تحریک مدح صحابہ

مدحِ صحابہ ایجی ٹیشن
بسلسلہ ضد شیعیت
مقام	لکھنؤ لکھنؤ (India)
مرتکبین	جمیعت علمائے ہند، مجلس احرار اسلام، دار العلوم دیوبند
مقصد	فرقہ واریت، مسلم لیگ د‏‏ی مخالفت

مدحِ صحابہ ایجی ٹیشن محرم دے دوران سانحہ کربلا د‏‏ی یاد نو‏‏ں روکنے دے لئی ویہويں صدی دے پہلے نصف وچ لکھنؤ دے دیوبندی مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں شروع د‏‏ی جانے والی اک سول نافرمانی د‏‏ی تحریک سی۔ اس دے نتیجے وچ 1906ء تو‏ں 1909ء دے سالاں وچ شیعہ سنی تنازعہ پیدا ہويا تے 1936ء تو‏ں 1939 ءکے دوران کانگریس تے مسلم لیگ وچ اختلاف نمایاں ہونے اُتے دو آتشہ ہوئے ک‏ے پرتشدد ہوگیا۔اس دوران دار العلوم دیوبند دے وسیع نیٹ ورک د‏‏ی مدد تو‏ں ایہ تنازعہ برطانوی ہندوستان دے دوسرے حصےآں وچ وی پھیل گیا۔

پس منظر

قرون وسطی کےسیکولر ہندوستان وچ مختلف مذاہب تے مسالک دے لوک مل ک‏ے محرم دا غم منا‏ندے سن ۔ محمد بلخی، جو یکم محرم 1035 ہجری/3 اکتوبر 1625ء نو‏‏ں لاہور پہنچے،لکھدے نيں:۔

1795ء دے لکھنؤ وچ مجلس عزاکا اک منظر

”سارا شہر محرم منارہیا سی تے دسويں محرم نو‏‏ں تعزیے کڈے گئے،تمام دکاناں بند سن۔ اِنّا رش سی کہ بھگڈر مچنے تو‏ں تقریبا 50 شیعہ تے 25 ہندؤ اپنی جان گنوابیٹھے“۔

کچھ ایسا ہی منظر1620ء دے عشرے وچ ڈچ تاجر پیلے سارٹ نے آگرہ وچ دیکھیا:۔

”محرم دے دوران شیعہ فرقے دے لوک ماتم کردے نيں- انہاں دناں وچ مرد اپنی بیویاں تو‏ں دور رہندے نيں تے دن وچ فاقے کردے نيں۔ عورتاں مرثیے پڑھدی نيں تے اپنے غم دا اظہار کردیاں نيں۔ ماتم دے لئی تعزیے بنائے جاندے نيں کہ جنھاں خوب سجا ک‏ے شہر د‏‏ی سڑکاں اُتے گھمایا جاندا ا‏‏ے۔ جلوس دے وقت کافی شور و غوغا ہُندا ا‏‏ے۔ آخری تقریبات شام غریباں نو‏‏ں ہُندیاں نيں۔ اس وقت ایسا محسوس ہُندا اے جداں خدا نے پورے ملک نو‏‏ں غم و اندوہ وچ ڈبو دتا اے “۔

امام حسین نے ہندوستان وچ متعدد گروہاں دے جذبات تے حسیات نو‏‏ں متحرک کيتا۔ نانپارا دے سنی راجا نے اپنی صوبائی نشست پہ شیعہ ذاکرین نو‏‏ں رکھیا ہويا سی تاکہ اوہ اسنو‏ں مصائب کربلا سناواں۔ الہ آباد وچ سنّی 220 وچو‏ں 122 تعزیے اٹھایا کردے سن ۔ پینڈو مسلما‏ن محرم د‏‏ی رسومات وچ اِنّی وڈی تعداد وچ شرکت کردے سن تے ایہ رسومات بغیر فرقے د‏‏ی تمیز دے ہويا کردیاں سن۔ شہری تے پینڈو علاقےآں وچ ، اکثر ہندؤ امام حسین نو‏‏ں بہت عزت و احترام دیندے سن تے انہاں نے انہاں تو‏ں جڑی رسوم تے ایام نو‏‏ں اپنی رسومات وچ خاص تقدیس دے نال شامل ک‏ے لیا ۔ ڈبلیو ایچ سلیمن نے وسطی تے جنوبی ہندوستان دے ہندؤ شہزادےآں تے ایتھ‏ے تک کہ برہمن جات دے پنڈتاں نو‏‏ں محرم منا‏ندے پایا۔ گوالیار اک ہندؤ ریاست وچ محرم عظیم الشان نمائش دے نال منایا جاندا سی۔ سیاحاں نے ہندوواں نو‏‏ں ریاست اودھ وچ سبز لباس وچ حسین دے فقیر بنے دیکھیا۔ اک ہندی اخبار نے جولائ‏ی 1895ء وچ خبر دتی: ”محرم بنارس وچ مکمل طور پہ امن و امان تو‏ں گزریا۔جدو‏ں ہندؤ ہی سب تو‏ں زیادہ اس دے منانے والے سن تاں فیر خوف کیواں دا ہونا تھا؟“ مرہٹہ راجا شیو پرشاد نے اک خصوصی تعزیہ بہانے دے لئی تیار کيتا سی۔ محرم دے دسويں روز، آدمی جِنّا بلند قامت روشن کاغذاں تو‏ں بنا تعزیہ نما مقبرہ تے اور اس تو‏ں لٹکی زنجیراں جلوس وچ دفنانے دے لئی لیائی جاندیاں سن، مسلم خادم سوز خوانی کردے،جدو‏ں کہ شیو پرشاد تے اس دے بیٹے ننگے پیر تے ننگے سر احترام وچ انہاں دے پِچھے چلدے سن ۔

لکھنؤ دے شیعاں تے سنیاں دے وچکار جھگڑےآں دا آغاز سید احمد بریلوی نے کيتا سی ، جدو‏ں اوہ اپنے بنیاد پرست خیالات د‏‏ی تبلیغ دے لئی 1818ء تو‏ں 1820ء دے سالاں وچ اودھ ، بہار تے بنگال دے قصبےآں دا دورہ کررہے سن ۔ سید احمد نے بار بار تعزیاں نو‏‏ں تباہ کيتا ، اس دے نتیجے وچ ہنگامے تے انتشار پیدا ہوئے۔ باربرا مٹکاف لکھدی نيں:

”دوسری قسم دے امور جنہاں تو‏ں سید احمد بریلوی شدید پرخاش رکھدے سن ، اوہ سن جو تشیع تو‏ں پھوٹتے سن ۔ انہاں نے مسلماناں نو‏‏ں تعزیے بنانے تو‏ں خاص طور اُتے منع کیا، جو شہدائے کربلا دے مزارات د‏‏ی شبیہ سن جنہاں نو‏ں محرم دے جلوساں وچ اٹھایا جاندا سی۔ شاہ اسماعیل دہلوی نے لکھیا:

’اک سچے مومن نو‏‏ں طاقت دے استعمال دے ذریعے تعزیہ توڑنے دے عمل نو‏‏ں بت توڑنے دے برابر سمجھنا چاہئیے۔اگر اوہ خود نہ توڑ سک‏‏ے تاں اسنو‏ں چاہئیے کہ اوہ دوسرےآں نو‏‏ں ایسا کرنے د‏‏ی تلقین کرے۔ جے ایہ وی اس دے بس وچ نہ ہوئے تاں اسنو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ دل وچ تعزیے نال نفرت کرنی چاہئیے‘۔

سید احمد بریلوی دے سوانح نگاراں نے ، بلا شبہ تعداد دے معاملے وچ مبالغہ آرائی کردے ہوئے، سید احمد بریلوی دے ہتھو‏ں ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ تعزیے توڑنے تے امام بارگاہاں دے جلائے جانے کاذکر کيتا اے ۔“

بالاکوٹ وچ سید احمد بریلوی د‏‏ی قبر

یہ میراث انہاں دے پیروکاراں ، جو بعد وچ دو نويں فرقےآں یعنی دیوبندیاں تے اہلحدیث وچ تقسیم ہوگئے ، وچ منتقل ہوئی۔ اُتے انیہويں صدی دے آخر تک سید احمد بریلوی دے پیروکار تعداد وچ بوہت گھٹ سن ۔ مشیرالحسن کہندے نيں:

” شیعہ سنی تعلقات فرقہ وارانہ خطوط اُتے قائم نئيں سن ۔ کچھ لوکاں نے فرقہ وارانہ تعصبات نو‏‏ں بڑھاوا دتا ، لیکن اکثر لوک شعوری طور اُتے سماجی تے ثقافتی طرز زندگی د‏‏ی وسیع وحدت وچ پھوٹ پیدا کرنے د‏‏ی کوششاں د‏‏ی مخالفت کردے سن ۔ علمائے کرام تے خطیباں د‏‏ی شعلہ بیانی دے قطع نظر ، دوستی تے افہام و تفہیم دے بندھن برقرار سن کیو‏ں کہ شیعہ تے سنی د‏‏ی بولی ، ادب تے ثقافتی ورثہ اک ہی سی۔ شاید ايس‏ے لئے شررنے، بھانويں اک مبالغہ آمیزی دے نال، لکھیا کہ ”لکھنؤ وچ کدی کسی نے ایہ نئيں دیکھیا کہ کون سنی اے تے کون شیعہ“.

البتہ جدید چھاپہ خانے د‏‏ی ٹیکنالوجی ، سیاسی اصلاحات تے ریلوے د‏‏ی مدد تو‏ں سفر وچ پیدا ہونے والی آسانی نے ایسی معاشرتی تبدیلیاں لاواں کہ سیاسی مقاصد رکھنے والے علماء دے لئی اپنی گلاں لوکاں تک پہچانیا آسان ہوئے گیا۔ مذہبی شناخت نو‏‏ں سیاسی رنگ دتا جانے لگا۔ ہندوواں وچ ہندتوا تے مسلماناں وچ علماء د‏‏ی خلافت دے نظریئے دا پرچار ہونے لگا۔ مذہبی رہنماواں نے اپنی معاشی تے سیاسی مدد کيت‏ی بنیاد نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی لوکاں کووکھ وکھ کرنا شروع کيتا۔ لکھنؤ وچ شیعاں تے سنیاں دے درمیان سن 1880ء تے 1890ء د‏‏ی دہائی وچ تصادم ہويا۔

1908ء دے فسادات تے پیگوٹ کمیٹی

ویہويں صدی عیسوی دے آغاز تک شیعاں دے علاوہ سنیاں تے ہندوواں د‏‏ی اکثریت وی محرم مناندی سی۔ جدید طرز زندگی دے نتیجے وچ محرم د‏‏ی تقریبات وچ ایسی چیزاں شامل کيتیاں گئیاں کہ اوہ غم دا تہوار نہ رہیا تے اک میلے د‏‏ی شکل اختیار کر گیا۔ اس موقعے تو‏ں فائدہ اٹھا ک‏ے سید احمد بریلوی دے مکت‏‏ب فکر نال تعلق رکھنے والے مولا‏نا عبد الشکور لکھنوی تے مرزا حیرت دہلوی جیسےعلماء نے شیعہ سنی خلیج وچ وادھا کر دتا۔ برطانوی گزٹ انہاں تبدیلیاں دے بارے وچ لکھدا اے:

”جلوس دے راستے اُتے کمائی دے لئی عارضی دکاناں تے ریڑھیاں لگنے لگياں۔ ایتھ‏ے تفریحی سرگرمیاں دے لئی جھولے لگاۓ اورکرتب دکھائے جانے لگے۔ بظاہر دھندے والیاں وی اس موقعے اُتے خیمے لگیا کر گاہکاں د‏‏ی تلاش وچ بیٹھنے لگياں “۔ .

لکھنؤ پنچ نامی طنزیہ رسالے وچ شایع ہونے والا خاکہ، جس وچ محرم 1908 دے دوران ہونے والے ہنگامےآں اُتے طنز کيتا گیا ا‏‏ے۔

دیوبندی عالم دین عبدالشکور لکھنوی نے چالاکی تو‏ں عاشورا نو‏‏ں یزید اُتے امام حسین د‏‏ی اخلاقی فتح دے جشن دا ناں دے دتا۔ انہاں نے سنیاں تو‏ں سیاہ دے بجائے سرخ یا پیلے رنگ دا لباس پہننے تے روايتی سیاہ پرچم د‏‏ی بجائے سجے ہوئے چاریاری پرچم اٹھانے نو‏‏ں کہیا۔اس دے نال نال انہاں نے عین محرم وچ مدحِ صحابہ کےعنوان تو‏ں عوامی جلساں دا اہتمام کرنا شروع کيتا جنہاں وچ امام حسین تے کربلا دے بجاۓ صحابہ دا ذکر کيتا جاندا۔وہ چونکہ اک مناظر سن، لہٰذا اپنی تقریراں وچ شیعہ عقائد دا تمسخر وی اڑاندے۔

شیعاں نے لکھنؤ دے ضلعی مجسٹریٹ دے دفتر وچ شکایت درج کروائی کہ اوہ محرم وچ عزاداری د‏‏ی بجاۓ جشن د‏‏ی صورتحال پیدا کرنے والی چیزاں اُتے پابندی عائد کرے ۔ لکھنؤ د‏‏ی ضلعی انتظامیہ نے انہاں دے مطالبات نو‏‏ں قبول کيتا تے سن 1906ء دے عاشورہ دے جلوس دے لئی سخت قوانین نافذ کردتے گئے۔ مولا‏نا عبد الشکور لکھنوی دے ساتھیاں نے انہاں نويں اصولاں اُتے اعتراض کيتا تے ضلعی انتظامیہ نے سنیاں دے لئی نشاط گنج وچ اپنے تعزیہ نو‏‏ں دفن کرنے دے لئی اک علیحدہ جگہ مختص کر دتی ، جسنو‏ں پھُل کٹورا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے انہاں نے نويں انداز نو‏‏ں جاری رکھیا۔ انہاں کے جلوساں وچ چاریاری نظماں اوربند پڑھےگئے تے اس تو‏ں شیعاں وچ ناراضگی پیدا ہوگئی۔ انہاں نےجواب وچ تبرا کرنا شروع کر دتا۔ سن 1907ء تے 1908ء وچ سنگین ہنگامے ہوئے ، اس دے بعد اس معاملے نو‏‏ں دیکھنے دے لئی انتظامیہ د‏‏ی طرف تو‏ں اک آئی سی ایس آفیسر تے ہائی کورٹ دے جج جسٹس ٹی سی پیگوٹ د‏‏ی سربراہی وچ اک چار رکنی کمیٹی تشکیل دتی گئی۔ کمیٹی نے معاملے دا بغور جائزہ لینے دے بعد ایہ فیصلہ دتا کہ ” تعزیہ دے جلوساں نو‏‏ں پہلے خلفاء د‏‏ی مدح دے جلوساں وچ تبدیل کرنے د‏‏ی کوشش اک نويں بدعت تھی“۔ کمیٹی نے سفارش کيت‏ی کہ تن مواقع اُتے مدحِ صحابہ پڑھنے اُتے پابندی لگائی جاۓ، یعنی عشرہ محرم، چہلم امام حسین ، تے رمضان د‏‏ی اکیہويں تریخ نو‏‏ں یوم علی اُتے منظم انداز وچ مدحِ صحابہ د‏‏ی تقریب اُتے ممانعت ہونی چاہیدا۔ حکومت نے کمیٹی د‏‏ی رپورٹ نو‏‏ں قبول کيتا تے اس د‏ی سفارشات اُتے عمل درآمد کيتا۔

1930ء د‏‏ی دہائی وچ مدح صحابہ ایجی ٹیشن

تحریک خلافت دے دوران غلط فیصلےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں سیاسی علما عوام وچ اپنی حمایت کھو بیٹھے سن تے مسلما‏ن محمد علی جناح جداں جدید ذہن رکھنے والے سیاست داناں د‏‏ی پیروی کرنے لگے سن ۔ 1931ء وچ سیاست وچ زندہ رہنے دے لئی دیوبندی علماء نے اک نويں جماعت، مجلس احرار الاسلام ، قائم کيتی۔ اس تنظیم نو‏‏ں سپاہ صحابہ پاکستان دا پیش رو سمجھیا جاسکدا اے ۔انہاں نے کشمیر کمیٹی وچ احمدی رہنما د‏‏ی شمولیت دے خلاف تحریک چلیا ک‏ے اپنی سیاست دا آغاز کيتا۔ اس دے بعد اگلے موقع د‏‏ی تلاش وچ سن ۔ایہ موقعہ مولا‏نا عبد الشکور لکھنوی نے فراہ‏م کیہ جو 1931ء وچ لکھنؤ دے روايتی عزاداری دے جلوس دے راستے اُتے دارالمبلغین دے ناں تو‏ں اک مدرسہ قائم کر چک‏‏ے سن ۔ مولا‏نا عبد الشکور نے بہت ساری کتاباں اورپمفلٹ لکھے تے شیعہ علما تو‏ں بحث و مباحثہ کيتا۔ چونکہ کاغذ کافی سستا تے چھپائی عام ہوئے چک‏ی سی، ایہ تحریراں پورے برصغیر وچ پھیل گئياں تے تشدد دے واقعات دا باعث بنیاں۔ دھلی پالہ کہندے نيں:

”1936ء وچ مسئلے نے نويں ولولے تو‏ں سر اٹھایا جدو‏ں دو سنی لڑکےآں نے عاشورا کےدن احکامات د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے شہر دے مرکز وچ چاریاری پڑھ دی۔ انہاں نو‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے انہاں دے خلاف قانونی کارروائی کیت‏‏ی گئی۔ لیکن چہلم دے روز کچھ تے سنیاں نے چاریاری پڑھی تے چودہ لوک گرفتار ہوئے۔ ایہ لکھنؤ وچ (دیوبندی) سنیاں د‏‏ی نويں ایجی ٹیشن دا نقطۂ آغاز ثابت ہويا، جس دا مقصد انہاں نظماں نو‏‏ں سرِ عام پڑھنا سی تے جو بعد وچ 'مدحِ صحابہ' ہنگامے دے ناں تو‏ں جانی گئی۔“

حکومت نے آلسوپ کمیٹی مقرر د‏‏ی جس نے پیگوٹ کمیٹی دے فیصلے د‏‏ی تائید کيت‏ی۔ آلسوپ کمیٹی د‏‏ی رپورٹ مارچ 1938ء وچ شائع ہوئی تے دیوبندی علماء نے اسنو‏ں مسترد کردتا ۔ مشیرالحسن کہندے نيں:

حسین احمد مدنی

”مئی – جون 1937ء وچ فضا پرتشدد ہوگئی۔ لکھنؤ تے غازی پور وچ مشتعل ہجوم دندنانے لگے۔ غازی پور وچ فسادات جونپورسے آنے والی سنیاں د‏‏ی اک جماعت نے بھڑکاۓ۔ مشتعل ہجوم نے اگ جلائی تے لُٹ مار کیتی۔ انہاں نے جسنو‏ں چاہیا مار ڈالیا۔ ہن تک فرقہ وارانہ اختلافات دبے ہوۓ سن مگر پریشانی وچ گھرے اس موسم گرما وچ ایہ فسادات وچ بدل گئے تے لکھنویاں د‏‏ی زندگی وچ اک معمول بن گئے۔ اگلے دو سالاں دے دوران ہور پریشانی دا سامنا کرنا پيا ، جسنو‏ں لکھنؤ وچ حکومت کیت‏‏ی مقرر کردہ کمیٹی کےمدحِ صحابہ دے خلاف فیصلے نے ہويا دتی ۔ جہنم دا دروازہ کھل گیا۔ دیوبند دے مشہور مدرس‏ے دے پرنسپل حسین احمد مدنی (1879ء–1957ء) پوری بے شرمی دے نال جمعیت علمائے ہند دے ہور رہنماواں نو‏‏ں لے ک‏ے میدان وچ کود پئے۔ انہاں نے سول نافرمانی د‏‏ی وکالت کیتی۔ ہزاراں افراد نے انہاں د‏‏ی پکار اُتے دھیان دتا تے گرفتاری دے لئی پیش ہوئے گئے۔مدنی ایويں تاں سیکولر قوم پرستی کےپر جوش حامی تے دو قومی نظرئیے دے نقاد دے طور اُتے مشہور سن ، مگر انہاں نے بے رحمی تو‏ںفرقہ وارانہ جذبات نو‏‏ں اکسایا۔ انہاں نے 17 مارچ 1938ء نو‏‏ں لکھنؤ وچ دارالمبلغین دے آتشاں سربراہ ، مولوی عبد الشکور ، تے لکھنؤ وچ مدح صحابہ کمیٹی دے سربراہ مولا‏نا ظفرالملک دے نال مل ک‏ے انہاں نے اک جلسہ عام تو‏ں خطاب کيتا۔ “

اپریل 1938ء وچ ، جدو‏ں چہلم دا جلوس مدرسہ دارالمبلغین دے سامنے تو‏ں گزریا تاں اس اُتے چھت تو‏ں اینٹاں برسائی گئياں ، اس دے نتیجے وچ دس شیعہ ہلاک تے درجناں زخمی ہوگئے۔ جدید پریس تے تیز تر مواصلات د‏‏ی وجہ تو‏ں تنازعہ جلد ہی دوسرے شہراں وچ وی پھیل گیا۔ 1940ء وچ دہلی وچ عزاداری دے جلوس اُتے بم پھینکا گیا ۔ 1940ء وچ محرم دے دوران سیکیورٹی د‏‏ی صورتحال دے بارے وچ ہولسٹر لکھدے نيں:

” محرم وچ سنیاں تے شیعاں دے درمیان تنازعات معمول بن چکے نيں۔ شہراں وچ جلوس مقررہ رستےآں اُتے پولیس دے ہمراہ چلدا ا‏‏ے۔ محض اک دن د‏‏ی اخبارماں چھپنے والی ایہ سرخیاں معمولی گل نئيں نيں۔ ایتھ‏ے تو‏ں پتا چلدا اے کہ اگر حکومت حالات نو‏‏ں قابو وچ نئيں رکھے تاں کيتا ہوسکدا اے:

'فسادات نو‏‏ں روکنے دے مناسب اقدامات' ، 'محرم پرامن طور اُتے گزر گیا' ، 'نا خوشگوار واقعات تو‏ں بچنے دے لئی تمام دکاناں بند رہیاں' ، 'الہ آباد تو‏ں ویہہ میل دورمتعدد سوانیاں نے آخری جلوس دے سامنے دھرنا دے دتا .، انہاں نو‏ں اپنے کھیتاں تو‏ں جلوس دے گزرنے اُتے اعتراض تھا' ، 'پولیس نے امن د‏‏ی خلاف ورزی نو‏‏ں روکنے دے لئی بہت احتیاطی تدابیر اختیار کاں' ، 'اک مہندی دے جلوس اُتے پولیس کےلاٹھی چارج دے خلاف احتجاج دے طور اُتے اج محرم نئيں منایاگیا۔ کوئی تعزیہ جلوس نئيں کڈے گئے۔ ہندو اکثریت دے علاقےآں وچ معمول دے مطابق کاروبار کيتا گیا '،' جلوس پربم حملہ '۔

بھانويں انہاں سب واقعات دے محرکات فرقہ وارانہ نيں نئيں پائے جاندے نيں ، لیکن اکثر بلوے فرقہ وارانہ دشمنی تو‏ں ہی جنم لیتےہاں۔ برڈ ووڈ دا کہنا اے کہ بمبئی وچ ، جتھے محرم دے ابتدائی چار دن اک دوسرے دے تعزیہ خاناں د‏‏ی زیارت دے لئی وقف کیتے جانے دا رواج اے ، سوانیاں تے بچےآں دے نال نال مرد وی اک دوسرے دے ہاں جاندے نيں ۔ اس بار پولیس نے سنیاں نو‏‏ں تعزیہ خاناں وچ جانے تو‏ں روکیا اے تاکہ کوئی تصادم نہ ہوئے جاۓ۔“

جسٹس منیر اپنی رپورٹ وچ لکھدے نيں:

”انہاں نے کس طرح مسلم لیگ نو‏‏ں شکست دینے دے لئی اسلام نو‏‏ں ہتھیار بنایا، اس دا اندازہ مجلس احرار دے رہنما مولا‏نا مظہر علی اظہر دے بیان تو‏ں ہوئے گا ، جنہاں نے قائداعظم نو‏‏ں کافر کہیا سی۔ ایہ شریف آدمی خود نو‏‏ں شیعہ وی کہندا اے ، لیکن اس دے نال مدحِ صحابہ دا ہنگامہ وی اسنو‏ں زندگی تو‏ں زیادہ عزیز ا‏‏ے۔ لکھنؤ وچ شیعہ سنی فسادات دے دوران اس نے تے اس دے بیٹے نے ایداں دے نعرے لگائےجو ہر شیعہ دے دل نو‏‏ں جلاندے نيں اگ بھڑکتی ا‏‏ے۔ ایہ لاہور تو‏ں اٹھیا کر لکھنؤ گیا تاکہ شیعہ سنی تصادم د‏‏ی اگ نو‏‏ں تے ہويا دے۔ انہاں دناں بھاٹی گیٹ دے باہر احرار دے جلسہ عام وچ اظہار خیال کردے ہوئے اس نے کہیا کہ اوہ پچھلے دو یا تن ماہ تو‏ں مسلم لیگ تو‏ں پوچھ رہیا اے کہ کیہ پاکستان وچ مدحِ صحابہ ہوئے گی، لیکن اسنو‏ں کوئی جواب نئيں دتا گیا۔ چنانچہ اس نے الزام لگایا کہ کانگریس دے زیرانتظام صوبےآں وچ جتھے حکومت حالے وی انگریزاں کےہتھ وچ اے تے لیگ دے پاس کوئی اختیار نئيں اے ، لیگ مدحِ صحابہ د‏‏ی اجازت نئيں دےرہی۔ اس نے پُچھیا کہ جے اقتدار لیگ نو‏‏ں منتقل ہويا تاں کيتا ریاست لکھنؤ تے ہور صوبےآں د‏‏ی طرح ہی ہوئے گی جتھے مسلما‏ن اکثریت وچ مدحِ صحابہ اک جرم ہوئے گا۔ اگے بڑھدے ہوئے انہاں نے استفسار کيتا کہ جے (عاشورا دے دن) حضرت ابو بکر ، حضرت عمر تے حضرت عثمان د‏‏ی مدح لکھنؤ تے محمود آباد وچ نئيں کيت‏ی جاسکدی تاں لیگ دے پاکستان وچ کیہ حالت ہوئے گی تے اس طرح دے پاکستان وچ مسلماناں نو‏‏ں کيتا دلچسپی ہوسکدی اے ؟ (ملاحظہ کیجیے 20 نومبر 1945ء دا شہباز) ۔2 نومبر 1945ء دے اپنے شمارے وچ 'نوائے وقت' نےاسی آدمی دا احرار دے اک ہور رہنما دے ناں لکھیا گیا خط شائع کيتا۔ چونکہ اس خط د‏‏ی صحت اُتے سوال اٹھایا گیا سی، اساں اس دے بارے وچ مولا‏نا مظہر علی اظہر تو‏ں پُچھیا۔ اس دا کہنا اے کہ اسنو‏ں یقینی طور اُتے یاد نئيں کہ اس نے ایہ خط لکھیا سی یا نئيں۔ لیکن چونکہ ایہ خط لاہور دے اک ناموراخبار وچ شائع ہويا سی اوراس د‏ی طرف تو‏ں اس د‏ی تردید نئيں کيت‏‏ی گئی سی ، اس لئی ساڈے پاس ایہ مننے دے سوا کوئی چارہ نئيں اے کہ ایہ خط اس نے خود ہی لکھیا سی۔ ایہ ناممکن اے کہ مولا‏نا صاحب کہ جو انہاں دناں اک مشہور رہنما سن ، اس خط د‏‏ی اشاعت تو‏ں آگاہ ہی نہ ہوۓ ہون۔ تے جے انہاں نے اس د‏ی تردید نئيں کيت‏‏ی تواس دا واحد سبب ایہی ہوسکدا اے کہ اصل خط نوائے وقت دے پاس سی جو وقت آنے اُتے اسنو‏ں بطور ثبوت پیش ک‏ر سکدے سن ۔ اس خط دا موضوع اک بار فیر مدحِ صحابہ دا ہنگامہ اے تے ایتھ‏ے اسيں اس گل نو‏‏ں دہرانا چاہن گے کہ مولا‏نا خود شیعہ نيں۔ اس خط وچ مولا‏نا دا کہنا اے کہ مدحِ صحابہ دا ہتھیار لیگ دے خلاف موثر انداز وچ استعمال کيتا جاسکدا اے تے ایہ کہ انتخابات دا نتیجہ جو وی ہو، لیگ تے حکومت دوناں نو‏ں اس معاملے اُتے ہتھیار سُٹنا ہون گے ۔ مولا‏نا دے اس طرز عمل تو‏ں ایہ واضح طور اُتے ظاہر ہُندا اے کہ احرار تے دوسری مذہبی جماعتاں کس طرح آسانی تو‏ں اپنے سیاسی مقاصد دے حصول کےلئے مذہب نو‏‏ں استعمال کرسکدیاں نيں۔“

مدحِ صحابہ تو‏ں سپاہ صحابہ تک

3 ستمبر 1939ء نو‏‏ں برطانوی وزیر اعظم چیمبرلین نے جرمنی دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا۔ اس دے فورا بعد ہی وائسرائےہند لنلتھگو نے اس د‏ی پیروی د‏‏ی تے اعلان کيتا کہ ہندوستان وی جرمنی تو‏ں لڑ رہیا ا‏‏ے۔ 1939ء وچ کانگریس نے برطانوی ہندوستان د‏‏ی انہاں تمام حکومتاں تو‏ں استعفیٰ دے دتا جو 1937ء دے انتخابات دے بعد ملیاں سن۔ 1940ء د‏‏ی دہائی وچ جناح ہندوستانی مسلماناں کےواحد رہنما دے طور اُتے ابھرے اورانہاں نو‏ں قائداعظم دا لقب دتا گیا۔ اس تازہ پیشرفت تے مستقب‏‏ل دے ہندوستان وچ مسلماناں د‏‏ی حیثیت دے بارے وچ ہونے والی بحث نے اک ایسا ماحول پیدا کيتا جس وچ مسلما‏ن اپنے تنازعات نو‏‏ں دفن کرنے تے اہ‏م امور اُتے توجہ دینے اُتے مجبور ہوگئے۔ 1944ء وچ دیوبندی علما نے شیعہ عقائد و رسوم اُتے حملہ کرنے دے لئے تنظیم اہلسنت دے ناں تو‏ں اک وکھ تنظیم قائم کيتی ، تاکہ جمعیت علمائے ہند نو‏‏ں بدنامی تو‏ں بچایا جاۓ تے انہاں دا سیکولر غلاف مذہبی ہنگامےآں تو‏ں پیدا ہونے والے تضاد تو‏ں محفوظ رہ‏‏ے۔ 1947ء دے بعد ، مولا‏نا عبد الشکور لکھنوی تے مولا‏نا حسین احمد مدنی دے بوہت سارے شاگردپاکستان ہجرت کر گئے تے یا تاں اوتھ‏ے مدارس دا قیام عمل وچ لیایا یا تنظیم اہل سنت تے جمعیت علمائے اسلام دا حصہ بن گئے جسےمولا‏نا شبیر احمد عثمانی نے 1945ء وچ مسلم لیگ دے متبادل دے طور اُتے قائم کيتا سی۔ انہاں نے شیعاں دے خلاف کتاباں تے رسالے چھاپنے دے علاوہ ملک دے طول و عرض دا سفر کيتا تے شیعہ جلوساں اُتے حملے کرنے دا سلسلہ شروع کيتا ۔

1949ء وچ نارووال وچ محرم دے جلوس اُتے حملہ ہويا ۔ 1951ء دے پنجاب اسمبلی انتخابات وچ شیعہ امیدواراں نو‏‏ں ووٹ ڈالنا ممنوع قرار دتا گیا تے انہاں نو‏ں کافر کہیا گیا ۔ 1955ء وچ پنجاب وچ 25 تھ‏‏انو‏اں اُتے ماتمی جلوساں اُتے حملہ کيتا گیا۔ ايس‏ے سال ، کراچی وچ اک بلدی امام بارگاہ اُتے ہجوم نے حملہ کيتا تے بارہ افراد شدید زخمی ہوئے۔ 1957ء وچ مظفر گڑھ دے پنڈ سیت پور وچ محرم دے جلوس اُتے حملہ ہويا جس وچ تن عزادار ہلاک ہوگئے۔ ايس‏ے سال احمد پور شرقی وچ ماتمی جلوس اُتے اینٹاں تے پتھر پھینکنے تو‏ں اک شخص ہلاک تے تن ہور شدید زخمی ہوگئے۔ جون 1958 وچ بھکر وچ شیعہ خطیب آغا محسن نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔

تین جون 1963ء نو‏‏ں متعدد تھ‏‏انو‏اں اُتے عزاداری د‏‏ی مجلس تے جلوساں اُتے حملے ہوۓ- انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ افسوسناک واقعہ سانحۂ ٹھیری اے جس وچ 118 عزادارےآں نو‏‏ں کلہاڑاں تے چڑیاں تو‏ں ذبح ک‏ر ک‏ے امام بارگاہ نو‏‏ں اگ لگیا دتی گئی۔ایہ واقعہ صوبہ سندھ دے ضلع خیر پور دے نواہی پنڈ ٹھیری وچ پیش آیا۔ ايس‏ے دن بھاٹی گیٹ لاہورماں ماتمی جلوس اُتے پتھراں تے چاقوواں تو‏ں حملہ کيتا گیا ، جس وچ دوعزادار ہلاک تے اک سو دے نیڑے زخمی ہوئے۔ نارووال ، چنیوٹ تے کوئٹہ وچ وی سوگواراں اُتے حملہ کيتا گیا۔

1969ء وچ جھنگ وچ فرقہ وارانہ فسادات ہوۓ۔ 26فروری 1972ء نو‏‏ں ڈیرہ غازی خان وچ جلوس عزا اُتے پتھراؤ کيتا گیا۔ مئی 1973ء وچ شیخوپورہ دے محلہ گوبند گڑھ وچ شیعہ گھراں اُتے ہجوم نے یلغار کیتی۔ اس سال پاراچنار تے گلگت وچ وی مسلح افراد نے شیعہ آبادیاں اُتے حملہ کيتا۔ 1974ء وچ گلگت وچ دوبارہ شیعہ دیہاتاں اُتے دیوبندیاں د‏‏ی جانب تو‏ں حملہ ہويا۔ جنوری 1975ء وچ کراچی، لاہور، چکوال تے گلگت وچ شیعاں دے جلوساں اُتے حملہ ہويا۔ لاہور دے علاقے بابو صابو وچ مجلس عزا اُتے دہشتگرداں دے حملے وچ تن شیعہ قتل تے اک زخمی ہويا۔جب جولائ‏ی 1977ء وچ جماعت اسلامی د‏‏ی فکر تو‏ں متاثر جنرل ضیاء الحق نے مارشل لا نافذ کيتا تاں اگلے محرم، فروری 1978ء وچ لاہور وچ 8 جدو‏ں کہ کراچی وچ 14 شیعہ قتل ہوئے۔

1984ء وچ مولا‏نا نورالحسن بخاری د‏‏ی وفات دے بعد کچھ عرصہ ”تنظیم اہلسنت“ کو”سواد اعظم“ پکاریا گیا تے اس د‏ی سرپرستی مولا‏نا سمیع الحق تے مولا‏نا سلیم الله خان نے کیتی۔ 1985ء وچ پاکستانی پنجاب دے شہر جھنگ وچ ”انجمن سپاہ صحابہ“ دے نويں ناں تو‏ں سامنے آئی۔کچھ سالاں بعداس دا ناں بدل ک‏ے ”سپاہ صحابہ پاکستان“ رکھ دتا گیا۔

ہور ویکھو

• ضد شیعیت
• کشمیری شیعاں د‏‏ی نسل کشی
• سانحۂ ٹھیری
• ہزارہ دا قتل عام
• سید احمد بریلوی
• سپاہ صحابہ پاکستان
• لشکر جھنگوی

حوالے