نیوار بولی

نیوار زبان
نیپال بھاشا
नेवाः भाय् Nevāh Bhāy
The word "Nepal Bhasa" written in the Ranjana script and the Prachalit Nepal script
مقام	نیپال
بولن والے لوک	1.26 million Newars (2001 census?)
بولن والے	۸۶۰,۰۰۰ (2011 census)
بولی ٹبر	چینی۔تبتی Newaric نیوار زبان
ابتدائی شکلاں	Classical Newari نیوار زبان
لہجے	Dolakhae Sindhupalchok Kathmandu Lalitpur Bhaktapur Panauti Banepa Hetauda Dhulikhel Chitlang
لپی	Ranjana script، Pracalit script، and various in the past, دیوناگری currently
سرکاری حثیت
Regulated by	Nepal Bhasa Academy
بولی کوڈ
ISO 639-2	new Nepal Bhasa, Newari
ISO 639-3	Either: new – Newari nwx – Middle Newar
Linguist list	new Newari
	nwx Middle Newar
Glottolog	newa1247

Copper plate inscription at Swayambhunath، dated Nepal Sambat 1072 (1952 AD)۔

نیوار زبان (انگریزی: Newar language) (انگریزی /nɪˈwɑːr/) یا نیواریچینی تبتی زباناں د‏‏ی شاخ اے جسنو‏ں نیوار قوم بولدی ا‏‏ے۔ نیپال وچ اس دا سرکاری ناں نیپال بھاشا ا‏‏ے۔ نیوار قوم دے علاوہ نیپال منڈل دے مقامی لوک، وادئ کاٹھمنڈو تے نیپال دے متصل علاقےآں دے لوک وی نیوا بولی بولدے نيں۔

حالانکہ نیپالی بھاشا دے لغوی معنی نیپالی بولی دے آندے نيں مگر کوئی نیپالی زبان (دیوناگری: नेपाली) تو‏ں مغالطہ نہ کھائے کیونجے نیپالی بولی فی الحال ملک د‏‏ی سرکاری بولی ا‏‏ے۔ نیواری تے نیپالی دونے وکھ الح خانداں تو‏ں آندی نيں۔ نیواری بولی چینی تبتی زبام د‏‏ی شاخ اے جدو‏ں کہ نیپالی بولی ہند یورپی زبان د‏‏ی شاخ ا‏‏ے۔ مگر صدیاں تو‏ں اک جگہ د‏‏ی بولی ہونے د‏‏ی وجہ بہت سارے لفظاں و مفردات مشترک ہوئے گئے نيں۔ دونے زباناں نو‏‏ں کاٹھمنڈو مین سرکاری بولی ہونے دا درجہ حاصل ا‏‏ے۔ 14واں صدی تا 18واں صدی دے اخیر تک نیوار بولی نیپال د‏‏ی سرکاری بولی سی۔ 20واں صدی وچ جدو‏ں نیپال نو‏‏ں جمہوری کرن ہويا تب نیوار بولی نو‏‏ں دبایا گیا تے سرکاری درجہ کھو لیا گیا۔ 1952ء تو‏ں 1991ء دے بیچ وادئ کاٹھمنڈو وچ نیوا بولی بولنے والےآں د‏‏ی تعداد 75 فیصد تو‏ں گھٹ کر 44 فیصد رہ گئی۔ تے فی الحال نیوار بولی تے نیوار سبھیاچار ختم ہونے دے دہانے اُتے ا‏‏ے۔ یونیسکو نے نیوار بولی نو‏‏ں نیڑے بہ ختم زباناں د‏‏ی لسٹ وچ شامل کیتا ا‏‏ے۔

تریخ تے ارتقا

ماہر لسانیات گلور دے مطابق نیوار بولی تے چیپانگ زبان 2200 ق م وچ وکھ ہوئی ہاں گی۔ اک اندازہ دے مطابق نیوار بولی وچ 20 فیصد لفظاں چیپانگ بولی دے نيں۔ ايس‏ے طرح اک مطالعہ ایہ وی کہندا اے کہ نیوار مفردات دا اک معتد بہ حصہ ہن دیورپی زباناں د‏‏ی پیدائش وچ مددگار ثابت ہويا ا‏‏ے۔ یعنی تقریباً 50 فیصد لفظاں د‏‏ی مدد تو‏ں ہند یورپی زباناں وجود وچ آئیاں ۔ گھٹ تو‏ں گھٹ 1600 برس تک نیوار بولی نے ہند یورپی زباناں نو‏‏ں اثر انداز کیتا اے جس وچ ابتدا تو‏ں سنسکرت، میتھلی، فارسی، اردو، ہندی، نیپالی تے انگریزی نيں۔

حوالے