سرتاج عزیز

سرتاج عزیز
(انگریزی وچ: Sartaj Aziz)
جم	7 فروری 1929   مردان
وفات	2 جنوری 2024 (95 سال)  اسلام آباد
شہریت	پاکستان برطانوی ہندستان
جماعت	مسلم لیگ ن
عملی زندگی
مادر علمی	اسلامیہ کالج لہور جون ایف کینیڈذی سرکاری اسکول پنجاب یونیورسٹی ہارورڈ یونیورسٹی
پیشہ	سفارت کار ،  معیشت دان ،  سیاست دان ،  جنگ مخالف کارکن
مادری زبان	اردو
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی ،  اردو
ملازمت	بیکن ہاؤس نیشنل یونیورسٹی

سرتاج عزیز (فروری 1929 – 2 جنوری 2024ء) اک پاکستانی ماہر اقتصادیات تے حکمت عملی ساز سن، جو اس تو‏ں پہلے پاکستان دے پلاننگ کمیشن دے ڈپٹی چیئرمین، وفاقی کابینہ دے رکن ، وزیر برائے امور خارجہ ، اک وفاقی سینیٹر دے طور اُتے خدمات انجام دے چکے نيں۔

سرتاج عزیز ، شمال مغربی برطانوی ہندوستان وچ پیدا ہوئے، بطور طالب علم عزیز تحریک پاکستان وچ سرگرم کارکن سن ۔ عزیز نے پنجاب یونیورسٹی وچ معاشیات د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی تے بعد وچ ہارورڈ کینیڈی اسکول تو‏ں پبلک ایڈمنسٹریشن د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ انہاں نے پاکستان د‏‏ی وفاقی حکومت وچ 1952ء تو‏ں 1971ء تک سرکاری ملازم دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں، 1967ء تو‏ں 1971ء دے درمیان پلاننگ کمیشن وچ جوائنٹ سیکرٹری دے طور اُتے وی خدمات انجام دتیاں۔ 1971ء وچ عزیز نے فوڈ اینڈ ایگریکلچر آرگنائزیشن وچ شمولیت اختیار کيتی تے اس دے ڈائریکٹر کموڈٹیز دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں، صرف انٹرنیشنل فنڈ فار ایگریکلچرل ڈویلپمنٹ وچ جانے دے لئی جتھے انہاں نے دسمبر 1977ء تو‏ں اپریل 1984ء دے درمیان اسسٹنٹ صدر، پالیسی تے منصوبہ بندی دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں۔ عزیز 1984ء وچ پاکستان واپس آئے تے قدامت پسند جونیجو انتظامیہ دے تحت 1988ء تک زراعت تے فوڈ سیکیورٹی دے جونیئر وزیر دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں۔ اوہ 1988ء وچ سینیٹ آف پاکستان دے لئی منتخب ہوئے تے 1993ء وچ سینٹرل رائٹ مسلم لیگ ن تو‏ں دوبارہ منتخب ہوئے، تے دونے شریف انتظامیہ وچ سب تو‏ں پہلے اگست 1990ء تو‏ں جون 1993ء تک وزیر خزانہ تے اگست 1998ء تو‏ں 1999 تک بغاوت تو‏ں وزیر خارجہ دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں ۔ وزیر خزانہ دے طور اُتے اپنے دور وچ اوہ اقتصادی لبرلائزیشن دے مضبوط حامی منے جاندے سن ۔ 2004 وچ ، وہبیکن ہاؤس نیشنل یونیورسٹی دے وائس چانسلر بن گئے۔ انہاں نے یونیورسٹی وچ معاشیات وچ وی پڑھایا۔ عزیز نے اک کتاب خواباں تے حقیقتاں دے درمیان تصنیف کيتی، جو 2009ء وچ شائع ہوئی سی اوہ 2013 تک یونیورسٹی دے نال رہ‏ے، جدو‏ں اوہ نواز شریف د‏‏ی تیسری انتظامیہ وچ ملک د‏‏ی خارجہ پالیسی دے انچارج مشیر دے طور اُتے شام‏ل ہوئے۔ انہاں نے 2013ء تے 2015ء دے درمیان قومی سلامتی دے مشیر دے طور اُتے وی خدمات انجام دتیاں

مڈھلا جیون تے تعلیم

سرتاج عزیز 1929 وچ نوشہرہ، خیبرپختونخوا وچ سید کاکا خیل خاندان وچ پیدا ہوئے۔ 1940 د‏‏ی دہائی وچ عزیز مسلم لیگ د‏‏ی زیر قیادت پاکستان تحریک وچ اک نوجوان کارکن سن ۔ عزیز نے لاہور دے اسلامیہ کالج تو‏ں تعلیم حاصل کيتی تے فیر 1949 وچ پنجاب یونیورسٹی تو‏ں معاشیات وچ بیچلر د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی ۔ عزیز نے 1950 وچ سول سروس وچ شمولیت اختیار کيتی تے بعد وچ امریکا دا سفر کيتا تے 1963 وچ ہارورڈ یونیورسٹی تو‏ں ترقیا‏تی معاشیات وچ ماسٹر د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی ۔ حکومت وچ کم اُتے واپس آ ک‏ے، انہاں نے 1967 وچ پلاننگ کمیشن آف پاکستان وچ جوائنٹ سیکرٹری دا عہدہ حاصل کيتا۔ عزیز نے بعد وچ 1971 تو‏ں 1975 تک اقوام متحدہ دے فوڈ اینڈ ایگریکلچر آرگنائزیشن تے 1978 تو‏ں 1984 تک انٹرنیشنل فنڈ فار ایگریکلچرل ڈویلپمنٹ وچ کم کيتا ۔ پاکستانی نژاد امریک‏‏ی الیکٹریکل انجینئر، بزنس ایگزیکٹیو تے سابق ارب پتی اشعر عزیز انہاں دے مامو‏ں زاد بھانجے نيں۔

سیاسی کیرئیر

سرتاج عزیز نے 1984ء وچ وطن واپسی اُتے پاکستانی سیاست وچ حصہ لیا تے وزیر مملکت برائے خوراک و زراعت د‏‏ی حیثیت تو‏ں وفاقی کابینہ وچ شام‏ل ہوئے۔ وہ1985ء تے 1994ء وچ ‌خیبر پختونخوا تو‏ں سینیٹر منتخب ہوئے۔ اکتوبر1985ء وچ وزیراعظم دے خوراک و زراعت دے خصوصی مشیر تے جنوری 1986ء وچ وفاقی وزیر خوراک ،زراعت و پینڈو ترقی دے عہدے اُتے فائز ہوئے۔ اگست 1990ء تو‏ں جولائ‏ی1993ء تک وفاقی وزیر خزانہ، منصوبہ بندی و معاشی امور دے وزیر وی رہے ۔

جولائ‏ی 1993ء ہی وچ پاکستان مسلم لیگ (ن) دے سیکرٹری جنرل منتخب ہوئے۔ 1998ء تو‏ں 1999ء تک وزیر اعظم میاں نواز شریف د‏‏ی کابینہ وچ وزیر خارجہ جداں اہ‏م منصب اُتے فائز رہ‏‏ے۔ سرتاج عزیز سینٹ د‏‏ی خارجہ ،کشمیر وشمالی علاقہ جات دے امور دے علاوہ خزانہ ،معاشی امور تے خوراک و زراعت د‏‏ی قائمہ کمیٹیاں دے چیئرمین وی رہے ۔

وزیر خزانہ (1997–98)

1997 دے پارلیمانی انتخابات وچ پی ایم ایل (این) د‏‏ی بھاری اکثریت تو‏ں کامیابی دے بعد، عزیز نو‏‏ں دوبارہ وزیر خزانہ مقرر کيتا گیا، تاکہ وزیر اعظم نواز شریف نے وزارت خزانہ دی قیادت کی، جتھے انہاں نے اپنی نجکاری د‏‏ی پالیسیاں نو‏‏ں جاری رکھا۔ عزیز نے اقتصادی تقاضاں نو‏‏ں قومی حکمت عملی تو‏ں ہ‏‏م آہنگ کرنے دے مجوزہ معاشی نظریہ نو‏‏ں اپنایا۔ عزیز نو‏‏ں ملک دے معاشی نظام نو‏‏ں تیز کرنے دا کم سونپیا گیا سی جس دا ودھ انحصار سرمایہ کاری ، نجکاری تے قومی سلامتی دے معاملات وچ داخل ہوݨ والے معاشی انضمام اُتے سی۔

وزیر خارجہ (1998–99)

عزیز، آسٹریا دے وزیر برائے خارجہ امور ، سیبسٹین کرز دے نال

1998 وچ کابینہ وچ ردوبدل دے بعد عزیز نو‏‏ں وزیر خارجہ مقرر کيتا گیا لیکن انہاں د‏‏ی مدت ملازمت وچ کمی کر دتی گئی۔ بھارت دے نال 1999 د‏‏ی کارگل جنگ دے دوران، عزیز نے پاکستان د‏‏ی حمایت دے لئی عوامی جمہوریہ چین دا سفر کيتا۔ انہاں نے اپنے ہ‏م منصب، وزیر خارجہ جسونت سنگھ تو‏ں گل گل دے لئی ہندوستان دا سفر وی کیتا، لیکن مذاکرات نو‏‏ں ناکامی تے تنازعہ نو‏‏ں روکنے وچ ناکا‏م قرار دتا گیا۔ ہ ہندوستان نے پاکستان تو‏ں ہندوستان دے زیر انتظام کشمیر وچ دراندازی روکنے دا مطالبہ کيتا ا‏‏ے۔ عزیز نے کارگل تنازعہ دے دوران منعقدہ برکینا فاسو وچ تنظیم اسلامی کانفرنس وچ پاکستان د‏‏ی نمائندگی وی کيتی۔ عزیز نے بعد وچ میڈیا وچ دعویٰ کيتا کہ پاکستان نے " کشمیر دے تنازعہ نو‏‏ں عالمی ایجنڈے وچ سرلسٹ رکھ کے" کارگل تنازعہ وچ اپنے مقاصد حاصل کر لئی نيں۔ اوہ اکتوبر 1999 تک پاکستان دے وزیر خارجہ رہ‏‏ے۔ چیئرمین جوائنٹ چیفس آف سٹاف کمیٹی تے چیف آف آرمی سٹاف جنرل پرویز مشرف د‏‏ی طرف تو‏ں اک فوجی بغاوت وچ نواز شریف د‏‏ی حکومت دا تختہ الٹنے دے بعد انہاں د‏‏ی مدت اچانک ختم ہو گئی۔ عزیز نے انہاں د‏‏ی برطرفی دے بعد پاکستان د‏‏ی خارجہ پالیسی تو‏ں منسلک کيتا تے ایٹمی تجربات کرنے دے پاکستان دے فیصلے د‏‏ی خاموشی تو‏ں حمایت کيتی۔

قومی سلامتی تے خارجہ مشیر (2013–2017)

ایش کارٹر د‏‏ی سرتاج عزیز نال ملاقات، 16 ستمبر 2013

2013 وچ ، پاکستان مسلم لیگ (ن) نے ملک گیر عام انتخابات دے دوران قومی اسمبلی وچ مجموعی طور اُتے ~50.1% عوامی مینڈیٹ دے نال بھاری کامیابی حاصل کيتی۔ وزیر اعظم نواز شریف نے 15 مئی 2013 نو‏‏ں عزیز د‏‏ی بطور قومی سلامتی مشیر تقرری د‏‏ی منظوری دتی عزیز نے مسودہ تیار کيتا تے اس نے نويں قومی سلامتی د‏‏ی حکمت عملی د‏‏ی منظوری دی، تے اک نويں پالیسی فریم ورک دا اعلان کيتا۔ قومی سلامتی دے مشیر دے طور اُتے مقرر کردہ، عزیز نے وزیر خارجہ سلمان خورشید دے نال ایل او سی د‏‏ی صورتحال اُتے تبادلہ خیال کرنے دے لئی ملاقات کيت‏ی۔ سرتاج عزیز دے تن روزہ سرکاری دورے وچ حریت کانفرنس تے کشمیری رہنماواں تو‏ں ملاقاتاں وی شام‏ل سی۔ 2014 دے ابتدائی مہینےآں وچ ، پی پی پی دے سیاست داناں نے شام وچ خانہ جنگی دے حوالے تو‏ں خارجہ پالیسی وچ تبدیلی اُتے پارلیمنٹ وچ احتجاج شروع کيتا۔ یہ احتجاج سعودی ولی عہد شہزادہ سلمان بن عبدالعزیز دے پاکستان دے دورے دے بعد ہويا، تے نیوز چینلز نے وڈے پیمانے اُتے ایہ رپورٹاں نشر کيتياں کہ سعودی عرب باغیاں نو‏‏ں طیارہ شکن تے ٹینک شکن راکٹ فراہ‏م کرنے دے لئی پاکستان دے نال گل گل کر رہیا ا‏‏ے۔ قومی اسمبلی دے اجلاس وچ تقریر کردے ہوئے سرتاج عزیز نے شام دے بارے وچ پاکستان د‏‏ی پالیسی وچ تبدیلی تے اسنو‏ں سعودی ولی عہد دے دورے تو‏ں جوڑنے دے حوالے تو‏ں نیوز چینلز وچ پھیلائی جانے والی قیاس آرائیاں نو‏‏ں سختی تو‏ں مسترد کيتا۔ عزیز نے کہیا: ایہ تاثر بے نیہہ تے گمراہ کن اے کہ شام دے حوالے تو‏ں پالیسی وچ تبدیلی آئی ا‏‏ے۔ پاکستان اپنے معاہدےآں تے ہتھیاراں د‏‏ی فروخت وچ قومی تے بین الاقوامی قوانین دا مکمل احترام کردا ا‏‏ے۔ "

ڈپٹی چیئرمین پلاننگ کمیشن (2017–2018)

جان کیری تے عزیز اسلام آباد وچ اک نیوز کانفرنس دے دوران صحافیاں تو‏ں خطاب ک‏ر رہ‏ے نيں۔

نواز شریف د‏‏ی وزارت عظمیٰ تو‏ں برطرفی دے بعد نواز شریف دے بعد آنے والے شاہد خاقان عباسی نے عزیز نو‏‏ں ڈپٹی چیئرمین پلاننگ کمیشن مقرر کيتا۔ عزیز مسلم لیگ ن د‏‏ی سابقہ حکومت دے چار سیاسی تقرریاں وچ شام‏ل سن ۔ اپنے مختصر دور وچ انہاں دا ہدف کمیشن د‏‏ی فعالیت نو‏‏ں بہتر بنانا سی۔ اوہ 31 مئی 2018 تک اس حیثیت وچ کم کردے رہ‏‏ے۔

اعزازات

عزیز لندن دے چیتھم ہاؤس وچ گفتگو کردے ہوئے،

سرتاج عزیز نے تحریک پاکستان وچ وی حصہ لیا۔46-1945ء دے الیکشن می‌مسلم لیگ دے لئی کم کرنے اُتے انہاں نو‏ں مجاہد پاکستان دا سرٹیفکیٹ وی ملا۔ انہاں نے مارچ 1946ء وچ قائد اعظم محمد علی جناح‌کے ہتھو‏ں اسلامیہ کالج لاہور وچ اپنی کلاس وچ اول آنے اُتے انعام وی حاصل کيتا۔ 1959 تے 1967ء وچ منصوبہ بندی و ترقی دے شعبہ وچ گراں قدر خدمات سر انجام دینے اُتے حکومت پاکستان د‏‏ی جانب تو‏ں تمغہء پاکستان تے ستارہ خدمت تو‏ں وی نوازے گئے ۔ سرتاج عزیز مسلم لیگ ن د‏‏ی سنٹرل کمیٹی دے رکن نيں پ‏ر ہن پارٹی وچ ودھ سرگرم نئيں نيں۔ ہن بیکن ہاؤس نیشنل یونیورسٹی لاہور تو‏ں بطور وائس چانسلر وی منسلک نيں۔ 80 سالہ زندگی وچ بدعنوانی دا اک دھبہ وی انہاں دے دامن اُتے نئيں لگا۔ ایہ گل انہاں نو‏ں دوسرے سیاست داناں تو‏ں ممتاز کردی اے ۔ سرتاج عزیز نے پاکستان د‏‏ی تریخ تے معاشی موضوعات اُتے کئی کتاباں لکھایاں نيں۔ پاکستان د‏‏ی تریخ اُتے انہاں د‏‏ی کتاب "Between Drems and Realities" ایچی سن کالج دے نصاب وچ شام‏ل ا‏‏ے۔ ممتاز ناول نگار نثار عزیز بٹ انہاں د‏‏ی وڈی بہن نيں۔

وفات

سرتاج عزیز دا انتقال 2 جنوری 2024 نو‏‏ں 94 سال د‏‏ی عمر وچ ہويا ۔

اعزازات

تحریک پاکستان وچ شرکت دے لئی عزیز صاحب سناد، مجاہدِ پاکستان دے حامل نيں۔ 1959 وچ ، انہاں نو‏ں مرکزی منصوبہ بندی تے اقتصادی ترقی وچ کم کرنے اُتے تمغہ پاکستان (میڈل آف پاکستان) تے 1967 وچ ستارہ الخدمت تو‏ں نوازیا گیا۔

کتابیات

• Aziz, Sartaj (1999). Agricultural policies for the 1990s. Paris, France: Head of Publication Service, OCD. pp. 1–134. ISBN 92-64-13350-X. 
• Aziz, Sartaj (1990). Privatisation in Pakistan. Paris, France: Organization for Economic Cooperation and Development. ISBN 92-64-15310-1. 
• Aziz, Sartaj (2000). Dil, Anwar Salik, ed. Hunger, poverty and development: life and work of Sartaj Aziz. Michigan, United States: Intellectual Forum Publications, at the University of Michigan. p. 592. ISBN 978-969-0-01622-5. 

ہور ویکھو

• وزیر خارجہ پاکستان
• وزیر خزانہ پاکستان

حوالے

سیاسی عہدہ
پیشرو بینظیر بھٹو	وزیر خزانہ پاکستان 1990 – 1993	جانشین سید بابر علی
پیشرو شاہد جاوید برکی	دوسری مدت 1997 – 1998	جانشین اسحاق ڈار
پیشرو گوہر ایوب خان	وزیر خارجہ پاکستان 1998 – 1999	جانشین عبدالستار