انسانی پنجر
اِنسانی پِنجر یا اِنسانی ٹعھانچا (Human skeleton) اِنسانی پِنڈے نوں اندرونی طور تے مربوط طریقے ناࢦ ہڈیاں دے ذریعے جوڑدا اے ۔ ہڈیاں دے اس مربوط جوڑ تے نظام نوں پِنجر یا ٹعھانچا کہیا جاندا اے ۔ پِنجر دی مدد ناࢦ انسانی پِنڈے دے دوسرے حِصے یعݨی گوشت تے ہور اَنگ اپݨی اپݨی جگہ ٹھہرے رہندے نيں تے مطلوبا افعال سر انجام دیندے نيں ۔
کھوپڑی ، سر تے چہرا[سودھو]
کھوپڑی تے سر[سودھو]
پنڈے وچ سبھ توں اُتے سر یا انسانی کھوپڑی ہُندی اے ۔ کھوپڑی دیاں ہڈیاں دے دو گروہ ہُندے نيں ، اک اوہ جیہنوں کاسئہ سر یا سر دا پیالا (کھوپڑی) کہندے نيں ۔ ایہدے وچ دماغ ہُندا اے ۔ دوسرا چہرے دیاں ہڈیاں نيں ۔ کھوپڑی دے اُتلے حِصے وچ دماغ کھوپڑی دے حِصے کاسئہ سر وچ دھریا ہُندا اے جتھے ایہ ہڈیاں دے جال وچ پوری طرح محفوظ رہندا اے ۔ کاسئہ سر اَٹھ غیر متحرک ہڈیاں توں بݨیا ہُندا اے جو دماغ دی حفاظت وچ نہایت مدد دیندا اے ۔
چہرا[سودھو]
کھوپڑی دا تھللا حِصا جیہڑا کہ چہرا اے چوداں ہڈیاں نال بݨیا ہُندا اے ۔ ایہناں وچوں تھلے آلے جوڈ توں علاوا باقی سَبھ غیر متحرک نيں ۔ کاسئہ سر (کھوپڑی) تے چہرے دیاں ہڈیاں دے مقام اشتراک اُتے اکھاں تے نک دے سراخ واقع نيں ۔ حࢦق مونھ دے سراخ دی چھت بݨوندا ہويا ایہنوں نک دے سراخ توں جدا کردا اے ۔
تعَھڑ[سودھو]
تعَھڑ دی شکل کچھ اس طرحاں اے کہ ایہدے پِچھلے پاسے ریڑھ دی ہڈی، آلے دوالے پسلیاں تے سامݨے سینے دی ہڈی تے تھلے ریڑھ دی ہڈی دے آخر اُتے پیٹرو دی ہڈی ہُندی اے۔ دھڑ دے اندر ہڈیاں دے درمیان خالی جگہ نوں پردہ شکم دو حصےآں وچ تقسیم کردا اے ، اُتے دی جانب سینے وچ خالی جگہ دل تے پھیپھڑےآں نے کعھیر رکھی ہُندی اے جد کہ تھللے پاسے معدہ ، جگر ، لبلبا ، گردے چھوٹی تے وڈی آنتاں تے اعضائے تناسل واقع ہُندے نيں ۔
ریڑھ دی ہڈی[سودھو]
انسانی پشت اُتے واقع آپس وچ جڑی 33 ہڈیاں دا سلسلا ۔ ایہ ہڈیاں جڑیاں ہوݨ دے باوجود لچک رکھدیاں نيں ۔ ایہناں نوں مہرے کہندے نيں ۔ ایہناں دے وچ اک سراخ ہُندا اے جیہدے وچ حرام مغز (spinal cord) دی رسی جئی واقع اے ۔ مہرےآں دے مندرجا ذیل گروہ نيں :
1۔ گردݨ دے سَت مہرےآں وچوں پہلے دا جوڑ کھوپڑی دے پیندے دے نال اے جیہڑا سر نوں جُنبش دیݨ وچ مدد دیندا اے تے دوسرا سر نوں سجے کھبے حرکت وچ مدد دیندا اے ۔
2۔ 12 مہرےآں دے نال پسلیاں دے جوڑ نيں ۔
3۔ لَک وچ پنج مہرے آوندے نيں ۔
4۔ لَک دے تھلے دو بے ناں ہڈیاں دے درمیان 5 مہرے جو بالغاں وچ مضبوطی نال اک دوسرے دے نال جڑے ہُندے نيں ۔
5۔ ریڑھ دی ہڈی دے سَبھ توں تھلے دی تکون دی ہڈی وچ آپس وچ ملے ہوئے چار مہرے ۔
ایہناں مہرےآں دے پہلے تن طبقات وچ مہرےآں دے درمیان نرم ہڈیاں ہُندیاں نيں ۔ جیہڑیاں اچانک چعھٹکے توں بچاء کردیاں نيں ۔
سینے دی ہڈی (سٹرنم) تے پسلیاں[سودھو]
سینے دے درمیان دی چپٹی تے پتلی ہڈی جو 6 انچ لمبی اے سینے دی ہڈی یا سٹرنم کہلوندی اے ۔ اس ہڈی دے سامݨے اُتے دی طرف ہنسلی دیاں دو ہڈیاں جڑیاں بویاں ہُندیاں نيں تے تھلے دی جانب پسلیاں دے سَت جوڑے اُتے تھلے واقع ہُندے نيں ۔ ایہناں سَت جوڑاں نوں حقیقی پسلیاں کہندے نيں ۔ ایہناں توں تھلے آلے پنج جوڑاں نوں نقلی پسلیاں کہیا جاندا اے ۔ ایہناں پنج وچوں تن اُتے آلے جوڑاں دے نال کرکری ہڈی دے نال ملے ہوئے ہُندے نيں ۔ سَبھ توں تھللیاں پسلیاں دے دو جوڑے سامݨے دی جانب آپس وچ ملے نئيں ہُندے ۔ پسلیاں نے سینے نوں آلے دوالےوں لپیٹیا ہویا ہُندا اے ۔ اس طرح دل ، پھپھڑے ، جگر تے معدہ وغیرا قدرتی طور اُتے محفوظ رہندے نيں ۔
ہنسلی دیاں ہڈیاں[سودھو]
گردݨ دے سامݨے سینے دی ہڈی دے نال تے جڑی ہوئی دونے جانب واقع کَعھٹ موٹیاں ہڈیاں جیہڑیاں موڈھے دیاں ہڈیاں (shoulder bones) نال جا ملدیاں نيں ۔
موڈھے دی ہڈیاں[سودھو]
ایہ ہڈیاں سینے دے دونے اطراف اُتے تے باہر دی جانب واقع ہُندیاں نيں تے ہنسلی دیاں ہڈیاں تے باںھ دیاں ہڈیاں دے نال ایہناں دے جوڑ ہُندے نيں ۔
بانھ دیاں ہڈیاں[سودھو]
موڈھے دیاں ہڈیاں توں لے کے کوہݨیاں تک جاݨ آلیاں ہڈیاں ہُندیاں نیں ۔
کوہݨی توں گُٹ تک دیاں ہڈیاں[سودھو]
باںھ دیاں اس حِصے وچ دو ہڈیاں اک دوسرے توں الَگ تھلے دی جانب جاندیاں نيں ۔ اک انگوٹھے دی جانب یعݨی باہر دی جانب چلی جاندی اے۔ ایہنوں ریڈ فیس کہیا جاندا اے تے اک چھنگلیا دی جانب چلی جاندی اے ایہنوں النا کہیا جاندا اے ۔ ایہ دونے ہڈیاں گُٹ دے مقام اُتے اک دوسرے نال مل جاندیاں نيں ۔
ہتھ[سودھو]
1۔ گُٹ دی ہڈیاں 8 ہُندیاں نيں جو 4 ، 4 دی دو قطاراں دی صورت وچ منظم نيں ۔
2۔ ہتھیلی وچ 5 ہڈیاں ہُندیاں نيں جو انگلیاں دے نال جوڑاں دے ذریعے ملی ہُندیاں نيں تے انگلیاں نوں سہارا دیندی نيں ۔
3۔ انگلیاں وچوں ہر انگلی وچ تن ہڈیاں تے انگوٹھے وچ دو ہڈیاں ہُندیاں نيں اس طرح کل ملا کے 14 ہڈیاں ہُندیاں نيں ۔
پیٹرو دا حلقا[سودھو]
چلمچی دی شکل دی ہڈی جو ریڑھ دی ہڈی دے تھلے دی جانب جڑی ہوئی اے ، ایہنوں پیٹرو دا حلقا کہیا جاندا اے ۔ ایہ چار ہڈیاں توں بݨدی اے یعݨی دو کولھے دیاں ہڈیاں سائیڈاں تے سامݨے دی جانب تے کوککس تے سیکرم ہڈیاں پِچھے دی جانب ۔ پیٹرو دا حلقا پیٹ تے اوہدے مشتملات دا سہارا اے تے کولھے دے جوڑاں لئی جگہ مہیا کردا اے ۔
کولھے دی ہڈیاں دی حالت[سودھو]
کولہے دی ہڈیاں کسے ہڈی توں مشابہت نئيں رکھدیاں تے بے قاعدہ انداز نال جڑیاں ہوئی ہُندیاں نيں ۔
پَٹ دیاں ہڈیاں[سودھو]
ایہ کولھے دے جوڑ توں تھلے گوڈے دے جوڑ تک دونے جانب واقع ہُندیاں نيں ۔ ایہ گول مضبوط تے سامݨے دی جانب خم کھائے ہوئے ہُندیاں نيں تے گوڈے دی چپݨی دے نال جوڑ دے ذریعے ملیاں ہُندیاں نیں ۔
گوڈے دی چپݨی[سودھو]
ایہ اک چپٹی یا تکون (TRIANGLE) نما ہڈی ہُندی اے جیہدا پیندا سامݨے دی جانب گوڈے دے جوڑ دے سامݨے تے کھل دے کچھ تھلے واقع ہُندا اے ۔
لَت دیاں ہڈیاں[سودھو]
کوہݨ توں گُٹ تَک جِداں ہر باںھ وچ دو ہڈیاں ہُندیاں نيں ايسے طرحاں گوڈے توں گِٹے تَک ہَر لَت وچ دو ہڈیاں ہُندیاں نيں ۔ یعݨی شن ہڈی (طبیا) تے بروش ہڈی (فیبولا) ۔ شن ہڈی گوڈے توں گِٹے تک سامݨے دی جانب ہُندی اے تے ایہدا جوڑ گوڈے وچ نئيں ہُندا پَر ایہدا تھلے آلا سِرا گِٹے دے جوڑ دے باہر آلا حِصا بݨوندا اے ۔
پیر[سودھو]
ٹارسس[سودھو]
پیر دا سَت بے قاعدا ہڈیاں دا بݨیا ہویا حِصا جو پیر دی سطح اُتے ہُندا اے ۔ اڈی دی ہڈی سَبھ توں وڈی ہُندی اے تے ایہدی سَبھ توں اُتے آلی ہڈی گِٹے دے جوڑ دا تھلے آلا حِصا بݨوندا اے ۔
میٹا ٹارسس[سودھو]
ٹارسس دے سامݨے دی جانب پنج لمبیاں ہڈیاں جیہڑیاں پیر نوں تے انگلیاں نوں سہارا دیندیاں نيں ۔
پیر دیاں انگلیاں دیاں ہڈیاں[سودھو]
پیر دے انگوٹھے وچ دو ہڈیاں باقی ساریاں انگلیاں وچ تن تن ہڈیاں ہُندیاں نيں یعݨی اس طرحاں کل ملا کے ہڈیاں چوداں نيں ۔
جوڑ تے ہڈیاں نوں جوڑݨ آلے ریشے[سودھو]
جوڑ اوہ جگہاں نيں جِتھے دو ہڈیاں آپس وچ مل جاندیاں نيں ۔ اوہ ہڈیاں جو حفاظتی نوعیت دی ہُندیاں نيں ، جِداں کاسئہ سر، ایہناں دے جوڑ وچ لچک نئيں ہُندی ۔ جیہناں جوڑاں وچ حرکت کرن دی صلاحیئت رکھی گئی اے اوہناں دے آلے دوالے ہڈیاں نوں جوڑݨ آلے ریشے یعݨی لگامنٹس (ligaments) لپٹے ہُندے نيں تے جُڑیاں ہویاں ہڈیاں دے سِراں اُتے کرکریاں ہڈیاں ہُندیاں نيں ۔ ایہناں کرکریاں ہڈیاں دے آلے دوالے اک چِٹی چعھلی (white membrane) ہُندی اے جس وچوں آنڈے دی سفیدی دی طرحاں دی رطوبت خارج ہُندی اے تے ایہ رطوبت ہڈیاں نوں آپس وچ رگڑ توں بچوندی اے تے حرکت دیݨ وچ تیل دی حیثیت رکھدی نيں ۔ جدوں جوڑاں دے آلے دوالے دے ریشے کِسے وجہ توں پھیل جاݨ یا ٹُٹ جاݨ تاں اوہ ہڈی نوں ایہدی اصلی جگہ اُتے نئيں رکھ سکدے تے ایہنوں موچ یا ہڈی دا نکل جاݨا کہیا جاندا اے ۔
جوڑاں دیاں قسماں[سودھو]
گول تے خانہ نما جوڑ[سودھو]
گول تے خانہ نما جوڑ اِداں دے جوڑ ہُندے نيں جیہناں وچ ہڈی دا گول سر پیالے نما سراخ وچ نصب ہُندا اے جداں کہ موڈھے تے کولھے دے جوڑ ۔ حرکت دی زیادتی دی وجہ توں اکثر ایہ ہڈیاں نکل جاندیاں نيں ۔
قبضا نما جوڑ[سودھو]
قبضا نما جوڑ اِداں دے جوڑ نوں کہندے نيں جیہناں وچ ہڈیاں دی سطح خم کھا کے اک دوسرے دے نال اس طرحاں ملی ہُندی اے کہ صرف سِدھا کھڑا ہويا جاسکے یا کِسے اک جانب چعھکیا جا سکے ۔ کوہݨیاں ، گُٹھ ، گوڈے تے گِٹے ایہدی مثال نيں ۔