ہمایوں
ہمایوں | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
(فارسی وچ: نصیرالدین همایون) | |||||||
جم | 6 مارچ 1508 | ||||||
وفات | 27 جنوری 1556 (48 سال) | ||||||
مدفن | ہمایوں دا مقبرہ | ||||||
طرز وفات | حادثاتی موت | ||||||
زوجہ | بیگہ بیگم گنوار بیگم | ||||||
اولاد | اکبر ، الامان مرزا ، مرزا محمد حکیم ، بخشی بانو بیگم ، بخت النساء بیگم ، سکینہ بانو بیگم | ||||||
والد | بابر | ||||||
والدہ | ماہم بیگم | ||||||
بہن/بھائی | گلبدن بیگم ، فخر النسا ، گل چہرہ بیگم ، کامران مرزا ، التون بشیک ، عسکری مرزا ، ہندل مرزا ، گل رخ بیگم
| ||||||
خاندان | مغل خاندان | ||||||
مناصب | |||||||
مغل بادشاہ (2 ) | |||||||
دفتر وچ ۲۶ دسمبر ۱۵۳۰ – ۱۷ مئی ۱۵۴۰ |
|||||||
| |||||||
مغل بادشاہ (2 ) | |||||||
دفتر وچ ۲۲ فروری ۱۵۵۵ – ۲۷ جنوری ۱۵۵۶ |
|||||||
| |||||||
عملی زندگی | |||||||
پیشہ | شاہی حکمران | ||||||
مادری زبان | چغتائی | ||||||
پیشہ ورانہ زبان | چغتائی ، فارسی ، عربی | ||||||
ترمیم |
1530ء تا 1540ء تے فیر 1555ء تا 1556ء مغلیہ سلطنت دا حکمران۔ بانئ سلطنت ظہیر الدین بابر دا بیٹا سی ۔ اس دے تن تے بھائی کامران، عسکری تے ہندالی سن ۔ 17 مارچ، 1508ء وچ کابل وچ پیدا ہويا۔ اس دی والدہ دا ناں ماہم بیگم سی ۔ ہمایوں نے ترک، فارسی تے عربی دی تعلیم حاصل کيتی۔ اسنوں حساب، فلسفہ، علم نجوم تے علم فلکیات توں خصوصی دلچسپی سی۔ سپہ گری تے نظم و نسق دی اعلیٰ تربیت حاصل کيتی تے صرف 20 سال دی عمر وچ بدخشاں دا گورنر مقرر ہويا۔ اس نے پانی پت تے کنواہہ دی لڑائیاں وچ شمولیت اختیار کيتی۔ اس دی خدمات دے صلے وچ اسنوں حصار فیروزہ دا علاقہ دے دتا گیا۔ 1527ء دے بعد اسنوں دوبارہ بدخشاں بھیج دتا گیا۔ 1529ء جدوں اوہ آگرہ واپس لُٹیا تاں اسنوں سنبھل دی جاگیر دے انتظامات سونپے گئے۔
نصیر الدین ہمایوں (1508-1556) ھندستان دا مغل حکمران سی اوہ ظہیر الدین بابر دا پتر سی۔ بابر دے مرنے دے مگروں اوہ بادشاہ بنیا۔ شیر شاہ سوری نے بغاوت کر کے ہمایوں نوں ھندستان توں کڈ دتا ہمایوں سولہ وریوں مگروں ایران دے تھاپڑے نال دوبارہ ھندستان دا بادشاہ بنیا 1556 نوں اوہ مر گیا۔
تخت نشینی
[سودھو]بابر دی وفات دے بعد نصیر الدین ہمایوں 29 دسمبر 1530ء نوں تخت نشین ہويا۔ بابر دی آخری علالت دے دوران وزیر اعظم نظام الدین خلیفہ نے سازش دی کہ مہدی خواجہ، جو ہمایوں دا بہنوئی تے تجربہ کار سپہ سالار سی، نوں تخت اُتے بٹھادتا جائے لیکن ایہ سازش ناکام رہی تے بابر نے پہلے ہی امرا نوں وصیت کيتی کہ اوہ ہمایوں نوں تخت نشین کرن تے اس توں وفاداری نبھائاں۔ اس طرح بابر دی وفات اُتے ہمایوں تخت نشین ہويا۔
ہمایوں دیاں مشکلاں
[سودھو]ورثے وچ ملیا ہويا تخت ہمایوں دے لئی پھُلاں دی سیج ثابت نہ ہويا۔ بابر نوں اِنّی فرصت ہی نہ ملی کہ اوہ اپنی پوزیشن تے حکومت نوں مجتمع و مستحکم کردا تے ایہی غیر مستحکم حکومت ہمایوں دیاں مشکلاں دا باعث بنی۔
بوہت سارے مورخین دی رائے وچ ہمایوں نے خود متعدد فاش غلطیاں دا ارتکاب کیتا تے اپنے کردار دی خامیاں دے باعث اسنوں مشکلات توں دوچار ہونا پيا تے اپنی سلطنت توں وی ہتھ دھونا پيا۔
سلطنت دی تقسیم
[سودھو]بابر نے بستر مرگ اُتے ہمایوں نوں ایہ وصیت کيتی سی کہ اوہ اپنے بھائیاں توں فیاضانہ سلوک کرے تے ہمایوں نے تخت نشین ہُندے ہی کچھ زیادہ فیاضی دا مظاہرہ کیتا۔ اس نے اپنی سلطنت بھائیاں وچ تقسیم کردتی۔ اس نے کامران مرزا نوں کابل تے قندھار، ہندال نوں میوات تے عسکری نوں سنبھل دا علاقہ بطور جاگیر دے دیے۔ اپنے چچیرے بھائی سلیمان مرزا نوں بدخشاں دا علاقہ عطا کیتا۔ ہمایوں دے اس فیاضانہ سلوک دے باوجود اس دے بھائی مطمئن نہ ہوئے تے انہاں نے ہمایوں دا نال دینے دی بجائے اس دے لئی مشکلات پیدا کيتیاں ۔ کامران نے بعد وچ پنجاب اُتے قبضہ کر ليا۔ ہمایوں نے اس دے خلاف کوئی کارروائی نہ کيتی۔ بلکہ حصار فیروزہ دا علاقہ وی اس دے حوالے کے دتا۔ ایہ ہمایوں دی سیاسی غلطی سی کہ اس نے اپنے اہم علاقے فوجی قوت دے حامل سن ۔ حصار فیروزہ دا پایۂ تخت تے کابل و قندھار دے درمیان اک اہم فوجی چوکی سی تے اس علاقے دے ہتھ توں نکل جانے توں اس دی فوجی طاقت کمزور پڑ گئی۔ انہاں علاقےآں دی آمدنی ہتھ توں چلی جانے توں مالی نقصان وی ہويا۔
بغاوتاں تے سازشاں
[سودھو]بابر دی وفات دے فوراً بعد ملک وچ چاراں طرف بغاوتاں پھیل گئياں۔ بابر نے ہندوستانی حکومت تے سلطنت افغان حکمران ابراہیم لودھی نوں قتل کرکے حاصل کيتی سی ہن افغاناں نوں شدت توں احساس ہواکہ افغان حکومت ورگی وی سی انہاں دی اپنی سی مگر ہن اوہ مغلوب ہو چکے سن اس لئی اوہ اپنی حکومت کیتی بحالی دے لئی میدان وچ آ گئے انہاں نوں محمود لودھی، بہادر شاہ تے شیر خان سوری جداں سردار مل گئے افغان امرا نوں اس گل دا احساس سی کہ ہندوستان اُتے انہاں دا حق اے تے مغلاں نوں اوہ ملک توں کڈ باہر کرسکدے نيں۔ افغاناں نوں محمود لودھی اُتے پورا اطمینان سی ۔ تمام افغان سرداراں نے تخت دے حصول دے لئی ہرطرح دی ممکن کوششاں شروع کر دتیاں۔ اس دے علاوہ بہار وچ شیر خان نے اپنی فتوحات و مہمات دا سلسلہ شروع کر دتا۔ گجرات وچ بہادر شاہ ہمایوں نوں ہندوستان توں کڈ دینے دے لئی مصروفِ جِدوجُہد سی ۔ ہمایوں دے کردار دی سب توں وڈی غلطی ایہ سی کہ اوہ اپنے دشمناں دا مکمل خاتمہ نئيں کرتاتھا بلکہ اک معمولی فتح دے بعد جشن مناندا اپنے امرا وچ تمغے تے انعامات تقسیم کردا۔ جدوں کہ اس دے دشمن اس دے خلاف جنگی تیاریاں وچ مصروف ہُندے سن جدوں کہ اوہ کتاباں خاناں وچ مطالعہ وچ مصروف رہتاتھا دشمن نوں معاف کرنا اس دی فطرت سی اس نے بار بار شیرخان سوری دے حلف ،قسماں تے وعدےآں اُتے اعتبار کیتا تے اسنوں بار بار معاف کیتا تے اسنوں اک معمولی باغی توں زیادہ اہمیت نہ دتی ایتھے تک کہ اس نے 1540ء وچ ہمایوں نوں شکست دے کے ہندوستان توں بھاگنے اُتے مجبور کر دتا۔ ہن اوہ شیر خان توں شیر شاہ بن گیا افغاناں نے اسنوں اپنا متفقہ بادشاہ تسلیم کر ليا۔
شیر شاہ سوری نے ہمایاں نوں ہندوستان توں بھاگنے اُتے مجبور کر دتا ہمایوں نے لاہور دی راہ لی مگر افغان فوج نے اسنوں ایتھے توں بھاگنے اُتے مجبور کر دتا اوہ ملتان جا پہنچیا مگر اوتھے توں وی نکلنا پڑاوہ سندھ وچ عمر کوٹ پہنچیا جتھے دے راجا نے اسنوں خوش آمدید کہیا ایتھے اکبر دی ولادت ہوئی۔ مگر افغاناں نے اسنوں چین توں نہ بیٹھنے دتا اوہ ایران دی طرف نکل گیا مگر اس دا بیٹا اکبر اپنے چچا کامران مرزا دے ہتھ لگ گیا ایران دے بادشاہ طہماسپ نے اسنوں خوش آمدید کہیا تے ہر ممکن مدد دا وعدہ کیتا ۔
ذاتی کردار
[سودھو]ہمایوں دے تخت نشین ہُندے ہی بہت مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ انہاں مشکلات توں نبرد آزما ہونے دے لئی سیاسی بصیرت تے قابلیت دی ضرورت سی لیکن ہمایوں عزم و استقلال توں عاری سی ۔ اوہ وقت دی قدر و قیمت نہ جاندا سی ۔ اس نے سب توں پہلے مشرق وچ محمود لودھی اُتے حملے کیتے تے انہاں نوں پسپا کیتا لیکن انہاں حریفاں دا قلع قمع کیتے بغیر والئ گجرات توں نبرد آزما ہونے دی ٹھانی۔ جے اوہ دور اندیش ہُندا تاں شیر خان نوں طاقتور بن جانے دی مہلت نہ دیندا تے گجرات دی تسخیر وچ وقت ضائع نہ کردا۔ اسی طرح جدوں اس نے گجرات اُتے حملہ کیہ تاں والئ گجرات چتوڑ دی مہم وچ مصروف سی ۔ چتوڑ دی رانی نے ہمایوں توں امداد طلب کيتی اوراسنوں اپنا منہ بولا بھائی کہندے ہوئے فوجی مددمنگی مگر اس نے اک مسلمان دے خلاف کافر دا نال دینے توں انکار کر دتا اگرچہ مذہبی نکتہ نظر توں ایہ فیصلہ درست سی مگر سیاسی نقطہ نظر توں اس دی بہت وڈی غلطی سی۔ اس طرح اس نے راجپوتاں دی دوستی دا موقع ضائع کر دتا۔ اوہ راجپوتاں توں مل کے افغاناں نوں شکست دے سکتاتھا مگر اس نے ایہ موقع گنواکرسیاسی غلطی کيتی۔ اس توں ظاہر ہُندا اے کہ ہمایوں دیاں مشکلاں دے حل وچ ناکامی اس دے اپنے کردار دی خامیاں دی بدولت سی۔ جے اوہ مستقل مزاجی، دور اندیشی تے سیاسی بصیرت توں کم لیندا تاں باآسانی مشکلات اُتے قابو پاسکدا سی ۔ اس وچ قوت فیصلہ دی کمی سی اوہ سیاسی فوائد حاصل کرنے توں عاری سی دراصل اس دا کردار ہی اس دا دشمن سی ۔
ہمایوں دی وفات 1556ء
[سودھو]ہندوستان دی حکومت دوبارہ حاصل کرنے دے بعد ہمایوں طویل عرصہ زندہ نہ رہاوہ اک شام نوں اپنے کتب خانہ دی سیڑھیاں اتر رہاتھا کہ اذان مغرب دی آواز سنی اوہ سیڑھیاں اُتے ہی رک گیا مگر بدقسمتی توں اس دی لاٹھی پھسل گئی تے اوہ سیڑھیاں توں ڈگ کے شدید زخمی ہو گیا تے انہاں نوں زخماں توں اس دا انتقال ہو گیا۔ مشہور یورپی مؤرخ لین پول دے مطابق “اس نے تما م عمر ٹھوکرن کھائاں تے بالآخر ٹھوکر کھاکر مرا“
ہمایوں جم: 17 مارچ 1508ء موت: 27 جنوری 1556ء
| ||
شاہی القاب | ||
---|---|---|
پیشرو ظہیر الدین بابر |
مغلیہ سلطنت 26 اپریل 1530ء— 17 مئی 1540ء |
جانشین شیر شاہ سوری (بطور سلطان دہلی) |
پیشرو محمد عادل شاہ (بطور سلطان دہلی) |
مغل شہنشاہ 22 فروری 1555ء— 27 جنوری 1556ء |
جانشین جلال الدین اکبر |
|
- مضامین جنہاں وچ فارسی بولی دا متن شامل اے
- 1508 دے جم
- 6 مارچ دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1556 دیاں موتاں
- 27 جنوری دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P103
- ویکیپیڈیا مضامین مع VIAF شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع LCCN شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع ISNI شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع BNF شناخت کنندگان
- اکبر
- بھارت وچ حادّاتی اموات
- بھارتی مسلم شخصیتاں
- تیموری بادشاہ
- چنگیز خان دی اولاد
- سلطنت مغلیہ
- سولہويں صدی دے ہندوستانی بادشاہ
- کابل دیاں شخصیتاں
- مغل شہنشاہ
- مغلیہ دور حکومت
- ہندوستانی بادشاہ
- مغل سلطنت