گیلی پولی دی لڑائی
گیلی پولی دی لڑائی استنبول کول، سلطنت عثمانیہ وچ گیلی پولی جزیریورگا تے پہلی وڈی لڑائی وچ لڑی جانوالی اک لڑائی سی۔ ایہ 25 اپریل 1915 توں لے کے 9 جنوری 1916 تک لڑئی گئی۔ ایہ برطانیہ تے فرانس تے ہور دیساں دا سلطنت عثمانیہ دے راجگڑھ تے چڑھائی سی تاں جے ایدھے تے مل مار کے ترکاں نوں لڑائی توں باہر کیتا جاۓ تے روس دی ہتھ ونڈائی کیتی جاۓ۔ ایس لڑائی وچ 2،15000 برطانوی فوجی مارے گۓ۔
ایس لڑائی وچ ترکاں نوں جت ہوندی اے دوناں پاسیاں دے چوکھے فوجی مارے گۓ۔
ترکی دا جزیرہ نما گیلی پولی (Gallipoli) پہلی جنگ عظیم وچ اک تاریخی جنگ دا میدان سی۔ گیلی پولی یورپی ترکی وچ استنبول توں جنوب وچ واقع اے۔ اپریل 1915ء توں جنوری 1916ء دے درمیان ایتھے عثمانی ترکاں تے اتحادیاں یعنی سلطنت برطانیہ تے فرانس دے وچکار پہلی جنگ عظیم دی اک اہم معرکہ آرائی ہوئی۔ اس جنگ وچ ترکاں نے فتح حاصل کيتی۔
اسباب
[سودھو]اس جنگ دا مقصد سلطنت عثمانیہ نوں شکست دے کے جنگ توں علاحدہ کرنا، روس دی امداد دے لئی راستہ بنانا تے یونان تے بلغاریہ نوں اتحادیاں دی طرف شامل کرنا سی۔
چرچل نے اس منصوبے نوں پیش کیتا:
مصطفیٰ کمال ترک افواج دے کمانڈر سی تے سر ہملٹن اتحادی فوجاں دا۔ اس جنگ وچ 700000 ترک تے 550000 اتحادی فوجی مارے گئے۔
19 فروری 1915ء نوں درہ دانیال اُتے گولہ باری کيتی گئی۔ 25 اپریل نوں عام حملہ کيتا گیا۔ اتحادیاں دا حملہ ترکاں نے بے مثل مزاحمت تے شجاعت نال روک دتا۔ اتحادیاں نوں بہت سارار نقصان اٹھا کے 9 جنوری 1916ء نوں گیلی پولی توں نکلنا پيا۔
نتائج
[سودھو]اس فتح نے ترکاں دے حوصلے بلند کر دتے۔ چرچل نوں اپنے عہدے توں ہٹا دتا گیا برطانوی وزیر اعظم ایسکویتھ نوں وی اپنا عہدہ چھڈنا پيا۔ بعد وچ برطانیہ نے اس ہاری ہوئی جنگ نوں ہاشمی خاندان دے سردار سید حسین بن علی شریف مکہ دی مدد توں اپنی فتح وچ بدلیا۔
ہور جانکاری
[سودھو]پہلی جنگ عظیم دی خطرناک ترین جنگ"گیلی پولی"جس وچ ترکاں نے بہادری دی نويں تریخ رقم دی سی۔
پہلی جنگ عظیم وچ اک(Gallipoli)ترکی دا جزیرہ نما گیلی پولی تاریخی جنگ دا میدان سی۔سلطنت عثمانیہ جس دی طاقت توں یورپ وی ڈردا سی ہن آخری سانساں لے رہی سی،لیکن اس ذوال پذیر "سلطنت عثمانیہ"نے پہلی جنگ عظیم وچ گیلی پولی دی جنگ وچ یورپ دی متحدہ افواج نوں جو ذلت آمیز شکست دتی سی ،اس دی مثال کدرے نئيں ملدی۔اصل وچ اتحادیاں دی کوشش ایہ سی کہ اوہ درہ دانیال تے آبنائے باسفورس اُتے حملہ کر کے قسطنطنیہ پہنچیاں تے سلطنت عثمانیہ دے راجگڑھ اُتے قبضہ کر کے سلطنت عثمانیہ دا ہمیشہ دے لئی خا تمہ کر دتیاں۔
گیلی پولی دا میدانِ جنگ 1915ء
[سودھو]19 فروری 1915ء نوں برطانیہ تے فرانس دے بہری جہازاں نے جدوں درہ دانیال دے قلعےآں اُتے حملہ کيتا ،تو انہاں نوں عثمانی توپاں دا سامنا کرنا پيا تے مسلسل حملےآں دے باوجود اوہ کسی اک جگہ اُتے قبضہ نہ کر سکے ،اور اتحادیاں دے بیشتر جہاز غرق ہو گئے۔ترکاں دی بہادری تے تابڑ توڑ حملےآں توں برطانیہ تے فرانس دے 50 ہزار سپاہی مارے گئے۔اس شکست دے بعد اتحادیاں نے گیلی پولی اُتے قبضے دا منصوبہ بنایا۔ایہ منصوبہ در اصل ایويں سی کہ جزیرہ نمائے گیلی پولی دے مغربی تے جنوبی ساحلاں اُتے فوجاں اتار کر درہ دانیال دے قلعےآں دے پشت اُتے حملہ کيتا جائے۔اس حملے دے لئی برطانیہ تے فرانس نے وڈی تیاریاں کيتياں ،انہاں نے ہندستان ،برطانیہ،فرانس تے آسٹریلیا توں بہتراں سپاہی طلب کيتے،اسی دوران مئی 1915ء وچ اٹلی وی اتحادیاں دے نال میدان جنگ وچ کود پيا۔
25اپریل نوں فرانس ،برطانیہ تے ہندستان دی بہترین فوجاں بے شمار سپاہیاں دی لاشاں نوں پِچھے چھوڑدی ہوئیاں گیلی پولی دے یورپین ساحل اُتے اتراں۔آپ حیران ہون گے کہ صرف گیلی پولی دے ساحل تک پہنچنے دے لئی سلطنت عثمانیہ دے سپاہیاں نے 40 ہزار دشمناں نوں قتل کر دتا سی۔40 ہزار سپاہیاں دے قتل ہوݨ دے بعدیورپی فوجاں نے اس ساحل نوں چھڈ دتا تے ہن سارا زور گیلی پولی دے مغربی ساحل پہ سی۔ایتھے اتحادی فوجاں نے 4 ذبر دست حملے کيتے۔اتحادی فوجاں"اری برنو" دے مقام اُتے اتراں جو کہ"چناق بیر" دی پہاڑی دے دامن وچ واقع اے ،چناق بیر دی پہاڑی اس محاز دی کنجی سی۔مصطفیٰ کمال پاشا اودوں "وادی میڈوس" وچ اپنے دستے دے نال خیمہ زن سن ۔جدوں انہاں نوں خبر ملی کہ اتحادی بیر چناق دی پہاڑی اُتے قبضے دے لئی آ رہے نيں ،تو انہاں نے فوراً اپنے دستے نوں نال لیا،اور پہاڑی دی جانب چل پيا اوتھے آسٹریلین فوج دا دستہ موجود سی،مصطفیٰ کمال نے اس دستے اُتے گولہ باری شروع کر دتی،2دناں تک شدید گولہ باری ہُندی رہی۔جس توں کہ اتحادیاں دی پیش قدمی رُک گئی۔مصطفیٰ کمال دی کوشش سی کہ اوہ دشمناں نوں واپس ساحل اُتے دکھیل داں ،لیکن اوہ اس وچ کامیاب نہ ہو سکے۔چناق بیر دی پہاڑی اصل وچ درہ دانیال دی کنجی سی۔درہ دانیال اُتے قبضہ کر نا گویا قسطنطنیہ اُتے قبضہ کرنا سی،اس محاز اُتے کوئی وی پِچھے ہٹنے دے لئی تیار نہ سی،چناچہ عثمانیاں تے اتحادیاں نے خندقاں کھود کر جنگ لڑنا شروع کر دتی،کئی اک ہفتے ایويں جنگ جاری رہی،گرمی دا موسم شدید سی تے پانی دی وی وڈی کمی سی،مردہ سپاہیاں دی گلی سڑی لاشاں توں سپاہیاں وچ ہیضہ پھیل رہیا سی۔
ایتھے اتحادیاں نے اک ہور پلان بنایا،وہ پلان ایہ سی کہ "کوجا چمن" دی چوٹی اُتے قبضہ کر ليا جائے،جو چناق بیر دے شمال وچ واقع سی۔ایہ مصطفیٰ کمال دی خندقاں توں دور سی۔اس چوٹی اُتے قبضہ ہو جانے دا مطلب ایہ سی،کہ ترکاں دے حملےآں توں بچ کر درہ دانیال اُتے قبضہ کر ليا جائے۔اس حملے دے لئی مصر توں تازہ دم فوج تے بے شمار اسلحہ لیایا گیا۔اک ہفتے توں رات نوں ایتھے اتحادی فوجاں آکے خندق وچ چھپدی جاندی سی۔
"مصطفیٰ کمال پاشاخندق وچ ترک دستےآں دی کمان کردے ہوئے"
آخر 2 آگست دی رات نوں حملہ شروع ہويا،ایہ حملہ پچھلے تمام حملےآں توں شدید تر سی۔اس حملے وچ "کچز آرمی" وی شامل سی ،جو کہ اتحادیاں دی سب توں ذیادہ مضبوط فوج سمجھی جاندی سی۔اس دے علاوہ اتحادیاں نے جنگی جہاز"الیزبتھ" تے باقی سینکڑاں وڈے وڈے جہازاں توں دوسری طرف توں حملہ کيتا۔ لیکن جدوں اتحادی فتح دے بلکل نیڑے ہوئے تو،عین اودوں جرمن جہازاں نے الز بتھ تے باقی جہازاں دی وڈی تعداد اُتے حملہ کر کے انہاں نوں تباہ کر دتا۔البتہ اتحادیاں دی کچز آرمی آری برون دی چوٹی،کی جانب کسی حد تک ودھنے وچ کامیاب ہو ہی گئی۔ایتھے اتحادی فوجیاں نے وی فضائی حملے کيتے جس توں عثمانی فوج دا شیرازہ منتشر ہو گیا،لیکن اری برنو اُتے قبضہ کر نا بہت ضروری سی،ورنہ جے عثمانی ہمت نہ کرتےتو اتحادیاں دا "الفنزا" اُتے قبضہ ہو جاندا،اور فیر گیلی پولی اُتے قبضہ کرنا انہاں دے لئی بہت آسان ہُندا۔لیکن اس نازک گھڑی وچ عثمانی ترکاں نے اپنے وطن دی راکھی وچ ورگی بہادری دیکھائی،اس دی مثال پوری عثمانی تریخ وچ کم ہی ملدی اے ،اتحادی فوجاں اپنی ساری طاقت"برنوکی" چوٹی اُتے قبضہ دے لئی لگیا رہے سن ۔ترک فوج دی سپہ سالاری پہلے جرمن جرنل"لیمان سانڈرس"کے ہتھ وچ سی،لیکن ہن اس محاز دی کمان "مصطفیٰ کمال پاشا"کودے دتی گئی۔ایہ جنگ کئی دناں تک جاری رہی ،اورآخر کار ہزاراں لاشاں کوچھوڑدے ہوئے اتحادی فوج میدانِ جنگ توں بھج کھڑی ہوئی۔
"گیلی پولی دے محاز اُتے شکست کھانے دے بعد اتحادی فوجاں میدانِ جنگ توں بھجدے ہوئے"
دسمبر دے آخری ہفتے دی تاریک راتاں وچ جدوں کہ موسم انتہائی خراب سی،برطانیہ،فرانس تے اٹلی دی فوجاں نے خاموشی دے نال بھجنا شروع کر دتا،اور جنوری 1916ء دے پہلے ہفتے تک گیلی پولی توں تمام فوجاں پسپا ہو گئياں۔اس معردے ميں برطانیہ ،فرانس دے اک لکھ بارہ ہزار سپاہی مارے گئے سن ۔جدوں کہ سلطنت عثمانیہ دا وی جانی نقصان ہويا سی،لیکن اہلِ یورپ نے دیکھ لیا کہ یورپ کا"مرد بیمار"سلطنت عثمانیہ اپنے ذوال دی حالت وچ وی حیرت انگیز طاقت دا مالک اے۔
 |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: گیلی پولی دی لڑائی |