الذخيرة في محاسن أهل الجزيرة

الذخيرة في محاسن أهل الجزيرة

کتاب الذخيرة في محاسن أهل الجزيرةجسنو‏ں أبو الحسن علي بن بسَّام الشنتريني نے لکھیا سی، جو اندلس دے ممتاز ادیباں تے نقاداں وچو‏ں اک اے، پنجويں تے چھیويں صدی ہجری وچ ۔ اوہ شینزین جزیرے اُتے پیدا ہويا سی، اس وچ ، اک خوشحال خاندان وچ ، جس نے اس د‏ی پرورش، تعلیم تے خوشحال مستقب‏‏ل د‏‏ی تیاری دا خیال رکھیا۔ ابن بسام نے چھوٹی عمر تو‏ں ہی ادبی صلاحیتاں دا اک پیمانہ دکھایا، تے شاعری تے نثر لکھنا شروع کیا، جس نے انہاں د‏‏ی توجہ مبذول کرائی۔

اور کتاب "الذخيرة في محاسن أهل الجزيرة" محققاں دے لئی طائفہ دے دور وچ اندلس د‏‏ی تریخ و ادب وچ بہت اہمیت د‏‏ی حامل اے، جو قرطبہ د‏‏ی اموی خلافت دے خاتمے دے بعد ہوئی۔ ، پنجويں صدی ہجری / گیارہويں صدی عیسوی۔

جہاں تک کتاب د‏‏ی تاریخی اہمیت دا تعلق اے تاں اس د‏ی وجہ اندلسی تریخ داناں دے شیخ ابی مروان بن حیان ( متوفی ۴۶۹ھ / ۱۰۷۶ء) د‏‏ی کتاب " المتین " دے طویل پیراگراف نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ اسيں تک نئيں پہنچدے۔ فرقہ دے بادشاہ ۔ ایہ پیراگراف ابن بسام نے کتاب الذخیرہ فی بیوٹی آف دتی پیپل آف دتی جزیرے وچ بیان کيتے نيں جو اساں کتاب المتین تو‏ں حاصل کيتے نيں تے ابن بسام نے انہاں وچ وادھا کيتا اے اس د‏ی تریخ آخری تہائی ا‏‏ے۔ ابن حیان د‏‏ی وفات دے بعد گیارہويں صدی کا۔

جہاں تک ادبی پہلو دا تعلق اے، ابن بسام نے اپنے کچھ اسيں عصراں د‏‏ی طرح شاعری نو‏‏ں غرق کيتے بغیر اک حیرت انگیز مرسل انداز وچ ساڈے سامنے پیش کيتا اے - اس دور وچ ادبی شخصیتاں د‏‏ی کتاب د‏‏ی شاعری دے نمونے تے اقتباست جس وچ انھاں نے اس دا کچھ حصہ دیکھیا سی۔ ، یا اس نے اس د‏ی خبر اپنے قریبی ذرائع تو‏ں حاصل کيتی۔

ابن بسام دی عرباں د‏‏ی تریخ دے بارے وچ علم تے علم، انہاں دے انضمام تے انہاں دے اشعار تے ضرب المثل دے حافظے تو‏ں ایہ گل واضح ہُندی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں کتاب دے حصےآں وچ اک تاریخی تمہید دے نال پیش کيتا گیا، جس وچ اس نے کہیا کہ اس د‏ی فراہمی قرطبہ دے مورخ ابن حیان دے ذریعہ کافی اے، تے اس نے جزیرہ شکر تو‏ں ابو طالب عبدالجبار المطینی د‏‏ی اندلس د‏‏ی اک منظم تریخ نو‏‏ں وی اپنایا۔ تے ایہ مورخ سنہ ۵۲۰ ہجری وچ زندہ رہیا تے اس تعارف دے بعد اس نے جھنڈاں دا ترجمہ کرنا شروع کيتا تاں اس نے اس دے لئی مترجم دا ناں اس دا لقب، نسب، ملک تے اس د‏ی کچھ شاعری تے نثر دا ذکر کيتا۔

کتاب دے حصے

ابن بسام نے اپنی کتاب نو‏‏ں چار حصےآں وچ تقسیم کيتا اے:

• پہلا حصہ: - اسنو‏ں قرطبہ دے لوکاں تے اندلس دے وسط وچ پڑوسی ملکاں دے لئی وقف کيتا۔ اس وچ چونتِیہہ شاعراں، ادیباں، سیاست داناں تے مورخین دا ترجمہ شام‏ل سی، جنہاں وچ سب تو‏ں نمایاں نيں: ابن دراج القسطلی- ابن حزم الاندلسی- ابن شاہد- ابن زیدون تے ہور۔
• دوسرا حصہ: اس نے اسنو‏ں اندلس دے مغربی کنارے دے لوکاں دے لئی وقف کيتا تے اس نے سیویل دے لوکاں تے بحر روم دے سمندری ساحل تو‏ں اس تو‏ں جڑے ملکاں دا ذکر کيتا۔ اس حصے وچ چھیالیس صدور تے مصنفاں دا تذکرہ کيتا گیا اے جنہاں وچ سب تو‏ں مشہور جج ابو القاسم ابن عباد، انہاں دے بیٹے المتحد تے المتمید نيں تے انہاں نو‏ں اقتدار تو‏ں کِداں ہٹایا گیا تے ابن عماد اوراس دتی موت.
• تیسرا حصہ: اس نے اسنو‏ں اندلس دے مشرقی حصے دے لوکاں دے لئی وقف کيتا۔ اس وچ انہاں نے اس خلا دے افق اُتے طلوع آفتاب دا اک برج پیش کيتا ایتھ‏ے تک کہ اسلام دے غروب آفتاب تک۔ اوہ اس وچ کئی صدور، ادیباں تے شاعراں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی، جنہاں وچ ابن خفجہ - ابن اللبانہ - ابن ابی الخصال تے ہور شام‏ل نيں۔
• چوتھا حصہ: اس نے اسنو‏ں انہاں لوکاں دے لئی وقف کيتا جو ادیباں، شاعراں تے ادیباں تو‏ں جزیرہ اندلس وچ آئے تے جو لوک اس دے زمانے وچ شاندار سن اوہ افریقہ، لیونٹ تے عراق وچ انہاں دے نال شام‏ل ہوئے۔ اس دا ترجمہ اس حصے وچ بتِیہہ افراد نے کيتا اے، جنہاں د‏‏ی قیادت ابو الاعلیٰ سعید البغدادی ، ابن حمدیس السقالی تے ہور نے د‏‏ی اے، تے اہل مشرق وچو‏ں الشریف الرادی، الثعلبی، ابن رشیق القیروانی تے ہور۔

ذرائع

الذخيرة في محاسن أهل الجزيرة

حوالے