کھوجک ٹنل
روسی افغانستان توں قندھار دے ذریعے اس خطے وچ داخل ہوئے سکدے نيں، برٹش نے قندھار تک ریلوے پٹریاں دا جال بچھانے دا فیصلہ کر ليا، تاکہ روسی افواج دا مقابلہ کرنے دے لئی اوہ اپنی فوجاں نوں اوتھے بھیج سکن۔ اس مقصد دے لئی برٹش نوں مشہور 2290 میٹر بلند درہء کھوجک نوں بائی پاس کرنا سی جو صدیاں توں فوجاں، تاجراں تے فاتحیں دی گزر گاہ رہیا اے۔
3.9 کلومیٹر طویل ایہ سرنگ 1888 توں 1891 دے درمیان درہ کھوجک دے تھلے تعمیر کيتی گئی سی تے اس سرنگ دا ناں وی ايسے درے دے ناں اُتے کھوجک ٹنل رکھیا گیا۔
سرنگ دے بعد شیلا باغ اسٹیشن تعمیر کیتا گیا سی — شیلا باغ اسٹیشن وچ موجود ماضی وچ استعمال ہونے والی چابیاں اس جگہ دی تریخ دی شاہد نيں ریلوے پٹری کوئٹہ توں گزردے ہوئے کھوجک سرنگ پار کردی اے تے فیر سیدھا پاک افغان دے سرحدی شہر چمن تک جاندی اے۔ برٹش اس توں زیادہ اگے نئيں جا سکے۔
سرنگ دے سامنے اک چھوٹی تختی نصب اے جس اُتے اس دا ناں تے اس دی تعمیری مدت کندہ اے۔ ایہ جگہ شیلا باغ قصبے وچ سطح سمندر توں 1939.8 میٹر دی بلندی اُتے واقع اے۔ شیلا اک پشتو لفظ اے جس دا مطلب اے اک موسمی پہاڑی ندی تے باغ دا ظاہر اے کہ باغ ہی مطلب اے۔
شیلا باغ نوں لے کے کئی مقامی قصے کہانیاں مشہور نيں مگر انہاں وچ کِسے اک دی وی تصدیق نئيں کيتی جا سکدی، مگر مقامی لوک انہاں دے پختہ دعوے کردے نيں۔ انہاں وچوں پہلی تاں ایہ اے کہ اس علاقے دا ناں شیلا نامی اک رقاصہ اُتے رکھیا گیا اے جو کھوجک ٹنل دے تعمیری کم اُتے انتھک محنت کرنے والے مزدوراں دا دل بہلاندی سی۔
دوسرا اک خوفناک قصہ ایہ وی اے کہ اس سرنگ دے تعمیری منصوبے دے چیف انجینیئر نے اپنے اس شاہکار دے مکمل ہونے توں پہلے خود کشی کر لئی سی۔
کوئی نئيں جاندا کیوں۔ شیلا باغ دے مقام اُتے ریلوے اسٹیشن نوں بعد وچ تعمیر کیتا گیا سی ۔ اوہ لوک جنہاں نے گزشتہ سال پاکستان دی جانب توں آسکر دے لئی نامزد کيتی گئی فلم، مور دیکھ رکھی اے انہاں نے اس فلم دے کچھ مناظر وچ اس اسٹیشن نوں ضرور دیکھیا ہوئے گا۔
کھوجک ٹنل دی تصویر 1976ء توں 2005ء تک پنج روپے دے نوٹ اُتے چھپی ہُندی تھی،جس دے بعد ایہ نوٹ بند کر دتا گیا شیلا باغ اسٹیشن دے ٹکٹ گھر اُتے اج وی ماضی دے خوبصورت بورڈز لگے ہوئے نيں سرنگ دی اک پرانی تصویر وچ سرنگ دے داخلی حصے اُتے دو ٹاورز دیکھے جاسکدے نيں جو 1935 وچ آئے زلزلے وچ زمین بوس ہوئے گئے سن ۔ اسٹیٹ بینک آف پاکستان نے انجینیئرنگ دے اس کمال نوں تسلیم کیتا تے 1976 وچ اس دی تصویر پنج روپے دے نوٹ اُتے چھاپ دتی گئی جو 2005 تک ایہ نوٹ چلدا رہیا۔
نوٹ وچ سرنگ دے مشرقی علاقے نوں دکھایا گیا اے تے ایہ اک یاد دہانی اے کہ کس طرح کھوجک ٹنل نے اک دور وچ برصغیر دی اقتداری سیاست وچ اک اہم مرکز دے طور اُتے اپنا کردار ادا کیتا سی ۔