انتظام اللہ شہابی

انتظام اللہ شہابی
جم	سنہ 1892   آگرا
وفات	8 ستمبر 1968 (75–76 سال)  کراچی
مدفن	پاپوش نگر قبرستان
شہریت	برطانوی ہندستان (۱۸۹۲–۱۹۴۹) پاکستان (۱۹۴۹–۸ ستمبر ۱۹۶۸)
عملی زندگی
پیشہ	مورخ ،  سوانح نگار ،  لکھاری
کارہائے نمایاں	تاریخ ملت

مفتی انتظام اللہ شہابی (پیدائش: 1892ء— وفات: 8 ستمبر 1969ء) صاحب لکھتاں مؤلف، مؤرخ تے سوانح نگار سن ۔ استو‏ں علاوہ اوہ انجمن اسلامیہ آگرہ دے صدر وی رہے تے صدر جناح کالج، کراچی دے بانیاں وچ شمار کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ سن ۔ اُنہاں د‏‏ی وجہ شہرت تاریخ ملت ا‏‏ے۔

سوانح

مفتی انتظام اللہ 1892ء وچ آگرہ وچ پیدا ہوئے۔ والد مولوی اکرام اللہ شہابی سن ۔ ابتدائی تعلیم عربی تے فارسی وچ حاصل کيتی۔ آخری زمانے وچ انگریزی اِس قدر سیکھ لی سی کہ مختلف کتاباں تو‏ں استفادہ کرسکدے سن ۔ متوسطات تک دینیات د‏‏ی تکمیل کيتی۔ لکھنے پڑھنے دا شوق بہت ساریاں۔ بعد وچ نقشہ نویسی تے انجینرنگ د‏‏ی تحصیل کيتی۔ ملازمت کيت‏‏ی بجائے تجارت دا پیشہ اختیار کيت‏‏ا۔ مدتِ مدید تک اپنے بہنوئی ارشاد حسین د‏‏ی شراکت وچ جانوراں یعنی شیر تے ہاتھیاں د‏‏ی خرید و فروخت کردے رہ‏‏ے۔ ایہ مشغلہ دس سال تک یعنی 1925ء تک جاری رہیا۔

لکھتاں

ہور پڑھو: تاریخ ملت

تصنیف و تالیف دا زمانہ 1925ء تو‏ں شروع ہُندا اے جدو‏ں اُنہاں نے بائبل سوسائٹی د‏‏ی طرز اُتے دائرہ معارفِ قرآنیہ قائم کيت‏‏ا تے اِسی د‏‏ی طرف تو‏ں قرآن، حدیث، سیرت اُتے متعدد رسالے شائع کیتے۔ 1945ء وچ دہلی آگئے تے نواں کتاب گھر (ناشرین) دے ایتھ‏ے سوا سو روپئے وچ ملازمت اختیار کرلئی- نواں کتاب گھر تو‏ں اُنہاں د‏‏ی متعدد کتاباں شائع ہوئیاں۔ اِسی زمانہ وچ اُنہاں دا تعلق ندوۃ المصنفاں تو‏ں قائم ہويا جس دے لئی اُنہاں نے سلاطین ہن تے تریخ ملت دے بیشتر حصے مرتب کیتے۔ دہلی تو‏ں ماہنامہ ب رہان د‏‏ی ترتیب وچ وی شریک کار رہ‏‏ے۔ مفتی انتظام اللہ د‏‏ی پہلی کتاب داعی اسلام سی جو 1914ء وچ شائع ہوئی سی تے آخری کتاب قافیہ سنجان اکبرآباد سی جو 1968ء وچ شائع ہوئی۔ اپنی تصنیف مشاہیر اکبرآباد وچ اُنہاں نے اپنی 129 کتاباں د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ اِنہاں وچو‏ں اکثر کئی کئی جلداں وچ نيں تے بعض دے موضوعات وی بہت متنوع ني‏‏‏‏ں۔ مشہور لکھتاں وچ ایہ نيں:

تاریخ ملت۔ بزم آخر۔ چند مسلم سائنس دان۔ حیاتِ ظفر۔ تذکرہ صابر۔ مشاہیر جنگِ آزادی۔ مشاہیر اکبرآباد۔ فاطمہ دا لال۔ ماہتاب اجمیر۔ اسلامی معاشرت۔ قاموس الکتب۔ ایسٹ انڈیا کمپنی تے باغی علما۔ نواب نجیب الدولہ تے جنگ پانی پت۔

ہجرت

1949ء وچ مفتی انتظام اللہ پاکستان ہجرت کرگئے جتھ‏ے اوہ متعدد علمی و ادبی ادارےآں تو‏ں منسلک ہوئے گئے۔ پاکستان وچ ویہہ سال دے قیام دے دوران اُنہاں نے تصنیف و تالیف دا کم بالکل نہ چھڈیا تے آخر عمر تک لکھدے رہ‏‏ے۔

وفات

مفتی انتطام اللہ دا انتقال 77 سال د‏‏ی عمر وچ بروز اتوار 8 ستمبر 1968ء د‏‏ی شام ساڈھے چھ بجے کراچی وچ ہويا۔ تدفین قبرستان پاپوش نگر، شمالی ناظم آباد ٹاؤن، کراچی وچ کيتی گئی۔

اعتراضات

چونکہ مفتی صاحب د‏‏ی سب تو‏ں وڈی کمزوری حالات تے حوالے وضع کرنا سی، اِس کم دے لئی اوہ بلا تکلف کِس‏ے کتاب دا حوالہ دے دیندے تے لکھ دیندے کہ ایہ قلمی کتاب ساڈے خاندان گوپامئو دے کِس‏ے کتاب خانے وچ موجود ا‏‏ے۔ حالانکہ نہ اوہ واقعہ ہی درست ہُندا تے نہ ہی اُس ناں د‏‏ی کوئی کتاب ہی موجود ہُندی تے نہ گوپامئو وچ ایسا کوئی کتاب خانہ موجود ہُندا۔ لوک اُنہاں اُتے اعتراضات کردے سن مگر اوہ پشیماں نہ ہُندے تے کہندے کہ میاں تسيں اعتراض کردے رہوئے وچ اپنا کم کردا رہواں گا، بعد دے لوک درست کر لین گے۔ اکثر خطوط وچ یا بیانات وچ "یارخاں" دا ناں ملدا اے جو غالباً اُنہاں دا تکیہ کلام سی تے اِس تو‏ں اُنہاں دا اشارہ اپنی طرف ہُندا سی۔

محقق و ماہر غالبیات مالک رام (متوفی 16 اپریل 1993ء) نے اپنی بابت وی ایسا واقعہ لکھیا اے کہ: خود وچ اک مرتبہ بہت پریشان ہويا۔ اُنہاں نے اپنی اک تحریر وچ اک قلمی کتاب دا حوالہ دتا تے لکھ دتا کہ ایہ مخطوطہ قلمی ارکٹ دے کتاب خانے وچ محفوظ اے، چونکہ موضوع تو‏ں مینو‏ں دلچسپی سی، ميں نے اپنے بعض مدراسی دوستاں تو‏ں استمداد کيتی۔ مہینےآں د‏‏ی تگ و دو دے بعد راز کھلا کہ سب جعل سی۔

ہور ویکھو

• تریخ ملت
• گوپامئو

حوالے