کارل لنیاس

کارل لنیاس

جمیا:	23 مئی 1707 راشلٹ سویڈن
مرن دن :	10 جنوری 1778سویڈن
کم :	بوٹے
دسخط:

کارل لنیاس (1707-1778) سویڈن دا سائنسدان تے جیون پڑھت گرو سی۔ اس نے جانداراں نوں ناں دینے دا خاص ول کڈیا ۔ اس وچ ناں دا پہلا حصہ جنس نوں تے دوجا حصہ ونڈ نوں دسدا اے۔ اس نے 4378 وکھرے بوٹیاں تے جانوروں دی ونڈاں دیاں ٹولیاں بنائیاں۔ فرانس دے فلسفی روسو نے اونوں اے سنیہہ گھلوایا،"اونوں اے دسو جے اوس توں ودھ مینوں جگ تے کوئی ہور نہیں دسدا۔" گوئٹے دا ایہ کہنا سی جے "مریاں چ شیکسپیر تے سپینوزا نوں چھڈ کے کارل لنیاس نے اونوں سب توں چوکھا متاثر کیتا اے۔" روسو نے اوہنوں ایہ سنیعہ گھلیا،" اوہنوں دسو جے زمین تے اوس توں ودھ کوئی نہیں۔"

لنیاس 1707 نوں سویڈن چ جمیا۔ لنڈ یونیورسٹی تے اپسالا یونیورسٹی توں پڑھائی کیتی۔ 1735 تے 1738 دے وشکار اوہ بدیس ریا تے اوتھے اوہنے اپنی مانتا والی کتاب سسٹما نیچرا لکھی۔ واپسی تے اپسالہ وچ ای اوہ بوٹیاں تے دوائیاں دا پروفیسر لگ گیا۔ 1740 دے دھاکے وچ اوہ سویڈن دے کئی تھانواں تے بوٹے تے جانور لبن گیا۔ نیدرلینڈز توں ڈاکٹریٹ کیتی تے مڑ اوہ کدے اپنے دیس توں باہر ناں گیا۔اوہنے کئی کتاباں وچ بوٹیاں تے جانواں نوں ٹولیاں وچ ونڈ کے لکھیا۔ اپنے مرن تے اوہ یورپ دی مانتا والے سینسداناں وچوں اک سی۔

جم پل

کارل لنیاس سیوڈن دے صوبے سمالینڈ دے اک پنڈ راشلٹ وچ 23 مئی 1707 نوں جمیا۔ اوہ نیلز انگارمسن لنیاس تے کرسٹینا بورڈرسونیا دا پہلا کاکا سی۔ اوہدے پیو دا ناں لنیاس اک رکھ لنڈن جیہڑا اوہناں دی زمین تے اگیا سی دے لاطینی ناں تے پیا۔ نیلز پادری سی تے اوہنوں بوٹیاں دے بارے جانن دا وی چہ سی۔ کارل مگروں تن کاکیاں تے اک کاکا ہور ہویا۔ نیلز نے ای کارل وچ پھلاں بوٹیاں شوق پایا تے دونوں اپنی پھلواری وچ کٹھے پھردے سن۔

کارل نوں نکی عمر وچ ای اوہدے پیو نے لاطینی، جغرافیہ تے مزہب پڑھانا شروع کیتا۔ اک جگہ لکھیا اے لاطینی ٹبر بولی ہون باہجوں کارل نوں لاطینی سویڈنی بولی توں وی پہلے آئی۔ جدوں کارل 7 ورے دا سی تے اوہدے پیو نے اوہدے لئی اک استاد جوہان ٹیلاندر اوہدے پڑھان لئی رکھیا۔ کارل اپنی جیون کتھا وچ لکھدا اے جے اوہدا استاد نکے بالاں وچ پڑھائی دا شوق گھٹان دا ول جاندا سی۔ کارل نوں جدوں پڑھدیاں دو ورے ہوۓ تے اوہنوں ویکیو وچ پڑھن لئی ٹوریا گیا۔ پڑھن دے بجاۓ اوہدا دھیان لاگے دے کھلے تھانواں وچ بوٹیاں وچ ریا۔ اپنی عمر دے پندرھویں ورے جدوں اوہ اپنے سکول دے آخری سال وچ سی اوہنوں سکول دے ہیڈ ماسٹر ڈینیل لانرس کولوں پڑھنا پیا۔ اوہنے کارل وچ بوٹیا دا شوق ویکھدیاں ہویاں پھلواری اوہنوں دیتی۔ اوہنے کارل نوں یوہان روتھمین نال وی ملایا جیہڑا صوبے دا ڈاکٹر سی تے بوٹیاں دا وی شوق رکھدا سی۔ 17 ورے دی عمر تک کارل نے جڑی بوٹیاں تے ہر کتاب پڑھ چھڈی۔

1724 وچ اوہ ویکیو جمنیزیم پڑھنے پیا جتھے اوہنوں پادری بنن لئی یونانی، عبرانی، مزہب تے میتھمیٹکس پڑھنی پئی۔ پڑھائی دے آخری ورے جدوں اوہدے پیو نے اوہدی پڑھائی بارے پتہ لگایا تے ہونوں پتہ چلیا جے کارل کدے وی عالم نہیں بن سکدا۔ رتھمین دی سوچ وکھری سی اوہنے کارل لوں دوائیاں تے روگاں وچ ودھ ویکھیا تے اوہدے آکھن تے کارل دے پیو نے کارل نوں رتھمین کول چھڈیا۔ رتھمین نے کارل بوٹیاں بارے ودھیا جانکاری دتی۔

یونیورسٹی

1727 چ جدوں اوہ 21 وریاں دا سی تے اونے لنڈ یونیورسٹی سکان چ داخلہ کارل لنیاس دے ناں توں لیا۔ پروفیسر کلیان سٹربس دیاں کتاباں تے لیکچر نال اوہ آلے دوالے دیاں بوٹیاں نو وی ویکھدا۔

1728 اگست چ روتھمان دے کہن تے اونے اپسالا یونیورسٹی چ داخلہ لیا۔ روتھمان نے لنیاس نوں اے گل سمجائی جے بوٹیاں نوں پڑھنا وی اک ودیا پڑھائی اے۔ اونے ٹورنفورٹ پربندھ نال اونوں بوٹیاں دے کھاتے بنانے سکھاۓ۔ اونوں بوٹیاں دی جنس بارے وی دسیا گیا۔ اپسالہ چ اوہ اک پروفیسر اولف سیلسیس نال ملدا اے جیہڑا مزہب دا پروفیسر سی تے اوہنوں بوٹیاں نال وی ٹھرک سی۔ اودے کول پورے سویڈن چ سب توں چوکھیاں کتاباں دا گٹھ سی۔ 1729 وچ اوہنے بوٹیاں دے بی بنان دے کم اک لماں آرٹیکل لکھیا۔ ایس آرٹیکل نے ردبک نوں اودے ول کھچیا ردبک یونیورسٹی دا اک پرانا پروفیسر سی۔ ردبک نے کارل نوں جیہڑا ہجے نکی جئی عمر وچ سی یونیورسٹی چ پڑھان بارے آکھیا۔ اودے لیکچر لوکاں نوں چنگے لگے تے 300 دے نیڑے بندے اودے لیکجر سندے سن۔ جون چ اوہ سیلسیس دے کعر نوں چھڈ کے ردبک دے کعر آگیا تے اودے تن نکے نیانیاں دا استاد لگ گیا۔ ایناں سردیاں چ اونوں ٹورنفاہرٹ داے بوٹیاں دے پربندھ چ کج مسلے دسے تے اونے بوٹیاں دی گنتی دا اک اپنا پربندھ بنان بارے سوچیا جیہڑا بوٹیاں دے پسٹل تے پراگ ڈنڈیتے چلدا سی۔ بوٹیاں تے کئی کتاباں لکھن دا دی سوچ ایدوں ای آئی تے ایس بارے اوہنے جانکاری کٹھی کیتی۔ 1731 چ اونے نیلز روزن کولوں دوائیاں بارے پڑھیا ایسے ورے اونے ردبک دی ٹبری نال رپھڑ توں اوہناں دا کعر چھڈیا تے تن وریاں چ پہلی واری کرسمس تے اپنے ماں پیو نوں ملن گیا۔ اوہدی ماں نوں اوہدے پادری ناں بنن دا افسوس تے ہویا پر اوہدے یونیورسٹی پڑھان تے سکھ وی ہویا۔

لیپلینڈ دی یاترا

1732 چ رائل سوسائیٹی اونوں لیپلینڈ دی یاترا لئی پیسے دیندی اے۔ ردبیک نے وی 1695 وچ ایہ سفر کیتا سی پر اوہدیاں لکھتاں اک اگ وچ سڑ گیاں۔ کارل لیپلینڈ دے بوٹیاں، جانواں تے مینگیاں دھاتاں بارے پتہ کرنا چاہندا سی۔ سامی لوک، اوتھے دا جانور رینڈیر تے ٹنڈرا دے لوک اوھدی اکھ تھلے سن۔ اوہدی ہانڈ 22 مئی نوں پئی۔ اوہدے کول ڈرائینگ بناں تے پودے کٹھے کرن دا پورا بندوبست سی۔ گاولے کول اوہنوں لنیا پھل دسدا اے تے پسند آندا اے۔ موس تے لیچن نوں ویکھن لئی اوہ گھوڑے توں تھلے اترآندا سی۔ لیچن چ اوہدی دلچسپی سب توں زیادہ سی۔ لیچن اوتھے ہون والے اک ڈنگر رینڈیئر دی خراک اے۔ گاولے توں اگے اوہ لائکسیل ول گیا راہ جاندیاں ہویاں اونے سمندری پنچھیاں نوں چنگی طراں تکیا۔ لائکسیل دے پادری تے اودی ٹبری نال کج دن رییا۔ جون دے ٹرن تے اوہ امیہ پرتیا۔ امیہ توں اوہ اگے سکینڈینیویا پعاڑی سلسلے چ گیا۔ خلیج بوتھنیا دے دوالے اوہنے اک گھڑی وانگوں چکر کٹیا۔ ٹردا ٹردا اوہ ناروے اپڑیا تے اوتھے دی اک تھاں سورفولڈ چوں لنگیا۔ ایتھوں اوہ کالیکس ول واپس مڑیا۔ ستمبر دے وشکار چ اوہ اپسالا ول مڑیا تے فن لینڈ توں ہوندا ہویا 6 معینے مگروں 2000 کلومیٹر دا پینڈا کرکے 10 اکتوبر نوں اپسالا واپس اپڑیا۔ کارل لنیاس نے لیپلینڈ دے ایس توں پہلے 100 دے نیڑے انجان بوٹیاں لکھت وچ لیایا۔ ایہ اوہدی کتاب فلورا لیپونیکا نوں سجاندے نیں۔ ایس کتاب وچ اوہنے بوٹیاں نوں اپنی سوچ نال ونڈ کے لکھیا تے اینج ایہ کسے اچیچے تھاں تے بوٹیاں نوں سائنسی ول نال دسن والی پہلی کتاب سی۔ ایس ہانڈ وچ ای اوہنے جانوراں دی سائینسی ونڈ بارے وی سوچیا۔ ایس کتاب نوں اک کلاسک منیا گیا اے۔

1734 چ اوہ کج پڑھاکوواں نال دالرنا اوتھے دے گورنر دے بلان تے گیا۔ اے یاترا اوس تھاں دیاں کچ دھاتاں بارے جانکاری لین لئی وی سی۔

یورپ

ڈاکٹریٹ

اپسالا چ اودے تلقات نیلز روزن نال چنگے ناں رۓ تے اودے اک شگرد کلائیس سوہلبرگ نے اونوں کرسمس دیاں چھٹیاں اوہدے ٹبر ناں فالن گزارن بارے آکھیا۔ لنیاس نے اے دعوت خوشی نال من لئی۔ فالن چ سوہلبرگ دے پیو نے اونوں صلع دتی جے اوہ اگر اودے پتر نال ہالیںڈ جا کے روے تے اوہ لنیاس دا وی خرچہ ہالینڈ چ رہن دا چک لوے گا۔ ہالینڈ اوس ویلے علم دی دنیا دا گڑھ سی لنیاس ڈاکٹریٹ کرنا چاندا سی۔ 1735 چ لنیاس تے سوہلبرگ نیدرلنڈز ٹر جاندے نیں جتھے ہارڈروک یونیورسٹی توں لنیاس نے دوائیاں وچ ڈاکٹریٹ دی ڈگری لینی سی۔ رستے وچ اوہ ہامبرگ جرمنی وی رکدے نیں جتھے ہامبرگ دے مئیر نے اوہنوں اک 7 سرا ہائیڈرا وکھایا۔ کارل نے غور نال ویکھیا تے ایہ جعلی سی۔ ایہ پری ہوئی کھل دا سی جبڑے تے پنجے نیولے دے سن تے کھل سپاں دی گوند نال جوڑی سی۔ میئر ایس نوں چوکھے پیسیاں تے ویچناں چاہنداں سی پر ہن کارل دی گل مگروں ایہ کم اوکھا سی۔ کارل نے میئر دے غصف توں بچن لئی چھیتی نال اوتھوں جان دی کیتی۔ ہارڈروک اپڑ کے اونے ڈگری لین ول دھیان کیتا۔ اوس ویلے ہارڈروک چھیتی ڈگری دین وچ مشہور سی تے ایہ کم اک ہفتے وچ وی ہوسکدا سی۔ کارل نے ملیریا تے اپنا تھیسز جیہڑا اوہ سویڈن توں لکھ کے لیایا سی اگے کیتا جس نوں اوہنے لوکاں اگے اک کھلی گل بات وچ دسیا تے اوہدا بچا وی کیتا۔ ایس توں اگلا کم اک روگی نوں ویکھنا سی زبانی تے فیر اوہدے روگ نوں لبنا سی۔ ایس توں مگروں دو ہفتیاں دے اندر 28 سال دی عمر وچ اوہنوں ڈگری ملدی تے اوہ ڈاکٹر سی۔ گرمیاں وچ جدوں اپسالہ وچ سی اوہدا اک بندے پیٹر ارٹیڈی نال ایہ وعدھ ہویا جے دوناں وچوں اگر اک مر جاۓ تے دوجا اوہدے کم نوں پورا کریگا۔ دس ہفتیاں مگروں ارٹیڈی ایمسٹرڈیم دی اک نہر وج ڈب کے مرجاندا اے تے اوہدی مچھیاں دی ٹولیاں وچ ونڈن دی کتاب نوں کارل پورا کردا اے۔

نیدرلینڈز چ جیہڑے پہلے سینسدان نال اوہ ملیا اوہ سی یوہان فریڈرک گرونویس۔ اوہنوں لنیاس نے اپنیاں کج لکھتاں وکھایاں جیہڑیاں اوہ سویڈن توں لے کے آیا سی۔ ایناں لکھتا چ بوٹیاں نوں اک نویں پربندھ چ رکھن بارے دس دتی سی۔ گرونویس نے جدوں اے لکھتاں ویکھیاں تے اوہنوں ایہ بڑیاں چنگیاں لگیاں۔ اودے آکھن تے ہتھ ونڈائی تے لنیاس دی لکھتاں نوں سسٹما نیچرا دے ناں توں چھاپیا گیا۔

ہالینڈ چ اودی اک منے پرمنے ڈاکٹر تے بوٹا گرو ہرمن بوئرہاف نال ملنی ہوندی اے۔ بوئرہاف اوہنوں ہالینڈ ٹھہرن تے دکھنی افریقہ تے امریکہ دی سیر دی وی صلع دیندا اے۔ کارل پر ایہ گل نہیں مندا جے اوہ ایہناں دیساں دی گرمی نہیں سہ سکدا۔ گرونویس باہجوں اوہدی ملنی اک منے پرمنے بوٹا گرو یوہانس برمن نال ہوندی اے تے برمن اوہدی جانکاری نوں مندیاں ہویاں اوہنوں اپنے نال سیال وچ رکھدا اے۔ کارل برمن دی اوہدی کتاب Thesaurus Zeylanicus دے لکھن وچ ہتھ ونڈائی کردا اے جد کے برمن، کارل دی اوہدیاں کتاباں Fundamenta Botanica، Bibliotheca Botanica دے لکھن وچ ہتھ ونڈائی کردا اے۔

اگست چ اوہ ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے ڈائریکٹر جارج کلفورڈ نال ملدا اے تے اودے زور دین تے اوہدی ہارٹکیمپ وچ پھلواری دا نگران تے اودا ڈاکٹر بن جاندا اے۔ جولائی 1736 چ کلفورڈ دے خرچے تے لنیاس انگلینڈ جاندا اے۔ لندن چ اوہ سر ہانز سلون نال ملدا اے تے اودا نیچرل ہسٹری دا ذخیرہ ویکھدا اے۔ اوہ چلزی فزک پھلواری ویکھدا اے تے ایدے راکھے فلپ ملر نوں سسٹما نیچرا تے دسے گۓ اپنے بوٹیاں دی ونڈ کرن دے نویں پربندھ بارے دسدا اے۔ فلپ ملر نوں اے پربندھ چنگا لگدا اے تے اوہ اپنی پھلواری نوں ایس پربندھ وانگوں بناندا اے۔ لنیاس آکسفورڈ یونیورسٹی وی جاندا اے تے اوتھے اک بوٹا گرو یوہان جیکب ڈلنیس نوں ملدا اے پر اوہ اونوں اپنے بوٹا پربندھ ول ناں لیا سکیا۔ کارل ہارٹکیمپ واپس آجاندا اے۔ اگلے ورے اوہ جنرا پلاناٹرم چھاپدا اے جیدے وچ 935 بوٹیاں دیاں جنساں بارے دسیا گیا سی۔ ہارٹکیمپ وچ اپنے کم تے اوہنے کتاب ہورٹس کلفورٹیانس لکھی جیہڑی 1738 وچ چھپی۔

مئی 1738 چ اوہ سویڈن لئی چلیا تے رستے وچ اک مہینہ پیرس رکیا تے انٹون ڈی جسیو ورگے بوٹا گروواں نال ملیا۔

سویڈن واپسی

سویڈن آکے اوہ 28 جون 1738 نوں فالن گیا تے اوتھے اودی منگنی سارہ الزبتھ موریا نال ہوجاندی اے۔ ٹبر دے گزارا کرن ل‏ی اونوں سٹاکہوم چ سمندری فوج چ نوکری کرنی پیندی اے تے ایسے ویلے چ اونیں سائنس دی شاہی سویڈنی اکیڈمی دی نیو وی رکھی۔ 26 جون 1739 نوں اودا ویاہ ہوگیا۔ مئی 1741 چ اوہ اپسالہ یونیورسٹی چ دوائیاں دا پروفیسر لگ گیا پر تھوڑے چر مگروں ای اونوں باٹنی تے نیچرل ہسٹری دا پروفیسر بنا دتا جاندا اے تے اوتھے دی پھلواری نوں ٹھیک کردا اے۔

پروفیسر بنن دے دس دناں مگروں اوہ کج پڑھاکوواں نال سویڈن دے صوبیاں اولینڈ تے گوٹلینڈ دے سفر تے ٹر پیندا اے تاں جے اوتوں دوائیاں بنان ج کم آن والے بوٹے کٹھے کیتے جاسکن۔ ایس سفر چ اوناں 100 دے نیڑے نویں بوٹے لبے۔

1746 نوں سویڈن دی سرکار دے کہن تے اونے واسٹرگوتھلینڈ دا سفر کیتا تے جو دسیا اوہ اونے اک کتاب چ لکھیا ایس ورے اونوں سویڈن دے بادشاہ نے وڈا ڈاکٹر بنایا تے ایسے ورے ای اونوں برلن وچ پرشین اکیڈیمی آف سائینسز دا سنگی بنا لیا گیا۔ 1749 چ اونے سکان دا سفر کیتا تے سرکار دے آکھن تے اخروٹ تے اک ہور رکھ نوں اگان لئی ودیا تھانواں لبیاں۔ اودے ماں پیو مرچکے سن تے ایس سفر چ اونے آخری واری اپنے پین تے پعرا نون ملیا۔

1750 چ اونوں اپسالہ یونیورسٹی دا ریکٹر بنا دتا گیا۔ اپنے پڑھاکوواں نوں اونے اپنے آپ تے اعتبار کرن دا آکھیا۔ ہر ہفتے بوٹا پھلواری تے اپسالہ دے دوالے دے تھاں ویکھے جاندے۔ لنیاس نے اپنے پڑھاکوواں نوں دنیا دی یاترا تے وی ٹوریا تے اوہ اودے لئی بوٹیاں دیاں ونڈاں لب کے لیاندے۔

1751 چ اونے فلاسفیا بوٹانیکا چھاپی۔ ایدے چ اونے اپنے بوٹیاں دے ونڈن دے پربندہ بارے دسیا۔ اک پھلواری نوں کنج چلانا چاہیدا اے تے سفر چ کی کی نال ہونا چانیدا اے تے کی کی ویکھنا چاہیدا اے۔

1753 چ اونے اپنی مشہور کتاب سپیشیز پلانیٹیریم لکھی ایس کتاب نوں بوٹیاں دا نوين ول نال رکھن چ مڈ سمجیا جاندا اے۔ ایس کتاب دا پہلا انگ 24 مئی نوں تے دوجا انگ 16 اگست نوں آیا۔ ایس کتاب دے 1200 صفے سن تے ایدے چ 7300 ونڈاں بارے دسیا گیا سی۔ ایسے ورے سویڈن دے بادشاہ نے اونوں آرڈر آف دی پولر سٹار دا ٹکا دتا۔

بڈآ ہون باہجوں اوہنوں اوہدے رائل سویڈش اکیڈیمی آف سائنس دے کماں توں 1763 وچ چھٹی دیدتی گئی پر فیر وی اوہنے اوتھے اپنا اگلے دس ورے تک کم کردا ای ریا۔ ماڑی ہوندی صحت باہجوں 1772 وچ اوہنے اپسالہ یونیورسٹی وچ ریکٹر دا کم چھڈ دتا۔ کارل دے انت دے ورے روگ وچ لنگے۔ ایس روگ نوں اپسالہ روگ کیندے سن جیہڑا اوہنوں 1764 وچ ہویا پر روزن باہجوں اوہدی بچت ہوگئی۔ 1773 وچ اوہنوں مگراں توں تھلے ہڈیاں وچ پیڑ شروع ہوئی تے اک دورے نے اوہنوں مفلوج کردتا۔ 1776 دے اک ہور دورے نال اوہدی یادداشت وی مک گئی تے اوہنوں یاد ناں ریا جے اوہنے کوغی کتاب وی لکھی اے۔ دسمبر 1777 وچ اوہنوں اک ہور دورہ پیندا اے تے اوہ چوکھا سارہ ماندھ ہوجاندا اے تے 10 جنوری 1778 نوں اوہدی موت ہوئی۔