نے واہی ہیٹھلی بھوئیں بارے ایہہ بلّ پاس کیتے:-

• سرکاری بھوئیں دی آبادکاریئت (پنجاب) دا بلّ جاری ہویا 1907
• پنجاب انتکالے اراضی (واہی ہیٹھلی زمین) ایکٹ بلّ مجریہ 1907
• ضلع راولپنڈی وچّ واہی ہیٹھ زمین دے مالیا وچّ وادھا
• باری دواب نہر دی زمیناں دے پانی ٹیکس وچّ وادھا

حکومت دے ایہناں فیصلیاں کرکے کساناں وچّ بے چینی ودھ گئی۔ انگریزاں نے اس بے چینی دا کارن بنگالی لہر نوں قرار دتا۔

لالا لاجپت رائے اتے سرلا دیوی نے ایہناں بلاں دے خلاف اخباراں وچّ لیکھ لکھے۔ اسکرکے لاہور دے اک اخبار 'دا پنجاب' اتے مقدمہ وی چلیا۔ اسکرکے لوکاں وچّ ہور بے چینی ودھی۔ وائسرائ لارڈ کرزن (1899-1905) دیاں ظالمانہ نیتیاں دے خلاف روس تاں پہلاں ہی سی۔ کساناں دے نال شہراں دے پڑھے لکھے نوجوان اتے دھارمک لوک وی شامل ہو گئے۔

آگو

صوفی امبا پرشاد، لاجپت رائے، بانکے دیال، اجیت سنگھ اتے سید آغا حیدر ایہہ لہر دے وڈے لیڈراں وچوں سن۔ اس لہر نوں سفل بناؤن لئی 'انجمن محبان وطن' نے مڈھلا کردار نبھایا۔ ایہہ لہر 'بھارت ماتا سوسائٹی' دا ہی روپ سی۔

تحریک دا سخر

دیس دے وکھ وکھ بھاگاں وچّ جلسے، جلوس اتے ریلیاں کیتیاں گئیاں۔ 22 مارچ 1907 نوں لائلپور (فیصل آباد) 'چ ڈنگراں دی منڈی اتے اک جلسے دا پربندھ کیتا گیا، جس وچّ پرسدھ انقلابی شاعر بانکے دیال (1880-1929) نے اک پرجوش نظم پڑھی، جہدے بول سن -' پگڑی سنبھال او جٹا پگڑی سنبھال اوئے۔'۔ ترنت ہی ایہہ گیت بچے-بچے دی زبان 'تے آ گیا تے ہر جلسے وچّ پڑھیا جان لگّ پیا۔ ایس توں کسان لہر دا ناں "پگڑی سنبھال جٹا" لہر پے گیا۔

گیت دے بول

پگڑی سنبھال جٹا، پگڑی سنبھال اوئے،

فصلاں نوں کھا گئے کیڑے، تن تے نہیں تیرے لیڑے

بھکھاں نے خون نچوڑے، روندے نے بال اوئے،

پگڑی سنبھال او جٹا، پگڑی سنبھال اوئے

بندے نے تیرے لیڈر، راجے تے خان بہادر

تینوں تے کھاون خاتر، وچھدے نے جال اوئے

ہند دے تیرا مندر، اس دا پجاری توں،

جھلیگا کدوں تکّ، اپنی خماری توں،

لڑنے تے مرنے دی کرلے، تیاری توں،

پگڑی سنبھال او جٹا، پگڑی سنبھال اوئے

سینے 'تے کھاوے تیر، رانجھا توں دیس اے ہیر،

سمبھل کے چل توں ویر، پگڑی سنبھال

تسیں کیوں دیندے ویرو، بیگار اوئے

ہوکے اکٹھے ویرو، مارو للکار اوئِ

تاڑی دو ہتھ وجے چھاتیاں نوں تانِ اوئِ

پگڑی سنبھال او جٹا، پگڑی سنبھال اوئے

سنتھال کسان لہر

بار دی لہر دا مقابلہ 1855 دی سنتھال کساناں دی لہر نال کیتا جا سکدا ہے۔ سنتھالاں نے بڑی محنت نال جنگل صاف کرکے زمیناں آباد کیتیاں، پر انگریزاں نے اوہناں کولوں اوہ زمیناں کھوہ کے وڈے وڈے جاگیرداراں دے حوالے کر دتیاں اتے اوہناں نوں جنگل ولّ دھکّ دتا۔ دوجی واری پھیر اوہناں جنگل صاف کرکے زمیناں نوں کاشت دے یوگ بنایا اتے پھیر جاگیردار تے شاہوکار آ ٹپکے۔ ہن اوہناں دیاں زمیناں دے نال نال اوہناں دیاں عورتاں اتے بچے وی کھوہ لئے گئے، جس لئی ایہہ بہت وڈا اندولن(تحریک) شروع ہویا۔ اس اندولن وچّ 15 توں 25 ہزار دے قریب کسان مارے گئے۔ ایہہ اندولن سختی نال کچل دتا گیا۔

سٹہ

انگریزاں دے خلاف نفرت ایتھوں تکّ ودھی پئی اوہناں نوں اپنی سلامت خطرے 'چ نظر آؤن لگّ پئی اتے مجبور ہو کے اوہناں 'بار' دے قانون وچّ اپنیاں کیتیاں سودھاں نوں واپس لے لیا۔

حوالے

• The Indian Army and the Making of Punjab By Rajit K Mazumder. p. 203. Published by Orient Longman, 2003. ISBN 81-7824-059-9
• The Punjab Disturbances of 1907: The Response of the British Government in India to Agrarian Unrest. N. Gerald Barrier. Modern Asian Studies, Vol. 1, No. 4 (1967), pp. 353–383
• The Garrison State: The Military, Government and Society in Colonial Punjab. by Tai Yong Tan. p. 95. Published by SAGE, 2005. ISBN 0-7619-3336-0.
• The History of British India: A Chronology.by John F. Riddick. p. 92 Published by Greenwood Publishing Group, 2006. ISBN 0-313-32280-5.