کافی (مشروب)
کافی جگ وچ وڈے ناپ تے پیتا جانوالا شربت اے۔ ایہ کافی دے پودے دے بھنے تے پیۓ ہوۓ بیاں توں بندا اے۔ کافی گرم یا ٹھنڈی دوناں ول نال ورتی جاندی اے۔ چاء دے مقابلے تے کافی وچ کیفین بہت زیادہ ہوندی ہے۔ اے پین والے نوں تازہ دم کر دیندی اے تے نیندر نسا دیندی اے ۔
کافی دے دو سب توں چوکھے ورتے جانوالے بوٹے کافی عربیکا تے روبسٹا کافی نیں۔ عربیکا کافی مانتا والی جد کے روبسٹا ونڈ کافی دے بوٹے دا روگ تے موسم نوں سہنوالی ونڈ اے پر زیادھ کوڑی وی ہے۔ کافی دے بوٹے 70 توں ود دیساں وچ بیجے جاندے نیں۔ ایہ لاطینی امریکہ، افریقہ، مالدیپ تے چڑھدے دکھنی ایشیاء دے دیساں وچی بیجی جاندی اے۔ ایہدے پکے بیر توڑ کے سکاۓ جاندے نیں تے اندروں بی کڈ کے اپنی مرضی دے گرمی ناپ تے پیے جاندے نیں تاں جے اپنی مرضی دا سواد ملے۔ ایس پیسے ہوۓ بیاں نال فیر پینوالی کافی بنائی جاندی اے۔
کافی کج تیزابی مزاج وی رکھدی اے۔ ایہدے اندر کیفین جگان تے حساں نوں تیز کردی اے۔ ایہ دنیا دے سب توں ود پیتے جانوالے شربتاں وچ گنی جاندی اے۔ ایس نوں کئی ولاں نال بنایا تے دتا جاندا اے۔ انسانی پنڈے تے ایہدے پین نال ہون والے اسرات بارے چوکھی پچھ پرتیت ہوچکی اے۔ ایہ ویکھیا گیا اے جے ایہدا تھوڑا ورتن ٹھیک ریندا اے تے جوکھے ورتن نال ایہ پریشان وی کردی اے۔
پہلی واری کافی دی اگائی دکھنی عرب وچ 15ویں صدی دے وشکار ہوئی۔ ایتھوں ایہ ترکی، یورپ تے فیر امریکہ تے ریندی دنیا تک اپڑی۔
2004 وچ ایہ دنیا دے 8 دیساں دی سب توں وڈی باہر بھیجی جانوالی شے سی۔ ہری کافی یا انبھنی کافی دنیا وچ وڈے بپار والیاں شیواں وچوں اک اے۔
ناں[سودھو]
شبد کافی پنجابی وچ انگریزی توں تے انگریزی تے ہور بولیاں وچ ترک بولی تو آیا اے۔ ترک بولی وچ ایہ عربی توں آیا جتھے ایہنں قہوہ کیا جاندا سی۔ عربی وچ ایہ کریا 'قہا' توں بنیا اے جیدا مطلب اے' پکھ ناں ہونا'۔ ایس نوں پین مگروں پکھ مرجاندی اے تے ایس باہجوں ایہ ناں پیا۔
کئی شبد گرو ایس نوں عربی وچ ایتھیوپیا توں کسے ادھار لۓ شبد توں وی بنیا مندے نیں تے کافا ول اشارہ کردے نیں جس تھاں توں ایہ بوٹا چلیا۔
تریخ[سودھو]
کافی دے بوٹے دا اصل دیس ایتھوپیا اے۔ ایتھون ایہ یمن لیائا گیا۔ 1553 وچ ایہ سارا تھاں عثمانی سلطنت نال رلایا گیا تے کافی عثمانی سلطنت دے راجگڑھ استمبول اپڑی جتھے 1554 وچ پہلا کافی ہاؤس کھلیا۔ آگسبرگ دے ڈاکٹر لیونہارڈ راؤولف نے ایس نوں حلب شام وچ 1573 وچ پیتا تے اپنے دیس آکے 1583 وج ایہدے بارے دسیا۔ لیندے ایشیاء توں کافی اٹلی اپڑی۔ پوپ نے ایس نوں کرسچن پین منیا نہین تے پہلے ایس نوں اسلامی شربت آکھ کے ایس تے روک دی مانگ کیتی گئی سی۔ 1645 وچ اٹلی وچ پہلا کافی ہاؤس کھلیا۔ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی ایس نوں یورپ لیان والی وڈی کمپنی سی۔ ایس نے فیر جاوا تے سیلون وچ ایہدی اگائی شروع کیتی۔ 1711 توں ایہ کمپنی جاوا توں لیان شروع ہوئی۔ 1683 دی ویآنا دی لڑائی مگروں ایہ وشکارلے یورپ وچ پیتی جان لگی۔
برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی نے ہتھ پیر مار کے کافی دا رواج انگلینڈ وج پایا۔ 1654 وچ اوکسفورڈ وچ کوینز لین کافی ہاؤس کھلیا جیہڑا ہجے وی کھلا اے۔
برطانوی ویلے وج کافی امریکہ اپڑی پر ایس نوں شروع وچ اینا پسند نہیں کیتا جاندا سی لوک شراب ول زیادھ سن۔ انقلابی لڑائیاں وچ ایس دی مانگ ودھی۔ چآ دے بائیکاٹ باہجوں وی لوک ایس ول آے۔ اینج ایسدا مل وی اتے چڑھیا۔ 1812 دی لڑائی وچ انگریزاں نے چآ دے امریکہ پوچن تے روک لائی تے لوکاں دا کافی پین دا شوق ودھیا۔ 18ویں صدی وچ انگلینڈ وچ چاء دا شوق زیادھ ہویا۔ چاء نون بنان اسان سی دوجے ہندستان انگریزان دے ہتھ لگدن باہجوں جاء اوہناں نون سستی پیندی سی۔
اک فرنچ گیبریل ڈی کلائیو عربیکا کافی دا اک بوٹا کریبین دے فرنچ جزیرے مارٹینیک تے لیایا ایتھے ایہ ودیا تے ایس توں دنیا دیاں کئی تھانواں تے ایہ بوٹا گیا۔ نال دے جزیرے ہیٹی تے ایہ 1734 وچ اگایا گیا تے ایہ ایناں ودھیا جے ہیٹی 1788 نوں دنیا دی ادی کافی ویچ ریا سی۔ غلاماں دی ماڑے حال باہجوں ہیٹی وچ انقلاب آندا اے۔ ہیٹی انقلاب دے آن تے کافی دا بپار اوتھے گھٹ گیا۔
1722 وچ کافی دا بوٹا برازیل وی لیایا گیا پر 1822 تک برازیل دے ازاد ہون تکر اوہدے وچ کوئی تیزی ناہوئی پر ازادی مگروں ساؤ پولو ت ریو دے دوالے جنگل کٹ کے کافی دی بوٹے وڈے ناپ تے لگاۓ گۓ۔ وشکارلے امریکہ وچ وی ایدی اگائی ہوئی۔ کافی کئی اگے ودھدے دیساں لئی پیسے بنان دا اک ول اے۔ ایہناں اگے ودھدے دیساں دے دس کروڑ توں ود لوکاں دا جیون کافی دے اتے اے۔ ایہ یوگنڈا، روانڈا، برونڈی تے ایتھیوپیا ورکے افریقی دیساں تے کئی وشکارلے امریکی دیساں دی بدیس پیجنوالی وڈی شے اے۔
بوٹے[سودھو]
جنس کافی دے کی بوٹیاں دے بیر ورگے فروٹ توں کافی بندی اے۔ ایس جنس دیاں دو ونڈاں کافی کینیفورا تے کافی اریبیکا اگائیاں جاندیاں نیں۔ کافی اریبیکا مینگی سمجھی جاندی اے تے ایتھوپیا تے سوڈان وچ اگائی جاندی اے۔ کافی کینیفورا گنی توں تھلویں سوڈان دے تھاں دا بوٹا اے۔ چار ہور ونڈاں کافی دیاں ہے نیں پر اوہ گھٹ اگائیاں جاندیاں نیں۔ کافی دے سارے بوٹے روبیشیا ٹبر دے سنگی نیں ایہ سدا ہرے تے نکے ناپ دے 5 میٹر تک ہون والے رکھ نیں۔ پتے کوڑے ہرے تے لشکدے ہوندے نیں 10–15 سینٹی میٹر لمے تے 6 سینٹی میٹر چوڑے۔ کٹھے جٹے رنگ دے پھل کھر دے نیں جنہان توں بیر بندے نیں جیہڑے پہلے ہرے فیر پیلے فیر گوڑے لال تے سکن تے کالے ہوجاندے نیں۔ اک بیر وچ 2 بی ہوندے نیں 10٪ دے نیڑے وچ اک ہوندا اے۔ اربیکا کافی دے بیر پکن وچ 6 توں 8 مہینے تے روبسٹا 8 توں 11 مہینے لیندے نیں۔
کافی کینیفورا دوسری ونڈ دے مقابلے تے روگاں دا نال ودیا لڑ سکدی اے تے نیویاں تھانواں تے گرم موسم وچ لگ سکدی اے. ایہدی اک نکی ونڈ روبسٹا 1890 وچ کاگو توں لومامی دریا دے دریا دے کنڈے توں لبی سی۔ ایہ پہلے بیلجیم تے فیر جاوا اگائی گئی تے فیر دنیا دے ہور تھانواں تے اگائی کئی۔ کافی دے پتیاں دا زنگ والا روگ اربیکا لئی سہنا اوکھا اے تے ایتھے روبسٹا اگان وج لکاں نون پسند آئی۔ کافی دے بوٹیاں دا ایہ روگ ہر تھاں تے دیس تے ہوندا اے۔ ساری دنیا وچ رلا کے کیڑیاں دیاں 900 دے نیڑے ونڈاں ایس بوٹے آندیاں نیں۔
بپار[سودھو]
برازیل 2011 وچ ہری کافی ویچن والا سب توں وڈھا دیس سی۔ ایس مگروں ویتنام، انڈونیشیا تے کولمبیا آندے نیں۔ اربیکا کافی دے بی لاطینی امریکہ، چڑھدے افریقہ، عرب تے ایشیاء وچ بیجے جاندے نیں۔ روبسٹا کافی دے بی لیندے تے شکارلے افریقہ، دکھنی چڑھدے ایشیاء تے کج برازیل وچ اگاندے نیں۔ وکھرے دیساں دی کافی زیقے ورک تے حوشبو وج وکھری ہوسکدی اے۔
| نمبر | دیس | Tonnes[۱] | بوریاں x1000[۲] | مارکیٹ حصہ |
|---|---|---|---|---|
| 1 | برازیل | 2,609,040 | 43,484 | 33.1% |
| 2 | ویتنام | 1,200,000 | 20,000 | 15.2% |
| 3 | انڈونیشیا[note ۱] | 495,000 | 8,250 | 6.3% |
| 4 | کولمبیا | 468,000 | 7,800 | 5.9% |
| 5 | ایتھیوپیا[note ۱] | 390,000 | 6,500 | 5.0% |
| 5 وڈے | 5,162,040 | 86,034 | 65.6% | |
| 6 | پیرو | 326,580 | 5,443 | 4.1% |
| 7 | ہندستان | 319,980 | 5,333 | 4.1% |
| 8 | ہونڈوراس | 270,000 | 4,500 | 3.4% |
| 9 | میکسیکو[note ۱] | 258,000 | 4,300 | 3.3% |
| 10 | گویٹے مالا[note ۲] | 225,000 | 3,750 | 2.9% |
| 11 | یوراگوے[note ۱] | 192,720 | 3,212 | 2.4% |
| 12 | نکاراگوا | 126,000 | 2,100 | 1.6% |
| 13 | کوسٹا ریکا | 107,940 | 1,799 | 1.4% |
| 14 | آئیوری کوسٹ[note ۱] | 96,000 | 1,600 | 1.2% |
| 15 | پاپوانیوگنی[note ۲] | 84,900 | 1,415 | 1.1% |
| 16 | السلواڈور | 70,500 | 1,175 | 0.90% |
| 17 | کمپوچیا | 64,980 | 1,083 | 0.83% |
| 18 | ایکویڈار[note ۲] | 64,500 | 1,075 | 0.82% |
| 19 | کانگو | 63,360 | 1,056 | 0,80% |
| 20 | وینزویلا[note ۲] | 60,000 | 1,000 | 0.76% |
| کل | دنیا[note ۳] | 7,875,180 | 131,253 |
29 ستمبر ہر سال امریکہ تے کج ہور دیساں وچ قومی کافی دن منایا جاندا اے۔
صحت تے اثر[سودھو]
برطانیہ دے کینسر ریسرچ نے کافی بارے اپنی 2012 دی کھوج وچ دسیا اے جے کافی کینسر دا ڈر گھٹاندی اے۔ کافی بارے ہور کھوجاں دسدیاں نیں جے ایہ الزایمر، ڈیمینٹیا، پارکنسن روگ، دل دے روگ، شوگر 2، جگر روگ، سیروسس تے جوڑاں دے درد نوں گھٹاندی اے۔
کیفین کڈی کافی بارے کھوج کرن تے پتہ چلیا اے جے ایہ وی کئی روگاں جیویں کینسر تے شوگر 2 نیں لئی ٹھیک اے تے فیر ایہ کاہڈ وی نکلدی اے جے نری کیفین ای روگاں لئی ٹھیک نے کافی اندر ہور شیواں وی نیں جیہڑیاں صحت لئی جنگیاں نیں۔ کیفک ایسڈ تے کلوروجینک ایسڈ دے شوگر تے چنگے اسر نیں۔
کافی وچ انٹیاوکسیڈنٹ دا ہونا فری ریڈیکل نوں روکدا اے جنہاں نال ولگن پھٹڑ ہوجاندے نیں۔ وکھالے دسدے نیں جے بھنی کافی وچ ہری کافی دے مقابلے وچ ودھ انٹیاوکسیڈنٹ اسرات نیں۔
کافی دل دے روگاں لئی کوئی ڈر دی گل نہیں۔
کافی نوں ڈیپریشن دے حلاف اک اہم ہتھیار اے۔ اپنے آپ نوں مارن دے خلاف ایہ چنگی دوائی اے۔
کافی دا لوڑ توں ودھ ورتن صحت لئی ٹھیک نئیں۔ نیگیٹو اسر کیفین کڈی کافی ورتن گھٹ کیتا جاسکدا اے۔ کافی سرپیڑ ئی وی چنگی منی گئی اے تے ایس لئی کسے دردمار نال پیتی جاندی اے۔
کافی ہاؤس[سودھو]
کافی ہاؤس یا کیفے دے ناں تے پچھلیاں 5 صدیاں توں کافی پین دیاں تھاواں دنیا تے ہین نیں۔ ایتھے کافی نال ہور پین وی رکھے جاندے نیں۔ پہلے کافی ہاؤس مکہ وچ 1512 نوں کھلے پر مسیت دے اماماں ایہناں نون اپنے لئی سیاسی خطرہ سمجھدیاں ہویاں ایہناں تے روک لائی۔ 1530 وچ دمشق وچ پہلا کافی ہاؤس کھلیا۔ کافی پین دا ورتن فیر ساری سلطنت عثمانیہ وچ پھیل گیا۔
باہرلے جوڑ[سودھو]
سائیٹ غلطی: