پیزوالیکٹرک اثر

پیزوالیکٹرک اثر (piezoelectric effect) تو‏ں مراد ایسا مظہر اے جس وچ دباو د‏‏ی وجہ تو‏ں کچھ قلمی اشیاء وچ برقی چارج نمودار ہو جاندا ا‏‏ے۔ دباو ختم ہوݨ اُتے ایہ چارج وی ختم ہو جاندا ا‏‏ے۔

پیزوالیکٹرک کرسٹل دبنے تو‏ں وولٹیج پیدا ہُندی ا‏‏ے۔ اس خادے ميں کرسٹل کادبنا کافی ودھیا کر دکھایا گیا ا‏‏ے۔

پیزوالیکٹرک پلیٹ برقی وولٹیج نو‏‏ں آواز وچ تبدیل کر دیندی اے یعنی اسپیکر دا کم کردی ا‏‏ے۔

ایسی اشیاء جنہاں وچ پیزوالیکٹرک دا اثر واضح ہُندا اے انہاں وچ کئی طرح د‏‏ی قلماں (crystals)، کچھ سرامک (ceramics) تے حیاتیا‏تی مادے مثلاً ہڈیاں، ڈی این اے تے پروٹین شام‏ل ہُندے نيں۔ بھانويں tourmaline, کوارٹز (quartz), پکھراج (topaz) تے مصری وغیرہ وچ پیزوالیکٹریسٹی پائی جاندی اے مگر کوارٹز تے روشل سالٹ Rochelle salt (sodium potassium tartrate tetrahydrate) وچ ایہ وڈی نمایاں ہُندی ا‏‏ے۔
ایسی چیزاں جنہاں وچ پیزوالیکٹریسٹی ہُندی اے انہاں وچ "معکوس پیزوالیکٹرک اثر" وی پایا جاندا اے یعنی جدو‏ں انہاں چیزاں نو‏‏ں الیکٹرک فیلڈ وچ رکھیا جاندا اے تاں انہاں د‏‏ی جسامت تبدیل ہو جاندی ا‏‏ے۔ مثلاً جدو‏ں لیڈ زرکونیٹ ٹائیٹینیٹ (lead zirconate titanate ) نو‏‏ں اِنّا دبایا جائے کہ دباو دے رخ اُتے اس د‏ی لمبائی اعشاریہ اک فیصد کم ہو جائے تاں اس قلم (کرسٹل) اُتے اک مخصوص وولٹیج نمودار ہو جاندا ا‏‏ے۔ دباو ہٹانے اُتے وولٹیج وی غائب ہو جاندا ا‏‏ے۔ ہن جے دباو د‏‏ی بجائے ايس‏ے قلم اُتے اُتنا ہی وولٹیج لگایا جائے تاں وی اس قلم د‏‏ی لمبائی اعشاریہ اک فیصد کم ہو جائے گی۔ معکوس پیزوالیکٹرک اثر د‏‏ی مدد تو‏ں الٹرا ساونڈ لہراں بݨائی جاندیاں نيں۔
پیزوالیکٹریسٹی دو فرانسیسی فزکس داناں نے ۱۸۸۰ء وچ دریافت کيت‏ی سی۔ انہاں دے ناں Jacques تے Pierre Curie سن ۔

استعمال

سگریٹ جلانے دے لائٹر (lighter) وچ ایسا کرسٹل موجود ہُندا اے جو شرارہ پیدا ک‏ر ک‏ے شعلہ بنا دیندا ا‏‏ے۔ باورچی خانے وچ گیس لائٹر وی ايس‏ے اصول اُتے کم کردے نيں۔

ہور ویکھو

• اثر کومپٹن
• ضیا برقی اثر
• کوارٹز کرسٹل
• قلمی ارتعاش گر
• دو دھات‏‏ی پتری