بدھ مت دے گرنتھ

بدھ دھرم دے گرنتھ


ست وبھنگ	کھندھک	پروار

ست پٹک


دیگھ نکائے	مججھم نکائے	سنیت نکائے

انگتر
نکائے

کھدک
نکائے

ابھدھم پٹک


دھنسنں	وبھنں	دھانکں پگں	کنوں	یمک	پٹھان

جس وقت بھارت وچ ویدی دھرم دا بول بالا سی تاں اس وقت ہی بھارت وچ کجھ نویں دھارمی مہاندرے والیاں وچاردھاراواں وی اتپن ہو رہیاں سن۔ ایہناں وچاردھاراواں نال سبندھت کجھ وچاروان تاں ویدی دھرم نال ہی جڑے رہنا چاہندے سن پر کجھ کو وچاردھاری آزادانا ڈھنگ-طریقے نال زندگی دیاں سمسیاواں دا کوئی سکھاواں اتے سارتھی حلّ کرنا لوچدے سن۔ ایہناں وچاردھاراواں وچ ہی شامل ہے ایشیا دا چانن کرکے جانے جاندے مہاتما بدھ دی وچاردھارا۔ ایہہ وچاردھارا بدھ مت دے ناں نال پچھلے 2500 سال توں پرچلت چلی آ رہی ہے، جو وکھ-وکھ بودھی گرنتھاں وچ پڑھن نوں ملدی ہے۔ بدھ دھرم دے تنّ پرمکھ گرنتھ ہن، جنہاں نوں ترپٹک کیہا جاندا ہے۔ عامَ طور 'تے پٹک شبد ٹوکری لئی ورتیا جاندا ہے پر بودھیاں ولوں اس دی ورتوں گرنتھ دے بھاگ وجوں کیتی گئی ہے۔ ترپٹک وچ ہیٹھ لکھے تنّ بودھی گرنتھ شامل کیتے گئے ہن :

ست پٹک

ایہہ بدھ دھرم دا پلیٹھا گرنتھ ہے۔ پلیٹھا ہون کرکے بودھی بھائیچارے وچ اس گرنتھ دا بڑا اہمترین تھاں ہے۔ بدھ دھرم دے باقی گرنتھاں وچ اس گرنتھ دی ہی آدھار سمگری دی ورتوں کیتی گئی ہے۔ پالی بھاشا وچ لکھیا گیا ست پٹک گرنتھ بھکھشوآں دے روزانہ جیون اتے سنگھ دی مان-مریادا دی ویاکھیا کردا ہے۔ مہاتما بدھ دی گیان پراپتی توں بعد دے سمیں دیاں کئی دھارمی اتے ادھیاتمی گھٹناواں اس گرنتھ وچ درج کیتیاں گئیاں ہن، جنہاں توں دھرم دی بودھی فلاسفی دا پرگٹاوا ہندا ہے۔ اس توں علاوہ ست پٹک وچ مہاتما بدھ دیاں جیون یاتراواں دا وی وستھار سہت ورنن کیتا گیا ہے، جس توں اس وقت دی سماجی، دھارمی، راجنیتی، اتہاسی اتے بھوگولی(جغرافیائی) ستھتی(حالت) دی بھرپور جانکاری ملدی ہے۔ اس گرنتھ نوں پنج نکایاں (حصیاں) وچ ونڈیا گیا ہے :

1. دگھ نکای،
2. مجھم نکای،
3. سنیت نکای،
4. انگتر نکای،
5. کھدک نکای۔

کھدک نکای

اس وچ سوا درجن دے قریب کتاباں شامل ہن، جنہاں وچ بیر گاتھا، دھمپد اتے جاتی کہانیاں والیاں چرچت کتاباں وی ہن۔

دھمپد

بودھی گیتا کرکے جانی جاندی دھمپد بدھ دھرم دی اک اجیہی مہتوپورن اتے پوتر پستک ہے، جس وچ بودھیاں لئی دھارمی تے سداچاری نیماں(اصولاں) دا وکھیان کیتا گیا ہے۔ اس پستک دے 26 ادھیائے(باب) ہن، جنہاں وچ 423 گاتھاواں درج کیتیاں گئیاں ہن۔ بیر گاتھا وچ بھکھشوآں دے روحانی جیون دیاں کتھاواں انکت کیتیاں گئیاں ہن، جنہاں دی سرجنا بدھ دے شگرداں دوارا کیتی منی جاندی ہے۔ جاتک بدھ دھرم دے پوروَ جنم نال سبندھت کہانیاں دا سنگریہہ ہے۔ اس وچ کلّ 547 کتھاواں ہن، جنہاں وچ چنگے گناں نوں سلاہیا گیا ہے۔ اس سلاہتا توں پریرت ہو کے سدھارن ویکتی سچ دا پاندھی بنن ولّ رچت ہو جاندا ہے۔ ایہہ پستک ادھیاتمک وکاس کرکے منکھی جیون دا انتم ادیش حاصل کرن 'تے پرکاش پاؤندی ہے۔

ونے پٹک

ایہہ بدھ دھرم دی وچاردھارا دا دوسرا وڈا گرنتھ ہے، جس وچ پہلیاں دو سنگیتیاں (مہانسبھاواں) بارے اتہاسی واقفیت حاصل ہون دے نال-نال سنگھ دے نیماں دی وی بھرپور جانکاری ملدی ہے۔ پالی بھاشا وچ لکھے گئے اس گرنتھ وچ نیماں دی ویاکھیا دا آدھار مہاتما بدھ دے اپدیشاں اتے آدرشاں نوں بنایا گیا ہے۔ اس گرنتھ وچ چار پستکاں شامل ہن :

پاتیموکھ

اس پستک نوں ونے پٹک دا سار منیا جاندا ہے۔ اس وچ اجیہے پوتر بچن اتے سداچارک نیم ہن، جو سادھی دی مکتی دا سببّ بن سکدے ہن۔ اس پستک دے دو بھاگ کیتے گئے ہن، جنہاں نوں بھکھشو وبھنگ اتے بھکھشنی وبھنگ دا ناں دتا گیا ہے۔ ایہناں بھاگاں وچ بھکھشوآں دے پہراوے، دوائیاں اتے سداچاری نیم درج کیتے گئے ہن۔

مہاوگ

اس کتاب دے دس سکندھ ہن، جنہاں وچ بھکھشوآں دوارا اپنائی جان والی نت-مرھا دی جیون-جاچ بابت وستھارپوروک چاننا پایا گیا ہے۔ برسات دے موسم دوران اوہناں نے کس طرحاں رہنا ہے، کہڑیاں دوائیاں دی ورتوں کرنی ہے اتے کدھرے آؤن-جان سمیں کس طرحاں دا پہراوا پہننا ہے آدی۔

چلوگ

ایہہ پستک وی ونے پٹک دا ہی بھاگ ہے، جس دے 12 سکندھ ہن۔ اس پستک وچ مہاتما بدھ دے عورتاں نوں سنگھ وچ شامل کرن دے فیصلے دی پروڑھتا کیتی گئی ہے۔

ابھدھم پٹک

پالی بھاشا وچ 'دھم' شبد دا ارتھ دھرم ہندا ہے، کیونکہ اس بھاشا وچ 'ر' شبد دی ورتوں نہیں کیتی جاندی۔ اس طرحاں 'ابھدھم' دا ارتھ ابھدھرم بندا ہے، جس توں بھاوَ ہے اچّ پائے دیاں سکھیاواں۔ ایہناں سکھیاواں لئی اس گرنتھ وچ ستّ پستکاں نوں شامل کیتا گیا ہے، جنہاں دے ناں ہن-دھمسنگنی، وبھنگ، دھاتوکتھا، پگل-پنتِ، کتھاوتھو، یمک اتے پٹھان۔

دھمسنگنی

اس پستک دا سبندھ منووگیانک وشے نال ہے، جس وچ ہریک پدارتھ نوں اس دے سبھاء مطابق سمجھن دا یتن کیتا گیا ہے۔ اس وچ من دیاں اوستھاواں بارے بڑی وسترت جانکاری دتی گئی ہے۔

کتھاوتھو

بدھ دی وچاردھارا نوں ووستھت روپ دین لئی چار مہانسبھاواں دا ذکر آؤندا ہے۔ تیجی مہانسبھا وچ جو وچار ہوئی اس نوں کتھاوتھو پستک دے پنیاں دا شنگار بنایا گیا ہے۔ اس پستک دے 22 ادھیائے ہن، جہڑے بدھ دھرم دی وچاردھارا توں بھلی-بھانت جانو کرواؤندے ہن۔ ایہناں دو پستکاں توں علاوہ اس گرنتھ وچلیاں باقی دیاں پنج پستکاں وی بدھ دھرم دے بیش قیمتی وچاراں دی ہی پرتیندھتا کردیاں آ رہیاں ہن۔ اپروکت چرچہ توں اسیں اس سٹے 'تے پہنچدے ہاں کہ مہاتما بدھ دوارا چلایا گیا بدھ دھرم اپنی نویکلی اتے نروئی وچاردھارا کرکے دنیا دے دھرماں وچ اپنا اک وشیش ستھان رکھدا ہے اتے اس ستھان دی سدیوی-ستھاپتی لئی اس دے دھرم گرنتھاں دا اک اہم یوگدان ہے۔ ایہہ یوگدان ہی بدھ دھرم دی وچاردھارا نوں جیوتّ رکھن لئی اپنی ساکاراتمک بھومکا نبھاء رہا ہے۔

ایہ وی ویکھو

حوالے

باہرلے جوڑ

بدھ مت

مہا تما بدھ · سٹوپا · چیتیا · نروان · وہار · سنگرام · اھمسا · مہابدھی مندر ·