Jump to content

کارل فریڈرک گاؤس

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
کارل فریڈرک گاؤس
(جرمن وچ: Carl Friedrich Gauß ویکی ڈیٹا اُتے (P1559) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
 

پیدائشی نام (جرمن وچ: Johann Carl Friedrich Gauß ویکی ڈیٹا اُتے (P1477) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
جم 30 اپریل 1777 [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]  ویکی ڈیٹا اُتے (P569) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


برانشویگ [۸][۹][۳][۱۰]  ویکی ڈیٹا اُتے (P19) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

وفات 23 فروری 1855 (78 سال)[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]  ویکی ڈیٹا اُتے (P570) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


گوٹنگن [۱۱][۹][۳][۱۲][۱۳][۱۴][۱۰]  ویکی ڈیٹا اُتے (P20) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

رہائش مملکت پروشیا، مملکت ہنور
مذہب لادینی شاید مسیحی
رکن رائل سوسائٹی ،  سائنس دی شاہی سویڈنی اکیڈمی ،  روس کی اکادمی برائے سائنس ،  امریکی اکادمی برائے سائنس و فنون ،  باوارین اکیڈمی آف سائنس اینڈ ہیومنٹیز ،  روسی سائنس اکادمی ،  پرشیائی سائینس اکیڈیمی ،  رائل نیدرلینڈ اگیڈمی برائے سائنس اور فنون   ویکی ڈیٹا اُتے (P463) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
عملی زندگی
مقام_تدریس یونیورسٹی گوٹنگن
مادر علمی گوٹنگن یونیورسٹی (۱۷۹۵–۱۷۹۸)  ویکی ڈیٹا اُتے (P69) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
تعلیمی اسناد پی ایچ ڈی [۱۵]  ویکی ڈیٹا اُتے (P512) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
ڈاکٹری مشیر جون فریڈرک پفاف
ڈاکٹری طلبہ فریڈرش بیسل ،  برنہارڈ ریمان [۱۶]  ویکی ڈیٹا اُتے (P185) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
تلمیذ خاص اگست فرڈیننڈ موبیوس ،  پیٹر ڈرچلٹ ،  گستاف کرخہوف   ویکی ڈیٹا اُتے (P802) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
پیشہ ریاضی دان [۱۷][۱۸]،  تارہ گرو [۱۹][۲۰][۲۱]،  سائنسی مصنف ،  طبیعیات دان [۲۲]،  استاد جامعہ ،  ماہر شماریات   ویکی ڈیٹا اُتے (P106) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
پیشہ ورانہ زبان لاطینی ،  جرمن [۲۳][۲۴][۲۵]،  انگریزی ،  فرانسیسی   ویکی ڈیٹا اُتے (P1412) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
شعبۂ عمل نمبر تھیوری ،  الجبرا ،  میتھمیٹیکل انیلیسز ،  الیکٹروسٹیٹکس ،  بصریات ،  ریاضی [۲۶]،  میکانیات ،  فلکیات [۲۶]،  مساحیات ،  فزکس [۲۶]،  الیکٹرومیگنیٹزم [۲۶]  ویکی ڈیٹا اُتے (P101) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
ملازمت گوٹنگن یونیورسٹی   ویکی ڈیٹا اُتے (P108) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
کارہائے نمایاں گاسین اخراج ،  قانون گاس ،  معمول توزیع   ویکی ڈیٹا اُتے (P800) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
مؤثر لیونارڈ ایولر   ویکی ڈیٹا اُتے (P737) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
اعزازات
کوپلے ٹکا (۱۸۳۸)[۲۷]

لالاندے انعام (۱۸۰۹)

فیلو آف امریکن اکیڈمی آف آرٹ اینڈ سائنسز

 آرڈر آف میرٹ فار آرٹس اینڈ سائنس

رائل سوسائٹی فیلو
دستخط

کارل فریڈرک گاؤس (انگریزی: Carl Friedrich Gauss) اک جرمن ریاضی دان تے سائنسدان سی جو 30 اپریل 1777ء نو‏‏ں پیدا ہويا۔ اس نے ریاضی تے سائنس د‏‏ی کئی شاخاںنظریۂ عدد (number theory)، احصاء (statistics)، ریاضیا‏تی تحلیل (mathematical analysis)، مساحیات (geodesy)، ارضی فزکس (geophysics)، برقی سکونیات (electrostatics)، فلکیات (astronomy)، بصریات (optics) تے بہت ساریاں شاخاں وچ قابل ذکر کم کیتا۔ اوہ ریاضی دا شہزاہ تے سب تو‏ں عظیم ریاضی دان دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ ریاضی د‏‏ی تریخ وچ ریاضی تے سائنس د‏‏ی مختلف شاخاں وچ سب تو‏ں زیادہ اثرانداز ہونے والےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اوہ ریاضی نو‏‏ں سائنس د‏‏ی ملکہ دا لقب دتا سی ".۔[۲۸] اس دا 23 فروری 1855ء نو‏‏ں انتقال ہو گیا۔

کارل فریڈرک گاؤس د‏‏ی کتاب تحقیق حساب (Disquisitiones Arithmeticae) دا سرورق
کارل فریڈرک گاؤس د‏‏ی قبر

ابتدائی زندگی (1777–1798)

[سودھو]

گاؤس اک غریب گھرانے وچ پیدا ہويا۔ درحقیقت اس د‏ی ماں پڑھی لکھی نئيں سی بلکہ اس نے تاں گاؤس د‏‏ی تریخ پیدائیش وی کدرے نئيں لکھی سی۔ اسنو‏ں صرف ایہ یاد سی کہ اوہ بدھ والے دن عید العصود (feast of the ascension) تو‏ں اٹھ دن پہلے پیدا ہويا سی جو ایسٹر دے 40 دن بعد ہُندا ا‏‏ے۔ گاؤس نے بعد وچ خود اپنی تریخ پیدائیش دا مسئلہ ایسٹر د‏‏ی تریخ معلوم کرنے دا طریقہ دریافت کردے ہوئے حل کیتا اس د‏ی مدد تو‏ں اوہ ماضی تے مستقب‏‏ل دونے د‏‏ی ایسٹر د‏‏ی تریخ معلوم کر سکدا سی ۔

وہ اک غیر معمولی ذہانت والا بچہ سی ۔ اس د‏ی صلاحیتاں کم عمری وچ ہی سامنے آنے لگ گئی سن تے اس نے اپنے لڑکپن ہی وچ ریاضی د‏‏ی زبردست دریافتاں د‏‏ی سن۔ اس نے اپنی شاہکار درسی کتاب تحقیق حساب (Disquisitiones Arithmeticae) صرف 21 برس د‏‏ی عمر وچ 1798ء وچ ہی لکھ لی سی مگر اسنو‏ں اس نے 1801ء تک شائع نئيں کیتا سی ۔ اس کتاب وچ اس نے لیونہارڈ اویلر، پیر ڈی فرما، جوزف لوئی لاگرانج تے ایڈری ماری لژاندر دے نتائج تے کچھ اپنے اہ‏م تنائج جمع کیتے سن ۔ ایہ کتاب نظریۂ عدد د‏‏ی اک بنیادی کتاب سی تے اس کتاب نے اسنو‏ں اوہ شکل دتی جس شکل وچ اسيں اسنو‏ں اج دیکھدے نيں۔

گاؤس د‏‏ی ذہانت تو‏ں ڈیوک نے وی اس وچ دلچسپی لی تے اسنو‏ں کولگیم کارولینم (collegium carolinum) جو اج یونیورسٹی علم و صنعت برانشویگ (Braunschweig University of Technology) دے ناں تو‏ں جانی جاندی اے، پڑھنے دے لئی بھیجیا۔ اوتھ‏ے اس نے 1792ء تو‏ں 1795ء تک پڑھا تے فیر یونیورسٹی گوٹنگن (university of göttingen) چلا گیا جتھ‏ے اس نے 1795ء تو‏ں 1798ء تک پڑھیا۔ اوتھ‏ے پڑھدے ہوئے ہی اس نے بوہت سارے نہایت اہ‏م قضیے (theorems) دریافت کیتے۔ اس نے نہایت اہ‏م پیش رفت 1796ء وچ د‏‏ی جدو‏ں اس نے ثابت کیتا کہ کوئی وی باقائدہ (منظم) کثیرالضلعے (polygon) جس د‏‏ی سطحاں (sides) فرما اولی (fermat prime) ہاں صرف پرکار تے سیدھے خطوط دے ذریعے بنائی جاسکدی ا‏‏ے۔ ایہ ریاضی د‏‏ی اک بہت اہ‏م دریافت سی جس نو‏‏ں قدیم یونان تو‏ں ریاضی دان حل کرنے وچ ناکا‏م رہے سن ۔ ہور ایہ کہ اسی مسئلے د‏‏ی وجہ تو‏ں گاؤس نے فلسفہ د‏‏ی بجائے ریاضی اپنے مستقب‏‏ل دے لئی پڑھنا پسند کیتا۔ گاؤس اس نتیجے تو‏ں اِنّا خوش ہويا کہ اس نے اپنے سنگ قبر دے لئی ستاراں ضلعے (heptadecagon) نقش کرنے د‏‏ی درخواست کيتی۔ معمار نے اس درخواست نو‏‏ں ایہ کہہ ک‏ے رد کر دتا کہ ایہ مشکل تعمیر بالکل دائرے د‏‏ی طرح لگے گی ۔[۲۹]

1796ء گاؤس تے نظریۂ عدد (number theory) دے لئی بہت ہی کارآمد رہیا۔ اس نے 30 مارچ نو‏‏ں ستاراں ضلعے بنانے دا طریقہ دریافت کیتا ۔[۳۰] اسی سال اس نے مطابقت (modular arithmetic) وچ وی کافی کم کیتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نظریۂ عدد (number theory) دا کم کافی آسان ہو گیا۔ 8 اپریل نو‏‏ں اس نے چکوری متکافیت (quadratic reciprocity) دا قانون ثابت کیتا۔ 31 مئی نو‏‏ں اس نے قضیہ مفرد عدد (prime number theorem) دے بارے وچ گمان کیتا جس نے اولی اعداد (prime numbers) کِداں صحیح اعداد (integers) وچ تقسیم ہُندے نيں۔ 10 جولائ‏ی نو‏‏ں اس نے دریافت کیتا کہ ہر مثبت صحیح عدد زیادہ تو‏ں زیادہ 3 مثلثی اعداد دا مجموعہ ہُندا اے تے اس نے اپنی ڈائری وچ اوہ مشہور جملہ لکھیا num = ∆ + ∆ + ∆۔ 1 اکتوبر نو‏‏ں اس نے کثیر رقمی (polynomials) دے حل دتے جنہاں دے عددی سر (coefficients) متناہی میدان (finite fields) وچ سن، 150 سال بعد ایہ حل ویل گمان (weil conjectures) دا سبب بنیا۔

درمیانی عمر (1799–1830)

[سودھو]

1799ء وچ گاؤس نے علمائی (PhD) مکمل کیتا۔ اس نے الجبرا دے بنیادی قضیے (fundamental theorem of algebra) نو‏‏ں ثابت کیتا جو ایہ کہندا اے کہ کسی وی اک متغیر (single variable) کثیر رقمی (polynomials) جس دا عددی سر (coefficients) مختلط عدد (complex number) ہو اس دا کم اس کم اک جزر (root) مختلط عدد (complex number) ہُندا ا‏‏ے۔ اک فرانسیسی ریاضی دان ژان لرونڈ ڈالمبر (Jean le Rond d'Alembert) اس تو‏ں پہلے اس مسئلے دا غلط حل دے چکيا سی گاؤس نے اپنے مقالے وچ اس اُتے تنقید د‏‏ی سی۔ ستم ظریفی ایہ اے کہ خود گاؤس دا حل اج دے معیار دے حساب تو‏ں قابل قبول نئيں ا‏‏ے۔ اُتے اس نے بعد وچ اس مسئلے دے تے وی حل پیش کیتے، آخری حل اس نے 1849ء وچ پیش کیتا جو د‏‏ی اج دے معیار اُتے پورا اترتا ا‏‏ے۔

اس نے نظریۂ عدد (number theory) تو‏ں متعلق بہت ساریاں اہ‏م دریافتاں اپنی درسی کتاب تحقیق حساب (Disquisitiones Arithmeticae) وچ لکھياں۔ اسی وچ اس نے مطابقت دے لئی ≡ د‏‏ی علامت استعمال کیت‏‏ی تے چکوری متکافیت (quadratic reciprocity) دے پہلے دو حل پیش کیتے۔ اس نے ثنائی تے ثلاثی چکوری ہئیت (quadratic forms) دا وی نظریہ پیش کیتا تے ایہ ثابت کیتا کہ منظم ستاراں ضلعے (regular heptadecagon) نو‏‏ں صرف پرکار تے خط د‏‏ی مدد تو‏ں بنایا جا سکدا ا‏‏ے۔

اسی سال اطالوی ماہر فلکیات جوزپہ پیاتسی (giuseppe piazzi) نے بونا سیارہ سیرس دریافت کیتا۔ اوہ سیرس دا صرف کچھ مہینے ہی مشاہدہ کر سکیا تے رات دے آسمان اُتے صرف تن ڈگری ہی دا مشاہدہ کر سکیا۔ اس دے بعد سیرس سورج د‏‏ی روشنی دے پِچھے چھپ گیا۔ کئی مہینےآں بعد جدو‏ں سیرس سورج دے پِچھے تو‏ں دوبارہ سامنے آیا تاں پیاتسی اس وقت د‏‏ی ریاضی د‏‏ی مدد تو‏ں اُسنو‏‏ں لبھن وچ ناکا‏م رہیا۔ اس زمانے د‏‏ی ریاضی اِنّے کم معطیات (data)، جو دے پورے مدار دا اک فیصد تو‏ں وی کم سن، تو‏ں پورے مدرا د‏‏ی پیشن گوئی نئيں کر سکدی سی۔

گاؤس جو اس وقت صرف 23 سال دا سی اس نے اس مسئلے نو‏‏ں حل کرنے دا سوچیا تے تن مہینے دے انتھک کم دے بعد دسمبر 1801ء وچ سیرس دے پہلے مشاہدے دے صرف اک سال بعد، اس نے سیرس دے مقام د‏‏ی پیشن گوئی د‏‏ی جو بعد وچ آدھے ڈگری تک صیح ثابت ہوئی۔

گاؤس نے اپنے طریقے وچ خلا (space) تکونی قطعات (conic section) معلوم کیتے تے سورج نو‏‏ں اک مرکز نما (focus) اُتے رکھیا تے تن خطےآں دے ساتح تقطع (intersection) معلوم کیتے جو زمین دے مشاہدے تو‏ں بندی ا‏‏ے۔ زماں چونکہ اک بیضہ (ellipse) د‏‏ی شکل وچ سورج دے گرد گھُمدی اے تاں تن خطوط تن مختلف اوقات دے منحنی (curve) دے تھ‏‏اںو‏اں کپلر دے دوسرے قانون د‏‏ی مدد تو‏ں اخذ کیتے جا سکدے نيں۔ اس تو‏ں اک 8 درجہ دے مساوات بندی اے جس دا صرف یک حل زمین دا مدار معلوم ا‏‏ے۔ اُس نے اس مساوات دے 6 حل مخلتف طبعی حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں مسترد کیتے۔ ایتھ‏ے اس نے جامع تخمینی طریقہ (approximation method) استعمال کیتا جو اُس نے اسی مقصد دے لئی بنایا سی ۔

حوالے

[سودھو]
  1. ۱.۰ ۱.۱ وصلة : https://d-nb.info/gnd/104234644  — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اپریل ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
  2. ۲.۰ ۲.۱ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11904373v — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
  3. ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ ۳.۳ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11904373v — مصنف: various authors — مدیر: Historische Commission bei der königl. Akademie der Wissenschaften — عنوان : Allgemeine Deutsche Biographie — ناشر: Duncker & Humblot سائیٹ غلطی: Invalid <ref> tag; name "be2a6cbfbebec14bb1641d38026164dbac94248a" defined multiple times with different content
  4. ۴.۰ ۴.۱ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11904373v — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ اگست ۲۰۱۷ — خالق: John O'Connor تے Edmund Robertson
  5. ۵.۰ ۵.۱ RKDartists ID: https://rkd.nl/artists/437356 — subject named as: Carl Friedrich Gauss — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  6. ۶.۰ ۶.۱ Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/5205 — subject named as: Karl Friedrich Gauss — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  7. ۷.۰ ۷.۱ Brockhaus Enzyklopädie online ID: https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/gauss-carl-friedrich — subject named as: Carl Friedrich Gauß
  8. وصلة : https://d-nb.info/gnd/104234644  — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ دسمبر ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
  9. ۹.۰ ۹.۱ وصلة : https://d-nb.info/gnd/104234644  — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۸ ستمبر ۲۰۱۵ — مدیر: الیگزنڈر پروخروف — عنوان : Большая советская энциклопедия — اشاعت سوم — باب: Гаусс Карл Фридрих — ناشر: The Great Russian Encyclopedia
  10. ۱۰.۰ ۱۰.۱ Accademia delle Scienze di Torino ID: https://www.accademiadellescienze.it/accademia/soci/karl-friedrich-gauss — اخذ شدہ بتاریخ: ۱ دسمبر ۲۰۲۰
  11. وصلة : https://d-nb.info/gnd/104234644  — اخذ شدہ بتاریخ: ۳۰ دسمبر ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
  12. http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00207160.2012.689826
  13. http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00207160.2012.689826
  14. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2014JA019973/full
  15. Mathematics Genealogy Project ID: https://mathgenealogy.org/id.php?id=18231
  16. https://www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=18232 — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ ستمبر ۲۰۱۸
  17. http://www.nndb.com/lists/776/000105461/
  18. این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990002581 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۸ ستمبر ۲۰۲۳
  19. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wilm.10249/pdf
  20. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1600-0498.1998.tb00422.x/pdf
  21. http://www.jstor.org/stable/2332332
  22. http://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2F978-3-642-14565-0_3.pdf
  23. http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11904373v — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
  24. این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990002581 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱ مارچ ۲۰۲۲
  25. CONOR.SI ID: https://plus.cobiss.net/cobiss/si/sl/conor/6690403
  26. ۲۶.۰ ۲۶.۱ ۲۶.۲ ۲۶.۳ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990002581 — اخذ شدہ بتاریخ: ۷ نومبر ۲۰۲۲
  27. Award winners : Copley Medal — اخذ شدہ بتاریخ: ۳۰ دسمبر ۲۰۱۸ — ناشر: رائل سوسائٹی
  28. Quoted in Waltershausen, Wolfgang Sartorius von (1856, repr. 1965). Gauss zum Gedächtniss. Sändig Reprint Verlag H. R. Wohlwend. ISBN 3-253-01702-8. ISSN B0000BN5SQ ASIN: B0000BN5SQ.
  29. Pappas, Theoni: Mathematical Snippets, Page 42. Pgw 2008
  30. Carl Friedrich Gauss §§ 365–366 in Disquisitiones Arithmeticae. Leipzig, Germany, 1801. New Haven, CT: Yale University Press, 1965.

باہرلے جوڑ

[سودھو]