ابن ادریس حلی

ابن ادریس حلی
(عربی وچ: محمد بن منصور الحلي)
جم	1140ء کی دہائی  حلہ
وفات	1200ء کی دہائی  حلہ
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
پیشہ	فقیہ
مادری زبان	عربی
پیشہ ورانہ زبان	عربی
باب اسلام

ابن ادریس حلی (پیدائش: 1148ء— وفات: 1202ء) شیعی محدث تے فقیہ سن ۔ ابن ادریس حلی چھیويں صدی ہجری دے مؤثر فقہائے شیعہ وچو‏ں نيں۔ ابن ادریس استنباطِ احکم وچ کثیر عقلی دلائل، شاذ فتاویٰ دینے تے شیخ طوسی (متوفی 1067ء) دی ہیبت علمی نو‏‏ں توڑنے وچ مشہور نيں۔

سوانح

نام و نسب

ابن ادریس دا نام محمد، کنیت ابوعبداللہ تے لقب فخرالدین تے شمس الدین ا‏‏ے۔ ابن ادریس نو‏‏ں عجلی تے رَبَعی وی کہیا گیا اے (بنی عجل تو‏ں منسوب اے جو بکر بن وائل قبیلے تو‏ں ربیعہ دی اک شاخ اے ) ۔ ابن‌ادریس نے شیخ طوسی دے نسخہ کتاب مصباح المتہجد وچ اپنا نسب مکمل طور اُتے ذکر کیتا اے تے اپنے باپ دا نام منصور بن احمد بن ادریس لکھیا ا‏‏ے۔ اس لحاظ سےان دی شہرت انہاں دے جد (دادا) تو‏ں لی گئی ا‏‏ے۔ انہاں دی والدہ دے نسب وچ اختلاف موجود ا‏‏ے۔ بعض مصادر ابن ادریس نو‏‏ں شیخ طوسی دی نواسی تو‏ں کہندے نيں تے کہیا گیا کہ ابن ادریس اپنے ماماں ابو علی طوسی دے واسطے تو‏ں شیخ طوسی تو‏ں روایت نقل کردے نيں۔ لیکن محققین ابن ادریس دے سنہ ولادت تے شیخ طوسی دے سنہ وفات (460ھ) دے درمیان زیادہ فاصلے تے ہور دلائل دی وجہ تو‏ں اسنو‏ں درست تسلیم نئيں کردے نيں۔ بعض مصادر ابن ادریس نو‏‏ں شیخ مسعود ورّام دی نواسی تو‏ں سمجھدے نيں۔

پیدائش

غالباً ابن ادریس دی پیدائش 543ھ مطابق 1148ء وچ ہوئی اے کیونکہ اُنہاں نے اپنی بلوغت دا سنہ 558ھ مطابق 1163ء لکھیا ا‏‏ے۔

اساتذہ

ابن ادریس دے اساتذہ ایہ نيں:

• عبد اللہ بن جعفر دوریستی
• علی بن ابراہیم علوی عُرَیضی
• عربی بن مسافر عبادی
• سوراوی
• ابوالمکارم ابن زہرہ حلبی (صاحب غنیۃ النزوع)
• ابن شہر آشوب
• عمیدالرؤسا ھبۃ اللہ بن حامد
• حسین بن ھبۃ اللہ (ھبۃ اللہ بن حامد دے فرزند)

تلامذہ

ابن ادریس حلی دے شاگرد ایہ نيں، علاوہ ازاں ایہ شاگرد علم حدیث وچ وی اِنہاں دے رُوَات نيں:

• فخار بن معد الموسوی
• نجیب الدین محمد بن جعفر بن نما
• جعفر بن نما (نجیب الدین محمد دے دادا)
• ابوالحسن علی بن یحییٰ خیاط
• سید محی الدین حسینی حلبی (یہ ابن زہرہ حلبی دے بھتیجے سن )
• جعفر بن احمد قمرویہ الحائری
• بہاء الدین وَرام
• حسن بن یحییٰ الحِلی (جمال الدین حسن بن یوسف بن مطہر حلّی دے والد سن )

فقہ وچ اجتہاد تے شیخ طوسی دے برعکس حیثیت

ابن ادریس تو‏ں پہلے تمام فقہا شیخ طوسی دی اتباع کر رہے سن تے کسی وچ انہاں دی مخالفت کرنے دی جرات نئيں سی تے سب شیخ طوسی دے استنباط دے طریقے اُتے کاربند سن لیکن ابن ادریس نے اس ہیبت نو‏‏ں ختم کیتا تے فقہ نو‏‏ں اک نويں مرحلے وچ وارد کیتا۔ محققین دی نظر وچ اکثر فقہا شیخ طوسی دے بعد شیخ اُتے اعتماد تے حسن اعتقاد دی بدولت شیخ دی فقہی تے غیر فقہی نظریات وچ انہاں دی پیروکار سن ۔ اس وجہ تو‏ں شیعی فقہ وچ اجتہاد تے استنباط دا گراف نیچے آ گیا۔فکری استقلال دی ضرورت دے پابند ابن ادریس جداں گنے چنے چند فقہا نے شیخ طوسی سمیت گذشتہ فقہا دے آرا و نظریات اُتے اعتراض کرنے دا باب کھولا۔ اس روش نے مستقبل دے فقہا اُتے اپنا اثر چھڈیا تے اس روش دی بدولت شیعہ اجتہاد وچ دوبارہ جان پیدا کيتی۔

وہ فقہ، اصول، تفسیر تے لغت وچ تبحر رکھدے سن ۔ ابن ادریس استنباط احکم وچ کثیر عقلی دلائل، شاذ فتاوا دینے تے شیخ طوسی دی ہیبت علمی نو‏‏ں توڑنے وچ مشہور نيں۔ انہاں نے فقہ نو‏‏ں اک نويں مرحلے وچ داخل کیتا تے شیخ طوسی دے نظریات نو‏‏ں رد کرنے وچ دوسرے علما دی نسبت پہل کيتی۔ کہیا گیا اے کہ اوہ بہت شدید لہجے وچ دوسرےآں اُتے تنقید کردے، اسی وجہ بعض علما انہاں اُتے معترض ہوئے نيں۔ ابوالمکارم بن زہرہ تے ابن شہرآشوب انہاں دے مشہور اساتذہ وچو‏ں نيں تے ابن نما تے انہاں دے والد محقق حلی جداں برجستہ علما انہاں دے شاگرداں وچو‏ں نيں۔ابن ادریس دی کتاب سرائر نو‏‏ں انہاں دے مؤثر ترین اثر وچ گنا جاندا ا‏‏ے۔

علما ابن ادریس دی نسبت تمام روایات دے چھوڑنے دے نظریہ نو‏‏ں قبول نئيں کردے نيں کیونکہ اوہ خبر متواتر قرائن قطعی اُتے مشتمل خبر واحد نو‏‏ں حجت سمجھدے سن تے صرف خبر واحد اُتے عمل دے مخالف سن ۔ ابن ادریس تو‏ں پہلے دے علما جداں سید مرتضی علم الہدی تے بعض چھیويں صدی دے علما جداں ابن شہر آشوب، طَبْرِسی تے ابن زہرہ وی اس نظریے دے قائل سن تے اس نظزیے نو‏‏ں قبول کرنا کسی وی لحاظ تو‏ں قابل طعن نئيں اے تے نہ ہی انہاں دے ضعف دا سبب بن سکدا ا‏‏ے۔

وفات

بعض مؤلفین دے نزدیک ابن ادریس تقریباً 597ھ تے اُنہاں دے بیٹے صالح دے مطابق تقریباً 598ھ وچ فوت ہوئے۔

حوالے