محدث

مُحَدِّث یا حدیث‌ شناس اس شخص نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو حدیث، راوی، حدیثی اصطلاحات، صحیح تے ضعیف احادیث تے احادیث اُتے ہونے والے اعتراضات دے بارے وچ علم رکھدا ہوئے۔ اکثر محدثین نے مفصل حدیثی کتاباں لکھایاں نيں۔ مشہور شیعہ محدیثن وچ کتب اربعہ دے مصنفاں کُلِینی، شیخ صدوق تے شیخ طوسی دا ناں سر لسٹ نيں نيں انہاں دے علاوہ علامہ مجلسی تے شیخ حُرّ عاملی وی دورہ صفویہ دے نامدار شیعہ محدثین وچ شمار ہُندے نيں۔ متأخرین وچ مستدرک الوسائل دے مصنف محدث نوری تے سفینۃ البِحار دے مصنف شیخ عباس قمی شیعہ محدثین وچ زیادہ مشہور نيں۔

تعریف

کتاب مقباس الہدایۃ وچ عبداللہ مامقانی دے مطابق محدث اس شخص نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو کسی حدیث نو‏‏ں ثابت کرنے دے تمام رستےآں تو‏ں واقف ہو، راواں دے ناں تے انہاں د‏‏ی عدالت دے بارے وچ علم رکھدا ہوئے ہور احادیث وچ کِسے چیز د‏‏ی زیادتی یا کمی نو‏‏ں تو‏ں وی آگاہی رکھدا ہوئے۔ محمدرضا مامقانی مقباس الہدایہ اُتے لکھے گئے اپنے حاشیے وچ لکھدے نيں: محدث اس شخص نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو علم حدیث تے اس دے اصطلاحات تو‏ں واقف ہونے دے نال نال اس دے قسماں تے انواع تو‏ں وی آگاہ ہوئے۔ ايس‏ے طرح کتاب کشاف تو‏ں نقل کردے ہوئے اوہ لکھدے نيں اصطلاحات الفنون، حدیث دا سننا، لکھنا، پڑھنا، حفظ کرنا تے احادیث د‏‏ی تلاش وچ حدیث مختلف شہراں دا سفر کرنا محدث د‏‏ی خصوصیات وچ شمار ہُندے نيں۔ شہید ثانی اس شخص نو‏‏ں محدث کہندے نيں جو پیغمبر اکرم تے ائمہ معصومین د‏‏ی سنت دے بارے وچ علم حاصل کرنے وچ مشغول ہوئے۔

عبداللہ مامقانی دے مطابق جے رجالی منابع وچ کِسے شخص د‏‏ی بعنوان محدث تعارف کيتی گئی ہوئے تاں ایہ اس د‏ی مدح شمار ہوئے گی اگرچہ ایہ چیز اس د‏ی توثیق شمار نئيں کيتا جا سکدا۔

محدث، رجالی تے راوی

عبد اللہ مامقانی راوی، مُسنِد، محدِّث تے حافظ وغیرہ جداں اصطلاحات دا آپس وچ موازنہ کردے ہوئے لکھدے نيں کہ راوی اس شخص نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو صرف روایت نقل کردا اے، چاہے سند دے نال ہوئے یا بغیر سند کے۔ راوی دا مقام محدث تو‏ں تھلے اے ايس‏ے طرح اوہ تصریح کردے نيں کہ فقط حدیث سننے والے نو‏‏ں محدث نئيں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

علم درایہ دے ماہرین کہندے نيں کہ رجالی اس شخص نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو حدیث دے راویاں تے انہاں د‏‏ی خصوصیات نو‏‏ں جاندا ہوئے تے انہاں وچو‏ں ہر اک دے معتبر ہونے تے نہ ہونے دے بارے وچ رائے دے۔ لیکن محدث اس شخص نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو راویاں تے انہاں د‏‏ی خصوصیات دے نال نال احادیث دے سند تے متن دے بارے وچ وی صاحب نظر ہوئے تے ضعیف یا صحیح احادیث نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں پہنچان سکدا ہوئے۔

اخباری دے معنی وچ

بعض منابع وچ اصولیاں تے عقلی علوم دے ماہرین دے مقابلے وچ صرف احادیث اُتے اعتماد کرنے والے اخباریاں اُتے وی محدث دا اطلاق کردے ہوئے انہاں نو‏ں اصحاب حدیث دے ناں تو‏ں یاد کردے نيں۔

مشہور شیعہ محدثین

شیعہ محدثین نو‏‏ں دو اعتبار تو‏ں تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اک دفعہ تاریخی اعتبار تو‏ں متقدمین تے متأخرین وچ جدو‏ں کہ دوسری بار انہاں نو‏ں علم حدیث وچ انہاں دے نظریات تے نقطہ نظر دے اعتبا تو‏ں مکت‏‏ب حدیثی قم تے مکت‏‏ب حدیثی کوفہ وغیرہ وچ تقسیم کردے نيں۔

کتاباں اربعہ دے مصنف

شیعہ معتبر حدیثی مجموعے، کتاباں اربعہ دے مصنفاں قدیم شیعہ محدثین وچو‏ں نيں جنہاں دے آثار ہن تک باقی نيں۔ الکافی دے مصنف محمد بن یعقوب کلینی (ولادت 329ھ)، من لایحضرہ الفقیہ تے کئی دوسرے حدیثی کتاباں دے مصنف شیخ صدوق (ولادت 381ھ) تے تہذیب الاحکا‏م تے الاستبصار دے مصنف شیخ طوسی (ولادت 460ھ) جو چوتھے تے پنجويں صدی ہجری وچ زندگی گزاردے سن ۔

دورہ صفویہ دے محدثین

ایران وچ دورہ صفویہ دے محدثین نے اخباریاں دے عروج دے وقت شیعہ حدیثی میراث د‏‏ی حفاظت تے توسیع وچ بہت اہ‏م کردار ادا کردے ہوئے متعدد جوامع حدیثی تصنیف کيت‏یاں نيں۔ بحار الانوار جو کہ شیعاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی حدیثی مجموعہ اے ايس‏ے دور د‏‏ی پیداوا‏‏ر ا‏‏ے۔ الوافی دے مصنف محمد محسن فیض کاشانی(ولادت 1091ھ)، وسائل الشیعہ دے مصنف شیخ حر عاملی (ولادت 1100ھ) تے بحار الانوار دے مصنف محمدباقر مجلسی (ولادت 1110ھ) ايس‏ے دور وچ زندگی گزاردے سن ۔

متأخر شیعہ محدثین

مستدرک الوسائل دے مصنف محدث نوری (ولادت 1320ھ) تے سفینۃ البحار دے مصنف شیخ عباس قمی (ولادت 1359ھ) چودہويں تے پندرہويں صدی ہجری دے مشہور شیعہ محدثین وچ شمار ہُندے نيں۔

متعلقہ صفحات

• اجازہ روایت

مآخذ

• بہشتی، ابراہیم، اخباریگری (تریخ تے عقاید)، قم، سازمان چاپ تے نشر دار الحدیث، ۱۳۹۰ش۔
• سبحانی، جعفر، اصول الحدیث تے احکامہ، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق۔
• سیفی مازندارنی، علی‌اکبر، مقیاس الرواۃ فی کلیات علم الرجال، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق۔
• شہید ثانی، زین‌الدین بن علی، الرعایۃ فی علم الدرایۃ، قم، مکتبۃ سماحۃ آیۃ اللہ العظمی مرعشی النجفی، ۱۴۳۳ق۔
• طباطبائی، سید محمدکاظم، تریخ حدیث شیعہ(۲) عصر غیبت، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۰ش۔
• قربانی، زین‌العابدین، علم حدیث، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳٧۶ش۔
• مامقانی،‌ عبداللہ، مقباس الہدایۃ فی علم الدرایۃ، تحقیق: محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسۃ آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۱ق۔
• مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الہدایہ فی علم الدرایۃ، قم، مؤسسۃ آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۱ق۔
• مؤدب، سید رضا، تریخ حدیث، قم، مرکز بین‌المللی ترجمہ تے نشر المصطفیٰ، ۱۳۹۳ش۔
• مہریزی، مہدی، حدیث‌پژاوہی، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۰ش۔