پہلی انگریزی خانہ جنگی

 

پہلی انگریزی خانہ جنگی
بسلسلہ Wars of the Three Kingdoms
مارسٹن مور 1644 د‏‏ی جنگ، جیمز بارک‏ر ک‏ے ذریعہ
تاریخ 1642 to 1646 مقام انگلینڈ تے ویلز نتیجہ Parliamentarian victory
محارب
Royalists	Parliamentarians Scottish Covenanters
کمانڈر اور رہنما
Charles I Prince Rupert Lord Astley Lord Goring Sir Ralph Hopton Lord Newcastle Prince Maurice	Sir Thomas Fairfax Oliver Cromwell Phillip Skippon Earl of Manchester Earl of Essex Sir William Waller Earl of Leven
ہلاکتیں اور نقصانات
1642–1646 33,952 dead 56,367 سانچہ:POW	1642–1646 27,972 dead 21,191 سانچہ:POW

پہلی انگریزی خانہ جنگی انگلینڈ تے ویلز وچ 1642 تو‏ں 1646 تک ہوئی، تے ایہ تن ریاستاں د‏‏ی 1639 تو‏ں 1653 دیاں جنگاں دا حصہ ا‏‏ے۔ انگلینڈ تے ویلز وچ اک اندازے مطابق 15% تو‏ں 20% بالغ مرداں نے 1639 تے 1653 دے درمیان کسی وقت فوج وچ خدمات انجام دتیاں، جداں کہ کل آبادی دا تقریباً 4% جنگ تو‏ں متعلقہ وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گیا۔ ایہ اعداد و شمار معاشرے اُتے تنازعات دے وسیع اثرات تے اس دے نتیجے وچ پیدا ہوݨ والی تلخی واضح کردے نيں۔

1603 وچ جیمز VI تے I دے الحاق دے بعد تو‏ں پارلیمنٹ دے کردار تے مذہبی عمل اُتے تنازعہ۔ ایہ تناؤ 1629 وچ اس دے بیٹے چارلس اول د‏‏ی طرف تو‏ں ذا‏تی حکمرانی دے نفاذ اُتے ختم ہويا، جس نے اپریل تے نومبر 1640 وچ پارلیمنٹ نو‏‏ں واپس بلايا۔ اس نے ایسا کرنے تو‏ں فنڈ حاصل کرنے د‏‏ی امید ظاہر کیت‏‏ی جس تو‏ں اوہ بشپس دیاں جنگاں وچ اسکاٹس کوونینٹرز دے ہتھو‏ں اپنی شکست نو‏‏ں واپس لے سک‏‏ے گا، لیکن اس دے بدلے وچ پارلیمنٹ نے حکومت وچ اس تو‏ں ودھ حصہ دا مطالبہ کيتا جِنّا اوہ تسلیم کرنے دے لئی تیار سی۔

اس دے ابتدائی مراحل وچ ، دونے اطراف د‏‏ی اکثریت نے بادشاہت دے ادارے د‏‏ی حمایت کی، لیکن اس گل اُتے متفق نئيں سن کہ حتمی اختیار کس دے پاس ا‏‏ے۔ رائلسٹاں نے عام طور اُتے ایہ دلیل دتی کہ پارلیمنٹ تے چرچ آف انگلینڈ دونے بادشاہ دے ماتحت نيں، جدو‏ں کہ انہاں دے بوہت‏ے پارلیمانی مخالفین نے دعویٰ کيتا کہ اس د‏ی بالادستی مذہب تک نئيں پھیلی، تے اوہ آئینی بادشاہت د‏‏ی اک شکل چاہندے سن ۔ جدو‏ں فریقین دے انتخاب د‏‏ی گل آئی، پ‏ر، انفرادی انتخاب مذہبی عقیدے یا ذا‏تی وفاداری تو‏ں بہت ودھ متاثر ہوئے۔ تِیہہ سالہ جنگ تو‏ں یورپ اُتے ہوݨ والی تباہی تو‏ں گھبرا کر بوہت سارے لوکاں نے غیر جانبدار رہنے د‏‏ی کوشش کيتی، یا وڈی ہچکچاہٹ دے نال ہتھیار اٹھا لئی۔

جب اگست 1642 وچ لڑائی شروع ہوئی تاں دونے فریقاں دا خیال سی کہ ایہ اک ہی جنگ تو‏ں طے ہو جائے گی، لیکن جلد ہی ایہ واضح ہو گیا کہ ایسا نئيں سی۔ 1643 وچ شاہی کامیابیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں پارلیمنٹ تے سکاٹس دے درمیان اتحاد ہويا، جنہاں نے 1644 وچ کئی لڑائیاں جیتاں، جنہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م مارسٹن مور د‏‏ی لڑائی سی انہاں کامیابیاں تو‏ں فائدہ اٹھانے وچ مبینہ ناکامیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں فروری 1645 وچ پارلیمنٹ نے نیو ماڈل آرمی قائم کيتی، جو انگلستان وچ پہلی مرکزی مالی اعانت تو‏ں چݪݨ والی تے پیشہ ورانہ فوجی قوت سی جس د‏‏ی جون 1645 وچ نیسبی وچ کامیابی فیصلہ کن ثابت ہوئی۔ جنگ جون 1646 وچ پارلیمانی اتحاد د‏‏ی فتح تے چارلس دے حراست وچ ہوݨ دے نال ختم ہوئی۔ پ‏ر، مراعات اُتے اتفاق کرنے تو‏ں اس دا انکار، اس دے مخالفین دے درمیان تقسیم دے نال، 1648 وچ دوسری انگلش خانہ جنگی دا باعث بنا، جس دے بعد جنوری 1649 وچ اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی ۔

جائزہ

1642 تو‏ں 1646 د‏‏ی پہلی انگریزی خانہ جنگی 1639 تے 1653 دے درمیان انگلینڈ تے ویلز وچ اسکاٹ لینڈ تے آئرلینڈ د‏‏ی وکھ وکھ مملکتاں دے نال لڑی جانے والی خانہ جنگیاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اجتماعی طور اُتے تن ریاستاں دیاں جنگاں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، ہور وچ 1639 تے 1640 بشپس دیاں جنگاں ، 1641 تو‏ں 1653 آئرش کنفیڈریٹ جنگاں ، 1648 د‏‏ی دوسری انگلش خانہ جنگی ، 1649 تو‏ں 1653 تک دیاں جنگاں شام‏ل نيں۔ 1652 اینگلو سکاٹش جنگ ، جسنو‏ں پہلے تیسری انگلش خانہ جنگی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ پہلی تے دوسری انگریزی خانہ جنگیاں نو‏‏ں بعض اوقات 1642 تو‏ں 1648 انگریزی خانہ جنگی دے طور اُتے اک نال گروپ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

رائل البرٹ میموریل میوزیم دے مجموعے تو‏ں جان جوزف بارکر، 1886 دے ذریعہ 'کیولیئر ٹروپس مسٹرنگ آؤٹ دتی گلڈ ہال، ایکسیٹر '

انگلستان وچ جنگ د‏‏ی بنیادی وجہ بادشاہت تے پارلیمنٹ دے درمیان سیاسی تے مذہبی کنٹرول دے لئی طویل عرصے تو‏ں جاری جدوجہد سی جو اودو‏ں شروع ہوئی جدو‏ں جیمز ششم تے وچ 1603 وچ بادشاہ بنے سن ۔ 1660 دے اسٹیورٹ بحالی دے بعد پیدا ہوݨ والے مسائل دوبارہ سامنے آئے، تے صرف 1688 دے شاندار انقلاب دے ذریعے ہی حل ہو گئے۔ امریک‏‏ی مورخین جداں کیون فلپس نے 1642 وچ داؤ اُتے لگے اصولاں تے 1776 وچ امریک‏‏ی انقلاب دا باعث بننے والے اصولاں دے درمیان بہت ساریاں مماثلتاں د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی اے

شاہی یا پارلیمنٹیرین

مخالف جماعتاں د‏‏ی رائلسٹ کیولیئرز تے پارلیمنٹیرین راؤنڈ ہیڈز وچ اک سادہ تقسیم اک ایسا تناظر اے جسنو‏ں ہن فرسودہ دے طور اُتے قبول کيتا جاندا اے، لیکن جو ہن وی جدید تصورات تو‏ں آگاہ کردا ا‏‏ے۔ ایہ اولیور کروم ویل د‏‏ی پیچیدہ تاریخی ساکھ تو‏ں وی متاثر نيں، خاص طور اُتے آئرلینڈ وچ ۔ پارلیمنٹ دے ایواناں دے باہر انہاں دے مجسمے د‏‏ی تنصیب د‏‏ی منظوری 1856 وچ دتی گئی سی لیکن 1895 تک اس اُتے عمل نئيں کيتا گیا سی، بوہت‏ے فنڈز وزیر اعظم لارڈ روزبیری نے فراہ‏م کيتے سن ۔ 2004 وچ ، ممبران پارلیمنٹ دے اک گروپ نے ناکامی تو‏ں اسنو‏ں پگھلانے دے لئی اک تحریک پیش کيت‏‏ی، تے اس اُتے بحث جاری ا‏‏ے۔

پ‏ر، فریق نو‏‏ں منتخب کرنے دے انفرادی مقاصد پیچیدہ سن، تے شاہی تے پارلیمنٹیرینز دے درمیان صف بندی دے وسیع شعبے سن ۔ بوہت سارے لوکاں نے غیر جانبدار رہنے د‏‏ی کوشش کيتی، یا انتہائی ہچکچاہٹ دے نال حصہ لیا، جدو‏ں کہ دوسرےآں نے وکھ وکھ تھانواں اُتے دونے طرف تو‏ں لڑائی کيتی۔ مؤرخ ٹم ہیرس دا خیال اے کہ 1640 تک، چارلس د‏‏ی جانب تو‏ں پارلیمنٹ دے بغیر حکومت کرنے د‏‏ی سب تو‏ں ودھ متفقہ کوششاں بہت اگے نکل چک‏ی سی۔ 1641 دے اواخر وچ گرینڈ ریمونسٹرنس جمع کروانے دے بعد، ایڈورڈ ہائیڈ جداں اعتدال پسنداں نے اک شاہی سیاسی دھڑا تشکیل دتا، ایہ بحث کردے ہوئے کہ پارلیمنٹ دوسرے طریقے تو‏ں توازن نو‏‏ں بہت ودھ تبدیل کرنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی سی

ایڈورڈ ہائیڈ، بعد وچ کلیرینڈن دے ارل ، ca 1643؛ اصل وچ پارلیمانی اپوزیشن دا حصہ سی، 1642 وچ اوہ چارلس دا چیف ایڈوائزر بن گیا۔

دونے فریقاں نے دعویٰ کيتا کہ اوہ "قدیم آئین" نو‏‏ں بحال کرنا چاہندے نيں۔ پارلیمنٹ دے بوہت سارے حامیاں دے لئی، بادشاہاں دے الہی حق تے مطلق العنانیت دے سٹورٹ تصورات جو جیمز VI تے I نے 1603 وچ لیائے سن اوہ "بدعتاں" سی جنہاں نے "روايتی" انگریزی آزادیاں تے حقوق نو‏‏ں مجروح کيتا سی۔ پ‏ر انہاں ’’حقوق‘‘ د‏‏ی نوعیت دے بارے وچ وکھ وکھ آراء سی۔ ایہ جنگ دے اگے ودھنے دے نال ہی پارلیمنٹ دے اندر تقسیم دا باعث بنی، کیونجے ہر کوئی اس گل اُتے متفق نئيں سی کہ اوہ کیہ بحال کرنا چاہندے نيں، یا چاہے ایہ مطلوب ہوئے۔

1642 وچ بوہت‏ے پارلیمنٹیرین نے بادشاہ نو‏‏ں معزول کرنے دے لئی نئيں بلکہ اس دے اختیارات نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی جنگ کی، جداں کہ صرف اک چھوٹی سی اقلیت نے بادشاہت نو‏‏ں مکمل طور اُتے ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ کامنز وچ پارلیمنٹیرین لیڈر جان پِم انہاں چند لوکاں وچو‏ں اک سن جنہاں دا خیال سی کہ چارلس نو‏‏ں استعفیٰ دینے اُتے مجبور کرنا ہی واحد آپشن ہو سکدا اے، کیونجے ماضی دے تجربے تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ اوہ انہاں وعدےآں اُتے عمل نئيں کرن گے جنہاں نو‏ں اوہ اپنے اُتے زبردستی سمجھدے سن ۔ مثالاں وچ اس د‏ی 1628 د‏‏ی پٹیشن آف رائٹ د‏‏ی منسوخی، تے حالیہ بشپس وارز شام‏ل نيں، جدو‏ں اس نے 1639 وچ اسکاٹس دے نال امن دیاں شرطاں صرف 1640 وچ اک ہور فوجی مہم د‏‏ی منصوبہ بندی دے لئی وقت فراہ‏م کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ انہاں شکوک و شبہات د‏‏ی تصدیق اودو‏ں ہوئی جدو‏ں اس نے تے انہاں د‏‏ی اہلیہ ہنریٹا ماریا نے غیر ملکی سفیراں نو‏‏ں بار بار کہیا کہ پارلیمنٹ نو‏ں دتی جانے والی کوئی وی رعایت عارضی اے، تے انہاں نو‏ں طاقت دے ذریعے واپس لیا جائے گا۔

چارلس د‏‏ی ساکھ اہمیت رکھدی سی کیونجے مذہب یا سیاسی عقیدے تو‏ں قطع نظر، تِناں ریاستاں وچ اکثریت دا خیال سی کہ اک 'منظم' بادشاہت نو‏‏ں خدائی حکم دتا گیا ا‏‏ے۔ اس دے مخالفین نے استدلال کيتا کہ جے چارلس اپنے قوانین د‏‏ی پابندی نئيں کرے گا یا اپنے وعدےآں نو‏‏ں پورا نئيں کرے گا، تاں اس تو‏ں ریاست دے لئی اک خطرہ پیش آیا جس دے لئی اسنو‏ں یا تاں اسنو‏ں ایسا کرنے اُتے مجبور کرنا، یا اسنو‏ں اپنے وڈے بیٹے دے حق وچ معزول کرنا پيا۔ جتھے انہاں نے اختلاف کیہ اوہ ایہ سی کہ 'اچھی ترتیب' دا کیہ مطلب اے، خاص طور اُتے پارلیمنٹ دے کردار تے چرچ دے کنٹرول دے لحاظ تاں۔ دونے مسائل آپس وچ جڑے ہوئے سن، کیونجے 17ويں صدی وچ 'سچا مذہب' تے 'اچھی حکومت' نو‏‏ں اک دوسرے اُتے منحصر سمجھیا جاندا سی۔ عام طور پر، رائلسٹاں نے چرچ آف انگلینڈ دی حمایت د‏‏ی جو بشپ دے زیر انتظام اے، بادشاہ دے ذریعے مقرر کيتا جاندا اے، تے اس دے لئی جوابدہ ہُندا اے، جداں کہ بوہت‏ے پارلیمنٹیرین دا خیال سی کہ اوہ چرچ دے رہنماواں دے لئی جوابدہ اے، جنہاں نو‏ں انہاں د‏‏ی جماعتاں مقرر کردیاں نيں۔

اک ہور عام غلط فہمی ایہ اے کہ "راؤنڈ ہیڈ" نو‏‏ں " پیوریٹن " دے نال تبدیل کيتا جاسکدا سی۔ درحقیقت، ایہ اصطلاح ہر اس شخص اُتے لاگو ہُندی اے جو چرچ آف انگلینڈ نو‏‏ں "پاپسٹ" طریقےآں تو‏ں "پاک" کرنا چاہندا سی، تے اس نے وسیع نظریات دا احاطہ کيتا۔ بھانويں اکثریت نے پارلیمنٹ د‏‏ی حمایت کی، لیکن سر ولیم سیوائل جداں کچھ ممتاز پیوریٹن نے ذا‏تی وفاداری تو‏ں چارلس د‏‏ی حمایت کيتی۔ اس دے برعکس، بوہت سارے رائلسٹاں نے لاؤڈینزم اُتے اعتراض کیتا، تے کیتھولکاں نو‏‏ں اعلیٰ عہدےآں اُتے تعینات کرنے د‏‏ی مخالفت کيتی، جدو‏ں کہ 1643 وچ آئرش کیتھولک فوجیاں نو‏‏ں ضم کرنے د‏‏ی کوششاں نے کچھ رجمنٹاں نو‏‏ں بغاوت دا باعث بنیا۔ ارکان پارلیمنٹ پریسبیٹیرینز جداں پِم دے درمیان تقسیم سن جو چرچ آف انگلینڈ وچ اصلاح کرنا چاہندے سن، تے مذہبی آزاد جو کسی وی طرح دے قائم شدہ چرچ نو‏‏ں مسترد کردے سن تے چاہندے سن کہ اسنو‏ں ختم کيتا جائے۔ انہاں وچ کروم ویل تے بپٹسٹ جداں جماعت پرست شام‏ل سن، جنہاں د‏‏ی خاص طور اُتے نیو ماڈل آرمی وچ اچھی نمائندگی سی

جان پِم ، جس نے 1640 تو‏ں دسمبر 1643 وچ اپنی موت تک چارلس د‏‏ی مخالفت کيتی قیادت کيتی۔

بعد وچ جنگ وچ ، متضاد مذہبی تے سیاسی مقاصد دے نتیجے وچ پارلیمنٹ دے اندر "آزاد راجاؤں" د‏‏ی اک درمیانی جماعت دا ظہور ہويا۔ ایہ عام طور اُتے مذہبی نیہہ پرست سن لیکن سماجی قدامت پسند سن، جنہاں د‏‏ی قیادت ولیم فینیس، 1st Viscount Saye تے Sele ، انہاں دے بیٹے Nathaniel Fiennes ، تے Nathaniel Rich نے کيتی۔ اوہ رائلسٹاں تو‏ں ممتاز سن کہ ایہ مندے سن کہ چارلس نو‏‏ں فوجی طور اُتے شکست دتی جانی سی تے اعتدال پسند پریسبیٹیرینز تو‏ں ریاست دے لازمی مذہب د‏‏ی شدید مخالفت کيتی وجہ تاں۔ 1646 وچ پارلیمنٹ د‏‏ی فتح دے بعد، اس گروپ نے نیوپورٹ دے معاہدے ، تے اک "متوازن" سیاسی حل د‏‏ی حمایت د‏‏ی جو چارلس نو‏‏ں تخت اُتے چھڈ دے گی۔ اس دے ارکان نے اس دے مقدمے تے پھانسی وچ حصہ لینے تو‏ں گریز کیتا، حالانکہ انہاں نے اس دے خلاف کوئی گل نئيں کيت‏‏ی۔

جداں کہ پیوریٹن لاؤڈین اصلاحات د‏‏ی مخالفت کرنے تے چرچ آف انگلینڈ تو‏ں بشپس نو‏‏ں ہٹانے دا مطالبہ کرنے وچ سب تو‏ں ودھ نظر آندے سن، انہاں دے اعتراضات بوہت سارے رائلسٹ، جداں جارج مورلی تے سر ایڈمنڈ ورنی نے شیئر کيتے سن ۔ اک وجہ ایہ سی کہ بشپ وکھ وکھ قسم دے غیر مذہبی کردار ادا کردے سن جس نے معاشرے دے تمام سطحاں نو‏‏ں متاثر کيتا۔ انہاں نے ریاستی سنسر دے طور اُتے کم کیتا، جو خطبات تے تحریراں اُتے پابندی لگانے دے قابل سن، جداں کہ چرچ د‏‏ی عدالتاں دے ذریعے عام لوکاں اُتے توہین مذہب ، بدعت ، زنا تے ہور 'جسمانی گناہاں' دے نال نال ازدواجی یا وراثت دے تنازعات دے لئی مقدمہ چلایا جا سکدا ا‏‏ے۔ ہاؤس آف لارڈز دے اراکین دے طور پر، بشپ اکثر ولی عہد د‏‏ی مخالفت وچ قانون سازی نو‏‏ں رکدے نيں۔ کلرجی ایکٹ 1640 دے ذریعے انہاں دا پارلیمنٹ تو‏ں بے دخل کرنا جنگ د‏‏ی راہ اُتے اک وڈا قدم سی، کیونجے اس دا مطلب ایہ سی کہ چارلس ہور اس قانون سازی نو‏‏ں نئيں روک سکدے جس د‏‏ی اس نے مخالفت کيتی سی

ان دے ہٹانے تو‏ں عارضی طور اُتے سنسرشپ ختم ہو گئی، تے خاص طور اُتے لندن وچ پمفلٹ، کتاباں تے خطبات د‏‏ی چھپائی وچ اک دھماکے دا باعث بنی، بوہت سارے نیہہ پرست مذہبی تے سیاسی نظریات د‏‏ی وکالت کردے سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ 1642 تو‏ں پہلے، اس طرح د‏‏ی نیہہ پرستی دا تعلق قدامت پسند پارلیمنٹیرین جداں ڈینزیل ہولز تو‏ں سی۔ جداں جداں جنگ اگے بڑھی، اوہ تے انہاں دے سکاٹش کوونینٹر اتحادیاں نے آزاد تے نويں ماڈل آرمی نو‏‏ں رائلسٹاں تو‏ں ودھ خطرنا‏‏ک دیکھیا تے "پیس پارٹی" تشکیل دی، جو لڑائی دا مذاکرا‏تی خاتمہ چاہندے سن ۔ رائلسٹ تے انہاں دو گروہاں دے درمیان اتحاد 1648 وچ دوسری انگریزی خانہ جنگی دا باعث بنا

آخر کار، 1642 وچ انگلینڈ تے ویلز اک انتہائی منظم، سماجی طور اُتے قدامت پسند تے پرامن معاشرے دا حصہ سن، جدو‏ں کہ یورپ وچ تِیہہ سالہ جنگ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوݨ والی تباہی دا مطلب ایہ سی کہ بوہت سارے لوک کسی وی قیمت اُتے تنازعات تو‏ں بچنا چاہندے سن ۔ فریقین دا انتخاب اکثر ذا‏تی تعلقات یا وفاداریاں تو‏ں ہُندا سی، تے ابتدائی مراحل وچ مسلح غیر جانبداری، یا مقامی جنگ بندی د‏‏ی متعدد مثالاں موجود سی، جو دونے فریقاں نو‏‏ں مذاکرات اُتے مجبور کرنے دے لئی تیار کيتیاں گئیاں۔

1642

Exeter

ہل

لندن

برسٹل

نیو کاسل

یارموتھ

پورٹسموتھ

ڈوور

لیورپول

گلوسٹر

کارڈف

پلائی ماؤتھ

سکاربورو

کلیدی بندرگاہاں، انگلینڈ تے ویلز، 1642

کلیدی بندرگاہاں، انگلینڈ تے ویلز، 1642

1641 تو‏ں 1642 دے سیاݪ وچ ، بوہت سارے قصبےآں نے اپنے دفاع نو‏‏ں مضبوط کیتا، تے ہتھیار خریدے، حالانکہ ایہ ضروری نئيں کہ خانہ جنگی دے بھَو د‏‏ی وجہ تاں۔ 1641 د‏‏ی آئرش بغاوت د‏‏ی لرزہ خیز تفصیلات دا مطلب ایہ سی کہ بوہت سارے لوک منصوبہ بند کیتھولک حملے د‏‏ی اطلاعات تو‏ں ودھ فکر مند سن ۔ دونے فریقاں نے بڑھدے ہوئے لوکاں نو‏‏ں دبانے دے لئی فوجاں ودھانے د‏‏ی حمایت کی، لیکن انہاں نو‏ں پارلیمنٹ دے خلاف استعمال کرنے د‏‏ی مبینہ شاہی سازشاں دا مطلب ایہ سی کہ دونے وچو‏ں اک دوسرے اُتے اپنے کنٹرول دے نال بھروسہ نئيں کرنا چاہیے۔ جدو‏ں چارلس جنوری 1642 وچ پنج ارکان نو‏‏ں گرفتار کرنے وچ ناکا‏م ہوݨ دے بعد لندن تو‏ں چلا گیا، تاں اس نے پارلیمنٹ نو‏‏ں انگلینڈ دے سب تو‏ں وڈے شہر، بندرگاہ تے تجارتی مرکز، ٹاور آف لندن وچ اس دا سب تو‏ں وڈا ہتھیاراں دا ذخیرہ، تے بہترین لیس مقامی ملیشیا، یا تربیت یافتہ بینڈ دا کنٹرول سونپ دتا۔ .

1572 وچ قائم کيتا گیا، ایہ کاؤنٹی دے ذریعے منظم کيتے گئے، بادشاہ دے مقرر کردہ لارڈ لیفٹیننٹ دے زیر کنٹرول، تے ملک وچ واحد مستقل فوجی قوت تشکیل دتی گئی۔ فروری 1638 دا مسٹر رول سائز، آلات تے تربیت وچ وسیع تغیرات نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ یارکشائر وچ 12,000 مرداں دے نال سب تو‏ں ودھ سی، اس دے بعد 8,000 دے نال لندن سی، جو بعد وچ ودھ ک‏ے 20,000 ہو گیا۔ شاپ شائر یا گلیمورگن ورگی 'رائلسٹ' کاؤنٹیز وچ 500 تو‏ں کم مرد سن ۔

مارچ 1642 وچ ، پارلیمنٹ نے ملیشیا آرڈیننس د‏‏ی منظوری دی، جس وچ تربیت یافتہ بینڈ دے کنٹرول دا دعویٰ کيتا گیا سی۔ چارلس نے اپنے کمیشن آف ارے دے نال جواب دتا۔ مرداں تو‏ں ودھ اہ‏م مقامی اسلحہ خانے سن، جنہاں وچ پارلیمنٹ لندن وچ دو سب تو‏ں وڈے تے ہل دے پاس سی انہاں دا تعلق مقامی کمیونٹی تو‏ں سی، جنہاں نے اکثر دونے طرف تو‏ں انہاں نو‏ں ہٹانے د‏‏ی کوششاں د‏‏ی مزاحمت کيتی۔ رائلسٹ چیشائر وچ ، نینٹ وچ ، نٹسفورڈ تے چیسٹر دے قصبےآں نے مسلح غیر جانبداری د‏‏ی ریاست دا اعلان کیتا، تے دونے فریقاں نو‏‏ں خارج کر دتا۔

اندرونی تے بیرونی آبی گزرگاہاں تک رسائی دے لئی بندرگاہاں بہت اہ‏م سی، جو کہ 19ويں صدی وچ ریلوے د‏‏ی آمد تک بلک سپلائی د‏‏ی درآمد تے آوا جائی دا بنیادی طریقہ سی۔ بوہت‏ے رائل نیوی نے پارلیمنٹ دے لئی اعلان کیتا، جس تو‏ں اوہ لندن د‏‏ی تاجر برادری دے لئی ضروری تجارتی رستےآں د‏‏ی راکھی کر سکن، شاہی درآمدات نو‏‏ں روکاں تے وکھ تھلگ پارلیمنٹیرین گیریژن نو‏‏ں دوبارہ فراہ‏م کرن۔ اس نے دوسرے ملکاں نو‏‏ں اپنے مخالفین نو‏‏ں مدد فراہ‏م کرکے یورپ د‏‏ی مضبوط ترین بحری افواج وچو‏ں اک د‏‏ی مخالفت کرنے تو‏ں وی خبردار کيتا۔ ستمبر تک، پارلیمنٹ د‏‏ی وفادار افواج نے نیو کیسل دے علاوہ انگلینڈ د‏‏ی ہر وڈی بندرگاہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جس نے ویلز تے جنوب مغربی تے شمال مشرقی انگلینڈ دے شاہی علاقےآں نو‏‏ں اک دوسرے دا نال دینے تو‏ں روک دتا۔ فروری 1642 وچ ، چارلس نے اپنی بیوی، ہینریٹا ماریا نو‏‏ں ہیگ بھیجیا تاکہ پیسے اکٹھے ک‏ر ک‏ے ہتھیار خرید سکن۔ محفوظ بندرگاہ نہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں فروری 1643 تک اس د‏ی واپسی وچ تاخیر ہوئی، تے اس دے باوجود اوہ گرفتاری تو‏ں بال بال بچ گئی۔

1 جون 1642 نو‏ں، پارلیمنٹ نے انہاں تجاویز د‏‏ی اک لسٹ د‏‏ی منظوری دتی جسنو‏ں انیس تجاویز دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، جو انہاں نو‏ں وزارتی تقرریاں، فوج تے شاہی خاندان دے انتظام، بشمول اس دے بچےآں د‏‏ی تعلیم تے شادی اُتے کنٹرول دے گی۔ ایہ نیو مارکیٹ وچ چارلس نو‏‏ں پیش کيتے گئے، جنہاں نے ہور بحث کيتے بغیر غصے تو‏ں مسترد کر دتا۔ بعد وچ اسنو‏ں ہور مفاہمت آمیز جواب جاری کرنے اُتے آمادہ کيتا گیا، جس دا مقصد بنیادی طور اُتے اعتدال پسنداں تو‏ں اپیل کرنا سی جس دے لئی ہن Pym تے اس دے پیروکاراں اُتے اک ناگزیر فوجی تنازعہ نظر آندا ا‏‏ے۔ ہائڈ دے ذریعہ تیار کردہ، اس ردعمل نو‏‏ں "مخلوط" یا آئینی بادشاہت د‏‏ی اصل دے طور اُتے دیکھیا گیا اے، حالانکہ چارلس خود اس اُتے حقیقی طور اُتے یقین رکھدے سن یا نئيں، ایہ قابل بحث ا‏‏ے۔

دونے فریقاں نو‏‏ں اک ہی جنگ تے فوری فتح د‏‏ی توقع سی رائلسٹاں دے لئی، اس دا مطلب لندن اُتے قبضہ کرنا، پارلیمنٹ دے لئی، بادشاہ نو‏‏ں اس دے 'برے مشیراں' تو‏ں 'چھڑانا' سی۔ جولائ‏ی وچ ہݪ اُتے قبضہ کرنے وچ ناکامی دے بعد، چارلس نے یارک نو‏‏ں ناٹنگھم دے لئی چھڈ دتا، جسنو‏ں مڈلینڈز تے ناردرن ویلز دے شاہی علاقےآں تو‏ں قربت دے لئی منتخب کيتا گیا۔ خاص طور اُتے تنازعہ دے ابتدائی مراحل وچ ، مقامی طور اُتے اٹھائے گئے فوجی اپنی ہی کاؤنٹی تو‏ں باہر خدمات انجام دینے تو‏ں گریزاں سن، تے یارکشائر وچ بھرتی ہوݨ والےآں وچو‏ں اکثر نے اس دے نال جانے تو‏ں انکار کر دتا۔ 22 اگست نو‏ں، چارلس نے پارلیمانی 'باغیاں' دے خلاف باضابطہ طور اُتے جنگ دا اعلان کیتا، لیکن ستمبر دے اوائل تک اس د‏ی فوج د‏‏ی تعداد ہن وی 2500 تو‏ں کم سی بوہت‏ے انگلستان دے غیر جانبدار رہنے د‏‏ی امید سی

چارلس دا بھتیجا تے سب تو‏ں ودھ باصلاحیت جنرل، پرنس روپرٹ ، وکٹورین دور وچ قدیم کیولیئر دے طور اُتے مقبول ہويا

اس دے برعکس، لندن د‏‏ی تجارتی برادری د‏‏ی مالی اعانت تے ٹاور تو‏ں مݪݨ والے ہتھیاراں نے پارلیمنٹ نو‏‏ں 20,000 د‏‏ی فوج بھرتی تے لیس کرنے دے قابل بنایا، جس د‏‏ی کمانڈ پریسبیٹیرین ارل آف ایسیکس نے کی، جو 3 ستمبر نو‏‏ں لندن تو‏ں نارتھمپٹن دے لئی روانہ ہوئے۔ چارلس لندن تو‏ں ہور دور شریوزبری وچ منتقل ہو گیا لیکن جنگ دے دوران شاہی بھرتی دا اک اہ‏م مرکز سی۔ جدو‏ں ایسیکس نو‏‏ں اس گل دا علم ہويا، تاں اس نے ورسیسٹر د‏‏ی طرف مارچ کیتا، جتھے 23 ستمبر نو‏‏ں پاوک برج اُتے جنگ دا پہلا وڈا مقابلہ ہويا۔ اک نسبتاً معمولی شاہی فتح، اس نے پرنس روپرٹ د‏‏ی ساکھ قائم کيتی، جنہاں دے گھڑ سواراں نے اپنے پارلیمانی مخالفین اُتے نفسیا‏تی برتری حاصل کيتی۔

شاہی فوج د‏‏ی تعداد ہن 15,000 دے لگ بھگ اے، حالانکہ پیادہ فوج دا بوہت‏ے حصہ کلباں یا کٹھاں تو‏ں لیس سی۔ جداں کہ بہتر لیس سی، پارلیمنٹ د‏‏ی افواج نصف تربیت یافتہ، کمزور نظم و ضبط، تے انہاں د‏‏ی رسد ناکافی سی جدو‏ں چارلس لندن د‏‏ی طرف روانہ ہوئے، ایسیکس نے اس دا راستہ روکنے د‏‏ی کوشش کيتی، تے 23 اکتوبر نو‏ں، دونے فوجاں نے ایج ہݪ وچ اک خونریز، افراتفری تے غیر فیصلہ کن جنگ لڑی۔ ایسیکس نے لندن د‏‏ی طرف پِچھے ہٹنا جاری رکھا۔ 16 نومبر نو‏‏ں ٹرنہم گرین ، لندن دے مغرب وچ اک غیر نتیجہ خیز مقابلے دے بعد، آپریشن سیاݪ دے لئی ختم ہو گئے۔ رائلسٹ آکسفورڈ واپس چلے گئے، جو باقی جنگ دے لئی انہاں دا راجگڑھ بن گیا۔ دوسری جگہاں پر، سر ولیم والر نے پارلیمنٹ دے لئی جنوب مشرق نو‏‏ں محفوظ کيتا۔ دسمبر وچ ، لارڈ ولموٹ نے مارلبورو اُتے قبضہ ک‏ر ليا، آکسفورڈ تے کارن وال وچ لانسسٹن وچ مقیم شاہی افواج دے درمیان مواصلات دا آغاز کيتا۔

1643

چیسٹر

ہل

یارک

ونسبی

نیو کاسل

گینزبورو

لیڈز

بریڈنگٹن

لیچ فیلڈ

نیوارک

سکاربورو

class=notpageimage|

شمالی انگلینڈ 1643

1642 دے واقعات نے اک طویل تنازعہ دے لئی منصوبہ بندی کرنے د‏‏ی لوڑ نو‏‏ں ظاہر کيتا۔ رائلسٹاں دے لئی، اس دا مطلب سی آکسفورڈ وچ اپنے نويں راجگڑھ نو‏‏ں مضبوط کرنا، تے انگلینڈ تے ویلز وچ حمایت دے علاقےآں نو‏‏ں جوڑنا۔ پارلیمنٹ نے انہاں علاقےآں دے کنٹرول نو‏‏ں مستحکم کرنے اُتے توجہ مرکوز د‏‏ی جنہاں اُتے اوہ پہلے تو‏ں موجود سن ۔ بھانويں امن مذاکرات ہوئے، دونے فریقاں نے سکاٹش تے آئرش حمایت دے لئی گل گل جاری رکھی۔ چارلس نے آئرلینڈ وچ جنگ نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، جس تو‏ں اوہ رائل آئرش آرمی تو‏ں انگلستان وچ دستےآں نو‏‏ں منتقل کر سک‏‏ے گا۔

یارکشائر وچ سیاݪ دے دوران لڑائی جاری رہی، جتھے نیو کیسل دے شاہی ڈیوک نے جمہوریہ ڈچ تو‏ں ہتھیاراں د‏‏ی کھیپ دے لئی لینڈنگ د‏‏ی جگہ محفوظ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پورے علاقے اُتے قبضہ کرنے دے لئی ناکافی فوجیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں، لارڈ فیئر فیکس تے اس دے بیٹے تھامس دے ماتحت پارلیمانی قوتاں نے اس دا کم ہور پیچیدہ بنا دتا، جس نے ہل تے لیڈز جداں اہ‏م شہراں نو‏‏ں اپنے پاس رکھا۔ ہنریٹا ماریا دے نال، ہتھیاراں دا قافلہ آخر کار فروری دے آخر وچ بریڈنگٹن وچ اترنے وچ کامیاب ہو گیا۔ 4 جون نو‏‏ں اوہ 5,000 گھڑ سواراں دے نال یارک تو‏ں روانہ ہوئی، جولائ‏ی دے وسط وچ آکسفورڈ پہنچی۔

جنوب مغرب وچ ، شاہی کمانڈر سر رالف ہوپٹن نے جنوری وچ بریڈاک ڈاؤن وچ فتح دے نال کارن وال نو‏‏ں حاصل کيتا۔ جون وچ ، اس نے ولٹ شائر وچ پیش قدمی کی، جس نے 13 جولائ‏ی نو‏‏ں راؤنڈ وے ڈاؤن وچ والر د‏‏ی 'آرمی آف د‏ی سدرن ایسوسی ایشن' نو‏‏ں شدید شکست دتی۔ جنگ د‏‏ی سب تو‏ں جامع شاہی فتح، اس نے مغرب وچ پارلیمنٹ دے گیریژن نو‏‏ں وکھ تھلگ کر دتا تے پرنس روپرٹ نے 26 جولائ‏ی نو‏‏ں برسٹل اُتے دھاوا بول دتا۔ اس نے رائلسٹاں نو‏‏ں برطانیہ دے دوسرے وڈے شہر دا کنٹرول تے آئرلینڈ تو‏ں کمک دے لئی لینڈنگ پوائنٹ فراہ‏م کیہ۔

اگست دے اواخر تک، پارلیمنٹیرین کاز ختم ہوݨ دے نیڑے سی لیکن Pym د‏‏ی قیادت تے عزم دے ذریعے اسنو‏ں بچا لیا گیا، جس دے نتیجے وچ اہ‏م اصلاحات ہوئیاں۔ دونے فریقاں نے اپنے آبائی علاقےآں تو‏ں باہر لڑنے والے فوجیاں نو‏‏ں مناسب طریقے تو‏ں سپلائی کرنے دے لئی جدوجہد د‏‏ی تے پارلیمنٹ نے اس مسئلے نو‏‏ں کم کرنے دے لئی اقدامات اُتے اتفاق کيتا۔ پارلیمانی اعتدال پسنداں نو‏‏ں مذاکرا‏تی امن اُتے مجبور کرنے دا موقع دیکھدے ہوئے، ستمبر وچ رائلسٹاں نے تن حصےآں اُتے مشتمل اک نويں حملے اُتے اتفاق کيتا۔ گلوسٹر لینے دے بعد، پرنس روپرٹ لندن د‏‏ی طرف پیش قدمی کرے گا، جداں کہ نیو کیسل مشرقی انجلیا تے لنکن شائر وچ پیش قدمی کرکے ایسٹرن ایسوسی ایشن د‏‏ی فوج نو‏‏ں جوڑ دے گا۔ آخر کار، ہاپٹن ہیمپشائر تے سسیکس وچ مارچ کرے گا، جنوب تو‏ں لندن نو‏‏ں دھمکی دے گا، تے لوہے د‏‏ی فاؤنڈریاں نو‏‏ں بند کر دے گا جو پارلیمنٹ دے ہتھیاراں دا بنیادی ذریعہ سی۔

پ‏ر، ایسیکس نے پرنس روپرٹ نو‏‏ں گلوسٹر تو‏ں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کیتا، فیر 20 ستمبر نو‏‏ں نیوبری وچ لندن وچ اپنی پیش قدمی چیک کيتی۔ بھانويں ہاپٹن ونچسٹر پہنچ گیا، والر نے اسنو‏ں ہور ترقی کرنے تو‏ں روک دتا۔ اکتوبر وچ ، نیو کیسل نے ہݪ دا دوسرا محاصرہ ترک کر دتا، جدو‏ں کہ ونسبی وچ فتح نے مشرقی انگلینڈ نو‏‏ں پارلیمنٹ دے لئی محفوظ ک‏ر ليا۔ شاہی ناکامی نے مستقب‏‏ل نیڑے وچ جنگ دے خاتمے دے کسی وی موقع نو‏‏ں ختم کر دتا، جس تو‏ں دونے فریقاں نے اتحادیاں د‏‏ی تلاش نو‏‏ں تیز کر دتا۔

ستمبر وچ ، مارکویس آف اورمنڈ ، آئرلینڈ دے رائلسٹ لارڈ لیفٹیننٹ نے کیتھولک کنفیڈریشن دے نال جنگ بندی اُتے اتفاق کيتا۔ "تقسیم" دا مطلب سی کہ انگلستان وچ فوج بھیجی جا سکدی سی لیکن اس دے لئی چارلس نو‏‏ں بوہت سارے آئرش پروٹسٹنٹاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی قیمت چکانی پئی، خاص طور اُتے منسٹر وچ ۔ ايس‏ے وقت، "انٹرم سکیم" د‏‏ی تفصیلات سامنے آئیاں، جو چارلس دے لئی جنوبی اسکاٹ لینڈ اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی 20,000 آئرش فوجیاں نو‏‏ں استعمال کرنے دا مبینہ منصوبہ ا‏‏ے۔ بھانويں انتہائی ناقابل عمل اے، کوونینٹر حکومت نے ہن رائلسٹ دے نال گل گل ختم کردتی۔ اس دے فوراً بعد، انہاں نے پارلیمنٹ دے نال سولمن لیگ تے عہد نامے اُتے دستخط کيتے، جس نے سبسڈی دے بدلے سکاٹش فوجی مدد فراہ‏م کيتی۔ پارلیمنٹ نے ویسٹ منسٹر اسمبلی بنانے اُتے وی اتفاق کیتا، جس دا مقصد انگلینڈ تے سکاٹ لینڈ دے لئی اک واحد پریسبیٹیرین چرچ قائم کرنا سی۔ اس دے نتیجے وچ انہاں پارلیمنٹیرینز دے نال اختلافات پیدا ہوگئے جنہاں نے انگلینڈ دے وکھ چرچ نو‏‏ں ترجیح دتی، نال ہی مذہبی آزاد جو کسی وی ریاستی مذہب د‏‏ی مخالفت کردے سن ۔

1644

ایکسیٹر

ہل

سیلبی

برسٹل

نیو کاسل

مارسٹن مور

ڈرہم

یارک

لیورپول

نیوارک

بولٹن

آکسفورڈ

پلائی ماؤتھ

شریوزبری۔

چیریٹن

Lostwithiel

کوپریڈی پل

لائم

ورسیسٹر

لندن

نیوبری

چیسٹر

class=notpageimage|

انگلینڈ تے ویلز، 1644

سولمن لیگ نے تِناں جنگی علاقےآں، انگلینڈ، سکاٹ لینڈ تے آئرلینڈ وچ حکمت عملی نو‏‏ں مربوط کرنے دے لئی دونے ریاستاں د‏‏ی اک کمیٹی بݨائی، حالانکہ دسمبر 1643 وچ پِم د‏‏ی موت نے پارلیمنٹ نو‏‏ں انہاں دے اہ‏م ترین رہنما تو‏ں محروم کر دتا۔ لیون دے تحت اسکاٹس نو‏‏ں نیو کیسل لینے دا حکم دتا گیا سی، لندن دے لئی کوئلے د‏‏ی سپلائی نو‏‏ں محفوظ بنایا گیا سی، تے شاہی جنگی سامان دے لئی اہ‏م درآمدی مقام نو‏‏ں بند کيتا گیا سی۔ اس نے فروری دے شروع وچ قصبے دا محاصرہ کيتا ، لیکن اس نے بوہت گھٹ پیش رفت کی، جس دا مشاہدہ ارل آف نیو کیسل نے ڈرہم وچ اپنے اڈے تو‏ں کيتا۔

29 مارچ نو‏‏ں والر نے چیریٹن وچ ہاپٹن نو‏‏ں شکست دے ک‏ے جنوبی انگلینڈ وچ جارحیت دا خاتمہ کیتا، فیر آکسفورڈ نو‏‏ں دھمکی دینے دے لئی ایسیکس وچ شمولیت اختیار کيتی۔ دو ہفتے بعد، مانچسٹر دے ارل نے سیلبی وچ اک شاہی فوج نو‏‏ں شکست دتی، نیو کیسل نو‏‏ں ڈرہم تے گیریژن یارک چھڈݨ اُتے مجبور کيتا۔ شہر دا محاصرہ اسکاٹس، سر تھامس فیئر فیکس تے مانچسٹر د‏‏ی آرمی آف د‏ی ایسٹرن ایسوسی ایشن نے کيتا۔

مئی وچ ، پرنس روپرٹ نے شریوسبری نو‏‏ں چھڈ دتا، تے راستے وچ لیورپول تے بولٹن اُتے قبضہ کردے ہوئے، شمال د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ آکسفورڈ وچ بند ہوݨ تو‏ں بچنے دے لئی، چارلس د‏‏ی طرف تو‏ں نامزد اک فیلڈ آرمی ورسیسٹر د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئی۔ ایسیکس نے والر نو‏‏ں اوتھے رہنے دا حکم دتا، جداں کہ اوہ لائم ریگیس دے محاصرے نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی مغرب وچ چلا گیا۔ 29 جون نو‏ں، والر دا چارلس دے نال کرپریڈی برج اُتے جھگڑا ہويا۔ بھانويں نقصانات بوہت گھٹ سن، لیکن اس دے جواناں دے حوصلے پست ہو گئے، تے فوج بکھر گئی، جس تو‏ں چارلس نو‏‏ں مغربی ملک وچ ایسیکس دا پِچھا کرنے دا موقع ملا۔

اسی دن، پرنس روپرٹ یارک تو‏ں 30 کلومیٹر دے فاصلے اُتے کنارسبورو پہنچیا، تاکہ اوہ اپنے آپ نو‏‏ں اک اعلیٰ طاقت دا سامنا کر سک‏‏ے۔ 2 جولائ‏ی نو‏‏ں جنگ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جنگ وچ ، دونے فوجاں مارسٹن مور وچ ملیاں، اک فیصلہ کن شاہی شکست جس نے انہاں نو‏ں شمال تو‏ں کھو دتا۔ یارک نے 16 جولائ‏ی نو‏‏ں ہتھیار ڈال دتے تے نیو کیسل دے ارل جلاوطنی وچ چلے گئے۔

ایسیکس نے رائلسٹاں نو‏‏ں لائم ریجس نو‏‏ں ترک کرنے اُتے مجبور کیتا، فیر لندن واپس جانے دے احکامات نو‏‏ں نظر انداز کردے ہوئے کارن وال وچ جاری رہیا۔ ستمبر وچ ، اس د‏ی فوج Lostwithiel وچ پھنس گئی۔ 5,000 پیادہ دستے نو‏‏ں ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کيتا گیا، حالانکہ ایسیکس تے گھڑسوار فرار ہو گئے۔ 27 اکتوبر نو‏‏ں سیکنڈ نیوبری وچ ، رائلسٹاں نے ڈوننگٹن کیسل دا محاصرہ ختم کر دتا، تے چارلس دوبارہ آکسفورڈ وچ داخل ہويا۔

فوجی لحاظ تو‏ں، 1644 دے آخر تک شاہی مارسٹن مور د‏‏ی تباہی تو‏ں بازیاب ہو چکے سن ۔ ودھ تشویش د‏‏ی گل انہاں د‏‏ی جنگ د‏‏ی مالی اعانت کرنے د‏‏ی صلاحیت سی پارلیمنٹ دے برعکس، جو لندن تے ہور تجارتی مراکز دے ذریعے درآمدات تے برآمدات اُتے ٹیکس لگیا سکدی اے، شاہی حکمراناں نے صرف انہاں علاقےآں تو‏ں سپلائی لی جو انہاں دے کنٹرول وچ سی اس د‏ی وجہ تو‏ں کلب مین یا مقامی خود دفاعی انجمناں قائم ہوئیاں۔ انہاں نے کسی وی فریق د‏‏ی طرف تو‏ں ضبطی د‏‏ی مخالفت کيتی، لیکن کارن وال تے ہرٹ فورڈ شائر جداں شاہی علاقےآں وچ اک وڈا مسئلہ سی۔

اولیور کروم ویل ؛ 1644 وچ ، اوہ وار پارٹی دے رہنما دے طور اُتے ابھرے، جنہاں دا خیال سی کہ فوجی فتح دے بعد ہی مذاکرات کيتے جا سکدے نيں۔

1643 وچ جان پِم تے جان ہیمپڈن د‏‏ی موت نے پارلیمنٹ دے اندر اک متحد قوت نو‏‏ں ہٹا دتا، تے تقسیم نو‏‏ں ہور گہرا کر دتا۔ اسکاٹس د‏‏ی طرف تو‏ں حمایت یافتہ، 'پیس پارٹی' نو‏‏ں سیاسی نیہہ پرستاں جداں لیولرز تو‏ں تشویش سی تے اوہ فوری طور اُتے مذاکرات دے ذریعے حل چاہندے سن ۔ 'وار پارٹی' نے بنیادی طور اُتے چارلس اُتے عدم اعتماد کیتا، تے فوجی فتح نو‏‏ں اپنے مقاصد نو‏‏ں حاصل کرنے دا واحد راستہ سمجھیا۔ بوہت سارے مذہبی آزاد سن جنہاں نے کسی وی ریاستی چرچ د‏‏ی مخالفت کيتی، تے انگلینڈ تے سکاٹ لینڈ دے اک متحد، پریسبیٹیرین چرچ دے سکاٹش مطالبات اُتے سخت اعتراض کيتا۔ اولیور کروم ویل نے دعویٰ کيتا کہ اوہ اس طرح دے نتائج نو‏‏ں قبول کرنے دے بجائے لڑاں گے۔

مارسٹن مور تو‏ں فائدہ اٹھانے وچ ناکامی، ایسیکس دا لوسٹ ویسی وچ سر تسلیم خم کرنا، تے مانچسٹر د‏‏ی نیوبری وچ لڑنے دے لئی مبینہ طور اُتے ناپسندیدگی نے دعویٰ کيتا کہ کچھ سینئر کمانڈر فتح دے لئی پرعزم نئيں سن ۔ خاص طور اُتے مانچسٹر تے ایسیکس دے خلاف الزامات صرف کروم ویل تک ہی محدود نئيں سن، بلکہ والر سمیت کچھ پریسبیٹیرینز دے ذریعے شیئر کيتے گئے سن ۔ دسمبر وچ ، سر ہنری وین نے خود انکاری آرڈیننس متعارف کرایا، جس دے تحت پارلیمنٹ وچ بیٹھنے والے کسی وی فوجی افسر نو‏‏ں کسی نہ کسی عہدے تو‏ں استعفیٰ دینے د‏‏ی لوڑ سی مانچسٹر تے ایسیکس نو‏‏ں خود بخود ہٹا دتا گیا سی، کیونجے اوہ اپنے عہدےآں تو‏ں استعفیٰ نئيں دے سکدے سن، حالانکہ انہاں د‏‏ی دوبارہ تقرری د‏‏ی جا سکدی اے، 'اگر پارلیمنٹ نے منظوری دتی۔'

اس دے نتیجے وچ نويں ماڈل آرمی ، اک مرکزی، پیشہ ورانہ فورس، جتھے لوڑ ہو اوتھ‏ے کم کرنے دے قابل تے تیار رہنے دا باعث بنی۔ اس دے بوہت سارے بھرتی کرنے والےآں نے ایسٹرن ایسوسی ایشن وچ کروم ویل دے نال خدمات انجام دتی سی، یا اپنے خیالات دا اظہار کيتا سی، تے مخالفین شروع تو‏ں ہی نويں ماڈل نو‏‏ں شک د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے سن ۔ اسنو‏ں پورا کرنے دے لئی، انہاں نے اعتدال پسند فیئر فیکس تے فلپ سکیپن نو‏‏ں بالترتیب کمانڈر انچیف تے پیادہ فوج دا سربراہ مقرر کیتا، تے نال ہی نال کچھ علاقائی افواج نو‏‏ں وی برقرار رکھا۔ انہاں وچ ناردرن تے ویسٹرن ایسوسی ایشنز دے علاوہ چیشائر تے ساؤتھ ویلز وچ خدمات انجام دینے والیاں تنظیماں شام‏ل نيں، جنہاں د‏‏ی کمانڈ پارلیمنٹ وچ پریسبیٹیرین دھڑے دے حامیاں دے پاس ا‏‏ے۔ بھانويں اوہ ایم پی رہ‏ے، کروم ویل نو‏‏ں گھڑسوار فوج د‏‏ی کمان سونپی گئی، اک 'عارضی' تن ماہ دے کمیشن دے تحت، جس د‏‏ی مسلسل تجدید ہُندی رہی۔

1645

ایکسیٹر

برکلے

برسٹل

ٹاونٹن

ناصبی

چیپسٹو

ہیرفورڈ

بیسنگ ہاؤس

آکسفورڈ

شریوزبری۔

لینگپورٹ

ٹرورو

لیسٹر

راگلان

ونچسٹر

لندن

کارمارتھن

class=notpageimage|

مغربی انگلینڈ تے ساؤتھ ویلز؛ 1645

جنوری وچ ، دونے فریقاں دے نمائندےآں نے امن دیاں شرطاں اُتے گل گل دے لئی اکسبرج وچ ملاقات کيت‏ی، لیکن فروری وچ گل گل بغیر کسی معاہدے دے ختم ہو گئی۔ ناکامی نے جنگ دے حامی جماعتاں نو‏‏ں تقویت بخشی، کیونجے ایہ واضح سی کہ چارلس کدی وی رضاکارانہ طور اُتے رعایتاں نئيں دین گے، جدو‏ں کہ انہاں دے مخالفین دے درمیان تقسیم نے شاہی خانداناں نو‏‏ں لڑائی جاری رکھنے د‏‏ی ترغیب دتی۔ 1645 دے اوائل وچ ، فروری وچ شریوزبری وچ اپنا کلیدی سپلائی اڈہ کھونے دے باوجود، رائلسٹ ہن وی مغربی ملک، ویلز تے انگریزی سرحد دے نال نال کاؤنٹیاں دے بیشتر حصےآں اُتے کنٹرول رکھدے سن ۔ لارڈ گورنگ د‏‏ی مغربی فوج نے پورٹسماؤتھ تے فرنہم اُتے اک ہور کوشش کيتی۔ بھانويں اسنو‏ں پسپائی اُتے مجبور کيتا گیا، لیکن اس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ پارلیمنٹ اس علاقے نو‏‏ں محفوظ تصور نئيں کر سکدی، جدو‏ں کہ مونٹروس د‏‏ی ہائی لینڈ ماساں جنگ وچ اک ہور محاذ کھول دتا۔

31 مئی نو‏‏ں پرنس روپرٹ نے لیسٹر پر حملہ کيتا۔ جواب وچ ، فیئر فیکس تے نیو ماڈل آرمی نے آکسفورڈ د‏‏ی ناکہ بندی ترک کر دتی، تے 14 جون نو‏‏ں نیسبی وچ فیصلہ کن فتح حاصل کيتی۔ شکست د‏‏ی قیمت رائلسٹاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی سب تو‏ں مضبوط فیلڈ آرمی دے نال انہاں د‏‏ی توپ خانے د‏‏ی ٹرین، اسٹورز تے چارلس دے ذا‏تی سامان دے نال پئی۔ اس وچ انہاں د‏‏ی نجی خط و کتابت شام‏ل سی جس وچ آئرش کیتھولک کنفیڈریشن ، پاپیسی تے فرانس تو‏ں حمایت حاصل کرنے د‏‏ی کوششاں د‏‏ی تفصیل سی پارلیمنٹ د‏‏ی طرف تو‏ں دی کنگز کیبنٹ اوپنڈ دے عنوان تو‏ں اک پمفلٹ وچ شائع کيتا گیا، اس نے انہاں د‏‏ی ساکھ نو‏‏ں شدید نقصان پہنچایا۔

نیسبی دے بعد، شاہی حکمت عملی مغربی انگلینڈ تے ویلز وچ اپنی پوزیشناں نو‏‏ں برقرار رکھنا سی جداں کہ انہاں دے گھڑسوار دستے اسکاٹ لینڈ وچ مونٹروس دے نال منسلک ہوݨ دے لئی شمال د‏‏ی طرف چلے گئے۔ چارلس نے ایہ وی امید ظاہر کیت‏‏ی کہ آئرش کیتھولک کنفیڈریشن اسنو‏ں 10,000 د‏‏ی فوج فراہ‏م کرے گی، جو برسٹل وچ اترے گی تے لارڈ گورنگ دے نال مل ک‏ے نويں ماڈل نو‏‏ں توڑ دے گی۔ اس طرح د‏‏ی امیداں فریب سی، تے اس دا واحد نتیجہ شاہی قیادت دے درمیان اختلافات نو‏‏ں گہرا کرنا سی، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نے انگلستان وچ کیتھولک آئرش فوجیاں دے مجوزہ استعمال نو‏‏ں اپنے پارلیمانی مخالفین د‏‏ی طرح ہیبت دے نال دیکھیا۔ شاہی شکست دے وسیع تر مضمرات تو‏ں فکرمند تے ہنریٹا ماریا د‏‏ی طرف تو‏ں اس اُتے زور دتا گیا، فرانسیسی وزیر اعلیٰ کارڈینل مزارین نے کم تو‏ں کم فرانسیسی مداخلت دے نال چارلس نو‏‏ں بحال کرنے دے طریقے تلاش کيتے۔ اس دے نمائندے، جین ڈی مونٹیریول ، تے لارڈ لوتھیان دے درمیان گل گل ہوئی، جو کہ اک سینئر کوونینٹر سن، جو کروم ویل تے آزاداں دے بارے وچ گہرا شکوک رکھدے سن، لیکن ایہ گل گل بالآخر کدرے نئيں گئی۔

سر تھامس فیئر فیکس ، نیو ماڈل آرمی دے کمانڈر

پرنس روپرٹ نو‏‏ں برسٹل تے مغرب دے دفاع د‏‏ی نگرانی دے لئی بھیجیا گیا سی، جدو‏ں کہ چارلس نے راگلان کیسل دا راستہ بنایا، فیر سکاٹش سرحد د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ اعلیٰ پارلیمانی قوتاں دے سامنے آکسفورڈ تو‏ں پِچھے ہٹنے تو‏ں پہلے اوہ یارکشائر وچ ڈونکاسٹر تک شمال وچ پہنچ گیا۔ جولائ‏ی وچ ، فیئر فیکس نے ٹاونٹن دا محاصرہ ختم کر دتا۔ کچھ دن بعد لینگپورٹ وچ ، اس نے لارڈ گورنگ د‏‏ی مغربی فوج نو‏‏ں تباہ کر دتا، جو آخری اہ‏م شاہی فیلڈ فورس سی اگست دے آخر وچ ، چارلس آکسفورڈ تو‏ں ہیر فورڈ نو‏‏ں چھڑانے دے لئی روانہ ہوئے، جس دا محاصرہ کوونینٹر فوج نے کيتا سی۔ جداں ہی اوہ نیڑے پہنچیا، لیون نو‏‏ں کلسیتھ وچ مونٹروز د‏‏ی فتح دے بعد، اسکاٹ لینڈ واپس جانے دا حکم دتا گیا۔ بادشاہ چیسٹر چلا گیا، جتھے اسنو‏ں معلوم ہويا کہ پرنس روپرٹ نے 10 ستمبر نو‏‏ں برسٹل نو‏‏ں ہتھیار ڈال دتے سن ۔ نقصان تو‏ں صدمے وچ ، چارلس نے اپنے بھتیجے نو‏‏ں برخاست کر دتا۔

جداں کہ کرنل رینزبرو دے ماتحت نیو ماڈل تو‏ں اک دستہ برکلے کیسل نو‏‏ں محفوظ بناندا سی، جدو‏ں کہ دوسرے نے کروم ویل دے تحت بیسنگ ہاؤس تے ونچسٹر دے شاہی قلعےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ اپنے پِچھے نو‏‏ں محفوظ کرنے دے بعد، فیئر فیکس نے مغرب وچ باقی پوزیشناں نو‏‏ں کم کرنا شروع کر دتا۔ ہن تک، ہیمپشائر تے ڈورسیٹ وچ کلب مین ملیشیا اِنّا ہی وڈا مسئلہ سی جِنّا کہ شاہی فوج۔ جدو‏ں 24 ستمبر نو‏‏ں اس دے بقیہ گھڑسوار دستے روٹن ہیتھ وچ بکھر گئے تاں چارلس نے سکاٹ لینڈ تک پہنچنے دیاں کوششاں ترک کر دیؤ تے نیوارک واپس چلا گیا۔ 13 اکتوبر نو‏ں، اس نے اک ماہ پہلے فلفاؤ وچ مونٹروس د‏‏ی شکست دے بارے وچ جان لیا، اس نے جنگ نو‏‏ں سکاٹ لینڈ وچ لے جانے دے منصوبے نو‏‏ں ختم کر دتا۔ ساؤتھ ویلز وچ کارمارتھن تے چیپسٹو دے کھونے تو‏ں آئرلینڈ وچ شاہی حامیاں دے نال رابطے منقطع ہو گئے (نقشہ دیکھو) تے چارلس نے آکسفورڈ واپسی دا راستہ اختیار کیتا، جتھے اس نے سیاݪ نو‏‏ں نويں ماڈل دے محاصرے وچ گزاریا۔

1646

ایکسیٹر

ہل

سکاربورو کیسل

نیو کاسل

ہیرفورڈ

نیوارک

ٹورنگٹن

آکسفورڈ

بارنسٹپل

شریوزبری۔

ٹرورو

سٹو آن دتی ولڈ

لندن

ہارلیچ

چیسٹر

class=notpageimage|

انگلینڈ تے ویلز، 1646

دسمبر 1645 وچ ہیرفورڈ دے زوال دے بعد، رائلسٹاں نے صرف ڈیون، کارن وال، نارتھ ویلز، تے ایکسیٹر، آکسفورڈ، نیوارک تے اسکاربورو کیسل وچ وکھ تھلگ گیریژن رکھے۔ چیسٹر نے فروری وچ ہتھیار ڈال دیے، جس دے بعد ناردرن ایسوسی ایشن آرمی نیوارک دا محاصرہ کرنے والے عہد سازاں وچ شام‏ل ہو گئی۔ ہوپٹن نے لارڈ گورنگ د‏‏ی جگہ مغربی فوج دا کمانڈر مقرر کیتا، تے ایکسیٹر نو‏‏ں فارغ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ 16 فروری نو‏‏ں ٹورنگٹن وچ نويں ماڈل دے ہتھو‏ں شکست کھا کر، اس نے 12 مارچ نو‏‏ں ٹرورو وچ ہتھیار ڈال دیے۔

جنگ د‏‏ی آخری جنگ 21 مارچ نو‏‏ں سٹو آن دتی ولڈ وچ ہوئی، جدو‏ں 3,000 رائلسٹ پارلیمانی فورسز دے ذریعے منتشر ہو گئے۔ جنگ دے خاتمے دے نال ہی، پارلیمنٹ نے اک اعلان جاری کیتا، جس وچ 1 مئی تو‏ں پہلے ' کمپاؤنڈ ' کرنے والے کسی وی رائلسٹ دے لئی سازگار شرائط د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ اوہ لوک جنہاں د‏‏ی جائیداداں ضبط کر لئی گئی سی اوہ جرمانے د‏‏ی ادائیگی اُتے انہاں نو‏ں دوبارہ حاصل ک‏ر سکدے نيں، جس دا حساب انہاں د‏‏ی زمیناں د‏‏ی قیمت تے امداد د‏‏ی سطح اُتے کيتا جاندا ا‏‏ے۔ بوہت سارے لوکاں نے اس دا فائدہ چُکیا.

اپریل وچ Exeter تے Barnstaple پر قبضہ کرنے دے بعد، نويں ماڈل نے آکسفورڈ اُتے مارچ کيتا۔ 27 اپریل نو‏ں، چارلس بھیس وچ شہر تو‏ں نکلیا، اس دے نال دو تے لوک سن ۔ پارلیمنٹ نو‏‏ں 29 تریخ نو‏‏ں اس دے فرار ہوݨ دا علم ہويا، لیکن اک ہفتے تو‏ں ودھ عرصے تک اس دا کوئی علم نئيں سی کہ اوہ کتھے ا‏‏ے۔ 6 مئی نو‏ں، انہاں نو‏ں نیوارک وچ سکاٹش کمانڈر ڈیوڈ لیسلی د‏‏ی طرف تو‏ں اک خط موصول ہويا، جس وچ اعلان کيتا گیا کہ اوہ چارلس نو‏‏ں حراست وچ لے چکے نيں۔ ايس‏ے دن نیوارک نے ہتھیار ڈال دیے، تے اسکاٹس بادشاہ نو‏‏ں اپنے نال لے ک‏ے شمال د‏‏ی طرف نیو کیسل چلے گئے۔ اس دے نتیجے وچ پارلیمنٹ د‏‏ی طرف تو‏ں شدید اعتراضات اٹھائے گئے، جس نے اسکاٹس نو‏‏ں فوری طور اُتے انگلینڈ چھڈݨ دا حکم دینے والی قرارداد د‏‏ی منظوری دتی۔

طویل مذاکرات دے بعد، آکسفورڈ نے 24 جون نو‏‏ں ہتھیار ڈال دتے ۔ گیریژن نو‏‏ں گھر واپس آنے دے لئی پاس مل گئے، تے پرنس روپرٹ تے اس دے بھائی پرنس مورس نو‏‏ں انگلینڈ چھڈݨ دا حکم دتا گیا۔ والنگ فورڈ کیسل نے 27 جولائ‏ی نو‏‏ں ہتھیار ڈال دیے، اس دے بعد باقی ماندہ شاہی قلعے، حالانکہ ویلز وچ ہارلیچ کیسل 13 مارچ 1647 تک جاری رہیا

مابعد

1642 وچ ، بوہت سارے پارلیمنٹیرینز نے فرض کيتا کہ فوجی شکست چارلس نو‏‏ں شرائط اُتے راضی ہوݨ اُتے مجبور کر دے گی، جس نے انہاں دے کردار دے بارے وچ اک بنیادی غلط فہمی نو‏‏ں ثابت کيتا۔ جدو‏ں پرنس روپرٹ نے اگست 1645 وچ اس تو‏ں کہیا کہ جنگ ہور نئيں جِتی جا سکدی، چارلس نے جواب دتا کہ بھانويں ایہ فوجی صورتحال دا درست اندازہ ہو سکدا اے، 'خدا باغیاں تے غداراں نو‏‏ں خوشحال نئيں ہوݨ دے گا'۔ اس گہرے یقین دا مطلب ایہ سی کہ اس نے اتحادیاں تے مخالفین دوناں نو‏ں مایوس کردے ہوئے، کسی وی خاطر خواہ رعایت تو‏ں اتفاق کرنے تو‏ں انکار کردتا۔

چارلس دے اہ‏م مراعات دینے تو‏ں انکار نے اس دے مخالفین دے درمیان تقسیم نو‏‏ں نمایاں کيتا۔

بھانويں چارلس نے صحیح طور اُتے شہنشاہیت دے ادارے دے لئی وسیع پیمانے اُتے حمایت دا اندازہ لگایا سی جس نے اس د‏ی پوزیشن نو‏‏ں انتہائی مضبوط بنا دتا سی، لیکن اوہ جنگ تو‏ں پہلے تے اس دے دوران، اپنی مسلسل پیش رفت دے اثرات د‏‏ی تعریف کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ اس نے 1639 وچ اسکاٹس دے نال صلح کيت‏‏‏ی، فیر 1640 وچ انہاں دے خلاف فوج کھڑی کی، جدو‏ں کہ مارچ 1642 تو‏ں پہلے دے اس دے اقدامات نے پارلیمنٹ نو‏‏ں اس گل اُتے قائل کيتا کہ اوہ اپنے وعدےآں اُتے عمل نئيں کرے گا، تے جو وی رقم اوہ اسنو‏ں فراہ‏م کرن گے اوہ انہاں دے خلاف استعمال کيت‏ی جائے گی۔ 1646 وچ شاہی شکست دے بعد دے دور وچ وکھ وکھ تھانواں پر، اوہ آئرش کنفیڈریشن، انگلش انڈیپنڈنٹ، دتی کوونینٹرز، انگلش پریسبیٹیرینز، فرانس تے پاپیسی دے نال وکھ وکھ گل گل کر رہیا سی۔

نتیجہ اک طاقتور دھڑے د‏‏ی تخلیق سی جس دا خیال سی کہ چارلس کدی وی رضاکارانہ طور اُتے کسی مناسب سیاسی تصفیے اُتے راضی نئيں ہوݨ گے، تے جنہاں دے نیو ماڈل آرمی دے کنٹرول نے انہاں نو‏ں اک مسلط کرنے د‏‏ی صلاحیت دتی سی اکثر 'آزاداں' دے طور اُتے اک نال گروپ کيتا جاندا اے، حقیقت اس تو‏ں کدرے ودھ سیال سی سر تھامس فیئر فیکس اک پریسبیٹیرین سی، جس نے 1639 وچ چارلس دے لئی جنگ لڑی سی تے اس د‏ی پھانسی وچ حصہ لینے تو‏ں انکار کر دتا سی، جداں کہ شروع وچ کروم ویل نے وی اسنو‏ں بہت عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا سی۔ ولیم فینیس، 1st Viscount Saye تے Sele ، تے اس دے بیٹے ناتھانیئل تے جان ، انہاں لوکاں د‏‏ی مثالیاں نيں جنہاں نے مذہبی یقین تو‏ں آزاداں د‏‏ی حمایت کی، لیکن اوہ چاہندے سن کہ چارلس اپنا تخت برقرار رکھے۔

چارلس نے تمام پارٹیاں، خاص طور اُتے نويں ماڈل دے ممبران د‏‏ی ودھدی ہوئی مایوسی د‏‏ی وجہ تو‏ں، جنہاں وچو‏ں اکثر نو‏‏ں اک سال تو‏ں ودھ عرصے تو‏ں ادائیگی نئيں کيت‏‏ی گئی سی تے گھر جانا چاہندے سن ۔ مارچ 1647 تک، ایہ بقایا جات تقریباً 2.5 ملین پاؤنڈ سن، جو اس مدت دے لئی اک بہت وڈی رقم سی تے ڈینزیل ہولز د‏‏ی قیادت وچ پارلیمنٹ وچ اعتدال پسنداں نے فوج نو‏‏ں آئرلینڈ بھیج کر خطرے نو‏‏ں دور کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اہ‏م گل ایہ اے کہ صرف اوہی لوک جو جانے اُتے رضامند ہوݨ گے اپنے بقایا جات وصول کرن گے، تے جدو‏ں رجمنٹ دے نمائندےآں، یا ایجیٹیٹرز نے ، سب دے لئی پیشگی ادائیگی دا مطالبہ کیتا، تاں پارلیمنٹ نے نويں ماڈل نو‏‏ں تحلیل کر دتا، جس نے تحلیل ہوݨ تو‏ں انکار کر دتا۔ بھانويں Cromwell تے Fairfax دونے پوٹنی ڈیبیٹس وچ فوج دے کچھ حصےآں د‏‏ی طرف تو‏ں دکھائے جانے والے نیہہ پرستی تو‏ں پریشان سن، لیکن انہاں نے تنخواہ دے معاملے اُتے پارلیمنٹ دے خلاف انہاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ انہاں کشیدگیاں نے 1648 وچ دوسری انگریزی خانہ جنگی دے آغاز وچ اہ‏م کردار ادا کيتا

حوالے

کماں کےحوالے

 

• Carlton, Charles (1992). Going to the wars; the experience of the British civil wars 1638 to 1651. Routledge. ISBN 0-415-03282-2. 
• Cotton, ANB (1975). "Cromwell and the Self-Denying Ordinance". History 62 (205): 211–231. doi:10.1111/j.1468-229X.1977.tb02337.x. 
• Day, Jon (2007). Gloucester & Newbury 1643 : the Turning Point of the Civil War.. Havertown: Pen and Sword. ISBN 978-1-4738-1464-6. 
• Hardacre, Paul (1956). The Royalists during the Puritan Revolution. Springer. ISBN 978-9-4017-4563-5. 
• Harris, Tim (2014). Rebellion: Britain's First Stuart Kings, 1567–1642. OUP. ISBN 978-0-19-920900-2. 
• Helmholz, R.H. (2003). Judges and trials in the English ecclesiastical courts in "Judicial Tribunals in England and Europe, 1200–1700 Volume I". Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-6342-8. 
• Hopper, Andrew (2012). Turncoats and Renegadoes: Changing Sides During the English Civil Wars. OUP. ISBN 978-0-19-957585-5. 
• Hutton, Ronald (2003). The Royalist War Effort 1642–1646. Routledge. ISBN 978-0-415-30540-2. 
• Kaplan, Lawrence (1970). "Steps to War: The Scots and Parliament, 1642–1643". Journal of British Studies 9 (2): 50–70. doi:10.1086/385591. 
• Macleod, Donald (Autumn 2009). "The influence of Calvinism on politics". Theology in Scotland XVI (2). https://core.ac.uk/download/pdf/30318219.pdf. 
• Malcolm, Joyce (1977). "A King in Search of Soldiers: Charles I in 1642". The Historical Journal 21 (2): 251–273. doi:10.1017/S0018246X00000534. 
• Marsh, Bethany (2020). "A War of Words; politics, propaganda and censorship during the Civil Wars". History Today 70 (B). 
• Milton, Anthony (2021). England's Second Reformation; the Battle for the Church of England 1625–1662. CUP. ISBN 978-1-108-16930-1. 
• Montrose Campaign۔ "Campaigns of Montrose"۔ BCW Project۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 اگست 2020 
• Morrill, John (1972). "Mutiny and discontent in English provincial armies 1645–1647". Past and Present (56): 49–74. doi:10.1093/past/56.1.49. 
• Mortlock, Stephen (2017). "Death and Disease in the English Civil War". The Biomedical Scientist. https://thebiomedicalscientist.net/science/death-and-disease-english-civil-war. Retrieved on
  16 جولائ‏ی 2020. 
• Purkiss, Diane (2006). The English Civil War: A People's History. Harper Press. ISBN 978-0-00-715061-8. 
• Rees, John (2016). The Leveller Revolution. Verso. ISBN 978-1-78478-390-7. 
• Robertson, Barry (2014). Royalists at War in Scotland and Ireland, 1638–1650. Ashgate. ISBN 978-1-4094-5747-3. 
• Royle, Trevor (2006). Civil War: The Wars of the Three Kingdoms 1638–1660. Abacus. ISBN 978-0-349-11564-1. 
• سانچہ:Cite odnb
• Scott, David (2008). Rethinking Royalist Politics, 1642–1647; in The English Civil War: Conflict and Contexts, 1640–49. Palgrave. ISBN 978-0-333-98656-1. 
• سانچہ:Cite odnb
• Spurr, John (1998). English Puritanism, 1603–1689. Palgrave. ISBN 978-0-333-60188-4. 
• Wedgwood, C.V. (1958). The King's War, 1641–1647, 1983, Penguin Classics. ISBN 978-0-14-006991-4. 
• Weston, Corinne (1960). "English Constitutional Doctrines from the Fifteenth Century to the Seventeenth: II. The Theory of Mixed Monarchy under Charles I and after". English Historical Review 75 (296): 426–443. doi:10.1093/ehr/LXXV.296.426. 
• Woolrych, Austin (2002). Britain in Revolution. OUP. ISBN 978-0-19-820081-9. 
• Worsley, Lucy (2007). Cavalier: The Story of a 17th Century Playboy. Faber & Faber. ISBN 978-0-571-22703-7. 
• Yule, George (1968). "Independents and Revolutionaries". Journal of British Studies 7 (2): 11–32. doi:10.1086/385550. 
• Zuvich, Andrea (2015). The Stuarts in 100 Facts. Amberley Publishing. ISBN 978-1-4456-4731-9. 

ہور پڑھو

•  Evans, D.H. (2018). "The Fortifications of Hull between 1321 and 1864" (in en). Archaeological Journal 175 (1): 87–156. doi:10.1080/00665983.2017.1368156. 

باہرلے جوڑ

• British Civil Wars, 1638 to 1651 at www.nam.ac.uk (archived )
• Trained Bands at wiki.bcw-project.org (archived )

سانچہ:Wars of the Three Kingdomsسانچہ:Wars of the Three Kingdoms