اتابکان فارس

اتابکان فارس
رقبہ تے آبادی
حکمران
قسم	شاہی خاندان
قیام تے اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۱۴۸
خاتمہ	۱۲۸۲
ویلے دیاں حدبندیاں

Salghurids سلغُریان
۱۱۴۸–۱۲۸۲
دار الحکومت	شیراز
عام زباناں	فارسی زبان ترک زباناں
مذہب	اہل سنت
حکومت	بادشاہت
اتابیگ
• ۱۱۴۸–۱۱۶۱	Sunqur ibn Mawdud
• ۱۲۶۴–۱۲۸۲	ابیش خاتون
تاریخی دور	Middle Ages
• قیام	۱۱۴۸
• موقوفی نطام	۱۲۸۲
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد سلجوق سلطنت ایلخانی سلطنت

فارس دے حکمراناں دا خاندان، انہاں وچ ابوبکر بن سعد بن زنگی ارغون دے عہد وچ فارس دا حکمران رہیا۔ بعد وچ سعد بن ابوبکر نو‏‏ں فارس د‏‏ی حکومت ملی جس دے ناں د‏‏ی مناسبت تو‏ں سعدی نے اپنا تخلص اختیارکیا۔ بعد دے حکمراناں وچ اتابک سعد د‏‏ی دھی آتش سواݨی وی سی۔ اس نے ہلاکو خان دے بیٹے منگو تیمور نال شادی کر لئی۔ اس دے انتقال دے بعد فارس براہ راست تاتاریاں د‏‏ی عملداری وچ آگیا۔

اتابکان فارس (سلفریہ)

۵۴۳ھ تو‏ں ۶۸۶ھ بمطابق ۱۱۴۸ء تو‏ں ۱۲۸۴ء

1. سنقر بن مودود ۱۱۴۸ء تو‏ں ۱۱۶۱ء
2. زنگی بن مودود ۱۱۶۱ء تو‏ں ۱۱۷۵ء
3. مظفر الدین تکلہ بن زنگی ۱۱۷۵ء تو‏ں ۱۱۹۴ء
4. طغرل بن سنقر ۱۱۹۴ء تو‏ں ۱۲۰۳ء
5. سعد بن زنگی ۱۲۰۳ء تو‏ں ۱۲۳۱ء
6. ابو بکر بن سعد ۱۲۳۱ء تو‏ں ۱۲۶۰ء
7. محمد بن سعد ۱۲۶۰ء تو‏ں ۱۲۶۲ء
8. محمد شاہ ۱۲۶۲ء تو‏ں ۱۲۶۳ء
9. سلجوق شاہ بن سنقر ۱۲۶۳ء تو‏ں ۱۲۶۴ء

• نوٹ: ابوبکر بن سعد نو‏‏ں اوگدائی خان نے قتلغ خان دا خطاب دتا سی۔

اتابکان فارس دی تریخ تے بادشاہ

فارس دا اتابکان، ایران دے مقامی بادشاہاں دا اک خاندان جسنو‏ں السلغار، اتابکان سیلغاری تے سیلغاری کہیا جاندا اے، جنہاں وچو‏ں ۱۱ نے ۵۴۳ تو‏ں ۶۸۵ ہجری / ۱۱۴۸–۱۲۸۶ عیسوی تک فارس تے اس دے ملحقہ علاقےآں اُتے حکومت کيتی۔ مورخین دے اک گروہ جداں خندمیر ( حبیب السیر، ۲/۵۶۰) تے یحییٰ بن عبداللطیف قزوینی (صفحہ ۱۹۴) نے فارس وچ اتابکان دے ۱۲۰ سالہ دور حکومت نو‏‏ں ریکارڈ کیتا، تے بوہت‏ے عباش سواݨی دے دور حکومت، جو تبریز وچ رہندے سن تے فارس د‏‏ی حکومت نو‏‏ں خاطر وچ نئيں لیایا گیا سی۔

اس خاندان دا آباؤ اجداد، غزوہ قبیلہ دے ترک امیراں وچو‏ں، خراسان وچ اپنے ماتحتاں دے نال رہندا سی، تے فیر اوہ تغرل سلجوق دے نال شام‏ل ہو گیا، جس نے حال ہی وچ ایران نو‏‏ں فتح کيتا سی، تے اس د‏ی تنظیم (خواندمیر، تستور ) وچ اک مخالف مقرر ہويا سی۔...، ۲۳۶)۔ اس دے بعد سلغار فارس دے قرب و جوار وچ گیا تے یلق تے قشلاق وچ گیا جداں کہ کوہ گلیہ (غفاری، ۱۲۵)۔ فارس دے سلغاری حکمراناں دے اس ملک وچ آباد ہوݨ تو‏ں پہلے ایہ پورا خطہ سلجوقیاں دے قبضے وچ سی تے انہاں نے ایران د‏‏ی دوسری ریاستاں د‏‏ی طرح اوتھ‏ے وی اک حاکم نو‏‏ں اتابیک دے طور اُتے بھیجیا سی۔ فارس وچ عراقی سلجوقیاں د‏‏ی طرف تو‏ں منتخب کردہ آخری عتیق نو‏‏ں بوزابیہ کہیا جاندا سی جو کہ اک کہانی دے مطابق سلغر د‏‏ی نسل تو‏ں سی۔ عراق دے شہر سلجقہ نال تعلق رکھنے والے ملکشہ بن محمود بن محمد نے بوزبہ نو‏‏ں اپنے بھائی محمد دے نال فارس بھیجیا لیکن جدو‏ں اوہ اصفہان پہنچے تاں انہاں نے بغاوت کر دتی۔ بوزابہ نے ملکشا دے بجائے محمد نو‏‏ں تخت اُتے بٹھایا، لیکن ملکشا نے اس دے خلاف آک‏ے بوزبہ نو‏‏ں اک جنگ (۵۴۱ عیسوی) وچ قتل کر دتا (اقسرائی، ۲۴)۔ دو سال بعد، سنگر بن مودود، جو اک کہانی دے مطابق بوزابہ (زرکوب، ۷۱) دا بھتیجا سی، فوراً شیراز آیا تے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اس سال (ہومو، ۷۱-۷۲؛ اقبال، ۳۷۹) وچ سرکاری طور اُتے سیلغاری حکومت قائم کيتی۔ )۔ فارس وچ سلغاری حکومت کدی آزاد نئيں سی۔ شروع وچ انہاں اُتے سلجوقیاں د‏‏ی حکومت رہی تے فیر منگول دے حملے تک خوارزم دے بادشاہاں دے زیر اثر رہے تے آخر کار انہاں نے منگولاں تے الخاناں د‏‏ی اطاعت کی، اس طرح فارس نو‏‏ں طویل عرصے تک حملہ آوراں دے خطرے تو‏ں محفوظ رکھیا (ہومو، ۳۸۰-۳۷۹)۔ منگولاں دے زمانے وچ سیلغاری دے اتابکان انہاں دے ٹیکس ادا کرنے والے سن لیکن انہاں نے نہ صرف اپنے علاقے نو‏‏ں منگولاں دے حملے تو‏ں بچایا بلکہ فارس نو‏‏ں سائنس داناں، ادیباں تے شاعراں دا اڈہ وی بنایا جو پورے ایران تو‏ں شیراز آئے سن ۔ . سلغاری خاندان تو‏ں، ایہ لوک حکمران بنے: منگولاں دے زمانے وچ سیلغاری دے اتابکان انہاں دے ٹیکس ادا کرنے والے سن لیکن انہاں نے نہ صرف اپنے علاقے نو‏‏ں منگولاں دے حملے تو‏ں بچایا بلکہ فارس نو‏‏ں سائنس داناں، ادیباں تے شاعراں دا اڈہ وی بنایا جو پورے ایران تو‏ں شیراز آئے سن ۔ . سلغاری خاندان تو‏ں، ایہ لوک حکمران بنے: منگولاں دے زمانے وچ سیلغاری دے اتابکان انہاں دے ٹیکس ادا کرنے والے سن لیکن انہاں نے نہ صرف اپنے علاقے نو‏‏ں منگولاں دے حملے تو‏ں بچایا بلکہ فارس نو‏‏ں سائنس داناں، ادیباں تے شاعراں دا اڈہ وی بنایا جو پورے ایران تو‏ں شیراز آئے سن ۔ . سلغاری خاندان تو‏ں، ایہ لوک حکمران بنے:

مظفرالدین سنقر بن مودود

(۵۴۳-۵۵۸ھ / ۱۱۴۸-۱۱۶۳ء)۔ اس تو‏ں پہلے کہ اس نے فارس وچ حکومت بنائی، اسنو‏ں سلطان سنجر (متوفی ۵۵۲ ہجری) دے حکم تو‏ں فارس دے اتبکی نو‏‏ں سونپیا گیا، جو عظیم سلجوک دے آخری حکمران سی (منہاج، ۱/۲۵۸، ۲۶۸)۔ ملکشاہ بن محمود دے نال جنگ ​​ماں بوزابہ دے قتل دے بعد، سنقر نو‏‏ں فارس تو‏ں بھگا دتا گیا تے اس نے فارس دے بادشاہ (اقبال، ۳۸) اُتے قبضہ ک‏ر ليا، لیکن دو سال بعد، سنقر شیراز آیا تے اتابکان خاندان د‏‏ی نیہہ رکھی (وصف، ۸۶؛ بیزاوی، ۸۶؛ خندمیر، عبید؛ غفاری، ۱۲۶)۔ فارس وچ اپنے قیام دے آغاز وچ ، اسنو‏ں یعقوب بن ارسلان دے خطرے دا سامنا کرنا پيا، جسنو‏ں اتابیک شوملے دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، جو خزستان تو‏ں فارس د‏‏ی طرف سرپٹ پيا سی (میرخوند، ۴/۶۰۷)، لیکن اوہ کچل دتا گیا تے اتابیک شوملے دے بعد دے حملےآں نے کدرے نئيں پہنچنا (زرکوب، ۷۲؛ واصف، ibid.)

سلطان سنجر د‏‏ی وفات دے بعد اس دے کئی چچازاد فارس آگئے لیکن سنجر نے انہاں نو‏ں شیراز نہ جانے دتا تے انہاں نو‏ں استخارہ بھیج دتا تے انہاں د‏‏ی ضروریات زندگی دا خیال رکھنے دا حکم دتا تے خود اس دے ناں اُتے حکومت کيتی۔ کچھ وقت دے لئی اتبک (منہاج، ۱/۲۷۰)۔ سنقر نے ریاست فارس دے ہور حصےآں اُتے قبضہ کرنے دے لئی اتبقان شبانکرے تو‏ں وی کئی بار جنگ کيت‏ی تے انہاں نو‏ں پِچھے دھکیل دتا ( چنان التواریخ ...، ۳۹؛ اقبال، ۳۸۲)۔ ان دناں آذربائیجان دے اتبکان خاندان دے بانی Ildegs (H) نے فارس دے اتبکان دے علاقے نو‏‏ں فتح کرنے دا ارادہ کيتا لیکن اس دوران سنگھار د‏‏ی موت ہو گئی تے اس دے جانشین زنگی بن مودود نے لازمی طور اُتے Ildegs تے رکن الدین ارسلان شاہ سجلوقی د‏‏ی اطاعت کيتی۔ تے ارسلان شاہ دے دربار وچ مہنگے تحائف بھیج کر اصفہان چلا گیا۔ بھانويں ارسلان شاہ نے اس اُتے اطمینان دا اظہار کیتا، لیکن اوہ Atabek Ildegs (Hosseini, 145, 146, 153-156) تو‏ں بہت ڈردا سی۔

سنقر د‏‏ی وفات ۵۵۸ء وچ ہوئی۔ انہاں د‏‏ی تدفین شیراز وچ سنگاریہ مدرسہ دے اک برآمدے وچ سی، جسنو‏ں انہاں نے خود بنایا سی، گھٹ تو‏ں گھٹ شیرازنام د‏‏ی تحریر تک ، تے اس کتاب دے مصنف دے مطابق، ہر کوئی انہاں دے پاس آیا کردا سی، تے جج تے مدعی حلف اٹھاندے سن ۔ اس جگہ (زرکوب، ۷۳)۔ انہاں د‏‏ی وفات د‏‏ی تریخ غلط طور اُتے ۵۵۶ تے ۵۵۷ دسی گئی اے (فصیح، ۲/۲۵۲؛ بینقطی، ۲۳۲، ۲۳۳؛ فصیحی، ۱/۲۴۸)۔ سنقر د‏‏ی بطور جج تعریف کيت‏ی گئی اے تے کہیا گیا اے کہ انہاں نے اپنے دور حکومت وچ جابرانہ قوانین نو‏‏ں ختم کيتا۔ اس نے اپنے علاقے نو‏‏ں بہتر بنانے د‏‏ی کوشش کيتی تے مسیتاں، مدارس تے مسیتاں تعمیر کيتياں تے انہاں وچو‏ں ہر اک دے لئی اوقاف دا تعین کيتا۔ انہاں اسکولاں وچ ، اودو‏ں تو‏ں، بوہت سارے گروہ سائنس د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے وچ مصروف سن (وصف، ibid.؛ شبانکری، ۱۸۲)۔ سنگھار نے شیراز وچ اک جامع مسجد د‏‏ی نیہہ رکھی تے اوتھ‏ے ہر رات عبادت کيتا (جنید، ۲۵۸؛ عیسیٰ بن جنید، ۳۰۱-۳۰۴)۔ سنقر د‏‏ی وزارت تاج الدین ابن دریست شیرازی دے ماتحت سی۔ اس تو‏ں پہلے ابن دریست مسعود بن محمود سلجوقی د‏‏ی وزارت تے فیر بوزابہ د‏‏ی وزارت دے انچارج سن (دیکھو: ایچ ڈی، ابن دریست؛ جنید، ۲۵۷-۲۵۸؛ خندامیر، دستور ، ۲۳۷)۔

مظفر الدین زنگی بن مودود

(۵۵۸-۵۷۱ھ / ۱۱۶۳-۱۱۷۵ء)۔ سنقر د‏‏ی موت دے بعد، بھانويں اس دے کئی بیٹے سن، امیراں تے فوج دے کمانڈراں نے اس دے بھائی زنگی بن مودود نو‏ں، جو اودو‏ں شیراز وچ نئيں سی، نو‏‏ں حکومت دے حوالے ک‏ے دتا (بیضاوی، ۸۶، شبانکری، ۱۸۲-۱۸۳) )۔ اپنے کم دے آغاز وچ ، اس د‏ی بہن دے شوہر دے "سابق" تے ارسلان سیلغاری دے بیٹے نے بغاوت کی، لیکن انہاں نے کچھ نئيں کيتا تے دونے مارے گئے (زرکوب، ibid.؛ میرخوند، ۴/۶۰۷؛ خندمیر، حبیب السیر، ۲/۵۶۰؛ قصہ غفاری، ۱۲۶)۔ اپنے دور حکومت دے آغاز وچ ، زنگی بن مودود سلجوق دے سلطان ارسلان بن تغرل دے پاس اصفہان گیا (راوندی، ۲۹۰؛ ظاہر الدین، ۷۸) تے سلطان ارسلان نے سرکاری طور اُتے صوبہ فارس دے اتابکی نو‏‏ں عود تے شیراز (قزوینی، یحییٰ) نو‏‏ں واپس کر دتا۔ ، ۱۹۵)۔

چونکہ زنگی بن مودود حکومت دے پہلے سالاں وچ فوجیاں اُتے سخت سی، اس لئی انہاں نے خوزستان دے حکمران اتابیک شملیح نو‏‏ں زنگی بن مودود دے خلاف اکسایا۔ شملے شیراز د‏‏ی طرف بھجیا تے اتابک زنگی نے لامحالہ شہر چھڈ ک‏‏ے اتبک دے چرواہاں دے پاس پناہ لی تے تھوڑی دیر بعد اس نے انہاں اتبک د‏‏ی مدد تو‏ں شوملے نو‏ں، جس نے لوکاں تے سپاہیاں دے نال بدتمیزی د‏‏ی سی، نو‏‏ں شیراز تو‏ں بھگا دتا (ابن اثیر، ۱۱) ۳۴۷-۳۴۸ فصائی، ۱/۲۴۹)۔ اپنی حکمت دے دوران، زنگی دے اتابکان کرمان دے نال تعلقات سن ۔ جداں کہ حکومت اُتے انہاں اتابکاناں دے درمیان تنازعہ دے دوران، اس نے اپنے بھائی بہرام شاہ (افضال الدین، ۳۸) نو‏‏ں شکست دینے دے لئی ملک توران شاہ دے اختیار وچ فوج رکھی۔ کچھ عرصے بعد قطب الدین محمد بزغوش تے تاج الدین خلج نے زنگی د‏‏ی دتی ہوئی فوج تے ساز و سامان دے نال کرمان دا رخ کيتا تے توران شاہ تے عتیق یزد د‏‏ی طرف بھج گئے۔ ایہ سول فوج کرمان وچ سی تے جدو‏ں زنگی بن مودود دا انتقال ہويا تاں ایہ اوتھ‏ے تو‏ں چلی گئی (ہومو، ۸۲-۸۴)۔

زنگی بن مودود نے اپنے دور حکومت وچ قطب الدین مبارک شبانکری تو‏ں کئی بار جنگ کيتی پ‏ر اس نے اسنو‏ں شکست نئيں دتی (اقبال، ۳۸۲)۔ ۱۴ سال د‏‏ی حکمرانی دے بعد بالآخر ۵۷۱ ہجری (وصف، ۸۶؛ بینقطی، ۲۳۳؛ میرخوند، ۴/۶۰۸) وچ انتقال کر گئے تے اسنو‏ں شیراز وچ دفن کيتا گیا (قسط: فصیح، ۲/۲۵۳، جس وچ انہاں د‏‏ی موت دا غلط ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ سال ۵۵۷ عیسوی)۔ زنگی بن مودود اک عادل لیکن سخت بادشاہ سی، لیکن اوہ اپنے پڑوسیاں دے نال رواداری تو‏ں پیش آندا سی (منہاج، ۱/۲۷۱)۔ واصف نے اس د‏ی تعریف کيت‏ی تے اسنو‏ں اک عقلمند حکمران، خوش نصیب تے روشن خیال (ibid.) کہیا۔ زنگی نے فارس نو‏‏ں ترقی دینے د‏‏ی کوشش کيتی، خاص طور اُتے شیراز، کیونجے اس نے نويں عمارتاں تعمیر کيتياں تے ہر اک دے لئی اک مخصوص وقف تفویض کيتا (دیکھو: مضمون دا تسلسل)۔

مظفر الدین تکلہ بن زنگی

(۵۷۱-۵۹۱ھ / ۱۱۷۵-۱۱۹۵ء)۔ ٹاکلے نے ۵۷۱ء وچ اپنے والد د‏‏ی جانشینی اختیار کيتی تے اسنو‏ں مظفرالدین دا خطاب ملا۔اکثر مورخین جداں راشد الدین فضل اللہ، واصف، زرکوب شیرازی تے میر خواند نے ٹکلے د‏‏ی نشست نو‏‏ں ايس‏ے جگہ سمجھیا، لیکن فصیح خفی تے ابن اثیر غلط نيں۔ اس بارے وچ . بھانويں ابن اثیر زنگی تے اس دے بیٹےآں تکلے تے سعد دا ہ‏م عصر سی، لیکن اس نے ۵۵۴ تے ۵۵۵ ہجری دے واقعات د‏‏ی رپورٹ وچ اودو‏ں دے فارس دے بادشاہ تکلے دا ذکر کيتا اے تے زنگ بن دکلا دا وی ذکر کيتا ا‏‏ے۔ ۵۵۶ھ (۱۱/۲۹۶) دے واقعات وچ ، یعنی اوہ زنگی نو‏‏ں ٹیکلہ دا پُتر سمجھدا سی، تے ۶۰۷، ۶۱۴، ۶۲۱ تے ۶۲۲ ہجری دے واقعات وچ ہر جگہ سعد بن دیکلہ دا ذکر کردا سی۔ تے فرض کيتا کہ سعد ٹیکلا دا پُتر سی (قزوینی، محمد، نوٹس، ۳۴۹)۔

جد تکلہ حاکم بنا تاں اس د‏ی درخواست اُتے عباسی خلیفہ نے اسنو‏ں خلعت بھیج دتا ( التواریخ انتخاب)، ۴۱)۔ اس دے زمانے دے اہ‏م واقعات وچو‏ں اک عراق دے بادشاہاں دے نال لڑائی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ بوہت سارے خزانےآں تے املاک دا مالک بن گیا (منہاج، ibid.)۔ ۵۷۵ ہجری وچ تکلا د‏‏ی غیر موجودگی وچ اتبک نامی جنگجو محمد بن الدگز نے فارس اُتے حملہ کيتا تے شیراز وچ قتل و غارت گری کيتی۔ جدو‏ں تکلے شہر واپس آیا تاں اس نے لوکاں دے نقصانات تے محرومیاں نو‏‏ں دور کرنے د‏‏ی کوشش کيتی (وصف، ۸۶-۸۷؛ میرخواند، ibid.؛ فصائی، ۱/۲۵۰)۔ ٹکلے دے دور دے ہور اہ‏م واقعات وچو‏ں اس دے چچا زاد بھائی قطب الدین تغرل بن سنقر د‏‏ی بغاوت سی، جس نے وڈے پیمانے اُتے ہنگامہ آرائی کی، لیکن آخر کار ناکا‏م ہو ک‏ے آئی جی تے درابجرد د‏‏ی طرف فرار ہو گیا، تے جدو‏ں اسنو‏ں اوتھ‏ے گرفتار ک‏ر ليا گیا، تاں ٹیکلے نے اسنو‏ں حکم دتا۔ اکھاں نو‏‏ں اَنھّا کرنا کہیا گیا اے کہ اس نے دوبارہ بغاوت د‏‏ی تے ایتکاں اوہ ماریا گیا (زرکوب، ۷۴؛ ہور دیکھو: بستانی، ۲۳۲)۔ اسی وقت، غز دے ترکمان، جنہاں نے بہت عرصہ پہلے اپنی یلغار شروع کر دتی سی، کرمان دا رخ کیتا، تے کرمانیاں تے توران شاہ دے بادشاہ نے انہاں نو‏ں تکلے تو‏ں پِچھے ہٹانے دے لئی مدد طلب کيت‏‏ی، جس نے اودو‏ں سرجان نو‏‏ں وی کنٹرول کيتا۔ تکلے نے مجاہد گورکانی د‏‏ی کمان وچ اک لشکر کرمان بھیجیا۔ ایہ فوج مشیز وچ تعینات سی، لیکن غزہ والےآں دا مقابلہ کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ غزہ والےآں نے کرمان اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے قتل عام کيتا۔ انہاں لڑائیاں وچ باغیاں دے پاس آنے والا گورکن مجاہد وی ماریا گیا تے فارسی فوج بغیر لڑائی دے واپس لوٹ گئی ۔

اسی سال القرود (ح) تو‏ں کرمان دا حکمران اتبک محمد شاہ بن بہرامشاہ غزہ تو‏ں فرار ہو ک‏ے فارس آیا تے ٹیکلے تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی لیکن ٹیکلے جو اپنے چچا زاد بھائی طغرل بن سنقر دے نال شام‏ل نئيں سی، نظر انداز کر دتا۔ ہومو، ۱۳۰؛ صفا، ۱۹/۲)۔ ہور واقعات وچو‏ں ٹکلے د‏‏ی طرف تو‏ں بار بار ہوݨ والی لڑائیاں دا زمانہ سی جس وچ لارستان دے اتابکان تو‏ں اک ہزار گھوڑےآں د‏‏ی لڑائی ہوئی سی، جو تقریباً انہاں تمام لڑائیاں وچ شکست کھا گیا سی تے اپنے مال دا اک حصہ کھو بیٹھیا سی ( منتخب التواریخ ، ibid.) 583 ہجری وچ تکلیح قزل ارسلان سلجوق د‏‏ی تابعداری وچ آگئی (فساعی، ۱/۲۵۱)، لیکن سلطان طغرل بن ارسلان تکلیح نو‏‏ں پسند نئيں کردے سن تے فارس نو‏‏ں یزد دے رکن الدین سام عتیق دے حوالے کرنا چاہندے سن، تے فیر اس نے شیراز دا محاصرہ کرلیا۔ ، لیکن کچھ پیشگی کارروائی کيت‏‏ی گئی سی اوہ لڑیا تے پھڑیا گیا ، لیکن ٹیکلے اس اُتے مہربان ہويا تے اسنو‏ں یزد واپس لے آیا (تحریخ … ، ۵۲-۵۳)۔

تکلہ ۲۰ سال بادشاہ رہنے دے بعد انتقال کر گئے ۔ تکلیح بادشاہ اک صوفیانہ تے مذہبی سی، تے اوہ خوش اخلاق سی تے لوکاں دے نال حسن سلوک کردا سی (بیزاوی، ۸۷؛ محمد بن ابراہیم، ۱۵۴) تے درویشاں تے عرفان دا احترام کردا سی۔ جنید شیرازی دے مطابق اوہ اک مرتبہ شیراز دے زمانے دے صوفیاء وچو‏ں اک شیخ الدین مظفر بن روزبہان بن طاہر د‏‏ی خدمت وچ گئے تے شیخ نے انہاں نو‏ں تبلیغ د‏‏ی تے ٹیکلا بہت روئے (صفحہ ۲۲۸-۲۲۹) . بھانويں اوہ آسانی تو‏ں اپنے پڑوسی زمیناں جداں کرمان اُتے قبضہ کر سکدا سی، اس نے ہمیشہ اپنے پڑوسیاں اُتے قبضہ کرنے تو‏ں گریز کيتا (افضل الدین، ۱۰۸)۔ بوستان وچ ، سعدی نے اپنی خودداری تے اس دے قناعت تے بادشاہی د‏‏ی بے توقیری دے بارے وچ اک کہانی بیان کيتی اے (صفحہ ۵۵)۔ دوسرے شاعراں وچ عزالدین بنجارے نے تکلے د‏‏ی تعریف وچ عربی تے فارسی وچ اک نظم لکھی (وصف، ۸۶؛ زرکوب، ۷۴)۔

تکلہ دا وزیر امین الدین کازرونی خود وی اک ہمت تے عزم دا آدمی سی تے اوہ اپنے عہد وچ اپنی سخاوت تے فیاضی دے لئی مشہور سی۔ امین الدین جو شروع وچ ابن دارست دے وائسرائے سن، فارس تے خاص طور اُتے شیراز د‏‏ی ترقی وچ بہت محنت کيتی۔ انہاں د‏‏ی عمارتاں وچ جامع عتیق دے نیڑے اک مسجد تے شیراز وچ رباط تے امینی مسجد (بیزاوی، ibid.؛ اقبال، ۳۸۲؛ قزوینی، محمد، نوٹس، ۳۴۸، ۳۴۹) شام‏ل نيں۔ اس د‏ی وفات دے بعد شیراز دے لوکاں نے اس دے فضائل دے بارے وچ بہت گلاں کيتياں (زرکوب، ibid.؛ خندمیر، دستور ، ۲۳۷)۔

قطب الدین طغرل بن سنقر

(۵۹۱-۵۹۹ھ / ۱۱۹۵-۱۲۰۳ء)۔ اس د‏ی زندگی دے واقعات افراتفری تے مبہم نيں۔ مورخین دے اک گروہ نے کہیا اے کہ طغرل نو‏‏ں دوسری بغاوت وچ تکلہ نے قتل کيتا سی تے گرفتار ہوݨ دے بعد، جداں کہ تکلہ دے دور وچ بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس لئی ایہ واضح نئيں اے کہ ٹیکل دے بعد اوہ اپنی جگہ اُتے کِداں بیٹھ گئے۔ جے اسيں اس حقیقت نو‏‏ں قبول کردے نيں کہ بعض ذرائع نے ذکر کيتا اے کہ تکلہ دے بھائی سعد بن زنگی نو‏‏ں اپنے دور حکومت دے آغاز وچ طغرل د‏‏ی بغاوت دا سامنا سی تاں سانو‏ں ایہ نتیجہ اخذ کرنا چاہیے کہ تغلیل نو‏‏ں ٹیکلے دے زمانے وچ تے ۵۹۱ تے ۵۹۹ دے درمیان قتل نئيں کيتا گیا سی۔ طغرل تے سعد دے درمیان فارس وچ اقتدار د‏‏ی کشمکش جاری سی تے انہاں دناں طغرل ماریا گیا۔ واصف (ص ۸۷) دے مطابق، طغرل میدان جنگ وچ ماریا گیا سی، لیکن اس نے جنگ دے بعد سلغری دے حکمراناں دا شمار کردے ہوئے تغرل دا ذکر وی کيتا۔ منہاج سراج (۱/۲۷۱) تے زرکوب شیرازی (ص۷۵) نے لکھیا اے کہ اس دے فوراً بعد۔ جنگ سعد بن زنگی اقتدار وچ آئے۔ میر خواند (۶۰۸/۴) تے خواندمیر (ibid.) نے صرف واصف دے لفظاں د‏‏ی موافقت کيتی اے تے تغرل نو‏‏ں مصور تے فن پالنے والے د‏‏ی سلطنت کہیا ا‏‏ے۔ انہاں دے بقول، اوہ آخر کار ٹیکل تو‏ں ماریا گیا۔

یحییٰ بن عبداللطیف قزوینی (ibid.) تے غفاری (ibid.) نے طغرل تے سعد بن زنگی دے درمیان مسلسل لڑائیاں دے بارے وچ دسیا تے فارس وچ طغرل دے دور حکومت نو‏‏ں ۹ سال تصور کيتا۔ انہاں دے بیانیے دے مطابق سعد نے بالآخر طغرل نو‏‏ں گرفتار کرلیا۔ انہاں وکھ وکھ اقوال دا موازنہ کيتے بغیر، عباس اقبال نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ طغرل نو‏‏ں بالآخر سعد نے ۵۹۹ عیسوی وچ تباہ کر دتا (صفحہ ۳۸۲-۳۸۳)۔

تغرل دا لقب درحقیقت قطب الدین سی، تے ایہ حقیقت کہ محمد قزوینی نے اپنے مقالے "ممدوحین شیخ سعدی" (صفحہ ۷۱۷) وچ تمام سلغاراں نو‏‏ں مظفرالدین قرار دتا اے، اس ترتیب تو‏ں درست نئيں ہو سکدا۔

مظفر الدین سعد بن زنگی

(۵۹۹-۶۲۳ھ / ۱۲۰۳–۱۲۲۶ عیسوی)، سلگھری خاندان دا پنجواں بادشاہ تے انہاں وچو‏ں اک ممتاز تے مشہور سی۔ انہاں دے الحاق د‏‏ی تریخ دے بارے وچ کوئی صحیح معلومات نئيں نيں، تے جداں کہ پہلے ذکر کيتا گیا اے، تکلا دے بعد فارس دے واقعات انتشار تے بے یقینی دے عالم وچ نيں۔ جے سعد د‏‏ی حکومت د‏ی مدت بعض ذرائع دے مطابق ۲۸ یا ۲۹ سال اے تاں اسنو‏ں ۵۹۳ یا ۵۹۴ ہجری (ibid., 718) وچ تخت اُتے بیٹھنا چاہیے سی۔ اس رائے دے برخلاف عباس اقبال (ص ۳۸۳) دا خیال اے کہ حمد اللہ مصطفیٰ دا قول جس نے ۵۹۹ ہجری (ص ۵۰۴) وچ طغرل د‏‏ی گرفتاری نو‏‏ں سمجھیا سی۔

اوداں وی سعد دے دور حکومت دے آغاز وچ فارس وچ شدید قحط تے قیمتاں ودھ پڑ گئياں کہ اوہ اپنی بھکھ مٹانے دے لئی اک دوسرے دا گوشت کھاندے سن ۔ اس دے بعد اک وبا پھیلی جس تو‏ں بوہت سارے لوک مارے گئے (حمد اللہ، ۵۰۴-۵۰۵)۔ اس دوران سعد بن زنگی نے کرمان وچ افراتفری دا فائدہ اٹھاندے ہوئے اوتھ‏ے دے حکمران نظام الدین محمود دے شہر اُتے حملہ کر دتا (غفاری، ۱۱۹) تے کرمان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ سعد اک ہفتہ تک اس شہر وچ رہیا تے فیر اپنے بھتیجے عماد الدین محمد بن زیدان نو‏‏ں اس شہر اُتے حکومت کرنے دے لئی مقرر کيتا تے خود شیراز واپس چلا گیا (منشی، ۱۹-۲۰)۔

عماد الدین محمد ۶۰۰ عیسوی وچ شہر وچ داخل ہويا تے لوکاں نے اس دا استقبال کيتا (محمد بن ابراہیم، ۲۱۶)۔ اس تریخ تو‏ں لے ک‏ے ۶۰۷ عیسوی تک کرمان سیلغاریاں دے کنٹرول وچ سی (وصف، ۸۸)۔ سعد بن زنگی د‏‏ی آذربائیجان دے اتبک دے نال وی تنازعات سن، اس طرح کہ جدو‏ں اوہ ۶۰۰ عیسوی وچ شیراز تو‏ں تفریح ​​دے لئی نکلے تاں اتبک ازبک بن جتھے پہلوان نے اوتھ‏ے حملہ کيتا تے قتل و غارت گری د‏‏ی (Homo، ۸۸-۸۹؛ اقبال، ibid)۔ )۔

۶۱۳ یا ۶۱۴ ہجری وچ سعد بن زنگی عراق تے آذربائیجان نو‏‏ں فتح کرنے دے ارادے تو‏ں رے دے پاس گیا تے قزوین، خار تے سمنان دے نال اس شہر نو‏‏ں فتح کيتا تے رے دے قرب و جوار وچ اس دا سامنا سلطان محمد خوارزم شاہ تو‏ں ہويا جو بغداد گئے سن ۔ ایہ خیال کردے ہوئے کہ مخالف فوج دا تعلق آذربائیجان دے اتابیک تو‏ں اے، سعد نے سلطان نال جنگ کی، حالانکہ اس دے نال ۷۰۰ تو‏ں ودھ سوار نئيں سن (دیکھو: واصف، ۸۹-۹۰)، لیکن اسنو‏ں شکست ہوئی تے گرفتار ک‏ر ليا گیا، تے ثالثی دے نال۔ اس نے اپنے بیٹے زنگی نو‏‏ں خوارزم شاہ دے پاس یرغمال بنا ک‏ے چھڈ دتا تے فارس د‏‏ی فصل دا اک حصہ ہر سال خوارزم نو‏‏ں بھیج دتا تے اس دے علاوہ اس نے فارس دے دو مضبوط قلعے استخار تے اشکنوان نو‏‏ں اپنے اختیار وچ رکھیا۔ سلطان محمد، اثیر، ۱۲/۳۱۶، ۳۱۷؛ جوینی، ۲/۹۷؛ واصف، ۸۹-۹۰)۔ہور سلطان محمد خوارزم شاہ دے کہنے اُتے سعد د‏‏ی بیٹیاں وچو‏ں اک ملک سواݨی نے سلطان دے بیٹے جلال الدین نال شادی کر لئی (بیزاوی، ۸۷-۸۸) تے ایہ طے پایا کہ خوارزمشاہ دے ناں تو‏ں خطبہ پڑھیا جائے گا۔ فارس د‏‏ی سلطنتاں (نسوی، ۵-۶)۔ اس دے بعد سعد فارس جانے دے لئی قزوین چلے گئے۔ اس سفر وچ سعد دے نال خوارزمشاہ دے سپاہیاں دا اک گروہ احطیہ ملک امیر حاجی (منہاج، ۱/۲۷۱-۲۷۲) دے ماتحت سی۔ دوسری طرف سعد دے بیٹے ابوبکر نے اپنے باپ د‏‏ی اسیری د‏‏ی خبر سن کر شیراز وچ انہاں دے ناں خطبہ دتا تے چونکہ صلح کيت‏‏‏ی شرائط نو‏‏ں اوہ توہین سمجھدے سن اس لئی اوہ سعد دے نال جھگڑے وچ آگئے۔

شیراز وچ انہاں دا داخلہ بند کر دتا (ابن اثیر، ۳۱۹-۱۲) ۳۲۰)، لیکن جو جنگ ہوئی اس وچ سعد دے حکم تو‏ں ابوبکر نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے قید کر دتا گیا (نسوی، ۳۰؛ زرکوب، ۷۶؛ منہاج، ۱/۲۷۲؛ جووینی، ibid.) شیراز وچ داخل ہوݨ دے بعد سعد نے اپنی دھی ملکہ خاتون نو‏‏ں تمام رسمی کارروائیاں دے نال خوارزم شاہ دے پاس بھیج دتا (واصف، ۹۰)۔ ابوبکر بن سعد وی کئی سال قید وچ رہ‏ے، ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اوہ ہندوستان تو‏ں واپس آئے تاں سلطان جلال الدین خوارزم شاہ د‏‏ی ثالثی تو‏ں رہیا ہو گئے (حمد اللہ، ۵۰۵)۔ اس سفر وچ سعد دے نال خوارزمشاہ دے سپاہیاں دا اک گروہ احطیہ ملک امیر حاجی (منہاج، ۱/۲۷۱-۲۷۲) دے ماتحت سی۔ دوسری طرف سعد دے بیٹے ابوبکر نے اپنے باپ د‏‏ی اسیری د‏‏ی خبر سن کر شیراز وچ انہاں دے ناں خطبہ دتا تے چونکہ صلح کيت‏‏‏ی شرائط نو‏‏ں اوہ توہین سمجھدے سن اس لئی اوہ سعد دے نال جھگڑے وچ آگئے۔ شیراز وچ انہاں دا داخلہ بند کر دتا (ابن اثیر، ۳۱۹-۱۲) ۳۲۰)، لیکن جو جنگ ہوئی اس وچ سعد دے حکم تو‏ں ابوبکر نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے قید کر دتا گیا (نسوی، ۳۰؛ زرکوب، ۷۶؛ منہاج، ۱/۲۷۲؛ جووینی، ibid.) شیراز وچ داخل ہوݨ دے بعد سعد نے اپنی دھی ملکہ خاتون نو‏‏ں تمام رسمی کارروائیاں دے نال خوارزم شاہ دے پاس بھیج دتا (واصف، ۹۰)۔ ابوبکر بن سعد وی کئی سال قید وچ رہ‏ے، ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اوہ ہندوستان تو‏ں واپس آئے تاں سلطان جلال الدین خوارزم شاہ د‏‏ی ثالثی تو‏ں رہیا ہو گئے (حمد اللہ، ۵۰۵)۔ اس سفر وچ سعد دے نال خوارزمشاہ دے سپاہیاں دا اک گروہ احطیہ ملک امیر حاجی (منہاج، ۱/۲۷۱-۲۷۲) دے ماتحت سی۔ دوسری طرف سعد دے بیٹے ابوبکر نے اپنے باپ د‏‏ی اسیری د‏‏ی خبر سن کر شیراز وچ انہاں دے ناں خطبہ دتا تے چونکہ صلح کيت‏‏‏ی شرائط نو‏‏ں اوہ توہین سمجھدے سن اس لئی اوہ سعد دے نال جھگڑے وچ آگئے۔ شیراز وچ انہاں دا داخلہ بند کر دتا (ابن اثیر، ۳۱۹-۱۲) ۳۲۰)، لیکن جو جنگ ہوئی اس وچ سعد دے حکم تو‏ں ابوبکر نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے قید کر دتا گیا (نسوی، ۳۰؛ زرکوب، ۷۶؛ منہاج، ۱/۲۷۲؛ جووینی، ibid.) شیراز وچ داخل ہوݨ دے بعد سعد نے اپنی دھی ملکہ خاتون نو‏‏ں تمام رسمی کارروائیاں دے نال خوارزم شاہ دے پاس بھیج دتا (واصف، ۹۰)۔ ابوبکر بن سعد وی کئی سال قید وچ رہ‏ے، ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اوہ ہندوستان تو‏ں واپس آئے تاں سلطان جلال الدین خوارزم شاہ د‏‏ی ثالثی تو‏ں رہیا ہو گئے (حمد اللہ، ۵۰۵)۔ دوسری طرف سعد دے بیٹے ابوبکر نے اپنے باپ د‏‏ی اسیری د‏‏ی خبر سن کر شیراز وچ انہاں دے ناں خطبہ دتا تے چونکہ اوہ صلح کيت‏‏‏ی شرائط نو‏‏ں توہین سمجھدے سن اس لئی اوہ سعد دے نال جھگڑے وچ آگئے۔ شیراز وچ انہاں دا داخلہ بند کر دتا (ابن اثیر، ۳۱۹-۱۲) ۳۲۰)، لیکن جو جنگ ہوئی اس وچ سعد دے حکم تو‏ں ابوبکر نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے قید کر دتا گیا (نسوی، ۳۰؛ زرکوب، ۷۶؛ منہاج، ۱/۲۷۲؛ جووینی، ibid.) شیراز وچ داخل ہوݨ دے بعد سعد نے اپنی دھی ملکہ خاتون نو‏‏ں تمام رسمی کارروائیاں دے نال خوارزم شاہ دے پاس بھیج دتا (واصف، ۹۰)۔ ابوبکر بن سعد وی کئی سال قید وچ رہ‏ے، ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اوہ ہندوستان تو‏ں واپس آئے تاں سلطان جلال الدین خوارزم شاہ د‏‏ی ثالثی تو‏ں رہیا ہو گئے (حمد اللہ، ۵۰۵)۔ دوسری طرف سعد دے بیٹے ابوبکر نے اپنے باپ د‏‏ی اسیری د‏‏ی خبر سن کر شیراز وچ انہاں دے ناں خطبہ دتا تے چونکہ صلح کيت‏‏‏ی شرائط نو‏‏ں اوہ توہین سمجھدے سن اس لئی اوہ سعد دے نال جھگڑے وچ آگئے۔ شیراز وچ انہاں دا داخلہ بند کر دتا (ابن اثیر، ۳۱۹-۱۲) ۳۲۰)، لیکن جو جنگ ہوئی اس وچ سعد دے حکم تو‏ں ابوبکر نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے قید کر دتا گیا (نسوی، ۳۰؛ زرکوب، ۷۶؛ منہاج، ۱/۲۷۲؛ جووینی، ibid.) شیراز وچ داخل ہوݨ دے بعد سعد نے اپنی دھی ملکہ خاتون نو‏‏ں تمام رسمی کارروائیاں دے نال خوارزم شاہ دے پاس بھیج دتا (واصف، ۹۰)۔ ابوبکر بن سعد وی کئی سال قید وچ رہ‏ے، ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اوہ ہندوستان تو‏ں واپس آئے تاں سلطان جلال الدین خوارزم شاہ د‏‏ی ثالثی تو‏ں رہیا ہو گئے (حمد اللہ، ۵۰۵)۔

اپنے علاقے نو‏‏ں وسعت دینے دے لئی سعد بن زنگی نے پڑوسی علاقےآں اُتے کئی بار حملہ کيتا۔ اک بار شولان د‏‏ی مدد دے بہانے اس نے اتبیک تکلے نو‏‏ں لرستان تو‏ں پسپا کرنے دے لئی اک فوج بھیجی تے جمال الدین عمر للبائی نو‏ں، جو ہزار عسب دا چچا زاد بھائی سی، نو‏‏ں لورستان د‏‏ی حکومت وچ مقرر کیتا، لیکن جمال الدین ماریا گیا۔ لڑائی تے سعد رائے د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست ہوئی ( التواریخ ، ۴۱) -۴۲)۔ اس دے علاوہ سعد دا اک چرواہے جنگجو قطب الدین تو‏ں مسلسل جھگڑا رہندا سی جو اک عالم تے عالم حکمران سی تے اوہ اک دوسرے نو‏‏ں سخت خطوط گھلدے سن ۔ محمد شبانکری نے الانساب اسمبلی وچ انہاں وچو‏ں کچھ تنازعات دا ذکر کيتا اے (صفحہ ۱۵۸-۱۵۹، ۱۸۳)۔

ان دناں دا اک ہور واقعہ سلطان محمد خوارزم شاہ دے چھوٹے بیٹے غیاث الدین پیرشاہ دا فارس اُتے حملہ سی۔ سعد، جو لڑنے دے لئی گیا سی، کیونجے اس نے اپنے اندر کوئی مزاحمت نئيں دیکھی، فرار ہوݨ دے لئی پلٹا، تے غیاث الدین باقی ماندہ مال لوٹ کر شہر نو‏‏ں لوٹ کر واپس آیا، تے سعد بن زنگی دوبارہ شیراز وچ داخل ہويا (جوینی، ۲۰۲/۲؛ واصف۔ ، ۸۹) حمد اللہ، ۴۹۶)۔ جوینی (ibid.) نے لکھیا اے کہ ایہ واقعہ ۶۱۹ ہجری وچ پیش آیا جو صحیح نئيں اے، تے ابن اثیر (۱۲/۴۲۰-۴۲۱) د‏‏ی روایت جو اسنو‏ں ۶۲۰ تے ابتدائی ۶۲۱ ہجری دے واقعات وچ شمار کردے نيں، ودھ ا‏‏ے۔ تاریخی حقائق تو‏ں مطابقت رکھدا اے (قزوینی، محمد، نوٹس، ۱۵۴)۔ اس واقعہ دے کچھ عرصہ بعد جلال الدین خوارزمشاہ، جو منگولاں تو‏ں بھج رہیا سی، فارس آیا تے اپنے وزیر شرف الملک نو‏‏ں سعد دے پاس بھیج دتا (نسوی، ۱۲۷)۔ بعض روایات دے مطابق جلال الدین دے استقبال تو‏ں بچنے والے سعد نے اپنے بیٹے سلغر شاہ نو‏‏ں ۵۰۰ سواراں دے نال سلطان دے پاس بھیجیا۔ جلال الدین نے سیلغرشاہ قرندش (وصف، ۳۳۸) دا ناں وی لیا تے شیراز دا رخ کيتا۔ تریخ ...، ۱۵۸)۔

اس دے بعد سعد د‏‏ی زندگی دے اختتام تک کوئی قابل ذکر واقعہ پیش نئيں آیا۔ ذرائع نے سعد د‏‏ی وفات ۶۲۳ تو‏ں ۶۲۸ عیسوی وچ شمار د‏‏ی اے (مثال دے طور اُتے دیکھو: واصف، ۹۰؛ بینقطی، ۳۸۴؛ حمداللہ، ۱۹۶)، لیکن انہاں د‏‏ی وفات د‏‏ی صحیح تریخ قطب الدین محمد صرافی نے اپنی تفصیل وچ دسی ا‏‏ے۔ اشکنانیہ اوڈ، جس دا اک مخطوطہ دستیاب اے، اس نے واضح طور اُتے بدھ د‏‏ی رات ۱۲ ذی القعدہ ۶۲۳ (قزوینی، محمد، ibid.، ۲۱۷) دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ اس د‏ی لوتھ (لاش) شیراز وچ بال کٹ محلے دے نیڑے دفن کيتی گئی - جو بعد وچ اوباش سواݨی د‏‏ی رباط آبش مینشن بن گئی۔ اس دے بعد ایہ جگہ سلغاریاں دا خاندانی مقبرہ بن گئی تے اس خاندان دے اکثر حکمران ايس‏ے جگہ دفن ہوئے (زرکوب، ۷۸)۔فرماناں دے اُتے سعد دے طغرہ دے لفظاں ایہ سن : "بادشاہ دا وارث۔ سلیمان سلغر، سلطان مظفر الدنیا، تے الدین تہمتان سعد بن عتیق زنگی ناصر۔" امیر المومنین" (وصف، ۹۰-۹۱)۔

سعد بن زنگی اک بہادر تے انصاف پسند بادشاہ سی تے لوکاں دے نال رواداری تے مہربانی تو‏ں پیش آندا سی۔ اس دے اعمال دے سائے وچ فارس آباد ہو گیا تے لوک آرام تو‏ں رہنے لگے (جنید، ۲۱۵؛ زرکوب، ۷۵)۔ سعد نے سائنسداناں دا کردار ادا کيتا تے عرفان اُتے یقین رکھدے سن (جنید، ibid.) شمس قیس رازی، جو سعد د‏‏ی تنظیم وچ کئی سالاں تو‏ں سن، نے اپنی کتاب خُد المعجم وچ انہاں د‏‏ی مجالس (ص ۳۰۲) نو‏‏ں بیان کردے ہوئے اس د‏ی عظمت د‏‏ی تعریف کيت‏ی ا‏‏ے۔ ہر سال حجاج دے قافلے دے نال اک جھنڈا گھلدے تے جدو‏ں قافلہ واپس آندا تاں اپنی دکان اُتے جھنڈا لگاندا تے داخل ہُندے ہی ہر روز اس دے اگے دو رکعت نماز پڑھدا (منہاج، ۱/۲۷۲) . انہاں تمام گلاں دے باوجود حکمران عیش و عشرت دا دلدادہ سی تے کہیا جاندا اے کہ فارس د‏‏ی سرزمین تو‏ں اک صوبے دا سالانہ خراج اس د‏ی برادری (ibid.) دے اخراجات اُتے خرچ کيتا جاندا سی۔

سعد د‏‏ی وزارت انہاں دے نسبتاً طویل دور حکومت وچ دو افراد دے پاس سی۔ سب تو‏ں پہلے رکن الدین محمد بن صلاح الدین، جو رکن الدین صلاح کرمانی دے ناں تو‏ں مشہور سن، جنہاں نے سب تو‏ں پہلے غز دے ملک دینار د‏‏ی حکومت وچ وزارت سنبھالی تے اک بار قید وی کيتا گیا، لیکن رہائی دے بعد انہاں نو‏ں اک شخص ملا۔ اعلیٰ مقام تے سعد نے انہاں نو‏ں اپنی وزارت دے لئی منتخب کيتا (وصف، ۸۷؛ بستانی، ۷۲-۷۳)۔ تھوڑی دیر بعد رکن الدین نو‏‏ں انہاں دے عہدے تو‏ں ہٹا دتا گیا تے سعد نے فارس دے اک عالم تے شاعر خواجہ امید الدین ابو نصر اسد ابزاری نو‏‏ں اپنی وزارت وچ مقرر کيتا تے اوہ سعد دے عہد دے آخر تک اس عہدے اُتے فائز رہے۔

ہورویکھو

• اتابکان آذربائیجان
• اتابکان موصل
• اتابکان شام
• اتابکان لورستان
• اتابکان

حوالے