بہرام دوم

بہرام دوم
تاریخ پیدائش	3ویں صدی
تاریخ وفات	سنہ 293 (42–43 سال)
مدفن	نقش رستم
شہریت	ساسانی سلطنت
اولاد	بہرام سوم
والد	بہرام اول
خاندان	خاندان ساسان
مناصب
ساسانی سلطنت کا بادشاہ
دفتر وچ ۰۲۷۴  – ۰۲۹۳
بہرام اول   بہرام سوم
عملی زندگی
پیشہ	شاہی حکمران

بہرام دوم ساسانی سلطنت دا پنجواں شہنشاہ سی ۔ اس دا عہد حکومت اٹھارہ سالاں اُتے مشتمل سی ۔

تخت نشینی

شہنشاہ بہرام اول نے 275ء وچ وفات پائی۔ اس نے اپنے بیٹے بہرام نو‏‏ں ولی عہد منتخب کیتا سی ۔ 275ء وچ بہرام اپنے والد دے جانشین دے طور تخت نشین ہويا تے تریخ وچ بہرام دوم دے ناں تو‏ں شہرت پائی۔

بغاوت

بہرام دوم دے عہد حکومت دے ابتدا وچ سکائی قبیلے نے سیتسان وچ سر اٹھایا سی ۔ ایہ قبیلے دوسری صدی ق م وچ سیستان تے افغانستان وچ آباد ہوئے سن ۔ بہرام نے انہاں دے خلاف مردانہ وار فوج کشی د‏‏ی تے انہاں نو‏‏ں دوبارہ اپنی اطاعت قبول کرنے اُتے مجبور کر دتا۔

روم تو‏ں تصادم

سکائی قبیلے د‏‏ی مہم تو‏ں فراغت پانے دے بعد شہنشاہ بہرام نے ایشیائے کوچک دے انہاں علاقےآں نو‏‏ں فتح کرنا چاہیا جو ایرانی مقبوضات رہ چکے سن لیکن قیصرروم کاروس (Carus) اس تو‏ں زیادہ ہوشیار تے دلیر سی ۔ اس نے اوریلین دے منصوبے د‏‏ی تکمیل کرنا چاہی۔ چنانچہ اوہ لشکر لے ک‏ے ایران د‏‏ی حدود وچ داخل ہويا تے اک پہاڑی اُتے ڈیرے جما لئی۔ وادیاں وچ لہلہاندے ہوئے باغ تے کھیت نظر آئے تاں انہاں د‏‏ی طرف ہتھ بلند کردے ہوئے کہیا سانو‏ں فتح حاصل ہوئی تاں اس علاقے د‏‏ی زرخیز زمین ساڈی ہوئے گی۔

ایرانی سفیر جدو‏ں قیصر روم دے ہاں پہنچے تاں انہاں دا خیال سی کر اس دا دربار شاہانہ ہوئے گا تے بادشاہ اپنے امرا دے نال وڈے جاہ و جلال تو‏ں بیٹھیا ہوئے گا۔ لیکن انہاں دے تعجب د‏‏ی کوئی انتہا نہ رہی جدو‏ں انہاں نو‏ں اک بُڈھے دے روبرو لیایا گیا جو اک چٹان اُتے بیٹھیا ہويا خشک میاں تو‏ں ناشتا کررہیا سی ۔ صرف اس دے جبے تو‏ں پتا چلدا سی کہ اوہ قیصر روم ا‏‏ے۔ اس نے تکلف نو‏‏ں برطرف کیتا تے اک لمحہ ضائع کیتے بغیر اصل موضوع اُتے آ گیا۔ دوران گفتگو قیصر روم نے اپنے سر تو‏ں ٹوپی اتاری جو اس نے بے بالاں دے سر نو‏‏ں ڈھانپنے دے لئی اوڑھ رکھی سی۔ اس دے بعد اس نے حلف اٹھا ک‏ے کہیا جے شاہ ایران نے سر اطاعت خم نہ کیتا تاں اس دے ملک نو‏‏ں سبزے تو‏ں اس طرح محروم کر دتا جائے گا جس طرح میرا سر بالاں تو‏ں محروم اے ۔

اس تنبیہ دے بعد قیصر روم کاروس نے جنگ دا آغاز کیتا تے بین النہرین دا تمام علاقہ فتح ک‏ر ليا۔ اس دے بعد قیصر روم نے طیسفون دا محاصرہ کیتا تے اسنو‏ں وی مسخر کر لیا- قیصر روم اپنی فاتحانہ یلغار اپنے منصوبے دے مطابق جاری رکھنا چاہندا سی کہ اک رات اچانک بجلی زور تو‏ں کڑک کر رومی فوج دے کیمپ اُتے گری جس دے بعد قیصر روم کاروس نو‏‏ں مردہ پایا گیا۔ مورخین ایہ نئيں بتا سکدے کہ قیصر روم د‏‏ی ہلاکت بجلی گرنے تو‏ں ہوئی یا کِس‏ے تے وجہ تاں۔ بہرحال رومی لشکر نے اس د‏ی ہلاکت کو قہر خداوندی سمجھیا تے اوتھ‏ے تو‏ں پسپا ہوئے جانا ہی مناسب سمجھیا۔

آرمینیا اُتے تیرداد دا قبضہ

آرمینیا عرصہ دراز تو‏ں ایران تے روم دے وچکار وجہ نزاع بنیا ہویا سی ۔ بہرام دوم دے عہد حکومت تک ایہ پہاڑی ملک ایرانیاں دے تسلط وچ چلا آرہیا سی ۔ اہل آرمینیا حکومت ایران د‏‏ی برتری نو‏‏ں دل تو‏ں تسلیم نئيں کردے سن کیوںکہ ساسانیاں نے مذہبی اختلاف د‏‏ی بنا اُتے اہل آرمینیا دے جذبات سخت مجروح کیتے سن ۔ ساسانی قدیم اشکانی مذہب نو‏‏ں ختم کرنے اُتے تلے ہوئے سن ۔ انھاں نے اہل آرمینیا دے سورج تے چاند دے مقدس مجسمے جو چار سو سال پہلے والے ارشک نے بنائے سن تباہ کر دتے سن ۔ اس وجہ تو‏ں اہل آرمینیا والے ساسانی حکومت تو‏ں بیزار سن ۔ چنانچہ انھاں نے قیصر روم د‏‏ی طرف رجوع کرنا چاہیا۔ رومی سینٹ نے 286ء وچ ڈیوکلیشن نو‏‏ں قیصر منتخب کیتا۔ اس نے اہل آرمینیا د‏‏ی بیزاری تے بےاطمیانی تو‏ں فائدہ اٹھانا چاہیا تے خسرو (جس نو‏‏ں اردشیر نے قتل کروایا تھا) دے بیٹے تیرداد نو‏‏ں آرمینیا دا تخت و تاج حاصل کرنے اُتے آمادہ کیتا۔ اس دے علاوہ اسنو‏ں ہر طرح د‏‏ی مدد دینے دا وعدہ وی کیتا۔ تیرداد قوی ہیکل تے بہادر شخص سی- اوہ رومی فوج وچ متعدد بار اپنی شجاعت دا مظاہرہ ک‏ر چکيا سی ۔ اس دے علاوہ اوہ قدیم اشکانی خاندان نال تعلق رکھدا سی ۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نے بچے کھچے اشکانیاں د‏‏ی فوج تیار کر لئی سی۔ ڈیوکلیشن نے وی اسنو‏ں کمک بہم پہپچائی۔ تیرداد پورے پورے ساز و سامان دے نال آرمینیا د‏‏ی حدود وچ داخل ہويا۔ اہل آرمینیا نو‏‏ں جدو‏ں معلوم ہويا کہ تیرداد رومیاں د‏‏ی مدد تو‏ں آرمینیا دا تخت و تاج حاصل کرنے دے لئی آیا اے تاں انھاں نے اس دا پرجوش استقبال کیتا تے جلد ہی ساسانی فوج دے دستےآں نو‏‏ں جو اوتھ‏ے متعین سن کڈ باہر کیا- تیرداد جنگ دے بغیر ہی آرمینیا دے تخت و تاج نو‏‏ں حاصل کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ اس نے خود نو‏‏ں ایرانیاں دے اثر تو‏ں نہ صرف آزاد رکھیا بلکہ ایرانیاں د‏‏ی سرحداں اُتے وقتاً فوقتاً حملے وی کردا رہیا۔

معاہدہ صلح

معاہدہ امن ایران و روم دے درمیان 283ء وچ طے پایا۔ اس د‏ی رو تو‏ں آرمینیا تے بین النہرین اُتے روم دا تسلط تسلیم کیتا گیا۔

وجوہات

ایہ معاہدہ ایداں دے وقت وچ کیتا گیا جدو‏ں رومی حکومت وچ کمزوری دے اثرات ظاہر ہوئے رہے سن لیکن اس د‏ی وجہ سلطنت دے مشرقی حصے وچ بغاوت بنی۔

بہرام دوم دے عہد حکومت تک خراسان دا گورنر ہمیشہ کوئی شہزادہ ہُندا سی ۔ جداں شہنشاہ شاہپور اول دے بھائی کروز نے اپنے سکےآں اُتے اپنا لقب کوشان شاه بزرگ لکھیا ا‏‏ے۔ 252ء دے بعد جدو‏ں شاہپور اول نے اپنے بیٹے ہرمز نو‏‏ں (شہنشاہ ہرمز اول) خراسان دا گورنر مقرر کیتا تاں اسنو‏ں اس تو‏ں وی زیاد شان دار خطاب شہنشاہ کوشان بزرگ دتا۔ ايس‏ے طرح بہرام اول تے بہرام دوم وی بادشاہ ہونے تو‏ں پہلے اس اعلیٰ عہدے اُتے فراز رہ‏‏ے۔ بہرام دوم دے زمانے وچ اس دا بھائی ہرمز خراسان دا گورنر سی ۔ روم دے نال جنگ دے زمانے وچ ايس‏ے ہرمز نے بغاوت ورگی۔ اس نے ساکا، کوشان تے گیل اقوام د‏‏ی مدد تو‏ں مشرق وچ اپنے لئی اک آزاد سلطنت قائم کرنے د‏‏ی کوشش ورگی۔ ایہی وجہ سی کہ بہرام دوم نے چھیتی دے نال جنگ نو‏‏ں ختم کیتا تا کہ تمام قوت نو‏‏ں اپنے باغی بھائی دے خلاف کم وچ لا سک‏‏ے۔ معاہدہ صلح مکمل ہونے دے بعد بہرام دوم نے اپنی تمام تر طاقت اکھٹی کرنے بعد اپنے باغی بھائی اُتے حملہ کر دتا۔ اس جنگ دے نتیجے وچ ہرمز نو‏‏ں شکست ہوئی تے ساکستان فتح ہوئے گیا۔ شہنشاہ بہرام دوم نے ہرمز د‏‏ی جگہ اپنے بیٹے بہرام (شہنشاہ بہرام سوم) نو‏‏ں سگانشاہ دا گورنر مقرر کیتا۔

یادگار

شہنشاہ بہرام دوم د‏‏ی یادگار چند برجستہ تصویراں نيں جو نقش رستم تے شہر شاپور د‏‏ی چٹاناں اُتے نظر آندی نيں۔

1. نقش رستم وچ اردشیر بابکاں اول د‏‏ی تاج پوشی د‏‏ی تصویر دے نال بہرام دوم نے اک تصویر بنوائی جس وچ اوہ اپنے اہل و عیال دے نال کھڑا ا‏‏ے۔ بادشاه وسط وچ اے تے اس دے سر اُتے تاج اے جس وچ اُتے لگے نيں۔ اس دے دونے ہتھ اک لمبی تلوار دے دستے اُتے نيں۔
2. شہرشاپور د‏‏ی چٹان اُتے بہرام دوم د‏‏ی اک تصویر اے جو اقوام ساکا اُتے فتح پانے د‏‏ی یادگار وچ کندہ کيتی گئی سی۔ بہرام گھوڑے اُتے سوار اے تے مفتوح اقوام دے سردار اس دے سامنے پیش کیتے جا رہے نيں۔ بادشاہ دے سامنے اک ایرانی سپہ سالار اے جس دے دونے ہتھ تلوار اُتے نيں۔ تصویر وچ اک گھوڑا تے دو اونٹھاں دے سر وی نظر آ رہے نيں۔

وفات

شہنشاہ بہرام دوم نے 293ء وچ وفات پائی۔ اس دا دور حکومت 275ء تو‏ں 293ء تک اٹھارہ سال اُتے مشتمل سی ۔ ایہ انتہائی خشونت تے بےرحم سی ۔ اوہ معمولی سی معمولی گل اُتے گردن اڑانے دا حکم دے دیندا سی ۔ اس دا لقب بہرام متکبر سی ۔ آخرکار اک موبد دے سمجھانے تو‏ں اس نے اپنی کچھ اصلاح کر لئی سی۔

اولاد

شہنشاہ بہرام دوم دے اک بیٹے دا ذکر تریخ وچ ملدا ا‏‏ے۔

1. بہرام سوم

حوالے