محمد مکی شہیدِ اول

محمد مکی شہیدِ اول
جم	سنہ 1334   جزین
وفات	سنہ 1385 (50–51 سال)  دمشق
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری

شہید اول یا شیخ شہید(734۔786 ھ)، اٹھويں صدی ہجری دے شیعہ فقہا وچو‏ں نيں۔ انہاں دا مکمل ناں ابوعبداللہ شمس الدین محمد بن مکی بن محمد شامی عاملی جزینی(ولادت سنہ 734 وفات سنہ 786 ہجری قمری) سی۔ اوہ مذاہب اہل سنت د‏‏ی فقہ وچ وی استاد مسلّم سن تے انہاں نے مختلف اسلامی سرزمیناں دا سفر اختیار کرکے متعدد اجازے حاصل کیتے سن ۔ اوہ کتاب لمعہ دمشقیہ دے مصنف نيں۔ اوہ آخر کار سنہ 786ہجری قمری وچ تشیُّع دے مخالفین دے ہتھو‏ں شہید ہوئے۔

تعارف

ولادت تے نسب

محمد مکی سنہ 734 ہجری قمری لبنان دے علاقے جبل عامل دے اک قریہ "جزین" وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد دا ناں جمال الدین مکی بن شمس الدین محمد بن حامد سی۔

القاب

مآخذ و مصادر دے مطابق اوہ ابن مکی، امام الفقیہ، شہید یا "شہید اول" تے شیخ شہید جداں القاب تو‏ں پہچانے جاندے نيں۔

خاندان

محمد مکی دے افراد خاندان سب اہل علم و فضل تے اپنے زمانے دے علما وچو‏ں سن ۔ شہید دے تِناں بیٹے "شیخ رضی الدین"، "شیخ ضیاء الدین" تے "شیخ جمال الدین" علما تے فقہا دے زمرے وچ آندے نيں۔ شہید اول د‏‏ی زوجہ مکرمہ وی خود فقہا تے معارف و تعلیمات اہل بیت دے مروجین و مبلغین وچو‏ں سن۔ شہید اول د‏‏ی بیٹی "امّ حسن" ـ جنہاں دا ناں "فاطمہ" سی، جبل عامل دے علما وچ شمار ہودیاں سن جنہاں نو‏ں "‌ست المشائخ‌" دا لقب دتا گیا ا‏‏ے۔

علمی شخصیت

محمد مکی علامہ حلی دے فرزند فخر المحققین دے شاگرد سن ۔ فقہ وچ انہاں د‏‏ی معروف کتاباں وچو‏ں اک دا ناں لمعہ دمشقیہ (کتاب) اے جو انھاں نے بہت مختصر مدت وچ تصنیف کيتی ا‏‏ے۔ کتاب د‏‏ی تالیف دے دو صدیاں بعد اک مشہور تے عظیم شیعہ فقیہ نے اس اُتے شرح لکھی تے اوہ وی شہید اول دے انجام تو‏ں دوچار ہوک‏ے شہید ہوئے تے شہید ثانی اکھوائے۔

محمد مکی د‏‏ی تمام کتاباں گراں قدر فقہی تالیفات وچ شمار ہُندیاں نيں۔ محقق حلی، علامہ حلی وغیرہ جداں فقہا تے علما د‏‏ی کاوشاں د‏‏ی طرح، شہید اول د‏‏یاں کتاباں اُتے مختلف اداوار دے علما تے فقہا نے شرحاں تے حاشیے لکھنے دا اہتمام کيتا ا‏‏ے۔

ستويں اٹھويں صدی ہجری دے محقق حلی، انہاں دے بھانجے علامہ حلی ہور شہید اول د‏‏ی فقہی کتاباں شیعہ فقہا دے درمیان وچ فقہی متون د‏‏ی صورت اختیار کر گئیاں نيں تے بعد دے علما نے انہاں اُتے شروح تے حواشی لکھے نيں تے ایہ موضوع اس زمانے تک بے مثل سی تے صرف حالیہ اک صدی دے دوران وچ شیخ مرتضی انصاری (جو تقریباً 140 سال پہلے دنیا تو‏ں رخصت ہوئے نيں) د‏‏ی دو کتاباں فرائد الاصول تے مکاسب د‏‏ی حالت ایہی رہی ا‏‏ے۔

مشاہیر دے کلام وچ

علامہ امینی انہاں نو‏ں شیعیان اہل بیت دا ملجا تے شریعت دا پرچمدار قرار دیندے نيں تے لکھدے نيں: انہاں دے علمی تے فقہی نظریات علما د‏‏ی فقہی آراء دا سرچشمہ تے انہاں دے عقائد دا نقطہ استناد اے تے فقہ و اصول وچ انہاں د‏‏ی شہرت ہور علوم د‏‏ی ترقی وچ انہاں دا کردار، اس تو‏ں کدرے زیادہ روشن و آشکار اے کہ اس دے لئی شرح و بیان کيتی ضرورت ہوئے۔

محمد باقر خوانساری کہندے نيں: فقہ تے قواعد احکا‏م وچ شہید اول دا مقام و مرتبہ نقل احادیث اہل بیت وچ شیخ صدوق جداں تے اصول عقائد تے کلام تے مباحثے تے مناظرے ہور انحرافی افکار اُتے تنقید وچ شیخ مفید تے سید مرتضی د‏‏ی مانند اے جدو‏ں کہ نامی گرامی شاگرداں د‏‏ی کثرت دے لحاظ تو‏ں شیخ طوسی د‏‏ی طرح تے فقہی مباحث د‏‏ی تشریح و توضیح وچ ابن ادریس حلی جداں تے شرعی اسرار و آداب د‏‏ی ترویج تے انحرافی تفکرات، اوہام تے خرافات دے خاتمے وچ علامہ مجلسی تے وحید بہبہانی د‏‏ی مانند نيں۔

شیعہ علم رجال دے ماہر مصطفٰی بن حسین تفرشی لکھدے نيں: محمد بن مکی بن حامد عاملی معروف بنام شہید اول، اہل تشیع دے شیخ، استاد، اپنے زمانے دے علامہ فہامہ تے صاحب تحقیق و تدقیق سن ۔ اوہ مذہب امامیہ دے عالی رتبہ علما تے انہاں دے موثقین تے معتمدین وچو‏ں نيں تے انہاں د‏‏ی تالیفات پاکیزہ تے تصنیفات عمدہ ہيں۔

استاداں

محمد مکی نے متعدد اکابرین تو‏ں فیض حاصل کيتا اے جنہاں وچو‏ں بعض دے ناں حسب ذیل نيں:

• فخر المحققاں ابن علامہ حلی
• اسد الدین صائغ جزینی
• عبد الحمید بن فخار موسوی
• جعفر بن نما حلی
• سید مہنا بن سنیا مدنی
• سید عمیدالدین بن عبد المطلب حلی
• سید ضیاء الدین عبد اللہ حلی
• سید تاج الدین بن زہرہ حسینی
• سید علاء الدین بن زہرہ حسینی
• شیخ علی بن طران مطار آبادی
• شیخ رضی الدین علی بن احمد مزیدی
• شیخ جلال الدین محمد حارثی
• شیخ محمد بن جعفر مشہدی المعروف بہ ابن المشہدی
• شیخ قطب الدین محمد بوایہی رازی، شارح شمسیہ۔

شاگرد

محمد مکی دے سامنے زانوئے تلمذ تہ کرنے والے مكتب علم و اجتہاد دے پرورش یافتگان د‏‏ی تعداد کثیر اے جنہاں وچو‏ں صرف بعض دا تذکرہ اس مختصر مضمون وچ کیہ جا سکدا اے:

محمد مکی دے تن فرزند شیخ محمد، شیخ على تے شیخ حسن

• زوجہ ام على تے بیٹی ست المشائخ
• سید ابو طالب احمد بن قاسم بن زہرہ حسینی
• شیخ عبد الرحمن عتائقی
• شیخ شرف الدین ابو عبد اللہ مقداد المعروف بہ فاضل مقداد
• شیخ محمد بن تاج الدین عبد علی المعروف بہ ابن نجدہ
• صاحب کتاب مختصر بصائر الدرجات شیخ حسن بن سلیمان حلی
• سید بدر الدین حسن بن ایوب
• شیخ زین الدین على بن خازن حائرى۔

تألیفات

1. اللمعۃ الدمشقیۃ
2. الدروس
3. الذکری
4. النفلیہ
5. البیان
6. الاربعون حدیثا
7. مسائل ابن مکی
8. العقیدۃ الاسلامیہ
9. اختصار الجعفریات؛
10. جواز ابداع السفر فی شہر رمضان
11. جامع البین من فائدے الشرحین
12. غایۃ المراد
13. القواعد الکلیۃ فی الأصول و الفروع
14. حاشیۂ شرح ارشاد
15. حاشیۂ قواعد علامہ؛
16. خلاصۃ الاعتبار فی الحج و الاعتمار
17. المزار
18. الدرۃ الباہرہ جو شہید اول تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔

قتل

محمد مکی نو‏‏ں 9 جمادی الاول بروز پنج شنبہ سنہ 786 ہجری قمری وچ برقوق د‏‏ی بادشاہت دے دور وچ قاضی برہان الدین مالکی تے عباد بن جماعہ شافعی دے فتوی دے تحت قلعۂ شام دے قید خانے وچ اک سال تک قید و بند د‏‏ی صعوبتاں جھیلنے دے بعد قتل کيتا گیا۔ شیخ حر عاملی محمد مکی دے قتل د‏‏ی کیفیت دے بارے وچ لکھدے نيں: شہید اول نو‏‏ں تلوار تو‏ں وار کرکے شہید کيتا گیا، فیر پھانسی اُتے لٹکایا گیا فیر سنگسار کيتا گیا تے انہاں د‏‏ی میت نو‏‏ں نذر آتش کيتا گیا۔

مآخذ

• امینی نجفی، عبد الحسین [صاحب الغدیر]، شہیدان راہ فضیلت، ناشر: نجف، 1355 ہجری قمری/1936عیسوی۔
• تفرشی، مصطفٰی بن حسین، نقد الرجال، محقق و ناشر: مؤسسہ آل البیت علیہم السلام لاحیاء التراث، قم، 1418 ہجری قمری۔
• شہید اول، محمد، الالفیہ والنفلیہ، مکت‏‏ب الإعلام الإسلامی، 1408 ہجری قمری
• شہید اول، محمد، اللمعہ الدمشقیہ، قم، دار الفکر، 1411 ہجری قمری
• شہید اول، محمد، الدروس الشرعیہ فی فقہ الامامیہ، قم، جامعہ مدرسین۔
• امین عاملی، محسن، اعیان الشیعہ، بیروت، دار التعارف۔
• خوانساری، محمد باقر بن زین العابدین، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان۔
• حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، بغداد، مکتبہ الأندلس۔

حوالے