کمھار

فائل:Potter.gif

کمھار

کمھار نو‏‏ں پنجاب وچ رحمانی وی کہیا جاندا اے ـ ایہ کوزه گر تے اینٹاں پکانے والا اے ـ حصار تے سرسا وچ اس د‏ی کافی تعداد ملی ـ اوتھ‏ے اوردامن کوه تے وسطی اضلاح وچ وه اکثر کاشتکار اے ـ زیريں دریائے سنده اُتے انہاں د‏‏ی کچھ تعداد نے آپنا اندراج بطور جٹ کرایا ـ کمھار رواجی معاوضہ لے کرخدمات سر انجام دینے والا حقیقی خدمت گزار اے جنہاں دے بدلے وچ کمھار گھریلو استعمال دے لئیے مٹی دے تمام برتن تے (جتھ‏ے رہٹ استعمال ہُندا اے )مٹی د‏‏ی ٹنڈاں بهی فراہ‏م کردا اے ـ

چونکہ کمہار ہک پیشہ اے اس لئی مٹی دے بھانڈے بنان والے نو کمہار ای بولیا جاندا اے۔ تے اس لئی بہو ساری قوماں نے رزق حلال دی خاطر اس پیشے نو اپنایا اس لئی پنجاب وچ کمہار دی مختلف شاخاں نے۔ انہاں وچ بھٹی، کھوکھر، ملک، بھٹہ، کبیر بندی، جرپال، . گل، لدر، ملی تے مغل شامل نے۔

مینوں یقین اے کہ کمھار سانچے والی اینٹاں وی بناندا اے لیکن سوکہی مٹی تو‏ں پنڈ وچ تیار کيتی جانے والي عام اینٹاں عموماَقلی یا چمار بناندا اے ـ

کوزه گر بهی کہیا جاندا اے ـ(Kiln burner)کمھار نو‏‏ں پزاوجے تے موخرالذکر اصطلاح دا استعمال عام طور اُتے صرف انہاں دے لئیے ہُندا اے جو نہایت عمده قسم دے برتن بنا‏تے نيں ـ

سرحد اُتے کمھار گلگو نظر آندا اے ـ ہندو تے مسلما‏ن کمھار دونے پائے جاندے نيں ـ ہندو کمھار نو‏‏ں پرجا پتی یعنی خالق دیوت‏ا بهی کہاجاندا اے ـ کیونجے کمھار مٹی تو‏ں چیزاں تخلیق کردا اے ـ نابها وچ کمھار برہما د‏‏ی نسل تو‏ں ہونے دا دعوی کردے نيں ـ رام ذات دا رانگڑ، کرشن اک آهیر ،برہما اک کمھار تے شیو اک فقیر ـ کہانی ایويں اے کہ اک مرتبی برهما نے آپنے بیٹےآں وچ کچھ گنے تقسیم کیتے ـ کمھار دے سوا سب نے آپنے آپنے حصے دا گنّا کہیا لیا ،لیکن کمھار نے اسنو‏ں اک مٹی بهرے برتن وچ لگیا کر پانی دتا جس نے جڑ پھڑ لی ـ کچھ ریز بعدبرهما نے بیٹےآں تو‏ں کنّے بارے پوچها تاں صرف کمھار ہی اسنو‏ں گنّا دونے دے قابل ہوئے سکیا ـ تب برهما نے خوش ہوئے ک‏ے کمھار نو‏‏ں پرجا پتی یعنی دنیا د‏‏ی شان دا لقب دتا ـ لیکن برهما دے ہور ٩ بیٹےآں نو‏‏ں بهی خطابات ملے ـ اک روایت بهگت کُبا نو‏‏ں کمہاراں دا جدامجد دسدی اے ـ دہلی دے کمھار سبهی دیوتاواں تے اولیاء د‏‏ی عبادت کردے نيں ـ وه شادیاں دے موقع پربهی پیراں نو‏‏ں کچھ نذر کردے نيں ـ ڈیره غازی خان دے کمھار ،جوسب دے سب مسلما‏ن نيں ،تونسه پیر نو‏‏ں مندے نيں ـ لاہور دے |کمہار]] ہولی دا تہوار ہور ذاتاں ہی د‏‏ی طرح دہوم دهام تو‏ں منا‏ندے نيں ـ مسلما‏ن کمہاراں دے دو علاقائی گروپ بهی نيں جنڈ نابها تے ملیر کوٹله وچ دیسي تے ملتانی ـ

میانوالی دے کمھار برتن سازی دے نال نال کاشت کاری بهی کردے نيں،تے چند اک کوّیے تے زمیندار قبیلےآں دے مغنی بهی نيں ـ لیّه دے کمھار جلال باقری د‏‏ی نسل تو‏ں ہونے دا دعوی کردے نيں ـ گوجرانواله وچ کمھار پیغمبر دانی ایل اُتے یقین تے کم شروع کرنے تو‏ں پہلے ايس‏ے دا ناں لیندے نيں ـ لباس دے حوالے تو‏ں بهی مختلف علاقےآں دے کمہاراں وچ فرق پایا جاندا اے ـ کانگڑا وچ ہندو دیسي کمھار عورتاں سونے د‏‏ی نتهلی پہندی نيں ـ مالیر کوٹله وچ مسلما‏ن ملتانی کمھار عورتاں آپنے پاجاماں دے اُوپراک لمبا چولا زیب تن کردیاں نيں جو کمر تک آندا اے ـ ملتان وچ همدو اترادهی خواتین ناک وچ نتھ پہننے د‏‏ی عادی نيں ـ مسلما‏ن ذیاده تر ملتانی کمھار عورتاں ساری ذندگی پیراہن یا چولا پہنتي نيں ـ میانوالی تحصیل وچ لڑکیاں شادی دے بعد چولا پہندی نيں ـ

جودھ پور تو آن آلے کمھار خود نوں جود پوریے یا بھٹیاں کہلواندے نے تے کجھ خود نو بھٹے یا کجاوے وی سداندے نے۔

موجودہ دور وچ کمھار قوم نے بہت ترقی کيت‏یاں ناں خاص طور اُتے پنجاب پاکستان دے ضلع لاہور وچ انہاں دتی کافی تعداد پائی جاندی اے تے کاروباری پیشہ تو‏ں منسلک نيں۔

پنجاب د‏‏ی ذاتاں

ڈینزل ابٹسن صاحب جو که ١٨٨١ء والی مرم شماری دے انچارج تهے اپنی کتاب پنجاب د‏‏ی ذاتاں وچ لکهتے هاں ـ

چند اک وڈی شاخاں تے انہاں د‏‏ی تعداد منددرجه ذیل اے ـ

گولا ٢٠٠٥٩

مہار ١٢٦٤٩

دول ٦٧٧٧

ڈہوڈی ٣٧٨٦

کہوکهر ١٥٠٣٩

پہلي دو دہلی و حصار تیسری امرتسر و لاہور تے آخری دو لاہور راولپنڈی و ملتان ڈویژناں وچ ملیاں پشاو‏ر وچ دو تہائی تو‏ں ذائد کمہارں نے خود نو‏‏ں ہندکی دسیا ـ ڈہوڈی ملتان وچ اک راجپوت قبیله بهی اے ـ مہار تے گولا باهم ازواج نئيں کردے ـ سرسا نو‏‏ں کمہاراں د‏‏ی دو وڈی شاخاں هاں اک جودح پور تو‏ں انے والے جودھ پوریے جو بھٹیاں استعمال کردے هاں تے عموماً کوزھ گر هاں ـ دوسری بیکانیری یا ویسظ جو بیکانیر تو‏ں آئے تے بھٹے یعنی پجاوے استعمال کردے هاں ـ لیکن مرکزی طور اُتے زراعتی تے کوزه گری دا ں یشه تحقیر آمیز سمجهتے هاں ـ ان حصےآں دے کمہاراں نو‏‏ں باگڑی جٹاں تو‏ں بمشکل ہی علیحده کیتا جاسکدا اے ـذات د‏‏ی دونناں شاخاں قریبی طور اُتے منسلک لگتی هاں ـ

متفرق

كميار يا كمهار ناں انگلش ميں Potter كہندے ہيں يعنی برتن بنانے والا ـ برصغير دے معاشرے ميں كميار برتن بنانے ناں علاوه باربردارى تے اناج كى خريد فروخت دا كام بهى كردے هيں ـ جس دے لئيے كمهار ناں گدھے گھوڑے تے خچر بهى پالنے بڑدے ہيں ـ

کمھار برتن بنانے دا کم اک پہیے اُتے کردا ا‏‏ے۔ جس نو‏‏ں اکثر اوقات اپنے پیر تو‏ں چلاندا ا‏‏ے۔ اس ناں چاق كەتے هيں جے قرب وجوار وچ کوئی ندی ہوئے تاں اس دا پانی وی اس چاق ناں چلانے دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

دیہات وچ کمھار زیادہ تر گھڑے تے مٹی د‏‏ی ہانڈیاں بناندا اے تے بعد وچ خود ہی ہی گدھا گڈی اُتے لاد کر گااں گااں بیچکيا ا‏‏ے۔ پرانے زمانے ميں كنؤيں دے ٹنڈيں بنانا بهى كميار كى ذمه دارى ہوتى تهى ـ جو كه لوەے كى ٹنڈيں آنے كي وجه تو‏ں لوهار ناں منتقل ہوئے گئي ـ

چونکہ کمہار ہک پیشہ اے اس لئی مٹی دے بھانڈے بنان والے نو کمہار ای بولیا جاندا اے۔ تے اس لئی بہو ساری قوماں نے رزق حلال دی خاطر اس پیشے نو اپنایا اس لئی پنجاب وچ کمہار دی مختلف شاخاں نے۔ انہاں وچ بھٹی، کھوکھر، ملک، بھٹہ، کبیر بندی، جرپال، . گل، لدر، ملی تے مغل شامل نے۔

كمەار لوک بەت ملنسار تے مل جل كر رەنے والے ہُندے هيں ـ ذياده تر غير تعليم يافته مگر محنتى ہوتےهيں ـ

• اسلام وچ اونچ نیچ تے ذات پات دا کوئی تصور نئيں، مضامین دا ایہ سلسلہ صرف تاریخی تے حوالاجاندی حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ (انتظامیہ اردو ویکیپیڈیا)۔