چھتیس راج کلی

چھتیس راج کلی (شاہی خاندان) مسلماناں دی آمد دے وقت کابل توں کامروپ تک تے کشمیر توں کوکن تک دی تمام سلطنتاں راجپوتاں دیاں سن۔ جنہاں راجپوت خانداناں نے حکومت کیتی انہاں دی تعداد چھتیس دسی جاندی اے۔ چندر بروے نے اس تعداد نوں پہلے پہل بیان کیتا تے پنڈٹ کلہیان نے ’ترنگی راج‘ وچ اس تعداد دی تصدیق کیتی اے۔ (عبد المجید سالک۔ مسلم ثقافت ہندوستان وچ، 9) ساڈا ماخذ جیمز ٹاڈ دی 'تریخِ راجستھان' اے۔ اس توں پتہ چلدا اے انہاں خانداناں دی تعداد اس توں کدرے زیادہ اے۔ کیوں کہ بعض خانداناں دے بارے وچ اختلاف اے۔

بقول اسمتھ دے ہرش دی وفات دے بعد توں مسلماناں دی آمد تک یعنی اندازہً ستوی‏‏ں صدی عیسواں توں لے کے بارہواں صدی عیسواں تک دے زمانے نوں راجپوتاں دا دور کہیا جاسکدا اے۔ چھتیس راج کلی وچ برصغیر دا پہلا تاریخی خاندان موریہ خاندان وی شامل اے۔ جدو‏‏ں کہ اس فہرست وچ وردھن خاندان جس دا نامور حکمران ہرش سی شامل نئی‏‏ں اے۔ تے تو تے گپتااور گوجر خاندان شامل نئی‏‏ں نیں۔ حالانکہ ایہ خاندان وی غیر ملکی سی تے انہاں نے ہندو مذہب دی ترقی تے ترویح وچ اہم کردار ادا کیتا۔ خاص کر گپتاخاندان دے دور وچ ہندو مذہب اپنے عروج پرپہنچا۔

چھیس راج کلی حسب ذیل نیں

(1) سیسودیا

سورج بنسی جو تمام راجپوتاں وچ اعلیٰ نسل اے تے انہاں دے بوہت سارے قبائل نیں تے انہاں وچ سب توں علیٰ خاندان میواڑ دے رانا نیں، جو سیسودیا کہلاندے نیں تے تمام ہنود اس بارے وچ متفق نیں کہ ایہ رام دی نسل توں نیں تے رام دے وارث نیں۔ بالاتفاق انہاں ہندوواں دا سورج کہندے نیں تے نہ صرف انہاں دا بلکہ انہاں دے دارلریاست دا وی احترام کر دے نیں۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 229۔231) انہاں دی چوہیس شاخاں نیں جو جسب ذیل نیں۔ اہاریا، منگولیا، سیسودیا، پیپارا، کیلم، گہور، دھورنیا، گودہ، مگراسا، بہلا، کم کوٹک، کوٹیکا، سورہ، ادہر، اوسیبا، نروپ، ندوریا، ندہوندا، اوجگرا، کوٹ چڑا، دوسا، بیٹی وارا، پاہا، پوروٹ۔ انہاں وچوں چند ای باقی نیں تے اکثر دوسراں وچ جذب ہو گئے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 97)

(2) راٹھور

راٹھوراں دے شجرنسب وچ ایہ رام دے لڑکے رام دے لڑکے کش دے اخلاف نیں، اس طرح ایہ سورج بنسی نیں۔ لیکن انہاں دے کبشر (نسب داں) اس توں منکر نیں۔ انہاں دا کہنا اے کہ ایہ اگرچہ کش دے اخلاف نئی‏‏ں نیں، لیکن ایہ کیوشت نیں یعنی سورج بنسی تے ایہ ویٹ (شیطان) دی لڑکی توں پیدا ہوئے نیں۔ ایہ قنوج اُتے حکمران سن تے بعد وچ تے بعد وچ پنے اک راجا سوجی دی نسبت سوجی کہلائے۔ انہاں سا دلیر تے بہادر راجپوتاں وچ کم ای نیں۔ مغلیہ لشکر وچ پجاس ہزار راٹھور سن۔ انہاں دی شاخاں حسب ذیل نیں۔ دھاندل، بدھیل، چکت، دوہریا، کوکرا، بددورا، چھاجبرا، رام دیو، کبیریا، ہتوندیا، ملاوت، سون دو، کٹیچا، میوہولی، گوگا دیوا، مہی چاجی، سنگا، مورسیا، جوت سیا، جورا وغیرہ۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 100 تا 101)

(3) کشواہہ

کشواہہ سورج بنسی نیں تے رام دے لڑکے کش دی اولاد وچوں نیں۔ انہاں دی کثیر تعداد مغلاں دے لشکر وچ ملازم سی تے مغلاں دے فتوحات وچ انہاں دا وڈا ہاتھ سی۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 101)

(4) بلا

قوم بلا دا کہنا اے کہ اسی‏‏ں سورج بنسی نیں تے رام دے لڑکے لو دی اولاد نیں۔ بلا جاں بہا ساڈا مورث اعلیٰ لو دے اولاد وچوں اے۔ نیز انہاں دعویٰ اے کہ اوہ بالہک پوتر نیں جو جو ارور (سندھ) دا حاکم سی۔ مگر ایہ وی کہندے نیں کہ ایہ ابتدا ای توں ساراشتر وچ آباد سن۔ اس توں اندازہ ہُندا اے کہ ایہ پہلے وادی سندھ وچ آباد سن۔ ایہ قوم تیرواں صدی وچ بوہت طاقت ور سی تے ہن وی اثر و رسوخ رکھتی اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 126)

(5) چاوڑا جاں چارا

ایہ سورج بنسی نیں تے ایہ قدیم زمانے وچ بوہت مشہور تے معروف سن۔ انہاں دی ریاست مہاراشتر وچ سی۔ جس دے دارلریاست دا ناں دیوبند سی۔ بعد وچ انہاں نے انہل پٹن نوں آباد کیتا جو بلب پورا مشہور کیتا۔ عرب اس نوں بلہارا جاں بلہمی کہندے سن۔ محمود غزنوی نے اس نوں تاراج کیتا تے سابقہ خاندان دے اک فرد نوں راجا بنا دتا، جو وابشلم دے ناں توں مشہور ہویا۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 115 تا 116)

(6) برگوجر

ایہ سورج بنسی نیں تے انہاں دا دعویٰ اے کہ رام دے لڑکے لو دی اولاد وچوں نیں۔ دھوندھار تے راجوڑی وچ انہاں دی ریاسدیاں سن۔ راج گڑھ تے الور وی انہاں دے تصرف وچ سی۔ بعد وچ کھچواہا قوم نے انہاں اوتھے توں خارج کر دتا۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 131۔ 132)

(7) بئیس

ایہ غالباً سورج بنسی نیں تے چھتیس راج کلی وچوں نیں۔ لیکن کثیر چند تے کمار پال دی فہرست وچ شامل نئی‏‏ں نیں۔ انہاں دے ناں توں اک ضلع بیسوارہ دوآبہ گنگا تے جمنا وچ واقع اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 132)

(8)کیرل

ایہ سورج بنسی سن تے بارہواں صدی دی فہرست وچ داخل سن۔ اس قوم دی کچھ تے تفصیل معلوم نئی‏‏ں اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 55)

(9) یادو

رگ وید وچ یادو قبیلے دا ذکر آیا اے۔ جس نے بھارت قبیلے تے اس دے حلیف ستجنی قبیلے دے خلاف اک اتحاد بنایا سی تے اس دے خلاف جنگ دی سی تے یادو قبیلے نوں شکست ہوئی۔ یادو کرشن دا خطاب اے تے یادو دا مورث 1علیٰ کشن چند اے۔ (دیکھے چندر بنسی) یادو دی اٹھ مسیچی یعنی شاخاں نیں۔، یادو، بھٹی، جریجا، سومیجا، مودیجا، بدمون، بدوا، سوہا۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 99)

(10) بھٹی

بالاالذکر انہاں دا ذکر ہوچکیا اے کہ ایہ یادو دی شاخ نیں۔ انہاں دا دعویٰ اے کہ انہاں نے پنجاب اُتے حکومت کرنے توں پہلے گجنی (غزنی) و زابل اُتے حکومت دی سی۔ (دیکھے چندر بنسی) انہاں دا چہرہ یہودیاں وانگ ہُندا اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد دوم، 338)

(11) جاریجا

ایہ وی یادو دی شاخ نیں تے سندھ دے جریجا جو مسلمان ہوچکے نیں، اوہ ہن اپنی نسبت جمشید توں کرنے لگے نیں تے ہری کرشن جس دا خطاب سیام جاں ساما سی دی نسبت توں سیام جاں ساما کہلاندے سن ترک کر ہن جام کہلانے لگے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 99) سمیجا وی انکی نسل توں تعلق رکھدے نیں۔ (دیکھے چندر بنسی)

(12) توار جاں تنور

ایہ خاندان وی یادو دی اک شاخ اے۔ اندرپست جو ویران پیتا سی اسنوں اننگ پال توار نے آباد کیدا سی۔ اس خاندان دا سب توں مشہور راجا بکرماجیت سی جس نے 65 ق م وچ بکرمی سمیت دا سن جاری کیدا سی۔ اس خاندان دا آخری راجا وی اننگ پال سی، جس دا کوئی بیٹا نئی‏‏ں سی۔ اس لئی اس نے اپنے نواسے پرتھوی راج چوہان نوں تخت اُتے بیٹھایا سی۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 99) پرتھوی راج چوہان نے محمد غوری توں شکست کھادی سی تے خود وی مارا گیا۔

(13) چوہان

چہومن جاں چوہان ایہ اگنی کل وچوں نیں تے اگنی کل وچوں سب توں اعلیٰ نیں۔ ایہ اگنی کل کیتا تمام رجپوتاں وچ بہادر تے شجاع نیں۔ انہاں دی ریاست پہلے پہل اجمیر وچ قائم ہوئی سی۔ پرٹھوی راج چوہان اسی خاندان توں سی۔ اس دا مقابلہ سلطان محمد غوری توں ہویا۔ پہلی جنگ وچ اس نے سلطان نوں شکست دی مگر ایہ دوسری لڑائی وچ اس نے سلطان محمد غوری توں شکست کھادی تے خود وی مارا گیا۔ چوہان دی شاخاں حسب ذیل نیں۔ چوہان، ہریا، کھچی، سونگرا، دیورا، پتبہ، سانچورا، گول وال، بہدوریہ، نربان، مالھن، پوربیا، سورا، ادریچا، سنکرااٹچا، موریچا، ملیچا، ٹسرا، کیسروی، روسیاہ، چندو، نکومپا، بہادر، بن کٹ۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 110 تا 114)

(14) سولنکی جاں چالک

ایہ وی اگنی کل توں تعلق رکھدے ای تے روایت دے مطابق ایہ چالک یعنی ہتھلی توں پیدا ہوئے سن، اس لئی ایہ چالک کہلاندے نیں۔ انہاں دی روائیتاں توں ثابت ہُندا اے کہ ایہ پہلے لاہور وچ آباد سن تے بعد وچ ایہ ملتان تک پھیل گئے۔ کیلن (ملیبار) وچ وی انہاں دی ریاست سی تے بعد وچ انہاں نے انہل وارہ اُتے اپنی حکومت قائم دی۔ محمود غزنی انہاں اُتے حملہ آور ہویا۔ شہاب الدین غوری نے انہاں دی حکومت نوں ختم کیتا۔ لنگاہا جو مسلمان سن تے انہاں نے ملتان اُتے حکمرانی دی۔ اوہ انہاں دی اک شاخ نیں۔ انہاں دی سولہ شاخاں حسب ذیل نیں۔ بگھیلا، بیر پورا، بہیلا، بھرٹیا، کلاچا، لنگاہا، کولامو، توگرو، پریگو، سرگیا، سربھیا، راؤکا، رانی دا، کھوریڑا، ٹانیٹا، الٹکا۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 110 تا 114)

(15) باگھیلا

ایہ سولنگیاں دی اک شاخ اے انہاں دے ناں توں اک خطہ دا ناں بگھیل کھنڈ مشہور ہویا۔ ایتھے دی ریاست سی۔ اس دے علاوہ تے کئی چھوٹی ریاستاں اس خاندان دی سن۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 113)

(16) پرمار جاں پنوار

پرمار جاں پنوار دا تعلق اگنی کل توں اے۔ پورس جس نے سکندر دا مقابلہ کیتا اس دا تعلق وی پرمار توں سی۔ اگرچہ ایہ ایسے لڑاکے نئی‏‏ں سن جداں کہ ظاہر کیتا جاندا اے، مگر انہاں دی سلطنت بوہت وسیع رہی اے۔ زمانہ قدیم توں اک مثل مشہور اے کہ دنیا پرمار دی اے، ایہ وی حقیقت اے کہ اگرچہ ایہ خاندان پرامر اگنی کل وچ کمتر اے تے ایہ دولت و حشمت وچ انہل وارا دے سولنکھیاں تک نئی‏‏ں پہنچے تے نہ ای اوہ چوہان راجاواں وانگ مشہور ہوئے۔ لیکن انہاں دی ریاستاں دی نسبت زیادہ انہاں دی ریاستاں زیادہ وسیع رقبہ اُتے پھیلی ہوئی سن۔ انہاں دی حکومتاں میسر، دھار، منڈو، اوجین، چندر بھاگا، چتور، ابو چنرورتی، مؤ، میدانہ، پرماندی، امرکوٹ، بھکر، لوور تے پٹن وچ انہاں دی ریاستاں رہی نیں جاں انہاں فتح کیدا سی۔ اس دی چونتس شاخاں نیں جو حسب ذیل نیں۔ موری، سوڈا، سانکھلا، کھیر، اڑمر، سومر، بہایلا، مہپات، بلہر، کببا، اوسٹ، رہر، دہوندو، سوروٹیہ، ہورایر، چیونڈا، کہیچی، سگرا، برکوٹا، پونی، سمپل، بہابہا، کلپوسر، کالما، کوہیلا، پوپا، کھوریا، دھونڈ، دیبا، برہر، جیب را، پوسرا، دھونتا، ری کموا، ٹیکا۔ انہاں وچوں اکثر مسلمان ہو گئے نیں تے دریائے سندھ دے اطراف وچ آباد نیں۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 103 تا (106

(17) موری

چندر گپت اس خاندان دا بانی سی۔ جس نے یونانیاں توں حکومت حاصل دی سی۔ اس خاندان دا سب توں نامور حکمران اشوک لنگھیا اے۔ (دیکھے موریہ خاندان) شجراں وچ اسنوں پرمار دی شاخ دسیا اے، جدو‏‏ں کہ قدیم کتباں وچ اسنوں تکشک دی نسل توں دسیا گیا اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 105)

(18) سوڈا

ایہ وی پرمار دی شاخ نیں،یونانیاں نے انہاں سوگدی لکھیا۔ ایہ ریگستان (تھر) وچ تخت نشین سن تے انہاں نے سکندر دے سپاہیاں نوں سندھ دے علاقہ وچ بوہت تنگ کیتا۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 105)

(19) کھیر

ایہ وی پرمار دی شاخ نیں،انہاں دی ریاست کہرالو وچ سی۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 106)

(20) بہایلا

ایہ وی پرمار دی شاخ نیں،چندرورتی دے راجا اس خاندان توں سن۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 106)

(21) سومر

ایہ وی پرمار دی شاخ نیں،ایہ ریگستان وچ آباد سن لیکن ہن مسلمان نیں تے انہاں نے سندھ اُتے حکومت دی۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 106)

(22) اومر

ایہ وی پرمار دی شاخ نیں، ایہ زمانہ قدم توں ریگستان وچ آباد نیں تے امر کوٹ انہاں دا دارلریاست اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 106)

(23) اوسٹ

ایہ وی پرمار دی شاخ نیں،اوست وارا دے راجا اس خاندان توں سن۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 106)

(24) پرتھیار جاں پڑہار

ایہ اگنی کل وچ سب توں کم درجہ دے نیں۔ انہاں دی ریاست منڈور جس نوں مندوری وی کہندے نیں وچ واقع سی۔ راٹھوراں نے انہاں توں انہاں دی ریاست چھین لی سی۔ اس دی بارہ شاخاں نیں جس وچ اندو و سندھل زیادہ مشہور اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 1141 تا 115) ایہ گوجراں دی اک شاخ اے تے انہاں دی ریاست قنوج وچ سی تے انہاں توں گہواراں نے چھین لی۔ (ڈاکٹر معین الدین، عہد قدیم تے سلطنت دہلی۔ 229، 230)

(25) تکشک

(دیکھے ناگ بنسی)

(26) کاٹھی

انہاں دے ناں توں ای ساراشٹر دا ناں توں بدل کر کاٹھیاوار ہو گیا۔ انہاں دا چہرہ مذہب تے اطوار سیتھا والیاں وانگ نیں۔ انہاں دی روایات دے مطابق اوہ پہلے مشرقی سندھ دی وادی وچ رہائش پزیر سن تے سکندر توں وی انہاں دی لڑائی ہوئی سی۔ عہد قدیم وانگ کاٹھی ہن وی سورج دی پوجا کر دے نیں۔ اوہ دماغ سوزی نوں پسند نئی‏‏ں کر دے نیں، اس لئی ایہ محنت و مزدوری تے سپہ گیری کر دے نیں۔ کاتھی پہلے گھوڑے دی سواری دی سواری نوں پسند کر دے سن تے انہاں دا خاص ہتھیار برچھی ہُندی سی جس توں ایہ قتل غارت گیری کیتا کر دے سن۔ ایہ راجپوتاں توں مختلف خصلت تے عادات دے مالک نیں تے راجپوتاں توں زیادہ بے رحم نیں، لیکن دلیری وچ انہاں توں ودھے ہوئے نیں۔ انہاں سی قدآوری کسے تے قوم وچ دیکھنے وچ نئی‏‏ں آندی سی تے چھ فٹ توں وی زیادہ قدآور دیکھنے وچ آندے نیں۔ انہاں دے بال باریک تے آنکھاں نیلگاں ہُندی نیں۔ ایہ قوی ہیکل تے پراز استخوان ہُندے نیں۔ چہرہ انہاں دا تند و دہشت ناک ہُندا اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 125 تا 126)

(27) جٹوا جاں جیٹوکماری

ایہ قدیم اقوام وچوں اے تے تمام مصنفاں نے انہاں راجپوت دسیا اے۔ ایہ سراشتر وچ آباد نیں تے انہاں دی شکل و صورت سیتھائیاں وانگ دی اے، مگر انہاں لوگاں دا کہنا اے کہ اسی‏‏ں ہنومان دی اولاد نیں تے اوہ اس دی تصدیق وچ اپنے راجکماراں دے بارے وچ کہندے نیں انہاں دی انہاں دی پشت دی ہڈی باہر نکلی ہُندی اے۔ انہاں دے راج کمار پونجھریا یعنی دم والے رانا سارشتر کہلاندے نیں۔ کہلاندے نیں۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 128) مگر انہاں دے ناں دا ابتدائی کلمہ جٹ اے، جس گمان ہُندا اے کہ اوہ جٹ النسل دے نیں۔ اس دی تصدیق اس طرح ہُندی اے کہ انہاں دی شکل و صورت سیتھائی لوگاں وانگ اے۔

(28)گوہل

انہاں دا کہنا اے کہ اسی‏‏ں سورج بنسی نیں۔ ایہ پہلے ماروار وچ آباد سن تے بعد وچ ایہ سارشتر وچ آباد ہو گئے سن۔ انہاں دے ناں توں ساراشتر دا اک علاقہ گوہل وارہ کہلاندا اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 128۔ 129)

(29) سرو جاں سیر جاں سیا

کسے زمانے وچ بوہت مشہور تے معروف سی۔ اس لئی راج کلی وچ داخل نیں۔ اگرچہ ایہ راجپوت نئی‏‏ں نیں تے انہاں دا شمار کھتریاں وچ ہُندا اے۔ انہاں دے ناں توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ قوم اسو (وسط ایشیاکی اک شاخ نیں۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 129) (دیکھاں سورج بنسی)

(30) سالار جاں سولار

سالار قوم تے بالاالذکر سرو توں مشابہت پائی جاندی اے۔ ساراشتر دا قدیم زمانے وچ لار سی۔ ٹولومی تے دوسرے جغرافیہ دان اسی ناں توں جاندے سن تے لار قوم کسے زمانے وچ معروف و مشہور سی۔ انہاں کمال پال انہاں راج تلک دے ناں توں ذکر کردا اے۔ ایہ یقیناً قدیم لار قوم دی باقیات نیں۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 129)

(31) دابی

اگرچہ تمام شجراں وچ اس قوم دا ذکر ملدا اے۔ لیکن اس قوم دا حال کسے نوں نئی‏‏ں معلوم اے تے سارشتر وچ نہایت مشہور تے معروف سی، بعض اس نوں یادو دی شاخ بتاندے نیں تے بعض نئی‏‏ں۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 129)

(32) گوڑ

راجپوتانہ وچ ایہ قوم نہایت معزز سمجھی جاندی اے۔ زمانہ قدیم وچ انہاں نے بنگال اُتے حکومت دی تے بنگال انہاں دے ناں توں گوڑ کہلاندا سی۔ بعد وچ انہاں دی ریاست راجپوتانہ وچ قائم ہوئی، جو ست سو سال تک قائم رہی تے سندھیہ نے انہاں دی ریاست نوں ختم کر دتا۔ گوڑ دی پنج شاخاں نیں۔ اونناہیر، سل ہالا، تور، وومینا، بودانو۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 129۔ 130)

(33) جھالا مکوہانا

ایہ خود نوں راجپوت کہندے نیں لیکن نہ ای سورج بنسی کہندے نیں نہ ای چندر بنسی تے نہ ای اگنی کل نیں۔ ایہ سراشتر وچ آباد نیں تے انہاں دے ناں توں اک خطہ جھالاوار تے کئی شہر اس قوم دے ناں توں مشہور نیں۔ جہالا دی کئی شاخاں نیں جن وچ مکوہانا سب توں وڈی اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 127 تا 128)

(34) ڈوڑ جاں ڈوڈ

اس قوم دا حال بوہت کم معلوم اے۔ اگرچہ تمام شجراں وچ اس دا ذکر ملدا اے۔ ایہ اوہ قوم اے جس اُتے پرٹھوی راج فتح نوں غنیمت سمجھدا سی۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 130)

(35) چندیلا

بارہواں صدی وچ ایہ قوم مشہور تے معروف سی۔ پہلے ایہ انہاں تھاں اُتے رہاہش پزیر سن جتھے بندیلا آباد نیں۔ بندیلا نے انہاں اوتھے توں کڈ کر خود آباد ہو گئے۔ تو ایہ جمنا تے نربدا دے ارتصال اُتے آباد ہو گئے۔ چندیلا راجا نے ابوالفصل نوں جہانگیر دے کہنے اُتے قتل کر دتا سی، ایہ مغلیہ لشکر وچ کثیر تعداد وچ ملازم سن۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 131)

(36) سنگر

اس قوم دی کچھ تفصیل معلوم نئی‏‏ں ہو سکی۔ ایسا معلوم ہُندا اے انہاں نے شہرت تے ناموری حاصل نئی‏‏ں دی۔ انہاں دی اک ریاست جگ موہن پورا دریائے جمنا دے کنارے واقع سی۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 132)

(37) سکر وال

بالاالذکر قوم وانگ ایہ وی مشہور تے معروف نئی‏‏ں سی۔ انہاں دے ناں توں اک ئضلع دا ناں سکروار اے۔ اس دے علاوہ فتح پور سیکری اس قوم دے ناں اُتے اے۔ ایہ ہن کسان نیں تے کھیندی باڑی کر دے نیں۔ ماضی وچ ایہ برچھی دے ذریعے قتل غارت گری کر دے سن۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 132)

(38) دھیا

ایہ زمانہ قدیم توں تعلق رکھتی اے تے دریائے سندھ و ستلج دے وچکار آباد سی اگرچہ ایہ چھتیس راج کلی وچ داخل نیں لیکن انہاں دی کچھ تفصیل نئی‏‏ں ملدی اے۔ ایسا معلوم ہُندا اے ایہ اوہی قوم اے جس نوں یونانیاں نے داہی لکھیا اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 132)

(39) جوہیا

ایہ قوم اوتھے ای آباد سی جتھے دہیا آبادتھی تے ایہ دوناں قوماں باہم شریک و رفیق سن تے ایہ اوتھے توں ریگستان وچ شمال ول پھیل گئاں۔ پرانی تاریخاں وچ انہاں ملک جنگل دیس کہیا گیا اے۔ اس جنگل وچ ہریانہ، بھٹ تے ناگور شامل نیں۔ ایہ قوماں ہن نسبت و نابود ہوچکی نیں۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 133)

(40) موہل

اس قوم نوں چھتیس راج کلی وچ شامل کرنے دی وجہ سمجھ وچ نئی‏‏ں آندی اے۔ پچھلی تاریخاں توں اتنا معلوم ہُندا اے۔ کہ ایہ قدیم زمانے وچ بیکانیر دے علاقے وچ آباد سن تے راٹھوراں نے قوم موہل نوں اوتھے توں بے دخل کیتا تے ایہ اپنی نسبت مالی قوم توں بیان کر دے نیں۔ جو سکندر دے زمانے وچ ملتان اُتے حکمران سی۔ ہن ایہ انہاں وانگ یعنی مالن، ملانی تے مالیا وانگ نسبت و نابود ہو گئی اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 133)

(41) نکوسیا

ایہ قوم شجراں وچ معروف اے۔ انہاں دے بارے وچ صرف اتنا پتہ چلدا اے کہ انہاں دی ریاست مانڈو گڑھ وچ واقع سی۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 133)

(42) راج پال

شاراشٹر دے شجراں وچ اس قوم دا ناں راج پالی جاں راج پالیکا جاں جاں پالا آیا اے۔ اس توں ثابت ہُندا اے ایہ سھتین نیں۔ اس ناں دے معنی شاہی گذریا دے نیں۔ غالباً قدیم پالی قوم دی شاخ ہوگی۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 133)

(43) دھیر

اس قوم نوں صرف کمارپال ای چھتیس راج کلی وچ داخل کردا اے۔ اس دی تریخ دا کچھ پتہ نئی‏‏ں چلدا اے۔ مسلماناں دے حملے دے وقت اہل چتور دی مدد دے لے دھیر دیس پتی دیبل جاں دیول آیا سی۔ جس دا مختصر ساحال تریخ چتور وچ درج اے۔ محمد قاسم دے حملے دے وقت داھیر مارا گیا سی۔ ایہ معلوم نئی‏‏ں اے کہ داھیر راجا سی جاں قوم دا ناں۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 133)

(44) دہیما

اس قوم دا صرف ناں ای رہے گیا اے۔ ایہ بیانا اُتے حکمران سن تے پرٹھوی راج چوہان دے مدد گاراں وچ سن۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 133)

(45) جٹ

ایہ راجپوت نئی‏‏ں نیں تے نہ ای راجپوت انہاں توں شادی بیاہ کر دے نیں۔ لیکن راجپوتاں دے چھتیس راج کلی وچ شامل نیں۔ انہاں دی چھ شاخاں نیں۔ (دیکھے جٹ) (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 117 جلد دوم203)

(46) ہون

ایہ اوہی ہن نیں جنہاں نے یورپ، افغانستان، ایران تے ہند دے علاقہ وچ غارت گری دی سی۔ (دیکھے ہن)جسلمیر دی قدیم تریخ دے مطابق انہاں نے اپنے اک قدیم سردار انگت دی سردگی وچ مسلماناں دے خلاف چتور وچ دوسرے ہندو راجاواں دے نال حصہ لیا سی۔ ایہ راجپوتاں توں کم درجہ دے نیں اس لئی انہاں راجپوت نئی‏‏ں سمجھاجاندا اے۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 123 تا 125)

(47) گھیر وال۔ بندیلا

راجپوتانہ وچ ایہ کمتر سمجھے جاندے نیں۔ اس لئی راجپوت انہاں دے ساتھا شادی بیاہ نئی‏‏ں کر دے نیں۔ انہاں دا اصل علاقہ کاشی دا علاقہ سی۔ انہاں دا قدیمی ناں گھیروال اے ایہ بعد وچ ایہ اپنے اک راجا دے ناں توں بندیلا مشہور ہوئے تے اسی ناں توں اک علاقہ بندیل کھنڈ مشہور ہویا۔ (جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول، 130۔ 131)