کارل فریڈرک گاؤس
کارل فریڈرک گاؤس | |
---|---|
(جرمن وچ: Carl Friedrich Gauß) | |
پیدائشی نام | (جرمن وچ: Johann Carl Friedrich Gauß) |
جم | 30 اپریل 1777 [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷] |
وفات | 23 فروری 1855 (78 سال)[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷] |
رہائش | مملکت پروشیا، مملکت ہنور |
مذہب | لادینی شاید مسیحی |
رکن | رائل سوسائٹی ، سائنس دی شاہی سویڈنی اکیڈمی ، روس کی اکادمی برائے سائنس ، امریکی اکادمی برائے سائنس و فنون ، باوارین اکیڈمی آف سائنس اینڈ ہیومنٹیز ، روسی سائنس اکادمی ، پرشیائی سائینس اکیڈیمی ، رائل نیدرلینڈ اگیڈمی برائے سائنس اور فنون |
عملی زندگی | |
مقام_تدریس | یونیورسٹی گوٹنگن |
مادر علمی | گوٹنگن یونیورسٹی (۱۷۹۵–۱۷۹۸) |
تعلیمی اسناد | پی ایچ ڈی [۱۵] |
ڈاکٹری مشیر | جون فریڈرک پفاف |
ڈاکٹری طلبہ | فریڈرش بیسل ، برنہارڈ ریمان [۱۶] |
تلمیذ خاص | اگست فرڈیننڈ موبیوس ، پیٹر ڈرچلٹ ، گستاف کرخہوف |
پیشہ | ریاضی دان [۱۷][۱۸]، تارہ گرو [۱۹][۲۰][۲۱]، سائنسی مصنف ، طبیعیات دان [۲۲]، استاد جامعہ ، ماہر شماریات |
پیشہ ورانہ زبان | لاطینی ، جرمن [۲۳][۲۴][۲۵]، انگریزی ، فرانسیسی |
شعبۂ عمل | نمبر تھیوری ، الجبرا ، میتھمیٹیکل انیلیسز ، الیکٹروسٹیٹکس ، بصریات ، ریاضی [۲۶]، میکانیات ، فلکیات [۲۶]، مساحیات ، فزکس [۲۶]، الیکٹرومیگنیٹزم [۲۶] |
ملازمت | گوٹنگن یونیورسٹی |
کارہائے نمایاں | گاسین اخراج ، قانون گاس ، معمول توزیع |
مؤثر | لیونارڈ ایولر |
اعزازات | |
دستخط | |
ترمیم |
کارل فریڈرک گاؤس (انگریزی: Carl Friedrich Gauss) اک جرمن ریاضی دان تے سائنسدان سی جو 30 اپریل 1777ء نوں پیدا ہويا۔ اس نے ریاضی تے سائنس دی کئی شاخاںنظریۂ عدد (number theory)، احصاء (statistics)، ریاضیاتی تحلیل (mathematical analysis)، مساحیات (geodesy)، ارضی فزکس (geophysics)، برقی سکونیات (electrostatics)، فلکیات (astronomy)، بصریات (optics) تے بہت ساریاں شاخاں وچ قابل ذکر کم کیتا۔ اوہ ریاضی دا شہزاہ تے سب توں عظیم ریاضی دان دے ناں توں وی جانیا جاندا اے۔ اوہ ریاضی دی تریخ وچ ریاضی تے سائنس دی مختلف شاخاں وچ سب توں زیادہ اثرانداز ہونے والےآں وچوں اک اے۔ اوہ ریاضی نوں سائنس دی ملکہ دا لقب دتا سی ".۔[۲۸] اس دا 23 فروری 1855ء نوں انتقال ہو گیا۔
ابتدائی زندگی (1777–1798)
[سودھو]گاؤس اک غریب گھرانے وچ پیدا ہويا۔ درحقیقت اس دی ماں پڑھی لکھی نئيں سی بلکہ اس نے تاں گاؤس دی تریخ پیدائیش وی کدرے نئيں لکھی سی۔ اسنوں صرف ایہ یاد سی کہ اوہ بدھ والے دن عید العصود (feast of the ascension) توں اٹھ دن پہلے پیدا ہويا سی جو ایسٹر دے 40 دن بعد ہُندا اے۔ گاؤس نے بعد وچ خود اپنی تریخ پیدائیش دا مسئلہ ایسٹر دی تریخ معلوم کرنے دا طریقہ دریافت کردے ہوئے حل کیتا اس دی مدد توں اوہ ماضی تے مستقبل دونے دی ایسٹر دی تریخ معلوم کر سکدا سی ۔
وہ اک غیر معمولی ذہانت والا بچہ سی ۔ اس دی صلاحیتاں کم عمری وچ ہی سامنے آنے لگ گئی سن تے اس نے اپنے لڑکپن ہی وچ ریاضی دی زبردست دریافتاں دی سن۔ اس نے اپنی شاہکار درسی کتاب تحقیق حساب (Disquisitiones Arithmeticae) صرف 21 برس دی عمر وچ 1798ء وچ ہی لکھ لی سی مگر اسنوں اس نے 1801ء تک شائع نئيں کیتا سی ۔ اس کتاب وچ اس نے لیونہارڈ اویلر، پیر ڈی فرما، جوزف لوئی لاگرانج تے ایڈری ماری لژاندر دے نتائج تے کچھ اپنے اہم تنائج جمع کیتے سن ۔ ایہ کتاب نظریۂ عدد دی اک بنیادی کتاب سی تے اس کتاب نے اسنوں اوہ شکل دتی جس شکل وچ اسيں اسنوں اج دیکھدے نيں۔
گاؤس دی ذہانت توں ڈیوک نے وی اس وچ دلچسپی لی تے اسنوں کولگیم کارولینم (collegium carolinum) جو اج یونیورسٹی علم و صنعت برانشویگ (Braunschweig University of Technology) دے ناں توں جانی جاندی اے، پڑھنے دے لئی بھیجیا۔ اوتھے اس نے 1792ء توں 1795ء تک پڑھا تے فیر یونیورسٹی گوٹنگن (university of göttingen) چلا گیا جتھے اس نے 1795ء توں 1798ء تک پڑھیا۔ اوتھے پڑھدے ہوئے ہی اس نے بوہت سارے نہایت اہم قضیے (theorems) دریافت کیتے۔ اس نے نہایت اہم پیش رفت 1796ء وچ دی جدوں اس نے ثابت کیتا کہ کوئی وی باقائدہ (منظم) کثیرالضلعے (polygon) جس دی سطحاں (sides) فرما اولی (fermat prime) ہاں صرف پرکار تے سیدھے خطوط دے ذریعے بنائی جاسکدی اے۔ ایہ ریاضی دی اک بہت اہم دریافت سی جس نوں قدیم یونان توں ریاضی دان حل کرنے وچ ناکام رہے سن ۔ ہور ایہ کہ اسی مسئلے دی وجہ توں گاؤس نے فلسفہ دی بجائے ریاضی اپنے مستقبل دے لئی پڑھنا پسند کیتا۔ گاؤس اس نتیجے توں اِنّا خوش ہويا کہ اس نے اپنے سنگ قبر دے لئی ستاراں ضلعے (heptadecagon) نقش کرنے دی درخواست کيتی۔ معمار نے اس درخواست نوں ایہ کہہ کے رد کر دتا کہ ایہ مشکل تعمیر بالکل دائرے دی طرح لگے گی ۔[۲۹]
1796ء گاؤس تے نظریۂ عدد (number theory) دے لئی بہت ہی کارآمد رہیا۔ اس نے 30 مارچ نوں ستاراں ضلعے بنانے دا طریقہ دریافت کیتا ۔[۳۰] اسی سال اس نے مطابقت (modular arithmetic) وچ وی کافی کم کیتا جس دی وجہ توں نظریۂ عدد (number theory) دا کم کافی آسان ہو گیا۔ 8 اپریل نوں اس نے چکوری متکافیت (quadratic reciprocity) دا قانون ثابت کیتا۔ 31 مئی نوں اس نے قضیہ مفرد عدد (prime number theorem) دے بارے وچ گمان کیتا جس نے اولی اعداد (prime numbers) کِداں صحیح اعداد (integers) وچ تقسیم ہُندے نيں۔ 10 جولائی نوں اس نے دریافت کیتا کہ ہر مثبت صحیح عدد زیادہ توں زیادہ 3 مثلثی اعداد دا مجموعہ ہُندا اے تے اس نے اپنی ڈائری وچ اوہ مشہور جملہ لکھیا num = ∆ + ∆ + ∆۔ 1 اکتوبر نوں اس نے کثیر رقمی (polynomials) دے حل دتے جنہاں دے عددی سر (coefficients) متناہی میدان (finite fields) وچ سن، 150 سال بعد ایہ حل ویل گمان (weil conjectures) دا سبب بنیا۔
درمیانی عمر (1799–1830)
[سودھو]1799ء وچ گاؤس نے علمائی (PhD) مکمل کیتا۔ اس نے الجبرا دے بنیادی قضیے (fundamental theorem of algebra) نوں ثابت کیتا جو ایہ کہندا اے کہ کسی وی اک متغیر (single variable) کثیر رقمی (polynomials) جس دا عددی سر (coefficients) مختلط عدد (complex number) ہو اس دا کم اس کم اک جزر (root) مختلط عدد (complex number) ہُندا اے۔ اک فرانسیسی ریاضی دان ژان لرونڈ ڈالمبر (Jean le Rond d'Alembert) اس توں پہلے اس مسئلے دا غلط حل دے چکيا سی گاؤس نے اپنے مقالے وچ اس اُتے تنقید دی سی۔ ستم ظریفی ایہ اے کہ خود گاؤس دا حل اج دے معیار دے حساب توں قابل قبول نئيں اے۔ اُتے اس نے بعد وچ اس مسئلے دے تے وی حل پیش کیتے، آخری حل اس نے 1849ء وچ پیش کیتا جو دی اج دے معیار اُتے پورا اترتا اے۔
اس نے نظریۂ عدد (number theory) توں متعلق بہت ساریاں اہم دریافتاں اپنی درسی کتاب تحقیق حساب (Disquisitiones Arithmeticae) وچ لکھياں۔ اسی وچ اس نے مطابقت دے لئی ≡ دی علامت استعمال کیتی تے چکوری متکافیت (quadratic reciprocity) دے پہلے دو حل پیش کیتے۔ اس نے ثنائی تے ثلاثی چکوری ہئیت (quadratic forms) دا وی نظریہ پیش کیتا تے ایہ ثابت کیتا کہ منظم ستاراں ضلعے (regular heptadecagon) نوں صرف پرکار تے خط دی مدد توں بنایا جا سکدا اے۔
اسی سال اطالوی ماہر فلکیات جوزپہ پیاتسی (giuseppe piazzi) نے بونا سیارہ سیرس دریافت کیتا۔ اوہ سیرس دا صرف کچھ مہینے ہی مشاہدہ کر سکیا تے رات دے آسمان اُتے صرف تن ڈگری ہی دا مشاہدہ کر سکیا۔ اس دے بعد سیرس سورج دی روشنی دے پِچھے چھپ گیا۔ کئی مہینےآں بعد جدوں سیرس سورج دے پِچھے توں دوبارہ سامنے آیا تاں پیاتسی اس وقت دی ریاضی دی مدد توں اُسنوں لبھن وچ ناکام رہیا۔ اس زمانے دی ریاضی اِنّے کم معطیات (data)، جو دے پورے مدار دا اک فیصد توں وی کم سن، توں پورے مدرا دی پیشن گوئی نئيں کر سکدی سی۔
گاؤس جو اس وقت صرف 23 سال دا سی اس نے اس مسئلے نوں حل کرنے دا سوچیا تے تن مہینے دے انتھک کم دے بعد دسمبر 1801ء وچ سیرس دے پہلے مشاہدے دے صرف اک سال بعد، اس نے سیرس دے مقام دی پیشن گوئی دی جو بعد وچ آدھے ڈگری تک صیح ثابت ہوئی۔
گاؤس نے اپنے طریقے وچ خلا (space) تکونی قطعات (conic section) معلوم کیتے تے سورج نوں اک مرکز نما (focus) اُتے رکھیا تے تن خطےآں دے ساتح تقطع (intersection) معلوم کیتے جو زمین دے مشاہدے توں بندی اے۔ زماں چونکہ اک بیضہ (ellipse) دی شکل وچ سورج دے گرد گھُمدی اے تاں تن خطوط تن مختلف اوقات دے منحنی (curve) دے تھاںواں کپلر دے دوسرے قانون دی مدد توں اخذ کیتے جا سکدے نيں۔ اس توں اک 8 درجہ دے مساوات بندی اے جس دا صرف یک حل زمین دا مدار معلوم اے۔ اُس نے اس مساوات دے 6 حل مخلتف طبعی حالات دی وجہ توں مسترد کیتے۔ ایتھے اس نے جامع تخمینی طریقہ (approximation method) استعمال کیتا جو اُس نے اسی مقصد دے لئی بنایا سی ۔
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ وصلة : https://d-nb.info/gnd/104234644 — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اپریل ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11904373v — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ ۳.۳ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11904373v — مصنف: various authors — مدیر: Historische Commission bei der königl. Akademie der Wissenschaften — عنوان : Allgemeine Deutsche Biographie — ناشر: Duncker & Humblot سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "be2a6cbfbebec14bb1641d38026164dbac94248a" defined multiple times with different content - ↑ ۴.۰ ۴.۱ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11904373v — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ اگست ۲۰۱۷ — خالق: John O'Connor تے Edmund Robertson
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ RKDartists ID: https://rkd.nl/artists/437356 — subject named as: Carl Friedrich Gauss — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/5205 — subject named as: Karl Friedrich Gauss — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ Brockhaus Enzyklopädie online ID: https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/gauss-carl-friedrich — subject named as: Carl Friedrich Gauß
- ↑ وصلة : https://d-nb.info/gnd/104234644 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ دسمبر ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ وصلة : https://d-nb.info/gnd/104234644 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۸ ستمبر ۲۰۱۵ — مدیر: الیگزنڈر پروخروف — عنوان : Большая советская энциклопедия — اشاعت سوم — باب: Гаусс Карл Фридрих — ناشر: The Great Russian Encyclopedia
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ Accademia delle Scienze di Torino ID: https://www.accademiadellescienze.it/accademia/soci/karl-friedrich-gauss — اخذ شدہ بتاریخ: ۱ دسمبر ۲۰۲۰
- ↑ وصلة : https://d-nb.info/gnd/104234644 — اخذ شدہ بتاریخ: ۳۰ دسمبر ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00207160.2012.689826
- ↑ http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00207160.2012.689826
- ↑ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2014JA019973/full
- ↑ Mathematics Genealogy Project ID: https://mathgenealogy.org/id.php?id=18231
- ↑ https://www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=18232 — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ ستمبر ۲۰۱۸
- ↑ http://www.nndb.com/lists/776/000105461/
- ↑ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990002581 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۸ ستمبر ۲۰۲۳
- ↑ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wilm.10249/pdf
- ↑ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1600-0498.1998.tb00422.x/pdf
- ↑ http://www.jstor.org/stable/2332332
- ↑ http://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2F978-3-642-14565-0_3.pdf
- ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11904373v — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990002581 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱ مارچ ۲۰۲۲
- ↑ CONOR.SI ID: https://plus.cobiss.net/cobiss/si/sl/conor/6690403
- ↑ ۲۶.۰ ۲۶.۱ ۲۶.۲ ۲۶.۳ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990002581 — اخذ شدہ بتاریخ: ۷ نومبر ۲۰۲۲
- ↑ Award winners : Copley Medal — اخذ شدہ بتاریخ: ۳۰ دسمبر ۲۰۱۸ — ناشر: رائل سوسائٹی
- ↑ Quoted in Waltershausen, Wolfgang Sartorius von (1856, repr. 1965). Gauss zum Gedächtniss. Sändig Reprint Verlag H. R. Wohlwend. ISBN 3-253-01702-8. ISSN B0000BN5SQ ASIN: B0000BN5SQ.
- ↑ Pappas, Theoni: Mathematical Snippets, Page 42. Pgw 2008
- ↑ Carl Friedrich Gauss §§ 365–366 in Disquisitiones Arithmeticae. Leipzig, Germany, 1801. New Haven, CT: Yale University Press, 1965.
باہرلے جوڑ
[سودھو]Definitions from Wiktionary | |
Media from Commons | |
News stories from Wikinews | |
Quotations from Wikiquote | |
Source texts from Wikisource | |
Textbooks from Wikibooks | |
Learning resources from Wikiversity |
- گاؤس دا مکمل کم
- گاؤس تے اس دے بچے
- گاؤس دی سوانح عمری
- فرما دے آخری قضیہ دے بلاگ اُتے گاؤس ک سوانح عمری
- Waltershausen دی 1862ء دی سوانح عمری دا انگریزی ترجمہ
- گاؤس دے بارے وچ اک سائیٹ Archived 2018-08-07 at the وے بیک مشین
- یاداشت 1856ء
- گاؤس 10 مارک دے نوٹ پر Archived 2011-12-13 at the وے بیک مشین
- ریاضی دی مختصر تریخ BBC 4 پر
- Pages with non-numeric formatnum arguments
- صفحات مع خاصیت P227
- مضامین جنہاں وچ جرمن بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ روسی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شامل اے
- 1777 دے جم
- 30 اپریل دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1855 دیاں موتاں
- 23 فروری دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P463
- صفحات مع خاصیت P512
- صفحات مع خاصیت P185
- صفحات مع خاصیت P802
- ویکی ڈیٹا توں ماخوذ شعبۂ عمل
- ویکی ڈیٹا توں ماخوذ کارہائے نمایاں
- ویکی ڈیٹا توں ماخوذ مؤثر شخصیتاں
- غیر مختلف تصویر ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- بصریاتی فزکس دان
- جرمن ریاضی دان
- جرمن سائنسدان
- جرمن لوتھری شخصیتاں
- جرمن ماہرین فلکیات
- جرمن فزکس دان
- دماغی حساب دان
- عدد نظریہ ساز
- رائل سوسائٹی دے رفقا