پیریاڈک ٹیبل

دوری جدول کیمیائی عنصراں نوں اک خاص ترتیب چ بیان کرن دا جدول اے۔ ایس توں مراد عنصراں دی اوہ ترتیب اے جیہدے وچ ایہناں نوں پڑھدے ہوئے جوہری عدد دی بنیاد تے اک جدول وچ دوراں تے گروہاں دی شکل وچ ترتیب دتا جاندا اے۔ دوری جدول وچ عنصراں دی مکمل تعداد 119 اے جیدے وچ 15 عنصراں نو مصنوعی طریقیاں نال تیار کیتا گیا اے، باقی 104 عنصر قدرتی طور تے پائے جاندے نیں۔

عنصراں نوں دوری جدول وچ ونڈ کر کے اناندیاں اچیچیاں گلاں نوں پڑھنا تے سمجھنا آسان ہو جاندا اے کیونکہ اکو جئی اچیچیاں گلاں آلے عنصر اکو جۓ ویلے مگروں وکھالہ دیندے نیں تے ایس گل نوں دورسٹی آکھدے نے۔

تریخ

دوری جدول دی موجودہ شکل نون بنان لئی بہتے علمداناں نے حصہ لیا، جناں وچ دوبرائنر، نیولینڈز، لوتھر میئر، میندیلیف، موزلے تے بوہر شامل نے۔

1829 وچ آلمانی علمدان جان دوبرائینر نے عنصراں نو جوہری پعار دی بنیاد تے تن تن دیاں ٹولیاں وچ ونڈیا ، ایناں ٹولیاں دا ناں ٹرائیڈ رکھیا گیا۔ ہر ٹولی وچ وچکارلے عنصر دا جوہری پعار پہلے تے تیسرے عنصر دی ایٹمی ماساں دا اوسط سی۔

1864 وچ انگریز علمدان جان نیولیںڈز نے عنصراں نوں جوہری پعار دی بنیاد تے اٹھ اٹھ دی ٹولپاں وچ ونڈیا، اناں ٹولیاں دا ناں آکٹیو رکھیا گیا۔ نیولینڈ اک موسیقار وی سی۔ اوہنے مشاہدہ کیتا کہ آکٹیو دی ترتیب وچ عنصراں دیاں اچیچیاں گلاں ہر اٹھوے عنصر توں بعد دہرائی جا رئی سن جیویں موسیقی دے 7 سر دہرائے جاندے نے۔

1869 وچ آلمانی کیمیا دان جولیئس لوتھرمیئر نے عنصراں دے جوہری پعار تے جوہری حجم وچ اک گراف بنایا، اس گراف وچ اوہنے عنصراں دی اچیچیاں گلاں وچ دورسٹی دا مشاہدہ کیتا۔

1870 وچ روسی کیمیا دان دمتری مندلیف نے عنصراں نوں وددے ہوئے جوہری پعار دی نیو تے اک جدول وچ دوراں تے گروہاں دی شکل وچ رکھیا۔ اس جدول وچ عنصراں دی خصوصیات اکو جئے وقفے بعد ظاہر ہوندیاں سن۔

1913 وچ ایچ موزلے نے جوہری عدد دریافت کیتا۔ انے خیال پیش کیتا کہ عنصراں نو دوری جدول وچ جوہری پعار دی بجائے، جوہری عدد دی بنیاد تے ترتیب دتی جائے۔

1923 وچ نیل بوہر نے موجودہ جوہری عدد دی شکل بنائی۔

موجودہ دوری جدول دی اچیچیاں گلاں

دوری جدول وچ 18 لمبائی دے رخ ٹولیاں نے، جناں نو گروہ آکھیا جاندا اے۔ گروہاں نو کبھے توں سجے عدد دتا جاندا اے۔

7 چوڑائی دے رخ ٹولیاں نے جناں نو دور آکھیا جاندا اے۔ دوراں نو اتوں توں تھلے عدد دتا جاندا اے۔

پہلے دور وچ 2 عنصر شامل نے، اس دور نو سب توں نکا دور آکھیا جاندا اے۔

دوجے تے تیجے دوراں وچ اٹھ، اٹھ عنصر پائے جاندے نے، اناں دوراں نو نکے دور آکھیا جاندا اے۔

چوتھے تے پنجوے دور وچ 18،18 عنصر شامل نے، انا دوراں نو وڈے دور آکھیا جاندا اے۔

چھٹے دور وچ 32 عنصر شامل نے، انو ساب توں لمبا دور آکھیا جاندا اے۔

ستواں دور ھلے مکمل نئی ہویا۔

گروہ 1،2،13 تے 17 دے عنصراں نو مین گروہ یا نارمل عنصر آکھیا جانا اے۔

گروہ 3 تے 12 دے عنصراں نو ٹرانزیشن عنصر آکھیا جانا اے۔

58 جوہری عدد توں لے کے 71 جوہری عدد تک عنصراں نوں اک ٹولی لانتھانائیڈاں (Lanthanides) وچ رکھیا جاندا اے۔ اے ٹولی لانتھینم نال شروع ہوندی اے۔

90 جوہری عدد توں لے کے 103 جوہری عدد تک عنصراں نوں اک ٹولی ایکٹنائیڈاں (Actinides) وچ رکھیا جاندا اے۔ اے ٹولی ایکٹینیئم نال شروع ہوندی اے۔

گروہ

گروہ توں مراد دوری جدول چ لمبائی دے رخ ٹولیاں نے۔ دوری جدول وچ کل 18 گروہ نے۔

کسی عنصر نو کسی گروہ چ اوہدے ویلینس برقیاں تے برقی کنفیگریشن دی بنیاد تے رکھیا جاندا اے۔

پہلے گروہ دے عنصراں نو القالی دھاتاں کہندے نے. ایہدے وچ سنگصر، صوداصر، اشنانصر ،حمصر، سمصر تے فرانصر شامل نے۔

دوجے گروہ نے عنصراں نو القالین دھاتاں کہندے نے۔ ایہدے وچ بلوصر، مگنیصر، جمصر، اسٹروصر، واصر تے ریڈیم شامل نے۔

تیجے گروہ توں بارھویں گروہ تک دے عنصراں نوں ٹرانزیشن عنصر آکھیا جاندا اے۔

تیرھویں گروہ توں لے کے ستارھویں گروہ تک دھاتاں تے غیر دھاتاں، دوویں موجود ہن۔ غیر دھاتاں وچ بورین، فحم، چقمین، نطرساز، شبتاب، زرنیخ، تیزابساز، گندھک، قمصر، زمیصر تے ہیلوجن شامل نے۔

ستارھویں گروہ دے عنصراں نو ہیلوجن کہندے نے۔ایہدے وچ فلور، کلور، بروم، آئیوڈ تے عیسٹاٹین شامل نے۔

اٹھارھویں گروہ دے عنصراں نو نوبل فارغاں کہندے نے۔ ایہدے وچ شمصر، نیون، آرگون، کرپٹون، زینون تے ریڈون شامل نے۔

دور

دور توں مراد دوری جدول چوڑائی دے رخ ٹولیاں نے۔ دوری جدول وچ کل 7 دوراں نے۔

پہلا دور: پہلے دور دے عنصراں دے جوہراں وچ پہلا شیل (n= 1) ہوندا اے. اس شیل وچ اکو سب شیل (1s) ہوندا اے، جیدے وچ صرف 2 برقیاں پورے آ سکدے نے۔ ایس لئی پہلے دور وچ صرف 2 عنصر شامل نے؛ آبساز تے شمصر۔

دوجا دور: دوجے دور دے عنصراں دے جوہراں وچ دو شیل (n= 2) ہوندے نے. دوجے شیل وچ 4 سب شیل (2s, 2p, 2py, 2pz) ہوندے نے، جناں وچ زیادہ توں زیادہ 8 برقیاں پورے آ سکدے نے۔ ایس لئی دوجے دور وچ 8 عنصر شامل نے؛ سنگصر، بلوصر، بورین، فحم، نطرساز، تیزابساز، سیلانیہ تے نوین۔

تیجا دور: تیجے دور دے عنصراں دے جوہراں وچ ترے شیل (n= 3) ہوندے نے۔ تیجے شیل چ 9 سب شیل( 3dz2, 3dxy, 3dxz,3dx2-y2, 3dyz, 3s, 3px, 3py, 3pz) ہوندے نے۔ صرف 3s تے ترے 3p سب شیلاں وچ برقیاں پائے جاندے نے، کل 8 برقیاں، ایس لئی تیجے دور وچ کل 8 عنصر شامل نے: صوداصر، مگنیصر، زاصر، چقمین، شبتاب، گندھک، سبزانیہ تے لاعملین۔

چوتھا دور: چوتھے دور دے عنصراں دے جوہراں وچ چار شیل (n= 4) ہوندے نے. برقیاں 4s تے 3d تک ہوندے نے۔ چوتھے دور وچ 18 عنصر شامل نے؛ اشنانصر، جمصر، اسکینصر، جبصر، حبصر، لونصر، مینگنیوی، لویا، جنصر، شیصر، تانبا، جست، گالصر، آلمانصر، زرنیخ، قمصر، عفونیہ، تے مخفین۔

پنجواں دور: پنجویں دور دے عنصراں دے جوہراں وچ پنج شیل (n= 5) ہوندے نے. پنجویں دور وچ 18 عنصر شامل نے؛ حمصر، اسٹروصر، ایتصر، زرصر، نیوصر، سرنم، طرصر، روصر، ورصر، عقصر، چاندی، قدموصر، نیصر، قلع، کحل، زمیصر، بنفشیہ تے اجنبین۔

چھٹا دور: چھٹے دور دے عنصراں دے جوہراں وچ چھے شیل (n= 6) ہوندے نے. چھٹے دور وچ 32 عنصر شامل نے؛ سمصر، واصر، مکتوم، سیرصر، پرازیوڈائمیم، نیوڈائمیم، پرومیتھصر، سامارصر، یورپصر، گیڈولنصر، تربصر، ڈسپروسیم، ہولمیم، اربصر، تھلیم، ایٹربصر، پیرصر، ہافنیم، ٹانٹیلم، ٹنگسٹن، ڑینیم، بوصر، اریڈیم، پلاٹینم، سونا، پارہ، تھیلیم، سیسہ، بسمتھ، لہصر، عیسٹاٹین تے ریڈون۔

ستواں دور: ستویں دور دے عنصراں دے جوہراں وچ ست شیل (n= 7) ہوندے نے. ستواں دور ہجے نامکلمل اے، ایہدے عنصر نے؛ فرانصر، ریڈیم، ضوصر، تھورصر، اولضوصر، یورینصر، نیپچیونصر، پلوٹوصر، امریکصر، کیوریصر، برکیلصر، کیلفارنصر، آئنسٹائنصر، فرمصر، میندلیفصر، نوبلصر، لارنصر، ردرفورڈصر، دبنصر، سیبارگصر، بوہرصر، ہاصر، میٹنرصر، دارمشتاتصر، رونٹجنصر، کوپرنیشیئم، نہونیئم، فلیروفیئم، ماسکوویئم، لورموریئم، ٹینیسین تے اوگانیسن۔

بلاک

عنصراں دے ویلنس برقیاں دی بنیاد تے دوری جدول نو چار بلاکاں وچ تقسیم کیتا جاندا اے:

1-ایس بلاک: ایس بلاک وچ او عنصر شامل نے جناں دے جوہراں دے ویلینس برقیاں ایس سب شیل وچ پائے جاندے نے۔ ایس بلاک وچ گروہ 1 تے 2 دے عنصر شامل نے۔

2-پی بلاک: پی بلاک وچ او عنصر شامل نے جناں دے جوہراں دے ویلینس برقیاں پی سب شیل وچ پائے جاندے نے۔ پی بلاک وچ گروہ 13 توں گروہ 17 تک دے عنصر شامل نے۔

3-ڈی بلاک: ڈی بلاک وچ او عنصر شامل نے جناں دے جوہراں دے ویلینس برقیاں ڈی سب شیل وچ پائے جاندے نے۔ ڈی بلاک وچ گروہ 3 توں گروہ 12 تک دے عنصر شامل نے۔ اے دوری جدول دے وچکارلے حصے چ ایس تے پی بلاک دے درمیان پایا جاندا اے۔

4-ایف بلاک: ایف بلاک وچ او عنصر شامل نے جناں دے جوہراں دے ویلینس برقیاں ایف سب شیل وچ پائے جاندے نے۔ ایف بلاک وچ عنصراں دی دو ٹولیاں شامل نے ایکٹنائیڈاں تے لانتھانائیڈاں۔

عنصراں دی قسماں

برقی کنفیگوریشن دی بنیاد تے عنصراں دی تھلے دتی چار قسماں نے:

1-نارمل عنصر: نارمل عنصراں نو مین گروہ عنصر، ریپریزینٹیٹو عنصر تے عام عنصر وی کہندے نے۔ ایس بلاک تے پی بلاک دے عنصر نارمل عنصر اخواندے نے۔

2-نوبل فارغاں: گروہ 18 دے عنصراں نوں نوبل فارغاں آکھیا جاندا اے۔ نوبل فارغان وچ شمصر، نوین، لاعملین، مخفین، اجنبین تے ریڈون شامل نے۔ نوبل فارغاں دے سب توں اخیر شیلاں وچ برقیہ مکمل ہوندے نے، ایس لئی نوبل فارغاں کیمیائی تعامل وچ حصہ نئی لیندیاں۔ کیمیائی تعامل نہ کرن دی وجہ توں انا نو نوبل آکھیا جاندا اے۔

3-ٹرانزیشن عنصر: ڈی بلاک دے عنصراں نوں ٹرانزیشن عنصر آکھیا جاندا اے۔ اے عنصر اک توں زیادہ ویلینسی ظاہر کردے نے۔

4-اندرونی ٹرانزشن عنصر: ایف بلاک دے عنصراں نوں اندرونی ٹرانزشن عنصر آکھیا جاندا اے۔ ایدے چ 4 ایف ٹولی یا لانتھینائیڈاں تے 5 ایف ٹولی یا ایکٹنائیڈاں شامل نے۔

اچیچیاں گلاں دی دورسٹی

1-جوہری ناپ:

جوہر نو اک گولے ورگا خیال کیتا جاندا اے۔ جوہری ناپ نو جوہری ریڈیس دی صورت ناپیا جاندا اے۔ جوہری ریڈیس توں مراد جوہر دے نویہ دے مرکز توں لے کے جوہر دی آخری شیل تک دا فاصلہ اے۔

دور وچ جوہراں دے ریڈیس کبھے توں سجے پاسے گھٹدے نے۔ ایہدی وجہ ایہ وے کے کھبے توں سجے نویہ وچ اولیاں دی گنتی وددی اے، جیدی وجہ توں اولیہ باہر آلے برقیاں نو کچھدے نے تے جوہر دا ریڈیس نکا ہو جاندا اے۔ اک ہور وجہ اے وی اے کہ دور وچ برقیاں دا شیل نئی وددا، او اکو شیل وچ رہندے نے جیدی وجہ توں شیلڈنگ اثر نئی ہوندا۔

گروہ وچ جوہراں دے ریڈیس اتوں توں تھلے وددے نے، کیونکہ گروہ چ اتوں توں تھلے شیل وددے نے۔

2-شیلڈنگ اثر: جوہراں دے نویہ تے ویلینس برقیاں دے بھیتر موجود برقیاں دی وجہ توں نویہ تے ویلینس برقیاں وچ کشش کم ہو جاندی اے، اس کم ہو جان آلی کشش نو شیلڈنگ اثر کہندے نے۔

دور وچ شیلڈنگ اثر کبھے توں سجے پاسے اکو جیا رہندا اے کیونکہ نوے شیل نئی وددے۔

گروہ وچ شیلڈنگ اثر اتوں توں تھلے وددا نے، کیونکہ گروہ چ اتوں توں تھلے شیل وددے نے، جیدی وجہ توں اندرونی برقیاں وددے نے۔

3-آئیونائزنگ توانائی: توانائی دی او مقدار جو فارغہ دے جوہراں دے سب توں باہر آلے ٹلہے برقیاں نوں کڈن لئی ضروری ہوندی اے۔

4-برقیہ ایفینٹی: برقیہ ایفینٹی توں مراد توانائی دی او مقدار اے جو برقیہ نو اک نیوٹرل جوہر وچ پان ویلے نکلدی اے۔

5-برقی منفیات: برقی منفیات توں مراد جوہراں دی او صلاحیت اے جیدی وجہ توں او برقیاں نو اپنے ول کھچدے نے۔