برطانوی ہندوستان وچ بدعنوانی
برطانوی ہندوستان وچ بدعنوانی اک سنگین صورت حال سی۔ انگریزاں نے ہندوستان دے بادشاہاں نوں بدعنوانی دے ذریعہ انہاں نوں تے ہندوستان نوں غلام بنایا۔ اس دے بعد انہاں نے منصوبہ بند طریقے توں ہندوستان وچ بدعنوانی نوں فروغ دتا تے ہندوستان نوں غلام بنائے رکھنے دے لئی اسنوں اک مؤثر ہتھیار دے طور اُتے استعمال کردے رہے۔ گوکہ بھارت وچ اس وقت بدعنوانی اک اہم مسئلہ اے، لیکن اس بدعنوانی دی ابتدا برطانوی راج ہی وچ ہوئے چکی سی۔
ہندوستان چھوڑدے وقت انگریزاں نے ایتھے مذہبی منافرت دا بازار گرم کيتا جس دے شواہد دھرمیندر گوڑ دی کتاب "ميں انگریزاں دا جاسوس تھا" وچ موجود ہيں۔ انہاں نے ہندوستان نوں تقسیم دی اگ وچ جھونکنے دی منصوبہ بندی پہلے توں بنا رکھی سی۔ اِنّی زیادہ افراتفری اس ملک وچ انگریزاں دی آمد توں پہلے کدی نئيں سی۔ عام طور اُتے بدعنوانی تے غربت دی صورت حال ہندوستان وچ کدی نئيں دیکھی گئی سی۔ جے ایہ کہیا جائے کہ غربت، عمومی سیاست تے انتظامی بدعنوانی انگریزاں دی دین اے، تاں اس وچ کوئی مبالغہ نئيں ہوئے گا۔
پس منظر
[سودھو]ممبئی دے مشہور ناشر تے تاجر نارائن شان باگ بھارت دی معروف علم نواز شخصیت سی۔ انہاں نے مشہور مورخ و مفکر ول ڈیورانٹ دی نادر کتاب "دی کیس فار انڈیا" نوں دوبارہ شائع کيتا۔ ایہ کتاب انگریزاں دی طرف توں بھارت دی پرت ہی نئيں، بلکہ ہندوستان دی قدیم رسوم و روایات، علم تے کردار اُتے تریخ دے سب توں وڈے حملے دے حقائق وی بیان کردی اے۔ اس وچ انہاں نے لکھیا اے کہ بھارت صرف اک قوم ہی نئيں سی، بلکہ رہتل، سبھیاچار تے بولی دے حوالہ توں دنیا بھر وچ خصوصی اہمیت دا حامل سی۔ علم تے صنعت و تجارت دا ایسا کوئی میدان نئيں سی جس وچ ہندوستان نے نمایاں مقام نہ حاصل کيتا ہوئے۔ خواہ اوہ ٹیکسٹائل ہو، زیورات سازی تے جواہرات دی دریافت ہو، شاعری تے ادب دا میدان ہو، ظروف سازی تے عظیم تعمیرات دا میدان ہوئے یا سمندری جہاز دی تعمیر ہو، ہر میدان وچ ہندوستان نے دنیا نوں بیش بہا تحفے دیے۔
تریخ
[سودھو]جب انگریز ہندوستان آئے تاں انہاں نے اس ملک نوں سیاسی اعتبار توں کمزور، لیکن اقتصادی نقطۂ نظر توں انتہائی اُتے شوکت پایا۔ چنانچہ انگریزاں نے دھوکھا دہی، بداخلاقی تے بدعنوانی دے ذریعے ریاستاں اُتے قبضے کیتے، ظالمانہ محصول عائد کیتے، کروڑاں افراد نوں غربت تے بھکھ دے جہنم وچ ڈھکیلا تے ہندوستان دی بیشتر املاک نوں پرت کر برطانیہ لے گئے۔ انہاں نے مدراس، کولکتہ تے ممبئی وچ ہندو حکمراناں توں تجارتی چوکیاں کرائے اُتے لاں تے بغیر اجازت اوتھے اپنی توپاں تے فوجاں نصب کیتیاں۔ 1756ء وچ جدوں نواب بنگال سراج الدولہ نے اس دی مخالفت کيتی تے انگریزاں دے قلعہ فورٹ ولیم اُتے حملہ کر کے اس اُتے قبضہ کر ليا، تاں اک سال بعد رابرٹ کلائیو نے پلاسی دی جنگ وچ بنگال نوں شکست دے کے اس اُتے قبضہ کر ليا تے اک نواب نوں دوسرے توں لڑیا کر پرت تے رشوت ستانی دا بازار گرم رکھیا۔ صرف اک سال وچ رابرٹ کلائیو نے 11 لکھ 70 ہزار ڈالر دی رشوت لی تے 1 لکھ 40 ہزار ڈالر سالانہ نذرانہ لینا شروع کيتا۔ تحقیقات وچ اسنوں مجرم پایا گیا، لیکن برطانیہ دی خدمت دے بدلے اسنوں معافی دے دتی گئی۔ ول ڈیورانٹ لکھدے نيں کہ بھارت توں 20 لکھ دا سامان خرید کر برطانیہ وچ اک کروڑ وچ فروخت کيتا جاندا اے۔ انگریزاں نے نواب اودھ نوں اپنی ماں تے دادی دا خزانہ پرت کر 50 لکھ دینے اُتے مجبور کيتا فیر اس اُتے قبضہ کر ليا تے 25 لکھ وچ دوسرے نواب نوں فروخت کيتا۔
انگریزی زبان نوں فروغ دینے تے استعمار نوں مستحکم کرنے دے لئی بھارتی اسکول بند کیتے گئے۔ 1911ء وچ گوپال کرشن گوکھلے نے پورے ہندوستان وچ ہر بچے دے لئی لازمی ابتدائی تعلیم دا بل منظور کرنے دی کوشش کيتی، لیکن اس کوشش نوں انگریزاں نے ناکام بنا دتا۔ 1916ء وچ اس بل نوں دوبارہ لیانے دی کوشش کيتی گئی، تاکہ تمام ہندوستانیاں نوں زیور تعلیم توں آراستہ کيتا جا سکے، لیکن اسنوں وی ناکام بنا دتا گیا۔ ہندوستانی شماریات دے ڈائریکٹر جنرل سر ولیم ہنٹر نے لکھیا اے کہ بھارت وچ 4 کروڑ لوک ایداں دے سن جو کدی وی اپنا پیٹ نئيں بھر پاندے سن ۔ بھکھ تے غربت دے شکار ہندوستانی عوام جسمانی اعتبار توں کمزور ہوئے کے وبا دا شکار ہونے لگے۔
1901ء وچ بیرون ملک توں آئے طاعون دی وجہ توں 2 لکھ 72 ہزار ہندوستانی لقمہ اجل ہر گئے۔ 1902ء وچ 50 لکھ افراد جاں بحق ہوئے۔ 1903ء وچ 8 لکھ ہندوستانی ہلاک تے 1904ء وچ 10 لکھ بھارتی بھکھ، غذائی قلت تے طاعون ورگی وبا دی وجہ توں ہلاک ہوئے گئے۔ 1918ء وچ 12 کروڑ 50 لکھ افراد بیماری دے شکار ہوئے، جنہاں وچوں 1 کروڑ 25 لکھ لوکاں دی موت سرکاری طور اُتے درج ہوئی۔ ايسے طرح کم دے لئی انگریزاں نوں ہندوستانیاں توں زیادہ تنخواہ دتی جاندی سی ہور قابل ہندوستانی افراد نوں مناسب منصب توں وی محروم رکھیا جاندا۔
معروف بدعنوان افسران
[سودھو]- رابرٹ کلائیو - سنہ 1772ء توں اس اُتے ہندوستان دے دوران قیام بھاری جائداد بنانے دے خلاف مقدمہ چلا تے برطانیہ دے وزیر اعظم لارڈ نارتھ نے خود اس دے خلاف ووٹ دتا۔
- وارن ہیسٹنگز - اس اُتے وی ہندوستان دے دوران قیام دی جانے والی بدعنوانیاں اُتے ست سال تک مقدمہ چلا۔
- گنگا گووند سنگھ
- مہاراج نند کمار
- امی چند
- جگت سیٹھ
تعلیم وچ بدعنوانی
[سودھو]پریم چند دے ناولاں تے کہانیاں وچ برطانوی راج دے وقت تعلیم تے ہور علاقےآں وچ پھیلی بدعنوانی دی خاصی جھلکیاں ملدی نيں۔ حکومت محض اخبارات و رسالے ہی نوں خریدتی سی جو سرکار انگلشیہ دی تعریف کيتا کردے سن ۔