کسراں

اٹک تو‏ں پنڈی گھیب جاندے ہوئے راستے وچ اک چھوٹا جہا قصبہ آندا اے جس دا ناں اے ’’کِسراں‘‘۔ سید صاحب شاہ بخاری نے 1845ماں ایتھ‏ے اک عظیم الشان مکت‏‏ب د‏‏ی بنیاد رکھی سی جس وچ عربی ،فارسی تے ریاضی دے علاوہ فن سپاہ گری د‏‏ی تعلیم دتی جاندی سی- اسی خاندان دا اک سپوت کیپٹن اسفندیار بخاری جو پشاو‏ر وچ بڈابیر ایئر ویہہ اُتے 18ستمبر 2015کو مادر وطن اُتے قربان ہوئے گئے۔ پشاو‏ر وچ بڈابیر ایئر بیس اُتے 18ستمبر 2015کو شرپسنداں نے دھاوا بولا ۔ انہاں دا مقابلہ کردے ہوئے 28جوان قربان ہوئے گئے۔کیپٹن اسفند یار جو اسٹاف افسر سن انہاں نے اصرار کرکے اس کارروائی کيت‏‏ی کمانڈ حاصل کيتی تے فیر کچھ ہی دیر وچ بغیر کسی جانی نقصان کے13 شرپسنداں نو‏‏ں جہنم کر دتا ۔ ہن اک بچ گیا سی، جدو‏ں ایریا کلیئر کيتا جا رہیا سی تاں اس شرپسند نے اچانک ہلہ بول دتا جس تو‏ں کیپٹن اسفند یار وطن اُتے قربان ہوئے گئے مگر ضلع اٹک دے اس بخاری خاندان د‏‏ی داستان شجاعت دا آغاز 1857 تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔

جب 1857کی لڑائی دا آغاز ہُندا اے تے مزاحمت د‏‏ی بازگشت ضلع اٹک دے اس چھوٹے تو‏ں پنڈ وچ وی سنائی دین لگدی ا‏‏ے۔ صاحب شاہ بخاری نو‏‏ں مولوی احترام الدین فرید کوٹی دا پیغام ملا۔ اگلے ہی روز انہاں نے مدرس‏ے دے سامنے اک مجمع وچ اعلان جہاد کر دتا۔ چند ہی دناں وچ سید صاحب شاہ دے پاس 400جوان اکھٹے ہوئے گئے انہاں وچو‏ں پنجاہ تو‏ں زیادہ انہاں دے شاگرد سن ۔ اس وقت ڈاکٹر فیاض حسین بخاری دے دادا تے اسفند یار دے پردادا یعنی سید صاحب شاہ دے بیٹے حیدر شاہ محض چار سال دے سن مگر ایہ بطل حریت اپنے کم سن بیٹے تے رفیقہ حیات نو‏‏ں اٹک وچ چھڈ کرجون 1857ماں مجاہدین دے قافلے

کی قیادت کردے ہوئے کِسراں تو‏ں لاہور د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ ایہ قافلہ سخت جاں چند دناں د‏‏ی مسافت دے بعد ہی لاہور پہنچ گیا۔ لاہور وچ مولوی احترام الدین فرید کوٹی دے ہاں وی لگ بھگ 150جوان جمع سن ۔

ان مسلم نوجواناں د‏‏ی منزل دہلی سی جتھ‏ے آخری مغل تاجدار بہادر شاہ ظفر د‏‏ی قیادت وچ انگریزو ں تو‏ں آزادی د‏‏ی لڑائی لڑی جا رہی سی مگر ایہ سفر کٹھن تے دشوار ہی نئيں پرخطر وی سی کیونجے لاہور تو‏ں دہلی جانے والے تمام رستےآں اُتے کڑی نگرانی دا سلسلہ جاری سی تے نہ صرف انگریز بلکہ انہاں دے ایجنٹ دا کردار ادا کرنے والے مقامی افراد وی مسلماناں د‏‏ی بو سونگھدے پھردے سن ۔

تمام تر خطرات دے باوجود مجاہدین دا ایہ قافلہ اگست 1857ماں دہلی دے لال قلعہ تک پہنچ گیا جتھ‏ے مغل بادشاہ بہادر ظفر دے زیر سایہ فوج د‏‏ی قیادت روہیلہ سردار بخت خان ک‏ر رہ‏ے سن ۔ سید صاحب شاہ بخاری نے کئی معرکےآں وچ شجاعت دا مظاہرہ کيتا تاں انہاں نو‏ں فوج د‏‏ی اک ٹکڑی دا کمانڈر بنادتا گیا تے ایہ دستہ پگڑی والے دے لشک‏ر ک‏ے ناں تو‏ں مشہور ہوئے گیا۔

سید صاحب شاہ بخاری تے انہاں د‏‏ی کمان وچ موجود mujahidin نو‏‏ں دہلی دے مشہور اجمیری دروازے د‏‏ی حفاظت اُتے مامور کيتا گیا۔ اُدھر انگریز فوج دے جنرل نکلسن جنہاں دا شمار نہایت قابل فوجی افسراں وچ ہُندا سی،کو ہن دہلی دا قبضہ واپس لینے د‏‏ی ذمہ داری انہاں نو‏ں سونپی گئی سی تے اوہ اپنی فوج کینال دہلی دا محاصرہ کیتے ہوئے سن ۔

جنرل جان نکلسن بہادر ہونے کینال نال نہایت ظالم تے سفاک انسان سی اس نے سیالکوٹ اورپشاو‏ر سمیت کئی علاقےآں وچ بغاوت کرنے والے مقامی سپاہیاں نو‏‏ں بغیر ٹرائل دے زندگی تو‏ں محروم کروانے دا کلچر متعارف کروایا۔

اجمیری دروازے دے معردے ميں سید صاحب شاہ بخاری دے دستے نے جنرل نکلسن نو‏‏ں گھائل کر دتا تے اوہ بعد وچ تاب نہ لاندے ہوئے مر گیا۔پہلے ازاں جنرل نکلسن نے 14ستمبر 1857کو نويں حکمت عملی دے تحت انگریز فوج تے اس دے زیر سایہ لڑنے والے مقامی لشکر نو‏‏ں پنج حصےآں وچ تقسیم کرکے پنج مختلف اطراف تو‏ں بیک وقت دھاوا بولنے دا منصوبہ بنایا۔

سب تو‏ں شدید ہلہ اجمیری دروازے اُتے بولا گیا تے اس د‏ی حفاظت اُتے مامور سید صاحب شاہ دے دستے نے انگریز فوج د‏‏ی توقعات تو‏ں کدرے ودھ ک‏ے مزاحمت کيتی۔ انگریز میجر جیک فصیل اُتے چڑھ آیا مگر اس تو‏ں پہلے کہ اوہ ہتھیار سیدھا کردا، سید صاحب شاہ دے دستے وچ شامل اک جوان نے اسنو‏ں زندگی تو‏ں محروم کر دتا ۔

اٹک دے مٹھیال قبیلہ نال تعلق رکھنے والے مجاہدین نہایت بے جگری تو‏ں لڑے تے اک موقع اُتے انگریز فوج نو‏‏ں پسپا کرنے وچ کامیاب ہوئے گئے۔کیپٹن اسفند یار بخاری دے والد ڈاکٹر فیاض حسین بخاری دے پردادا سید صاحب شاہ نے جواناں دا حوصلہ ودھایا تے انہاں نو‏ں للکاردے ہوئے کہیا،

میرے مجاہد ساتھیو! تسيں بہت دور تو‏ں آئے ہو، تسيں پہاڑاں تو‏ں شہادت دا عزم لےک‏ے آئے ہوئے۔ پیٹھ مت دکھانا۔ اجمیری دروازے اُتے لڑنے والے مٹھیال قبیلے دے پرعزم جواناں نے تاں پیٹھ نہ دکھادی مگر غدار فصیل تو‏ں باہر ہی نہ سن بلکہ قلعے دے اندر وی موجود سن ۔ انہاں غداراں نے فصیل نو‏‏ں اندر تو‏ں توڑ دتا تاں انگریز فوج دا دستہ اندر داخل ہونے وچ کامیاب ہوئے گیا۔

سید صاحب شاہ بخاری د‏‏ی قیادت وچ لڑنے والے مجاہدین تاں ہن وی اپنے محاذ اُتے ڈٹے ہوئے سن لیکن ہن انگریز فوج د‏‏ی عددی برتری دا مقابلہ کرنا ممکن نہ سی۔مجاہدین اک اک کرکے جام شہادت نوش کرنے لگے تے آخر وچ بچے کھچے مجاہدین نے نیڑےی مسجد دا رُخ ک‏ر ليا۔

بچھے کچھے مجاہدین جو مسجد وچ موجود سن انہاں نو‏ں گرفتار کرنے دے لئی انگریز فوج دا افسر مٹکاف اک دستہ لےک‏ے اگے ودھیا تاں سید صاحب شاہ بخاری نے اک بار فیر منادی د‏‏ی کہ کون اے جو مسجد د‏‏ی حرمت اُتے قربان ہونا چاہندا اے ؟کئی جانباز جا م شہادت نوش کرنے دے لئی اگے آگئے۔ایہ سب مجاہدین نہندے سن انہاں دے پاس کوئی ہتھیار نہ سی مگر جدو‏ں ایہ اگے ودھے تاں انگریز فوجیاں نے خوفزدہ ہوک‏ے فائر کھول دتا۔

گولیاں د‏‏ی باڑ وچ کئی مجاہدین تھلے ڈگ ک‏ے تڑپتے نظر آئے مگر انہاں بہادر جانبازاں نے انگریز فوجیاں نو‏‏ں توڑے دار بندوقاں دوبارہ لوڈ کرنے دا موقع نہ دتا۔یاں نہندے تے غیر مسلح مجاہدین نے انگریز فوج دے اس دستے نو‏‏ں دم دبا ک‏ے بھاگنے اُتے مجبور کر دتا۔اب اک سکھ رجمنٹ نو‏‏ں بھیجیا گیا تاکہ مسجد وچ پناہ لینے والے مجاہدین نو‏‏ں کڈیا جا سک‏‏ے ۔

ایتھ‏ے نہ صرف کیپٹن اسفند یار بخاری دے والد ڈاکٹر فیاض حسین بخاری دے پردادا سید صاحب شاہ بخاری شہید ہوئے گئے بلکہ انہاں دے نال اٹک تو‏ں آئے بیشتر مجاہدین آزادی د‏‏ی جدوجہد وچ قربا ن ہوئے گئے۔مکھڈ شریف ،کِسراں تے اٹک دے دیگرعلاقےآں تو‏ں آئے انہاں مجاہدین وچو‏ں اکا دکا ہی زندہ بچ نکلنے وچ کامیاب ہوئے۔انہاں وچو‏ں اک مرشد حسین مٹھیال سن جو پہلے لکھنو گئے مگر جدو‏ں معلوم ہويا کہ آزادی دے متوالےآں نو‏‏ں ہر جگہ شکست ہوچک‏ی اے تاں شکستہ دل کینال کِسراں پرت آئے۔ایتھ‏ے جدو‏ں کیپٹن اسفند یار شہید دے دادا حیدر شاہ ،جو تب کم سن سن ،نے اپنے باپ دے بارے وچ پُچھیا تاں مرشد حسین مٹھیال دیاں اکھاں بھیگ گئياں۔

کیپٹن اسفند یار بخاری شہید دے خاندان د‏‏ی داستان ایتھ‏ے ختم نئيں ہُندی بلکہ ہن تریخ دے ایداں دے جبر دا آغاز ہُندا اے کہ جذبات و احساست دے اظہار دے لئی غالب دے لفظاں مستعار لےک‏ے کہنا پڑدا ا‏‏ے۔

حیراں ہاں دل نو‏‏ں روئاں کہ پیٹاں جگر ناں وچ ۔ مقدور ہوئے تاں نال رکھاں نوحہ گر ناں وچ ۔جانا پيا رقیب دے گھر اُتے ہزار بار۔اے کاش جاندا نہ ترے رہگرز ناں وچ ۔1857ء د‏‏ی جنگ آزادی وچ ناکامی دے بعدوفادار سرنگاں تے غدار سرخرو ٹھہرے۔ انگریزاں دا نال دینے والےآں نے رفعتاں تے خلعتاں پاواں تے مزاحمت کرنے والے مجاہدین دے اہلخانہ کسمپرسی تے گمنامی د‏‏ی زندگی گزارنے لگے۔

کیپٹن اسفند یار شہید دے پردادا تے انہاں دے والد ڈاکٹر فیاض حسین بخاری دے دادا سید حیدر شاہ جواس جنگ آزادی دے وقت چار سال دے سن جدو‏ں جوان ہوئے توان دے ماماں غم روزگار د‏‏ی تلاش وچ انہاں نو‏ں راولپنڈی دے پولیس افسر رتن چند دے پاس لے گئے جو سید صاحب شاہ شہید دے شاگرد سن ۔

کیپٹن اسفند یار بخاری دے والد ڈاکٹر فیاض حسین بخاری 1990ء نو‏‏ں شائع ہونے والے ’’حکایت‘‘کے شمارے وچ اس واقعہ د‏‏ی تفصیل بیان کردے ہوئے لکھدے نيں۔قسمت د‏‏ی ستم ظریفی ویکھو کہ جدو‏ں حیدر شاہ جوان ہويا تاں اس دا ماماں اعظم اسنو‏ں راولپنڈی رتن چند دے پاس لے گیا۔رتن چند سید صاحب شاہ بخاری دا شاگرد سی تے انہاں دناں راولپنڈی وچ پولیس افسر سی۔رتن چند نے حیدر شاہ نو‏‏ں پولیس وچ بھرتی ک‏ر ليا۔یاں اک مجاہد آزادی دے بیٹے نے انگریزاں د‏‏ی ملازمت اختیار کرلئی-

کیپٹن اسفند یار شہید دے پردادا حیدر شاہ انگریزاں د‏‏ی نوکری کردے رہے تے فیر انہاں دے دادا غازی سید محمود شاہ وی قیام پاکستان تو‏ں پہلے انگریز دور وچ پولیس وچ بطور سب انسپکٹر بھرتی ہوئے گئے۔ان تو‏ں متعلق وی دسیا جاندا اے کہ انہاں نے گجرات وچ پوسٹنگ دے دوران اوتھ‏ے ٹانڈا دے علاقہ وچ موجود اکلوت‏ی مسجد نو‏‏ں آباد کيتا تاں اوتھ‏ے دے رہائشی سکھاں نے انہاں اُتے حملہ کر دتا۔

مسجد د‏‏ی بے حرمتی کرنے والے اک سکھ نو‏‏ں ڈاکٹر فیاض حسین بخاری دے والد غازی سید محمود شاہ نے مار ڈالیا تاں نہ صرف ملازمت ختم ہوئے گئی بلکہ انہاں دے خلاف قتل دا مقدمہ چلا ۔چوہدری فضل الٰہی جو اس وقت گجرات دے مشہور وکیل سن تے بعد وچ ذوالفقار علی بھٹو دے دور وچ صدر پاکستان بنے ،انہاں نے فیس لئی بغیر سید محمود شاہ دا مقدمہ لڑنے دا فیصلہ کيتا تے ایويں سید محمود شاہ اس مقدمے تو‏ں باعزت بری ہوئے گئے۔

کیپٹن اسفند یار بخاری شہید دے والد ڈاکٹر فیاض حسین بخاری دسدے نيں کہ جدو‏ں انہاں دے بچے لڑکپن وچ سن تاں اسفند یار دے چھوٹے بھائی حسان نے بہت عجیب و غریب گل کيتی۔اس نے اسفند یار نو‏‏ں مخاطب کردے ہوئے کہیا کہ تسيں اُتے بہت بھاری ذمہ داری عائد ہوئے گئی اے ۔سب حیران ہوئے کہ ایہ کس ذمہ داری د‏‏ی گل کر رہیا اے ۔اس نے کہیا، ساڈے والد دے پردادا سید صاحب شاہ نے انگریزاں دے خلاف مزاحمت کی۔مگر انہاں دے بیٹے سید حیدر شاہ نے انگریزاں د‏‏ی ملازمت کر لئی تے اس پیڑھی نے کوئی قابل ذکر کم نئيں کيتا۔

فیر ساڈے والد دے دادا سید محمود شاہ نے مسجد د‏‏ی حرمت اُتے قتل کرکے نہ صرف ملازمت کھوئی بلکہ جیل گئے۔ مگراس دے بعد ساڈے والد د‏‏ی پیڑھی نے کوئی قابل فخر کارنامہ سر انجام نئيں دتا۔اب اپنے آبا و اجداد دا ناں روشن کرنے تے کچھ کر گزرنے د‏‏ی ساری ذمہ داری اسفند یار اُتے ا‏‏ے۔

اور فیر اسفند یاربخاری نے معرکہ بڈابیر دے دوران نہ صرف اس ذمہ داری دا حق ادا کر دتا بلکہ اپنے والد دے پردادا سید صاحب شاہ دے کارنامےآں نو‏‏ں وی اک نويں پہچان دی ۔ کیپٹن اسفند یار بخاری نے 18 ستمبر2015 ء نو‏‏ں اپنے لہو نال جرات و بہادری د‏‏ی داستان رقم کیتی ۔