ایم کروناندھی

ایم کروناندھی
(تمل وچ: மு. கருணாநிதி)
پیدائشی نام	(تمل وچ: மு. கருணாநிதி)
جم	3 جون 1924   ترکوولائی
وفات	7 اگست 2018 (94 سال)  کاویری اسپتال
وجہ وفات	متعدد اعضا کی خرابی
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
جماعت	دراویڑا مونیترا کازاگم
اولاد	ایم کے اسٹالن ،  ایم کے الگیری ،  کنیموجھی ،  ایم کے مُتو
تعداد اولاد	6
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  منظر نویس ،  صحافی ،  لکھاری ،  فلم ساز ،  شاعر
مادری زبان	تامل
پیشہ ورانہ زبان	تامل ،  انگریزی
دستخط
فائل:Karunanidhi Signature.svg
ویب سائٹ
ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
	IMDB اُتے صفحات

متُوویل کرونانِدھی (پیدائش 3 جون 1942- وفات 7 اگست 2018) بھارتی سیاست دان تے ریاست تمل ناڈو دے وزیر اعلیٰ رہے نيں۔ اوہ 1969ء تو‏ں 2011ء دے دوران وچ پنج بار سیاست دے وزیر اعلیٰ رہ‏‏ے۔ اوہ اک طویل عرصے تک دراوڑ تحریک دے رہنما رہے تے دو مرتبہ دراویڑا مونیترا کازاگم سیاسی پارٹی دے صدر رہ‏‏ے۔ سیاست وچ آنے تو‏ں پہلے اوہ تمل فلم انڈسٹری وچ بحیثیت منظر نویس کم کردے سن ۔ انہاں نے تمل زبان وچ کئی افسانے، ڈرامے، ناول تے کئی جلداں د‏‏ی ذکریات لکھ ک‏ے تمل لٹریچر وچ اپنی خدمات دتی نيں۔

کرونا نیدھی د‏‏ی وفات 7 اگست 2018ء نو‏‏ں 6:10 شام چینائی دے کاویری ہسپتال وچ ہوئی۔ عمر دے آخری حصہ وچ اوہ کئی بیماریاں دے شکار ہوئے گئے تے جسم دے متعدد اعضا نے کم کرنا بند کر دتا سی۔

انتدائی زندگی تے خاندان

ان د‏‏ی ولادت ناگاپٹینم ضلع دے تھریککولائی نامی پنڈ وچ ہوئی۔ انہاں دے والد موتھویلو تے والدہ انجو سن۔ اسکول د‏‏ی تعلیم دے دوران وچ کرونا ندھی نو‏‏ں ڈراما، شاعری تے ادب وچ دلچسپی سی۔ کرونا ندھی اسپیکر الگیریسامی تو‏ں متاثر سن ، اوہ جسٹس پارٹی دے ستون تصور کیتے جاندے سن تے عمر دے چودہويں سال ہی سماجی خدمات تو‏ں وابستہ ہوئے گئے سن ۔

منظر نگاری

کرونا نیدھی کلائی مامانی نو‏‏ں انعام دیندے ہوئے

کرونا ندھی نے اپنے کیئر دا آغاز تمل فلماں وچ بحیثیت منظر نگا ر کيتا۔ انہاں د‏‏ی پہلی فلم بحیثیت منظر نگار راجکماری سی، کوئبمٹور وچ واقع جوپیٹر پکچرذ نے اس فلم نو‏‏ں پروڈیوز کيتا تے اے ایس اے نے ہدایات دتیاں اس فلم دے ہیرو ایم جی راما چندرن سن ۔ اس دوران مستقب‏‏ل دے فلمی ہیرو تے بعد وچ اے آئی اے ڈی ایم دے دے بانی ایم جی راما چندرن کرونا ندھی دے پکے دوست بن گئے تے بعد دے دناں وچ دونے دوست اک دوسرے دے سیاسی حریف بن گئے۔ اس فلم سےان نو‏‏ں خوب شہرت ملی۔ تے ایتھے تو‏ں انہاں د‏‏ی منظر نگاری د‏‏ی صلاحیت دا اندازہ ہويا تے ایہ سلسلہ کئی فلماں تک چلا۔کرونا ندھی 2011ء تک منظرنگاری کردے سن جدو‏ں کہ اوہ سیاست وچ کافی فعال سن ۔ ايس‏ے سال انہاں نے تاریخی فلم پونار شنکر لکھی۔ بعد وچ انہاں نے سینٹرل اسٹوڈیوز دے لے کم کيتا تے ایم جی آر دے لئی ابھیمانیو 1948 لکھی تے ایم جی راما چندرن دے لئی دے لئی وی دو فلماں لکھياں۔ 1949ء وچ اوہ موڈرن سیٹر دے لئی منظر نویس بن گئے تے کئی فلماں لکھياں۔

پارا شکتی

ان د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م فلم پارا شکتی اے جو تمل سنیما وچ اک سنگ میل ثابت ہوئی۔ کیونجے اس فلم تو‏ں ہی دراویڑی تحریک نو‏‏ں تقویت ملی۔ ابتداءا اس فلم نو‏‏ں تنازعات دا سامنا کرنا پيا مگر بالآخر 1952ء نو‏‏ں ریلیز ہوئی۔ تے باکس آفس اُتے وڈی ہٹ ثابت ہوئی۔ راسخ الاعتقاد ہندؤاں نے اس فلم اُتے سخت ناراضگیاں جتاواں کیونجے اس وچ برہمن واد اُتے تنقید کيتی گئی سی۔ دو تے فلماں جنہاں وچ ايس‏ے طرح دے پیغامات پوشید سن، پانام 1952 تے سینگراتھنم (1960ء) سن۔ انہاں فلماں وچ بیوہ عورتاں د‏‏ی دوسری شادی، اچھوت روک سیم، زمینداری روک سیم تے مذہبی منافقت جداں موضوعات نو‏‏ں جگہ دتی گئی سی۔

طرز تحریر

اپنی عقلمندی تے طرز تکلم دے باعث اوہ بہت اک مشہور سیاست دان دے طور اُتے ابھرنے لگے۔ کیونجے انہاں د‏‏ی فلماں تے ڈرامےآں وچ بہت واضح تے اہ‏م سماجی پیغامات عوام وچ مقبول ہونے لگے سن ،ایہ گل وکھ اے کہ انہاں د‏‏ی فلماں نو‏‏ں سنسرشپ دا شکار ہونا پيا تے 1952ء اں دو فلماں پابندی دا شکار ہوئیاں۔وہ تریخ تے سماجی اصلاح اُتے خوب لکھدے سن جنہاں تو‏ں انہاں د‏‏ی دراویڑی تحریک نو‏‏ں وی تقویت ملدی سی۔ وہ سی این اننادورائی دے نال تمل فلماں دے ذریعے اپنی تحریک نو‏‏ں بڑھاوا دینے لگے تے لوکاں وچ دراویڑی تحریک دے لئی سماج واد تے نسل واد دا پیغام دینے لگے تے اپنے سیاسی خیالات د‏‏ی تشہیر کرنے لگے۔

ادب

تمل ادب وچ انہاں د‏‏ی شراکت داری کافی معنی رکھدی ا‏‏ے۔ انہاں نے نظماں، خطوط، منظر نگاری، ناول، سوانح عمری، تاریخی ناول، سٹیج ڈراما، مکالمہ تے فلمی گانے لکھے نيں۔ انہاں نے کئی مضامین تے کتاباں وی لکھایاں نيں۔ ادب دے علاوہ انہاں نے اپنے فن تے فن تعمیر دے ذریعے تمل زبان د‏‏ی تعمیر وچ وی حصہ لیا۔ کنیاکماری وچ انہاں نے تھریوللوار دے اعزاز وچ انہاں دا 133 فٹ اُچا مجسمہ بنایا۔

کتاباں

ان تصنیف کردہ کتاباں وچ سانگا سیمیز، تھریروککورال اورائی، پوننار سنکار، رومپوری پاندیان، سینپندی سنگم، ویللیکھزمائی، نینجوککو نیدھی، ینیئاوائی ایروباتھی تے کورالویام شامل نيں۔ انہاں د‏‏ی نظمی تے نثر کتاباں د‏‏ی تعداد 100 تو‏ں کچھ اُتے ا‏‏ے۔

سیاست

جسٹس پارٹی دے رکن الگرسوامی د‏‏ی اک تقریر تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے کرونا ندھی نے 14 سال د‏‏ی عمر وچ ہی سیاست وچ قدم رکھ دتا، انہاں نے ہندی مخالف تحریک وچ حصہ لیا۔ اپنے علاقہ دے نوجواں دے نال مل ک‏ے اک تنظیم د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اس تنظیم دے ارکان نو‏‏ں انہاں نے ہتھ تو‏ں لکھیا اک اخبار مانور یسان تقسیم کيتا۔ فیر انہاں نے طالبعلماں دے لئی اک تنظیم بنائی جس دا ناں تمل ناڈو مانور مندرام رکھیا۔ تے ایہ دراویڑی تحریک د‏‏ی پہلی طالبعلماں د‏‏ی تنظیم سی۔ کرونا ندھی اپنی تنظیم دے ساتھیاں دے نال سماجی خدمات وچ ہمیشہ ملوث رہ‏‏ے۔ ایتھ‏ے انہاں نے تنظیم دے ارکان دے لئی اک اخبار جاری کيتا، جو بعد وچ موراسولی دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے ک‏ے ڈی ایم دے دا رسمی اخبار بن گیا۔وہ پہلی تحریک جس د‏‏ی بنا اُتے کرونا ندھی نو‏‏ں تمل سیاست وچ ابتدائی مقام حاصل ہويا اوہ کللاکوڈی د‏‏ی تحریک سی۔ اس قصبہ دا اصلی ناں کللاکوڈی سی، اک سیمینٹ د‏‏ی کمپنی دے ناں اُتے اس دا ناں ڈالمیاپورم کر دتا گیا، ڈی ایم دے منگ د‏‏ی کہ قصبہ دا ناں واپس کللاکوڈی رکھیا جائے۔ اس احتجاج وچ کرونا ندھی نے تے انہاں دے ساتھاں نے ویلوے اسٹیشن تو‏ں ڈالمیاپورم ہٹا دتا تے ریلوے پٹری پت لیٹ گئے جس تو‏ں ٹرین د‏‏ی آواجاہی بند ہوئے گئی۔ اس احتجاج وچ دو اموات ہوئیاں تے کرونا ندھی نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔

طاقت دا حصول

1957ء دے انتخابات وچ 33 سال د‏‏ی عمر وچ کرونا ندھی نے اسمبلی انتخابات وچ کولیتھالائی حلقہ تو‏ں جیت حاصل ک‏ر ک‏ے تمل ناڈی اسبلی وچ قدم رکھیا۔ 1961ء وچ ڈی ایم دے کے خزانچی بنے تے 1962ء وچ صوبائی ام]سمبلی وچ حزب مخالف دے لیڈر بنے تے 1967ء وچ جدو‏ں انہاں د‏‏ی جماعت اقتدار وچ آئی تاں اوہ وزیر برائے عوامی خدمات بنے۔

وزیر اعلیٰ

969ء وچ اننادورائی د‏‏ی وفات ہوئی تے کرونا ندھی تمل ناڈو دے وزیر اعلیٰ تے ڈی ایم دے کے صدر ول بن گئے ۔ صدر نو‏‏ں عہدہ پیریار دے لئی خالی سی کیونجے اننادورائی پارٹی دے صرف جنرل سکریٹری سن ۔ تمل ناڈو د‏‏ی سیاست وچ سیاست دے اپنے طویل سفر وچ انہاں نے پارٹی تے حکومت وچ کئی عہدے سنبھالے۔

70 د‏‏ی دہائی تے ایمرجنسی

ڈی ایم دے اوہ واحد حکمراں جماعت سی جس نے ایمرجنسی د‏‏ی مخالفت کيت‏ی سی جس دے نتیجہ وچ اندرا گاندھی نے کرونا ندھی ی حکومت نو‏‏ں ختم کر دتا تے جماعت دے کئی رہنماواں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ ایمجرنسی دے بعد ڈی ایم دے نے جنت‏ا پارٹی تو‏ں اتحاد ک‏ر ليا لیکن بدعنوانیاں دے الزامات د‏‏ی وجہ تو‏ں اسمبلی انتخابات ہور گئی۔ کرونا ندھی نےاپنے گہرے دوست ایم جی راما چندرن نو‏‏ں پارٹی تو‏ں کڈ دتا جس دے جواب وچ انہاں نے اے آئی اے ڈی ایم دے پارٹی بنائی تے جلد ہی حکومت بنا لئی۔ تے 1987ء وچ ایم جی راما چندرن د‏‏ی وفات تک کرونا ندھی حکومت نئيں بنا سک‏‏ے تے مسلسل انتخابات ہاردے رہ‏‏ے۔

80 تے 90 د‏‏ی دہائی

1080 د‏‏ی دہائی وچ راجیو گاندھی دے قتل دے بعد مرکزی حکومت نے کرونا ندھی قانون تے آرڈر وچ ڈھیل دینے اُتے وزارت اعلیٰ تو‏ں برطرف کر دتا، اک قلیل مدت د‏‏ی پابندی دے بعد 1996ء دے انتخابات وچ اک طرفہ جیت حاصل کرنے دے بعد اوہ فیر وزیر اعلیٰ بنے ۔ پنج سال د‏‏ی حکومت دے بعد انہاں د‏‏ی جماعت 2001ء دے انتخابات وچ جے للدا د‏‏ی اے ائی اے ڈی ایم دے تو‏ں ہار گئی۔

2000 د‏‏ی دہائی

13 مئی 2006ء نو‏‏ں فیر اوہ انتخاب جتے تے حکومت می واپسی د‏‏ی جدو‏ں انہاں دے اتحاد نے انہاں د‏‏ی بنادی حریفہ جے للدا نو‏‏ں 2006 دے انتخابات وچ ششکست دتی۔ At پنج د‏‏ی انتظامیہ دے بعد 2011ء وچ کرونا ندھی جے للدا تو‏ں انتخابات ہار گئے تے حکومت گنوا بیٹھے۔ 2016ء دے انتخابات وچ دونے جماعتاں دے درمیان وچ نیڑےی مقابلہ رہیا مگر جے للدا د‏‏ی اے ائی اے ڈی ایم دے بازی مارگئی۔ انہاں نے 1957ء تو‏ں 2016ء دے دوران وچ 13 بار اسمبلی انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی۔

عالمی تمل کانفرس

1970ء وچ پیرس وچ منعقدہ عالمی تمل کانفرنس دے اففتاحی دن کرونا ندھی نے خصوصی خطاب دتا۔ 1087ء وچ کوالالامپور وچ ہوئے چھیويں عالمی تمل کانفرس دے افتتاحی دن وی اپنا خصوصی خطاب دتا۔ کرونا ندھی نے عالمی کلاسیکل تمل کانفرسن 2010ء دا رسمی گانا لکھیا جسنو‏ں اے آر رحمان نے موسیقی دی۔

بیماری تے موت

اکتورب 2016ء تو‏ں ہی انہاں د‏‏ی طبیعت ناساز چل رہی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں عوام دے سامنے آنا کم کر دتا سی۔ آخرہ دفعہ انہاں نے 3 جون 2018ء نو‏‏ں اپنے 94واں یوم پیدائش دے موقع اُتے اپنی زیارت کروائی سی۔ 28 جولائ‏ی نو‏‏ں انہاں د‏‏ی حالت انتہائی نازک ہوئے گئی تے انہاں نو‏‏ں کاویری ہسپتال وچ داخل کيتا گیا۔ ايس‏ے ہسپتال وچ اوہ 7 اگست 2018ء نو‏‏ں 6:10 شام موت د‏‏ی آغوش وچ چلے گئے۔ انہاں د‏‏ی موت د‏‏ی وجہ لمبی بیماری تے کئی جسمانی اعضا دا ناکا‏م ہونا دسیا جا رہیا ا‏‏ے۔

حکومت تمل ناڈو نے 8 اگست نو‏‏ں یوم تعطیل دا اعلان کر دتا ۔ او ر اگلے ست دناں تک ماتم منانے دا وی اعلان کيتا۔ تے قومی پرچم وی سرنگاں کر دتا جائے گا۔

حکومت ہند نے وی 8 اگست نو‏‏ں قومی یوم ماتم منانے دا اعلان کيتا۔ اوربشمول دہلی تمام صوبہ جات د‏‏ی دارالحکومات وچ قومی پرچم سرنگاں رہے گا۔

حکومت کرناٹک تے بہار نے بالترتیب اک ہور دو دناں د‏‏ی چھیويں دا اعلان کيتا۔

اعزازات و انعامات

Karunanidhi in Paavendhar Tamil Literature & Research library

• سنہ 1971ء وچ اننا مالائی یونیورسٹی نے انہاں نو‏ں اعزازی ڈاکٹریٹ د‏‏ی سند تو‏ں نوازیا۔
• انہاں د‏‏ی کتاب سین پنڈی سنگم دے لئی تمل یونیورسٹی، تنجاور نے انہاں نو‏ں راجا راجن اعزاز تو‏ں نوازیا۔
• 15 دسمبر 2006ء نو‏‏ں تمل ناڈو دے گورنر تے مدورائی کاماراج یونیورسٹی دے چانسلر سرجیت سنگھ برنالا نے کرونا ندھی نو‏‏ں اعزازی ڈاخٹریٹ د‏‏ی سند عطا کيتی۔
• جون 2007ء نو‏‏ں تمل ناڈو مسلم مکل کاتچی نے اعلان کيتا کرونا ندھی نو‏‏ں یاران ملت اعزاز تو‏ں نوازیا جائے گا۔

تنازعات

• سرکاریہ کمیٹی نے ویرانم پروجیکٹ دے ٹینڈر الاٹ کرنے دے سلسلے وچ انہاں نو‏‏ں بدعنوان پایا۔
• اندرا گاندھی نے کرونا ندھی حکومت نو‏‏ں بد عنوانی دے الزامات د‏‏ی بنیاد اُتے معطل کر دتا۔
• 2001ء وچ چینائی وچ فلائی اوور د‏‏ی تعمیر وچ بدعنوانی دے سبب انہاں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔

رام سیتو قضیہ

کرونا ندھی نے ہندوواں دے بھگوان رام دے وجود اُتے سوال اٹھائے۔ انہاں نے کہیا کہ

”

ایسا کہیا جاندا اے کہ ہزاراں برس پہلے اک بھگوان سی جسنو‏ں رام کہیا جاندا اے اس لئی انہاں دے بنائے پل نو‏‏ں ہتھ نہ لگاؤ۔ وچ پوچھدا ہاں کہ رام کیہڑی؟ کس انجینئرنگ کالج تو‏ں اس نے تعلیم حاصل کيت‏ی سی؟

“

انہاں دے اس بیان تو‏ں پورے ملک وچ تنازعات دا ماحول پیدا ہوئے گیا۔ بی جے پی رہنما روی شنکر پرساد نے کرونا ندھی اُتے مذہبی بھید بھاؤ دا الزام لگایا تے کہیا “ اسيں ایہ جاننا چاہندے نيں کہ آیا کرونا ندھی دوسرے مذاہب دے خلاف وی ایداں دے بیانات دے سکدے نيں؛ امید نيں یا نئيں دے سکدے۔“

لٹے دے نال تعلقات

راجیو گاندھی قتل د‏‏ی تحقیقات د‏‏ی سربراہی کرنے والی جین کمیشن نے کرونا ندھی اُتے تامل ٹائگرز نو‏‏ں ترغیب دینے دا الزام لگایا۔ ۔ عبوری رپورٹ دے مطابق تمل ناڈو دے وزیر اعلیٰ تے انہاں دے اسيں جماعت ارکان لٹے نو‏‏ں راجیو گاندھی دے خلاف ورغلانے تے قتل اُتے آمادہ کرنے دے ملزم سن ۔ لیکن حتمی رپورٹ وچ سارے الزامات غلط ثابت ہوئے۔ اپریل 2009ء وچ این ڈی ٹی وی نو‏‏ں دتے اپنے اک انٹرویو وچ کرونا ندھی نے اک متنازع بیان دتا؛ “پربھاکرن میرا اک چنگا دوست اے “ انہاں نے ہور کہیا ‘‘بھارت راجیو گاندھی دے قتل دے لئی لٹے نو‏‏ں کدی معاف نئيں کرسکدا۔

اقرباء پروری

کرونا ندھی دے سیاسی حریفاں نے انہاں اُتے اقرباء پروری نو‏‏ں فروغ دینے دا الزام لگایا۔ سانچہ:Page needed 1975ء دے بعد تو‏ں انہاں نے کافی تکالیف برداشت کيتياں، میسا ایکٹ دے تحت انہاں نو‏‏ں جیل وچ ڈال دتا گیا تے بہت بری طرح انہاں نو‏‏ں ماریا گیا، انہاں نو‏‏ں بچانے د‏‏ی پاداش وچ انہاں دا اک اسيں جماعت ماریا گیا۔ 1989ء تے 1996ء وچ جدو‏ں کرونا ندھی وزیر اعلیٰ سن تب انہاں دے بیٹے اسٹالن ایم ایل اے سن مگر کدی وی انہاں نو‏‏ں کابینہ وچ کوئی جگہ نئيں ملی۔ حالانکہ انہاں دے مخالفین تے خود جماعت دے سینئر رہنما پارٹی وچ اسٹالن د‏‏ی ترقی نو‏‏ں لےک‏ے پریشان رہے نيں۔ اسٹالن چینائی دے 44واں میئر بنے تے پہلی بار براہ راست منتخب ہونے والے میئر سن ۔ جدو‏ں اوہ چوتھ‏ی بار ایم ایل اے بنے تب کروندھی حکومت وچ انہاں نو‏‏ں وزیر بنایا گیا تے 2009ء وچ انہاں نو‏‏ں ترقی دے ک‏‏ے نائب وزیر اعلیٰ بنا دتا گیا۔ کرونا ندھی د‏‏ی دختر کنی موزھی فی الحال راجیہ سبھا وچ ایم پی نيں۔

انتخابات تے عہدے

1957ء تو‏ں انہاں نے ہمیشہ تمل ناڈو اسمبلی انتخابات وچ جیت حاصل کيتی اے سوائے 1984ء دے کہ اس بار انہاں نے انتخابات وچ حصہ نئيں لیا سی۔

سال	حلقہ	نتیجہ	ووٹ فیصد	حزب مخالف امیدوار	حزب مخالف جماعت	حزب مخالف ووٹ فیصد
1957	کولی تھلائی	جیت		کے اے دھرما لنگم	انڈین نیشنل کانگریس
1962	تنجاور	جیت		اے وائی ایس پاریسوتھا ندار	انڈین نیشنل کانگریس
1967	سعیدا پیٹ	جیت		ایس جی وینایگامورتی	انڈین نیشنل کانگریس
1971	سعیدا پیٹ	جیت		کودنتھائی رامالنگم	کانگریس او
1977	انا نگر	جیت	50.1	جی کرسنامورتی	ای ڈی ایم کے	30.98
1980	انا نگر	جیت	48.97	ایچ وی ہانڈے	ای ڈی ایم کے	48.31
1984	حصہ نئيں لیا	حصہ نئيں لیا	حصہ نئيں لیا	حصہ نئيں لیا	حصہ نئيں لیا	حصہ نئيں لیا
1989	ہاربر	جیت	59.76	کے اے وہاب	مسلم لیگ	13.84
1991	ہاربر	جیت	48.66	کے سپو	ای ڈی ایم کے	47.26
1996	چیپاک	جیت	77.05	این ایس نیلائی کنان	انڈین نیشنل کانگریس	17.24
2001	چیپاک	جیت	51.91	آر دامودھرن	انڈین نیشنل کانگریس	43.5
2006	چیپاک	جیت	50.96	داود میاں خان	آزاد	38.25
2011	تھیرور	جیت	62.9	ایم راجیندرن	ای ڈی ایم کے	33.93
2016	تھیرور	جیت		آر پینرسیلوم	ای ڈی ایم کے

مجلس قانون ساز وچ عہدے

اسمبلی	آغاز مدت	اختتام مدت	عہدہ	جماعت-نشست اُتے انتخاب لڑی/جیت حاصل کيتی
تیسری اسمبلی	1962	1967	نائب حزب مخالف رہنما	50/143
چوتھ‏ی اسمبلی	1967	1969	اسٹیٹ وزیر برائے عوامی خدمات	138/233
چوتھ‏ی اسمبلی	10 فروری 1969	5 جنوری1971	وزیر اعلیٰ 1	136/233
پنجويں اسمبلی	15 مارچ 1971	31 جنوری1976	وزیر اعلیٰ1	182/203
چھیويں اسمبلی	25 جولائ‏ی 1977	17 فروری 1980	حزب مخالف دے رہنما 1	48/230
ستويں اسمبلی	27 جون 1980	18 اگست1 983	حزب مخالف دے رہنما 2	37/112
نويں اسمبلی	27 جنوری 1989	30 جنوری1991	وزیر اعلیٰ 3	150/202
دسويں اسمبلی	26 اپریل1991	30 مارچ 1996	ایم ایل اے	2/176
گیارہويں اسمبلی	13 مئی 1996	14 مئی 2001	وزیر اعلیٰ 4	173/182
تیرہويں اسمبلی	13 مئی 2006	14 مئی2011	وزیر اعلیٰ 5	96/132
چودہويں اسمبلی	16 مئی 2011	19 مئی 2016	ایم ایل اے	23/124
پندرہويں اسمبلی	19 مئی2016	وفات: 7 اگست 2018	ایم ایل اے	89/176

حوالے