ایران دا صدارتی الیکشن

ایران دا صدارتی الیکشن
شہر	ایران

ایران دا صدر براہ راست ، عوامی ووٹ تو‏ں منتخب ہونے والا سب تو‏ں وڈا عہدیدار اے ، حالانکہ صدر فرماناں نو‏‏ں نافذ کردا اے ، تے ایران دے سپریم لیڈر نو‏‏ں جواب دیندا اے ، جو ملک دے سربراہ مملکت دے طور اُتے کم کردا ا‏‏ے۔ اسلامی جمہوریہ ایران دے آئین دے باب IX وچ صدارتی امیدواراں دے لئی قابلیتاں بیان کيتیاں گئیاں نيں۔ صدارت دے اختیارات وچ سپریم لیڈر دی منظوری دے نال غیر ملکی ملکاں تے بین الاقوامی تنظیماں دے نال معاہدےآں تے ہور معاہدےآں اُتے دستخط کرنا شامل اے ؛ قومی منصوبہ بندی، بجٹ، تے ریاستی روزگار دے معاملات دا انتظام کرنا، جویں کہ سپریم لیڈر نے حکم دتا اے۔ صدر وزیراں دی وی تعینات کردا اے، پارلیمنٹ دی منظوری دے تابع۔

امیدواراں نو گارڈین کونسل دے ذریعہ جانچنا پیندا اے، اک بارہ رکنی ادارہ جس وچ چھ مولوی (ایران دے سپریم لیڈر دے ذریعہ منتخب) تے چھ وکیل (ایران دے عدالتی نظام دے سربراہ دے ذریعہ تجویز کردہ تے پارلیمنٹ دے ذریعہ ووٹ) اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

گارڈین کونسل نے آرٹیکل 99 وچ نگرانی دی اصطلاح دی تشریح "منظوری نگرانی" (فارسی: نظارت استصوابی‎) دے طور تے کیتی اے جس دا مطلب انتخاب دی قانونی حیثیت تے امیدواراں دی اہلیت دی قبولیت یا مسترد دا حق اے۔ ایہ تشریح "نوٹیفکیشن نگرانی" (فارسی: نمرز عستلاعی) دے خیال دے برعکس اے جس وچ ذکر کردہ منظوری دے حق دا مطلب نئيں ا ے۔ "ثبوتی نگرانی" (فارسی: نمراء استیری)، جہدے وچ انتخابات دی قانونی حیثیت تے امیدواراں دی اہلیت دی قبولیت یا رد کرن لئی ثبوتاں دی لوڑ اے، مذکورہ مضمون دی اک ہور تشریح اے۔

ایرانی چوناں دی تریخ

ایرانی صدارتی انتخابات اک ایسا انتخابات اے جو ایران وچ ہر 4 سال بعد ایران دے صدر نو‏‏ں اسلامی جمہوریہ د‏‏ی حکومت دے سربراہ دے طور اُتے تعین کرنے دے لئی تے براہ راست ووٹاں دے ذریعے سرکاری عہدیداراں دے مطابق 1403ء دے انتخابات وچ شرکت دے اعداد و شمار 39 سن ۔ %، جس دا مطلب اے کہ تقریباً 60 فیصد لوکاں نے 2008 وچ اپنی تقریر وچ آکھیا کہ ایہ شرکت شرمناک اے، لیکن ریلیز ہون آلیاں فلماں تے خالی پولنگ سٹیشناں دی بنیاد تے۔ اس توں بوہت گھٹ اعداد و شمار وکھاندا اے۔ وزارت داخلہ دے چون ہیڈکوارٹر ولوں راشٹرپتی چوناں دے نتیجے دے سرکاری اعلان دے نال، کلّ 24,535,185 ووٹ بیلٹ باکساں وچ پائے گئے. بہت سارے لوکاں نے اس دور وچ الیکشن دا بائیکاٹ کیتا اے، مولوی عبدالحمید، میر حسین موسوی، زہرا رہنورد، گوہر عشقی مادر ستار بہشتی، فیضہ ہاشمی، حسین روناگی، رضا پہلوی، محمود احمدی نژاد سارے مشہور لوک سن جنہاں نے اس دور وچ بائیکاٹ کیتا (140)۔ شاروین حاجی پور، گیت لئی ... دے گلوکار، نے چوناں دے گھٹّ اعدادوشمار دے جواب وچ کیہا: 50% توں تھلے حصہ لینا، اوہ وی اک اجیہے چون وچ جس وچ اک سدھاروادی نمائندہ ہووے، سب توں پہلاں اوس جماعت دی آواز سنی جائے جہڑی پولنگ تھاواں تے کھلوتی اے چلو سنیئے کی نئیں گیا لوکاں دی غربت تے شدید معاشی مسئلے، ملک دے مسئلیاں نوں حل کرن وچ حکام دی ناکامی، گند مند وچ وادھا، گتے دے ڈبیاں وچ سونا، کولبیری، ایندھن بھرنا وغیرہ، جبر، سرکاری اہلکاراں دی منظم کرپشن، قتل یونیورسٹی آف تہران تے حملے دے دوران مظاہرین، 1401 بغاوت، نومبر 2018. دسمبر 1396، 1388 تے زاہدان دا خونی جمعہ، ایران دے کئی صوبےآں جداں سیستان تے بلوچستان وغیرہ دی محرومی تے شدید مسائل، اُچے قیمتاں، افراط زر ، آفتاں دی تعداد وچ اضافہ، ایندھن دے مزدوراں دا قتل، سیاسی قیدیاں دا قتل، یوکرین دی فلائٹ نمبر 752 اُتے آئی آر جی سی دے میزائلاں دی فائرنگ حکومت دا عوامی احتجاج اُتے توجہ نہ دینا، مزدوراں، ریٹائرڈ، اساتذہ تے معاشرے دے دوجے طبقے، انٹرنیٹ کٹ، آئی آر جی سی دی بیرون ملک دہشت گردانہ سرگرمیاں، اسلامی جمہوریہ دے عہدیداراں تے اوہناں دے بچیاں ولوں تیل تے گیس دے وسائل دی مایوسی، علاقیاں وچ ملک دے عہدیداراں دی ناکافی مختلف، وسیع کرپشن وچ ملک دا نظام وغیرہ، چوناں وچ شرکت وچ کمی دی وجہ سارے رہے ہن۔

1. 1358 ابوالحسن بنی صدر دی فتح دے نال
2. اگست 1360 محمد علی رجائی د‏‏ی فتح دے نال تے ابوالحسن بنی صدر د‏‏ی برخاستگی د‏‏ی وجہ تو‏ں جلدی انتخابات منعقد کرنا]
3. اکتوبر 1360 سید علی خامنہ ای د‏‏ی فتح دے نال تے رجائی د‏‏ی وفات دی وجہ تو‏ں ابتدائی انتخابات
4. 1364 سید علی خامنہ ای دی فتح دے نال
5. 1368 اکبر ہاشمی رفسنجانی دی فتح دے نال
6. 1372 اکبر ہاشمی رفسنجانی دی فتح دے نال
7. 1376 سید محمد خاتمی دی فتح دے نال
8. 1380 سید محمد خاتمی دی فتح دے نال
9. 1384 محمود احمدی نژاد دی فتح دے نال
10. 2008 محمود احمدی نژاد دی جت دے نال
11. 1392 حسن روحانی دی جت دے نال
12. 1396 حسن روحانی دی فتح دے نال
13. 1400 ابراہیم رئیسی دی فتح دے نال
14. 1403 رئیسی دی موت دی وجہ توں چھیتی انتخابات

ایرانی انقلاب د‏‏ی فتح دے بعد اسلامی جمہوریہ ایران دا آئین 1358ء وچ منظور ہويا جس نے صدر دے موقف د‏‏ی وضاحت کيتی۔

آئینی ترمیم دی منظوری 1368 وچ وچ وزیر اعظم دے عہدے نو ہٹان دے نال، عہدہ، اختیارات تے فرائض ایران چ صدارت چ اک بنیادی تبدیلی آئی۔

کوئی وی صدر لوکاں دے ووٹ نال ہور 4 سال لئی عہدے تے رہ سکدا اے۔

کوالیفیکیشن

ایران وچ ، گارڈین کونسل انتخابی امیدواراں د‏‏ی قابلیت د‏‏ی تصدیق تے انتخابات د‏‏ی نگرانی د‏‏ی ذمہ دار ا‏‏ے۔

فاتح

آئین دے آرٹیکل 117 دے مطابق ایران دے صدارتی انتخابات دے پہلے مرحلے وچ کسی امیدوار نو‏‏ں جیتنے دے لئی انتخابات وچ "شرکاء" دے ووٹاں د‏‏ی "مطلق اکثریت" د‏‏ی ضرورت ہُندی اے ؛ یعنی الیکشن دے پہلے مرحلے وچ کامیابی حاصل کرنے دے لئی اک امیدوار نو‏‏ں الیکشن وچ حصہ لینے والےآں دے 50٪ تو‏ں زیادہ ووٹ حاصل کرنے چاہیے۔

غلط تے نا شمار ووٹ

غلط ووٹ

ایران دے صدارتی انتخابی قانون دے آرٹیکل 25 وچ "خالی ووٹاں"، "ناقابل پڑھ ووٹاں" تے "خرید و فروخت دے ذریعے حاصل کردہ ووٹاں" نو‏‏ں "غلط ووٹاں" سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ ووٹ کسی امیدوار دے ووٹاں د‏‏ی تعداد وچ شامل نئيں ہُندے نيں بلکہ انہاں نو‏ں "الیکشن وچ شرکاء" د‏‏ی تعداد وچ شامل کیتا جاندا ا‏‏ے۔

ووٹاں دی خرید و فروخت نوں جرم سمجھیا جاندا اے تے جے ایہ ثابت ہویا تے اوہناں نوں امیدواراں دے کل ووٹاں وچوں کڈھ دتا جائے گا۔ لیکن آرٹیکل 25 دے مطابق، اس نو حاصل کردہ ووٹاں دی کل تعداد توں گھٹ نئیں کیتا جائے گا۔

الیکشن قانون دے آرٹیکل 26 وچ ، ایہ دوسرے مقدمات تو‏ں نمٹدا اے ، جس وچ انہاں ووٹاں دے بارے وچ وضاحت کيتی گئی اے جنہاں نو‏‏ں بنیادی طور اُتے شمار نئيں کیتا جا سکدا اے تے انہاں د‏‏ی تعداد "غلط" ووٹاں د‏‏ی تعداد وچ شامل نئيں ا‏‏ے۔ "الیکشنی مہر تے مہر دے بغیر فنڈ"، "ٹیرف دی تعداد توں زیادہ" تے "بار بار" ووٹ (اک شخص نے اک توں زیادہ ووٹ دتا اے) ایہناں چ شامل ہن۔

بے شمار ووٹ

نالے، "اوہناں دے ووٹ جیہڑے قانونی ووٹنگ دی عمر تک نئیں پہنچے"، "اوہناں نوں مرن آلے یا غیر ایرانی لوکاں دے پیدائشی سرٹیفکیٹ دے نال دتا گیا سی"، "اوہناں نوں اک وکھرے یا جعلی پیدائشی سرٹیفکیٹ نال حاصل کیتا گیا سی"، "اوہناں نوں موجود نئیں لوکاں دے پیدائش دے سرٹیفکیٹ دے نال حاصل کیتا گیا "، "دھمکیاں دے ذریعے حاصل کیتا گیا"، "بیلٹ دے علاوہ کسی دوجے کاغذ تے لکھیا گیا" یا "فراڈ دے ذریعے حاصل کیتا گیا (ٹیرف، ووٹاں، اجلاساں دی رپورٹ یا گنتی وچ)" ناقابل شمار ہن۔ تے ایتھوں تیکر کہ اوہناں نوں غلط ووٹاں دی گنتی وچ نئیں گنیا جائے گا۔

ابہام

صدارتی الیکشن قانون دا آرٹیکل 26 "خریداری تے فروخت دے ذریعے حاصل کردہ ووٹاں" نو ناقابل شمار نئیں سمجھدا، تے آرٹیکل 25 ایہ فرض کردا اے کہ اس طرح دے ووٹاں نو دوجے "غلط" ووٹاں دی طرح شمار کیتا جا سکدا اے۔[6]

اس دے علاوہ ، صدارتی انتخابی قانون دے آرٹیکلز 25 تے 26 وچ ، منظور شدہ امیدواراں دے علاوہ دوسرے لوکاں دے ناں اُتے مشتمل ووٹاں دے فرائض واضح طور اُتے بیان نئيں کیتے گئے نيں۔

ایہ گل قابل ذکر اے کہ "کونسل الیکشن دے قانون" (آرٹیکل 19) وچ انہاں قسم دے ووٹاں نو واضح طور اُتے غلط ووٹاں دے طور اُتے سمجھیا جاندا اے ، لیکن صدارتی انتخابات دے قانون وچ ، ایہ وضاحت نئيں کيت ی گئی سی۔ تاہم، الیکشن قانون دی حکمران روح دے مطابق، جس وچ "چٹے" تے "ناقابل پڑھ" ووٹاں نو "باطل" ووٹ سمجھیا جاندا اے، ایہ سمجھیا جا سکدا اے کہ سرکاری الیکشن امیدواراں دے علاوہ دوجے لوکاں نو دتے جان آلے ووٹاں نوں باطل وچ شامل کیتا جاندا اے۔ ووٹاں دی گنتی کیتی جاندی اے۔

غیر علیحدگی

صدارتی انتخابات دے نتائج دا اعلان کردے وقت ، غلط تے ناقابل شمار ووٹاں د‏‏ی کل تعداد دا اعلان الگ نئيں کیتا جاندا اے ، تے صرف "غلط" ووٹاں د‏‏ی تعداد دا اعلان کيتا جاندا اے ؛ ایس لئی ایہہ ویکھیا جا سکدا اے کہ ہر علاقے دے نتیجے دے اعلان دے دوران صرف اوہناں ووٹاں دی گنتی دا اعلان کیتا جاندا اے جیہناں دی گنتی کیتی جا سکدی اے (صحیح یا غلط) تے الیکشن قانون دے آرٹیکل 26 دے احاطے وچ آن والے کیساں نوں بنیادی طور تے ووٹاں دے طور تے تسلیم نہیں کیتا جاندا .

ہولڈنگ دے کورسز

ایہناں چوناں دے ہن تکّ تیراں دور ہو چکے ہن؛ پہلی مدت دیاں چوناں 5 فروری 1358 نوں ہوئیاں اتے 13ویں مدت دیاں چوناں 28 جون 1400 نوں ہوئیاں ۔ عام طور تے ختم ہون آلے سارے دوراں چ اک بندہ دو راؤنڈ لئی لوکاں دے ووٹ جتن چ کامیاب ہو جاندا سی۔ صدارت دے پہلے دور وچ ، پارلیمنٹ نے منتخب صدر ابوالحسن بنی صدر تو‏ں اعتماد دا ووٹ واپس لے لیا تے ایہ مدت وقت تو‏ں پہلے ختم ہوگئی۔ دوسری حکومت دے صدر محمد علی رجائی بمب دھماکے تو‏ں تے تیرہويں حکومت سید ابراہیم رئیسی ہیلی کاپٹر دے حادثے تو‏ں مارے گئے تے ایہ دو ادوار وی مقررہ وقت تو‏ں پہلے ختم ہوگئے۔

ایرانی صدارتی الیکشن

الیکشن	تاریخ	اہل ووٹر	ووٹاں دی تعداد	ووٹر ٹرن آؤٹ دا فیصد	امیدواراں دی تعداد	فاتح	فاتح لئی ووٹاں دی تعداد	ووٹاں دا فیصد
پہلا چون	جنوری 25، 1980	20,993,643	14,152,907	67.41	124	ابوالحسن بنی صدر	10,709,330	75.6
دوجا چون	24 جولائی 1981	22,687,017	14,572,493	64.24	4	محمد علی رجائی	12,960,619	91.0
تیجی چون	2اکتوبر 1981	22,687,017	16,847,715	74.26	4	علی خامنہ ای	16,007,072	97.01
چوتھی چون	16 اگست 1985	25,993,802	14,238,587	54.78	3	علی خامنہ ای	12,203,870	87.09
5واں انتخابات	28 جولائی 1989	30,139,598	16,452,562	54.59	2	اکبر ہاشمی رفسنجانی	15,537,394	96.01
6واں انتخابات	11 جون 1993	33,156,055	16,796,755	50.66	4	اکبر ہاشمی رفسنجانی	10,449,933	64.0
7واں چوناں	مئی 23، 1997	36,466,487	29,145,745	79.92	4	محمد خاتمی	20,078,187	69.06
8ویں چون	8 جون 2001	42,170,230	28,155,969	66.77	10	محمد خاتمی	21,659,053	77.01
9ویں چون	17 جون 2005	46,786,418	27,958,931	59.76	2	محمود احمدی نژاد	17,284,782	61.69
دسواں انتخابات	12 جون 2009	46,199,997	39,371,214	84.83	4	محمود احمدی نژاد	24,592,793	62.63
11ویں چون	14 جون 2013	50,483,192	36,821,538	72.94	6	حسن روحانی	18,692,500	50.71
12واں انتخابات	مئی 19,2017	56,410,234	41,366,085	73.33	4	حسن روحانی	23,636,652	57.14
تیراں الیکشن	18 جون 2021	59,310,307	28,933,004	48.8	4	ابراہیم رئیسی	17,926,345	61.9
14واں انتخابات	28 جون، تے 5 جولائی، 2024	61,452,321	24,535,185	39.96	4

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ