الی
| فنگس | |
| |
| وکھریاں ونڈاں دی فنجائی،اتوں کھبے پاسے توں: امانیٹا مسکاریا ٹنڈرم، سکارلٹ ایلف کیپ کیڈینٹ ڈنگل، الی لگی ڈبل روٹی، سپائیزیلومائیسیٹ، ایسپرجیلس | |
اُلّی جانداراں دا اک دیس اے۔ ایہنوں انگریزی وچ فنگس کہندے نیں جیہدی انیک فنجائی اے۔ فنجائی جانداراں دے پنج دیساں وچوں اک دیس اے۔
الی ایہو جیہا جاندار اے جیہدے وچ نیوکلیئس ہوندا اے، جیہڑا سپور بناندا اے، جیہڑا بھوجن نوں جذب کر کے حاصل کردا اے، جیہدے وچ کلوروفل نئیں ہوندا تے جیہڑا جنسی، نا جنسی ول نال اپنی نسل ودھاندا اے، ایہدے ولگن دے باہر ولگن کند ہوندی اے جیہڑی سیلولوز دی بجائے کائیٹن دی بنی ہوندی اے۔
ایہ بوٹیاں تے جنوراں توں وکھ ونڈ اے۔ کھمبیاں، ییسٹ، مولڈ ایہدے وچ آندے نیں۔ الی نوں پڑھن آلے سینسدان نوں مائیکولوجسٹ کہندے نیں تے فنگس دا علم مائیکالوجی اکھواندا اے۔
فنجائی پوری دنیا اچ پائے جاندے نیں۔ نکا ناپ، مٹی تے مردہ مادے اچ خفیہ جیون، بوٹیاں تے ہور جنوراں نال رل مل کے رہن آلے تعلق باجوں اے غیر واضح ہوندے نیں۔ اپنے پھلدار حصے باجوں فنجائی چوکھے واضح ہو جاندے نے۔ فنجائی نامیاتی مادے دی سڑن تے غذائی اجزاؑ دے چکراں لئی اہم کردار ادا کردے نے۔ کھمبیاں بطور خوراک ورتیاں جاندیاں نیں۔ وائن، بیئر تے سویا ساس جئی شیواں نوں تخمیر دے عمل نال بنان لئی فنجائی ورتے جاندے نے۔ 1940 توں فنجائی نوں اینٹی بائیوٹک تے اینزائم بنان لئی ورتیا جا رہیا اے۔ فنجائی نوں کیڑے مار تے جڑی پوٹی مار دوائی دے طور تے وی ورتیا جاندا اے۔
فنگس لاطینی بولی دا اک شبد اے جیہدا مطلب اے کھمبی۔ فنگس دا علم مائیکالوجی کہلاندا اے۔ مائیکالوجی دا شبد یونانی شبداں مائیکس تے لوگوس توں نکلیا اے۔ مائیکس دا مطلب اے کھمبی تے لوگوس دا مطلب اے علم۔ فنگس دا باقاعدہ علم 1836 وچ اک انگریز جوزف برکلے نے آرنبھ کیتا۔
فنگس اصلوں سکی تھاں تے ای رہندا اے ، کجھ ونڈاں مٹھے تے سمندری پانی وچ وی ہوندیاں نیں۔ فنگس دیاں چوکھیاں ونڈاں بوٹیاں تے جانوراں وچ بیماریاں کھلاردیاں نیں۔ فنگس دوجے جانداراں نال رل مل کے رہن آلا جوڑ وی بناندا اے، جیہدی ادھارن مائیکورائیزا تے لائیکن نے۔ مائیکورائیزا فنگس تے پودیاں دی جڑاں دے وچ جوڑ دا ناں اے، تے لائیکن فنگس تے الجی وچ جوڑ دا ناں اے۔
اچیچیاں گلاں
[سودھو]
مالیکیولی ولاں دا علم ہون توں پہلاں، ٹیگزانومسٹ فنجائی نوں بوٹیاں دے کنگڈم دا حصہ سمجھدے سن۔ بوٹیاں تے فنجائی دی رلدیاں ملدیاں خاصیتاں وچ شامل نیں: دوویں حرکت نئیں کر سکدے، دووان دا وکھالہ اکو جیہا لگدا اے، بوٹیاں ورگوں ،اکثر فنجائی وی، مٹی اچ اگدے نیں۔ ہن فنجائی نوں بوٹیاں تے جنوراں تو وکھ کنگڈم وچ رکھیا گیا اے، جیہدے بارے اچ تسلیم کیتا جاندا اے کہ ایہہ اک بلین ورھیاں پہلاں نمودار ہون آلا کنگڈم اے۔
کجھ ساختی، بائیو کیمیائی تے جینیاتی خاصیتاں دوجے جانداراں ورگیاں نیں، تے کجھ صرف فنجائی اچ پائی جاندیاں نیں، تے انہاں نوں دوجے کنگڈماں توں وکھرا کردیاں نیں۔
دوجے جانداراں ورگیاں خاصیتاں:
- فنجائی یوکیریاٹک جاندار نیں۔ دوجے یوکیریاٹاں دی طرح، فنجائی دے ولگناں وچ جھلی بند نیوکلئیس پایا جاندا اے۔ کروموسوماں وچ موجود ڈیآگزی رائبوز نیوکلیک ایسڈ وچ نا کوڈنگ حصہ "انٹران" تے کوڈنگ حصہ "ایگزان" پایا جاندا اے۔
- فنجائی دے خلیاں دے وچ میمبرین چ بند آرگنیلز پائے جاندے نے، جناں وچ 80 ایس رائبوسوم، مائیٹوکانڈریا وغیرہ شامل نیں۔
- جنوراں دی طرح فنجائی وچ کلوروپلاسٹ نئیں ہوندا، ایہہ اپنی خوراک آپ تیار نئیں کر سکدے۔ ایہہ پہلاں توں تیار کیتے ہوئے نامیاتی مادے نوں توانائی دا ذریعہ بناندے نیں۔
- بوٹیاں دی طرح فنجائی وچ سیل وال تے ویکیول ہوندے نیں۔ فنجائی جنسی ناجنسی طریقیاں نال اپنی نسل ودھا سکدے نے۔فنجائی سپور بنا کے ناجنسی تولید کردے نیں۔ موس تے الجی دی طرح، فنجائی وچ وی ہیپلائیڈ نیوکلئیس پایا جاندا اے۔
- دھاگے دار الجی دی طرح فنجائی دا وکھالہ وی دھاگیاں نال بنیا ہوندا اے۔
فنجائی دی اچیچیاں گلاں:
- فنجائی دا پنڈا خاص قسم دے دھاگے ورگے فلامنٹاں نال بنیا ہوندا اے، جنہاں نوں ہائیفے (واحد:ہائیفا) کہندے نیں۔
.jpg)
- فنجائی دے خلیاں دے باہر سیل وال پائی جاندی اے، جیہدے وچ سیلولوز دی بجائے کائیٹن پایا جاندا اے۔
- کجھ فنجائی جیوین ییسٹ، بڈنگ کر کے اپنی نسل ودھاندا اے۔
ونڈاں
[سودھو]فنگس دی 100،000 نسلاں حالے تک دریافت کیتیاں جا چکیاں نیں، پر زمین تے کل 5۔1 ملین نسلاں دا اندازہ لگایا گیا اے۔ فنجائی نوں سپور تے سپور بنان آلے حصے دی شکل تے ناپ دی بنیاد تے مختلف درجیاں دے وچ ونڈیا جاندا اے۔
جیون چکر تے وکھالے دا مڈھ تے فنجائی دی وکھریاں نسلاں نیں۔ ایہدیاں مشھور ونڈاں وچ رائیزوپس، ییسٹ، ایسپرجیلس، پینیسیلیم، فیوزیریم، کلیویسیپس، نیوروسپورا کراسا، پکسینیا، اسٹیلیگو، کھمبیاں (اگیریکس، امانیٹا)، مولڈ وغیرہ شامل نیں۔
فنگس دے جسم نو تھیلس آکھیا جاندا اے۔ اے مختلف شکلاں وچ پایا جاندا اے، جیہدے وچ نکے یک خلوی خمیر (ییسٹ) توں لے کر وڈے چوکھ خلوی مولڈ، پف بال تے کھمبیاں شامل نیں۔
فنگس دا خلیہ اک دیوار وچ بند ہوندا اے، جو کائیٹن دی بنی ہوندی اے۔ کائیٹن بڑا ای مضبوط تے لچکدار پولیسیکرائڈ اے جو این- ایسیٹائل گلوکوسامین دا بنیا ہوندا اے۔
خمیر اک یک خلوی فنگس اے۔ ایہدے خلئے وچ اکو نیوکئیس ہوندا اے۔ ایہدی غیرجنسی تولید بڈنگ دی مدد توں ہوندی اے تے جنسی تولید سپور بنان دے عمل نال ہوندی اے۔ ایہدا سائز بیکٹیریا توں وڈا ہوندا اے۔ اے بیضوی شکل دا ہوندا اے۔ اہیدے خلئے وچ یوکیریاٹک خلویے ہوندے نے، فلےجیل نئی ہوندا۔
مولڈ لمے دھاگے نما فلامنٹاں دا بنیا ہوندا اے جیہنوں ہائیفے کہندے نیں۔ بہت سارے ہائیفے اکٹھ کر کے مائیسیلیم بناندے نیں۔ ہایئفے دے اندر نکیاں دیواراں ہوندیاں نے جنہاں نوں سیپٹا آکھیا جاندا اے۔ بغیر سیپٹا دے ہایئفا نو سینوسیٹک، تے سیپٹا رکھ آلے ہائیفا نو سیپٹیٹ آکھیا جاندا اے۔
ہائیفے باہر آلی سیل وال تے اندرونی لیومن رکھدے نیں۔ لیومن وچ سائیٹوسول تے آرگنیل پائے جاندے نیں۔ سیل وال دے اندر تے سائیٹوسول دے باہر سیل میمبرین پائی جاندی اے۔
بہت سارے فنجائی جیہڑے انساناں تے جانوراں وچ بیماری پھیلاندے نیں، دو شکلاں وش پائے جاندے نیں، ایسے فنجائی نوں دہری شکلا فنجائی کہندے نیں۔ دہری شکلا فنجائی جانور دے جثے وچ اپنی شکل ییسٹ ورگی تے جانور دے جثے توں باہر مولڈ ورگی کر سکدے نیں۔ تے پودیاں وچ مولڈ ورگی تے پودیاں توں باہر ییسٹ ورگی شکل کرسکدے نیں۔
فنجائی دی کجھ نسلاں وچ زندہ میزبان دے جثے توں خوراک جذب کرن لئی خاص قسم دے حصے پائے جاندے نیں جیویں ہسٹوریا، ایہہ بوٹیاں توں خوراک جذب کردے نیں۔ مائکورائیزا فنجائی وچ آربسکل پائے جاندے نیں، جیہڑے میزبان ولگناں توں خوراک جزب کرن دا کم کردے نیں۔
خوراک
[سودھو]زیادہ تر فنجائی سیپروفایئٹ ہوندے نیں، مطلب مردہ آرگینک مادے تے پلدے نیں۔ خوراک نوں ہضم کرن لئی فنجائی اپنے جثّے توں باہر ایگزواینزائم خارج کردے نیں۔ایگزواینزائم آرگینک مادے نوں توڑ ک کاربن، اینرجی تے الیکٹران خارج کردا اے، جہنوں فنجائی خوراک دے طور تے استعمال کردے نیں۔
نسل ودھائی
[سودھو]فنجائی وچ جنسی تے نا جنسی تولید ہوندی اے۔
غیر جنسی تولید مختلف طریقیاں نال ہوندی اے۔
1-ٹرانسورس فشن: اک خلیہ درمیان چوں تقسیم ہو کے دو خلیے بناندا اے۔
2-ہائیفل فریگمینٹیشن: اک ہائیفے دے بہت سارے ٹوٹے ہو جاندے نیں، تے ہر ٹوٹے توں نواں فنگس بندا اے۔
3-کلےمائیڈوسپور: ایہہ سپور نکھڑن توں پہلاں موٹی دیوار اچ بند ہوندے نیں۔
4-سپورینجیوسپور: ایہہ سپور ہائیفا دے سرے تے موجود تھیلی ورگے سپورنجیم وچ بندے نیں۔
5-کونیڈیوسپور: ایہہ سپور ہائیفا دے سرے تے زنجیر دی صورت موجود ہوندے نیں۔
6-بلاسٹوسپور: ایہہ سپور بڈنگ دے ول نال بندے نیں۔
جنسی تولید وچ مختلف مائیسیلیا دے نیوکلیائی آپس وچ رل کے سپور بناندے نیں۔ مثال دے طور تے زائیگو سپور، ایسکو سپور نالے بیسیڈیو سپور
جماعت بندی
[سودھو]فنگس نو سپور دی ساخت تے جنسی تولید دی بنیاد تے چار وڈے درجیاں وچ تقسیم کیتا جاندا اے۔
1-ڈویژن زائیگومائیکوٹا
اس ڈویژن دی فنجائی نوں زائیگومائیسیٹیز آکھیا جاندا اے۔ زیادہ تر فنجائی مٹی وچ گلے سڑے بوٹیاں تے جانوراں تے گزارہ کردے نیں۔ کاہک فنجائی انساناں، جانوراں،کیڑیاں تے بوٹیاں وچ طفیلیے ورگوں رہندے نیں۔ اس فنجائی دے ہائیفے سینوسیٹک ہوندے نے جنہاں وچ ہیپلائیڈ نیوکیئس ہوندا اے۔
ناجنسی تولید وچ اے سپور بناندے نیں تے جنسی تولید وچ زائیگوسپور بناندے نیں۔
ڈبل روٹی نو لگن آلی فنگس رائیزوپس سٹولونیفر دا تعلق اسی ڈویژن توں اے۔
2-ڈویژن ایسکومائیکوٹا
اس ڈویژن دی فنجائی نو ایسکومائیسیٹیز آکھیا جاندا اے، عام ناں سیک فنجائی اے۔ ایہہ فنجائی بوٹیاں وچ طفیلیے ورگوں رہندے نیں۔
ناجنسی تولید وچ کونیڈیوسپور بناندے نیں تے جنسی تولید وچ ایسکوسپور بناندے نیں۔
گلابی بریڈ مولڈ نیوروسپورا کراسا دا تعلق اسی ڈویژن توں اے، جینیٹکس تے بائیو کیمسٹری دی تحقیق وچ استعمال ہون آلی اہم فنگس اے۔
3-ڈویژن بیسیڈیومائیکوٹا
اس ڈویژن دی فنجائی نوں بیسیڈیومائیسیٹیز آکھیا جاندا اے، عام ناں کلب فنجائی اے۔ کجھ کجھ بیسیڈیومائیسیٹیز سیپروفائیٹ ہوندے نیں، مطلب گلے سڑے مادے توں خوراک حاصل کردے نیں۔ کاہک کاہک خوراک دے طور تے استعمال ہوندے نیں۔
جنسی تولید بیسیڈیوسپور دی مدد توں ہوندی اے۔
رسٹ۔ سمٹ، تے کھمبیاں دا تعلق اس ڈویژن توں اے۔
4-ڈویژن ڈیوٹیرومائیکوٹا
اس ڈویژن دی فنجائی نوں ڈیوٹیرومائیسیٹیز آکھیا جاندا اے، عام ناں امپرفیکٹ فنجائی اے۔
ایہہ سیپروفٹک تے پیراسٹک ہوندی اے۔
ایہہ فنجائی جنسی تولید نئی کر سکدے، ناں جنسی تولید وچ کونیڈیا بناندے نیں۔
پینیسیلیم تے ایسپرجیلس دا تعلق ایس ڈویژن توں اے۔
| فنجائی دیاں ونڈاں | ||||
|---|---|---|---|---|
|
|
|
| |
| رائزوپس | ٹماٹر تے لگی مولڈ | کعا تے لگی رسٹ | اسٹیلیگو: چھلی تے لگی سمٹ | |
|
|
|
| |
| کھمبی: سائیلوکائیب | پینیسیلیم | ایسپرجیلس نائیگر | اایسپرجیلس فیومیگیٹس | |
اہمیت
[سودھو]
فنگس انسان دے لئی نقصان دہ وی ہیگی اے تے فائدہ مند وی۔ فنگس دی سب توں وڈی اہمیت اس دی گلان سڑان دی صلاحیت اے۔ فنگس اپنے آسے پاسے ماحول وچ موجود وڈے نامیاتی مرکبات نوں نکے نامیاتی تے غیرنامیاتی مرکبات وچ بدل دیندی اے۔ ایہداں مردہ جانداراں دے جسماں وچوں کاربن، نائیٹروجن، فاسفورس تے باقی مرکبات نوں آزاد کر کے زندا جانداراں لئی دستیاب کردی اے۔
فنگس بہت ساری بیماریاں وی کھلاردی اے۔ فنگس دی 5000 قسماں بوٹےآں وچ بیماریاں کھلاردیاں نیں۔ فنگس، انسان تے جانوراں وچ وی بیماری کھلاردی اے۔
انڈسٹری وچ فنگس تخمیر (فرمینٹیشن) دا کم کردی اے، جیہدی بدولت ڈبل روٹی، شراب بندی اے۔ ایس توں علاوہ فنگس نوں پنیر، سویاساس، نامیاتی تیزاب (سٹرک ایسڈ،گیلک ایسڈ)،دوائیاں ( کارٹیسون) تے اینٹی بائیوٹک (پینسیلین) بنان لئی وی استعمال کیتا جاندا اے۔
بائولوجی دی تحقیق وچ فنگس اہم اوزار دے طور تے کردار ادا کردے نیں۔ مائکروبیالوجی ،سائیٹولوجی، جینیٹکس، بائیوکیمسٹری تے بائیوفزکس دی تحقیق وچ فنگس نوں استعمال کیتا جاندا اے۔ تحقیق وچ استعمال ہون آلے فنگس دی بہترین مثال سیکیرومائیسس سرویسئے اے۔
مورتاں
[سودھو]
بارلے جوڑ
[سودھو] |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: فنگس |