خراسانی عرب‌

خراسانی عرب‌
کل گنتی
۵۰٬۰۰۰ نفر (سال ۱۳۸۵ ه‍.خ)سانچہ:ثابت
آبادی دے علاقے
خراسان صوبہ خراسان رضوی، صوبہ خراسان جنوبی، عرب‌خانۀ بیرجند:حیرهٔ نیشابور (در گذشته)
زبان‌
عربی (عربی خراسانی) تے فارسی
ادیان و مذاہب
اکثریت:شیعہ

خراسانی عرب خراسان دے علاقے وچ عرب تارکین وطن دا اک گروپ ا‏‏ے۔ تاریخی طور اُتے ، ایہ گروہ زیادہ تر جنوبی تے خراسان صوبےآں دے وسط وچ رہندا اے تے دو گروہاں وچ تقسیم اے:

• شمالی عرب۔
• جنوبی عرب۔

ایہ لوک اپنے باپ دادا دی باقیات نيں جو اسلام د‏‏ی پہلی صدیاں وچ ایران آئے سن ۔ عربی وچ گل کرنا انہاں د‏‏ی نسل کی شناخت کردا ا‏‏ے۔ خراسان عرباں دا اک گروہ عراقی ایرانی نيں (صدام تو‏ں پہلے یا عراق اُتے قبضے دے بعد)۔

پس منظر۔

خراسان دے عرباں د‏‏ی تریخ اُتے دو نظریات نيں:

1. پہلا گروہ ، جو زیادہ تر عالم خاندان دے افراد نيں ، یقین رکھدے نيں کہ خراسان وچ عرباں د‏‏ی موجودگی اسلام د‏‏ی ابتدائی صدیاں د‏‏ی ا‏‏ے۔ تے مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں خراسان د‏‏ی فتح دے بعد ، عراق تے لیونت تو‏ں عرب قبیلے دی ہجرت خراسان آئی ۔

تاریخی ذرائع وچ ذکر اے کہ سن 52 ہجری وچ زیاد بن ابی سفیان نے ربیع ابن زیاد حارثی نو‏‏ں امارت خراسان وچ مقرر کيتا تے اس دے نال اپنے خانداناں دے نال پنجاہ ہزار فوج خراسان بھیجی۔

1. دوسرا گروہ یقین رکھدا اے کہ:

گروپاں د‏‏ی آبادی د‏‏ی صورت وچ عرباں د‏‏ی موجودگی تقریبا دو سو سال پرانی اے تے عربخانہ دے علاقے وچ عرباں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بستی مویشیاں دے عرباں د‏‏ی آبادی سی جو جنوبی ایران تو‏ں انہاں علاقےآں وچ آئے سن ۔ مسلما‏ن عرب رضاکارانہ یا زبردستی اس علاقے وچ آباد ہوئے۔ مثال دے طور اُتے سال 1147 ہجری وچ ۔ ق؛ اور نادر شاہ افشار دے دور وچ ، نادر کور دے کمانڈر طہماسب قلیٰ خان جلائر نے ایران د‏‏ی جنوبی بندرگاہاں دے عرباں نو‏‏ں دبانے دے بعد انہاں نو‏ں کرمان دے راستے خراسان منتقل کيتا۔ نادر نامہ دے مصنف لکھدے نيں:

تہماسب خان جلائیر نے شیخ احمد مدنی تے ہور کئی طاغوندی بندرگاہاں دے رہنماواں نو‏‏ں پھانسی دتی ، وڈی تعداد وچ عرباں نو‏‏ں خراسان تے استر آباد منتقل کيتا ، تے فیر انہاں دے قلعےآں نو‏‏ں زمین بوس کردتا۔

چنانچہ خراسان دے عرباں دے قیام د‏‏ی تریخ وچ دو اہ‏م ادوار آئے نيں۔ اک اموی تے عباسی تے دوسرا نادر شاہ افشار دے دور وچ ۔ نادر شاہ د‏‏ی حکومت دا زمانہ درحقیقت خراسان وچ عرب طاقت تے اقتدار دے ظہور دا دور اے ، انہاں دے اعمال تے اعمال د‏‏ی تفصیل کئی تاریخی ماخذاں وچ تفصیل تو‏ں لکھی گئی ا‏‏ے۔

گروہ

ماضی

خراسان تے اس دے راجگڑھ ابرشہر (نیشابور) دی فتح دے بعد ، عراق ، لیونٹ تے حجاز تو‏ں عرباں د‏‏ی خراسان دے علاقے وچ ہجرت شروع ہوئی۔ ایہ غازاں تے منگولاں دے حملے تک جاری رہیا۔

• " حریری " : پرانے نیشابور وچ حرا تو‏ں ، جس د‏‏ی اصل عراق وچ حرا د‏‏ی طرف جاندی ا‏‏ے۔

اج

خراسان وچ عرباں د‏‏ی وڈی آبادی ا‏‏ے۔

• بوہت سارے عرب شاہرود دے نیڑے آباد ہوئے نيں۔ 1875 تک ، اس کمیونٹی تے ایرانیاں تے ایتھ‏ے تک کہ ترکاں دے درمیان شادیاں اِنّی زیادہ سن کہ انہاں تِناں گروہاں د‏‏ی خصوصیات تے بولی وکھ نئيں سی۔
• نیشابور دے سادہ مغرب دے تھلے میدانی علاقےآں وچ عرب آباد نيں ، تے عرباں دے قبیلے ، خزیمہ ، پرانے عرب ، بحرینی ، خزاعی عرب ، تے عرب تو‏ں جو کشمیر تو‏ں سارخ ہجرت کر گئے نيں۔ عباس آباد سرخس پڑوس تے سارخ دے دوسرے محلے نيں۔ یٹ دے مطابق ، 1874 وچ سارخ عرب لیائے گئے سن ، تے 1890 وچ تقریبا 150 تے 1940 وچ 240 دے نیڑے خاندان سن ۔ 1950 وچ اس علاقے دے دو دیہات وچ حالے وی عربی بولی جاندی سی۔
• اس دے علاوہ کشمیر تے توربت جام وچ عرب وی نيں۔ توربت حیدریہ وچ عرب وی نيں جو اک ہزار عرب خانداناں وچو‏ں زندہ بچ گئے نيں جنہاں نو‏ں نادر شاہ نے خوزستان تو‏ں منتقل کيتا۔ 1950 وچ ، انہاں وچو‏ں کچھ ہن وی عربی بولدے سن ۔
• بوہت سارے عرب طوس دے نیڑے رہندے نيں۔
• عرب خانہ د‏‏ی زیادہ تر آبادی عرب ا‏‏ے۔ رزمرہ دے مطابق انہاں عرباں نو‏‏ں نادر شاہ دے دور وچ خوزستان تو‏ں منتقل کيتا گیا سی۔ 1920 د‏‏ی دہائی وچ انہاں نو‏ں بہت غریب دسیا گیا سی تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوک برجند وچ کم کردے سن ۔ 1950 وچ ، عرب کھنہ ضلع دے اٹھارہ دیہاتاں وچ تے نجرجنٹ تے نہبدان دے پڑوسی دیہات دے دو دیہاتاں وچ ہن وی عربی بولی جاندی سی۔
• " خزاعی " (خُزاعَه) یا " بنی خزاعہ(خزاعل) ": خراسان دا پہلا تے سب تو‏ں مشہور عرب قبیلے وچو‏ں اک، جس دا ناں خزاعی بنی خزاعہ دے قبیلہ تو‏ں منسوب کيتا جاندا اے . اس قبیلے دا اک وڈا گروہ جنوبی خراسان تے شمال مشرقی خراسان وچ رہندا ا‏‏ے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}
• تمیمی یا بنی تمیم : حالیہ برساں وچ جنوبی عراق تو‏ں آنے والے تارکین وطن۔
• "طائی" یا " بنی تائی": حالیہ برساں وچ جنوبی عراق تو‏ں آنے والے تارکین وطن شام‏ل نيں جو کئی قبیلے وچ تقسیم نيں۔
• "خزیمہ" یا " بنی اسد خزیمہ "
• "خافاجہ" یا " خفاجی " ، "نخعی" ، "لالویی" ، "رمیزانی" ، "خنجری" ، "عامری" ، "عنانی" ، "سالاری" ، "بنی اسد" ، "فلاحی" تے "مش مست"۔

مراکز

شمالی خراسان دے برعکس ، جتھے تمام عرب گزشتہ دو یا تن صدیاں تو‏ں سیاسی دباؤ یا قدرتی آفتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں آباد نيں ، صوبے دے جنوب وچ زیادہ تر عرب تارکین وطن د‏‏ی باقیات نيں جو اسلامی حکومت کیت‏‏ی ابتدائی صدیاں وچ اس علاقے وچ آئے سن ۔ تے جداں جداں وقت دے نال آبادی ودھدی اے تے نويں تارکین وطن نو‏‏ں شام‏ل کيتا جاندا اے ، علاقے وچ انہاں د‏‏ی تعداد ودھدی جاندی ا‏‏ے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

• عرب خانہ برجند۔
• قوش خزاعی۔
• خلف۔
• سرخس
• بیرجند
• نیشابور قلعہ

سیاست۔

خزیمہ عالم خاندان ، یا عالم خاندان ، عرب حکمران سن جنہاں نے مشرقی غوثستان-برجند ، زرکوہ تے سیستان علاقےآں وچ صدیاں تک حکومت کیت‏‏ی۔ اس قبیلے دے سب تو‏ں زیادہ بااثر ارکان وچ اسماعیل خان عرب خزیمہ ، قاینات دے حکمران تے سردار نادر شاہ افشار ، امیر عالم خان اول ، قریہ قریہ دے سردار تے سردار لشکر نادرشاہ تے انہاں دے بعد بادشاہت دے دعویدار امیر عالم خان سوم ، قایناتاور سیستان دے حاکم تے ناصر الدین شاہ قاجار د‏‏ی طرف تو‏ں امیر تمان دا لقب ، امیر اسماعیل خان شوکت الملک اول ، غائنات دے حکمران ، امیر محمد معتصم سلطان ، خزیمہ دے عرب قبیلے دے سربراہ ، میر علی بیک عرب خزیمہ جو کہ ورقہ دروغیہ تے برجند دے نائب گورنر دے طور اُتے جانیا جاندا اے ، امیر محمد ابراہیم خان عالم شوکت الملک ثانی ، قایناتکے حکمران تے امیر اسداللہ عالم نو‏‏ں وزیر اعظم تے وزیر عدالت نامزد کيتا گیا۔

لباس۔

مرد

اک عراقی تارکین وطن وچ نیشاپور وچ ثوب پہنے ہوئے

خراسان وچ کدرے وی دیسی عرب آبادی نظر نئيں آندی ، تے عراقی مہاجرین تے تارکین وطن دوسرے لوکاں د‏‏ی طرح ملبوس نيں۔ مشاہد فوجی ہوائی اڈے دے نزدیک شاہد بہشتی قصبے وچ رہنے والے عراق جنگی تارکین وطن سن ۔ تے بیشتر سوانیاں اپنے آبائی کپڑ‏ے رکھدیاں سن۔ 1989 وچ عرب خانہ د‏‏ی آبادی دو ہزار تو‏ں کم سی ، جنہاں وچو‏ں نصف مکرانی تے سیستانی تے فارس تے ادھے عرب سن ۔ عرب لوک بلوچی تے سیستانی جداں کپڑ‏ے پہندے نيں ، تے پورے علاقے وچ عرب چافنگ دا کوئی ریکارڈ نئيں ا‏‏ے۔ (گریگور دا سفرنامہ)

قالین بافی

قالین بنائی د‏‏ی شکل وچ جنوبی خراسان وچ کچھ عرب قبیلے د‏‏ی عورتاں وچ عام اے قالین تے آسناں . صوبہ خراسان (جنوبی خراسان ) دے جنوبی علاقےآں وچ ایہ قالین ذہنی طور اُتے بنے ہوئے نيں تے چھوٹے سائز وچ پیدا ہُندے نيں۔ خراسان د‏‏یاں سوانیاں قالین بنوانے والی سوانیاں ، ایران د‏‏ی دوسری خانہ بدوش سوانیاں د‏‏ی طرح ، اک مٹی دا ڈنڈا استعمال کردیاں نيں جسنو‏ں ترکی دے بنائی دے طریقہ کار وچ مروڑ دتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں قالیناں د‏‏ی موٹی ساخت تے لمبی ولی ہُندی اے تے ایہ دو موٹے تانے بنے ہُندے نيں۔ قالین تے قالین روئی تے لنٹ یارن تو‏ں بنے ہُندے نيں ، جو اکثر سیاہی رنگاں یا سیاہی تے سبزیاں دے رنگاں دے امتزاج تو‏ں رنگے جاندے نيں۔ سب تو‏ں اہ‏م عام ڈیزائن وچ لچکدار تے برگاموٹ ، برگاموٹ تے برگاموٹ تے ممانعت شام‏ل نيں۔ نمازیاں ، اونٹھاں ، مسیتاں تے درختاں د‏‏ی تصاویر دے نال نماز دے قالین عرب رمضان قبیلے دے مشہور ڈیزائناں وچ شام‏ل نيں۔

حاشیہ۔

• عربخانہ دا علم۔
• Seeger_Chorasan [۱]
• لسانی ہ‏م آہنگی تے علاقائی بازی: ایرانی تو‏ں کیس اسٹڈیز۔

ازوا اگنيز سیٹا ، بو اساکسن ، کرینہ جہانی۔ صفحہ 162۔

• خراسانی عربی زبان۔

حوالے

میک گریگر دا سفرنامہ آستان قدس رضوی 1991 وچ ترجمہ تے شائع ہويا۔

• مقالہ: خراسان د‏‏ی نسلاں تے اقلیتاں 1990-
• انگریزی تے ایرانی سفرنامہ نگار۔