تحریک مدح صحابہ
مدحِ صحابہ ایجی ٹیشن | |
---|---|
بسلسلہ ضد شیعیت | |
مقام | |
مرتکبین | جمیعت علمائے ہند، مجلس احرار اسلام، دار العلوم دیوبند |
مقصد | فرقہ واریت، مسلم لیگ دی مخالفت |
مدحِ صحابہ ایجی ٹیشن محرم دے دوران سانحہ کربلا دی یاد نوں روکنے دے لئی ویہويں صدی دے پہلے نصف وچ لکھنؤ دے دیوبندی مسلماناں دی طرف توں شروع دی جانے والی اک سول نافرمانی دی تحریک سی۔ اس دے نتیجے وچ 1906ء توں 1909ء دے سالاں وچ شیعہ سنی تنازعہ پیدا ہويا تے 1936ء توں 1939 ءکے دوران کانگریس تے مسلم لیگ وچ اختلاف نمایاں ہونے اُتے دو آتشہ ہوئے کے پرتشدد ہوگیا۔اس دوران دار العلوم دیوبند دے وسیع نیٹ ورک دی مدد توں ایہ تنازعہ برطانوی ہندوستان دے دوسرے حصےآں وچ وی پھیل گیا۔
پس منظر
[سودھو]قرون وسطی کےسیکولر ہندوستان وچ مختلف مذاہب تے مسالک دے لوک مل کے محرم دا غم مناندے سن ۔ محمد بلخی، جو یکم محرم 1035 ہجری/3 اکتوبر 1625ء نوں لاہور پہنچے،لکھدے نيں:۔
”سارا شہر محرم منارہیا سی تے دسويں محرم نوں تعزیے کڈے گئے،تمام دکاناں بند سن۔ اِنّا رش سی کہ بھگڈر مچنے توں تقریبا 50 شیعہ تے 25 ہندؤ اپنی جان گنوابیٹھے“[۱]۔
کچھ ایسا ہی منظر1620ء دے عشرے وچ ڈچ تاجر پیلے سارٹ نے آگرہ وچ دیکھیا:۔
”محرم دے دوران شیعہ فرقے دے لوک ماتم کردے نيں- انہاں دناں وچ مرد اپنی بیویاں توں دور رہندے نيں تے دن وچ فاقے کردے نيں۔ عورتاں مرثیے پڑھدی نيں تے اپنے غم دا اظہار کردیاں نيں۔ ماتم دے لئی تعزیے بنائے جاندے نيں کہ جنھاں خوب سجا کے شہر دی سڑکاں اُتے گھمایا جاندا اے۔ جلوس دے وقت کافی شور و غوغا ہُندا اے۔ آخری تقریبات شام غریباں نوں ہُندیاں نيں۔ اس وقت ایسا محسوس ہُندا اے جداں خدا نے پورے ملک نوں غم و اندوہ وچ ڈبو دتا اے “[۲]۔
امام حسین نے ہندوستان وچ متعدد گروہاں دے جذبات تے حسیات نوں متحرک کيتا۔ نانپارا دے سنی راجا نے اپنی صوبائی نشست پہ شیعہ ذاکرین نوں رکھیا ہويا سی تاکہ اوہ اسنوں مصائب کربلا سناواں[۳]۔ الہ آباد وچ سنّی 220 وچوں 122 تعزیے اٹھایا کردے سن [۴]۔ پینڈو مسلمان محرم دی رسومات وچ اِنّی وڈی تعداد وچ شرکت کردے سن تے ایہ رسومات بغیر فرقے دی تمیز دے ہويا کردیاں سن[۵]۔ شہری تے پینڈو علاقےآں وچ ، اکثر ہندؤ امام حسین نوں بہت عزت و احترام دیندے سن تے انہاں نے انہاں توں جڑی رسوم تے ایام نوں اپنی رسومات وچ خاص تقدیس دے نال شامل کے لیا [۶]۔ ڈبلیو ایچ سلیمن نے وسطی تے جنوبی ہندوستان دے ہندؤ شہزادےآں تے ایتھے تک کہ برہمن جات دے پنڈتاں نوں محرم مناندے پایا۔ گوالیار اک ہندؤ ریاست وچ محرم عظیم الشان نمائش دے نال منایا جاندا سی[۷]۔ سیاحاں نے ہندوواں نوں ریاست اودھ وچ سبز لباس وچ حسین دے فقیر بنے دیکھیا۔ اک ہندی اخبار نے جولائی 1895ء وچ خبر دتی: ”محرم بنارس وچ مکمل طور پہ امن و امان توں گزریا۔جدوں ہندؤ ہی سب توں زیادہ اس دے منانے والے سن تاں فیر خوف کیواں دا ہونا تھا؟“[۸] مرہٹہ راجا شیو پرشاد نے اک خصوصی تعزیہ بہانے دے لئی تیار کيتا سی۔ محرم دے دسويں روز، آدمی جِنّا بلند قامت روشن کاغذاں توں بنا تعزیہ نما مقبرہ تے اور اس توں لٹکی زنجیراں جلوس وچ دفنانے دے لئی لیائی جاندیاں سن، مسلم خادم سوز خوانی کردے،جدوں کہ شیو پرشاد تے اس دے بیٹے ننگے پیر تے ننگے سر احترام وچ انہاں دے پِچھے چلدے سن [۹]۔
لکھنؤ دے شیعاں تے سنیاں دے وچکار جھگڑےآں دا آغاز سید احمد بریلوی نے کيتا سی ، جدوں اوہ اپنے بنیاد پرست خیالات دی تبلیغ دے لئی 1818ء توں 1820ء دے سالاں وچ اودھ ، بہار تے بنگال دے قصبےآں دا دورہ کررہے سن ۔ سید احمد نے بار بار تعزیاں نوں تباہ کيتا ، اس دے نتیجے وچ ہنگامے تے انتشار پیدا ہوئے۔ [۱۰] باربرا مٹکاف لکھدی نيں:
”دوسری قسم دے امور جنہاں توں سید احمد بریلوی شدید پرخاش رکھدے سن ، اوہ سن جو تشیع توں پھوٹتے سن ۔ انہاں نے مسلماناں نوں تعزیے بنانے توں خاص طور اُتے منع کیا، جو شہدائے کربلا دے مزارات دی شبیہ سن جنہاں نوں محرم دے جلوساں وچ اٹھایا جاندا سی۔ شاہ اسماعیل دہلوی نے لکھیا:
’اک سچے مومن نوں طاقت دے استعمال دے ذریعے تعزیہ توڑنے دے عمل نوں بت توڑنے دے برابر سمجھنا چاہئیے۔اگر اوہ خود نہ توڑ سکے تاں اسنوں چاہئیے کہ اوہ دوسرےآں نوں ایسا کرنے دی تلقین کرے۔ جے ایہ وی اس دے بس وچ نہ ہوئے تاں اسنوں گھٹ توں گھٹ دل وچ تعزیے نال نفرت کرنی چاہئیے‘۔
سید احمد بریلوی دے سوانح نگاراں نے ، بلا شبہ تعداد دے معاملے وچ مبالغہ آرائی کردے ہوئے، سید احمد بریلوی دے ہتھوں ہزاراں دی تعداد وچ تعزیے توڑنے تے امام بارگاہاں دے جلائے جانے کاذکر کيتا اے ۔“[۱۱]
یہ میراث انہاں دے پیروکاراں ، جو بعد وچ دو نويں فرقےآں یعنی دیوبندیاں تے اہلحدیث وچ تقسیم ہوگئے ، وچ منتقل ہوئی۔ اُتے انیہويں صدی دے آخر تک سید احمد بریلوی دے پیروکار تعداد وچ بوہت گھٹ سن ۔ مشیرالحسن کہندے نيں:
” شیعہ سنی تعلقات فرقہ وارانہ خطوط اُتے قائم نئيں سن ۔ کچھ لوکاں نے فرقہ وارانہ تعصبات نوں بڑھاوا دتا ، لیکن اکثر لوک شعوری طور اُتے سماجی تے ثقافتی طرز زندگی دی وسیع وحدت وچ پھوٹ پیدا کرنے دی کوششاں دی مخالفت کردے سن ۔ علمائے کرام تے خطیباں دی شعلہ بیانی دے قطع نظر ، دوستی تے افہام و تفہیم دے بندھن برقرار سن کیوں کہ شیعہ تے سنی دی بولی ، ادب تے ثقافتی ورثہ اک ہی سی۔ شاید ايسے لئے شررنے، بھانويں اک مبالغہ آمیزی دے نال، لکھیا کہ ”لکھنؤ وچ کدی کسی نے ایہ نئيں دیکھیا کہ کون سنی اے تے کون شیعہ“.[۱۲]
البتہ جدید چھاپہ خانے دی ٹیکنالوجی ، سیاسی اصلاحات تے ریلوے دی مدد توں سفر وچ پیدا ہونے والی آسانی نے ایسی معاشرتی تبدیلیاں لاواں کہ سیاسی مقاصد رکھنے والے علماء دے لئی اپنی گلاں لوکاں تک پہچانیا آسان ہوئے گیا۔ مذہبی شناخت نوں سیاسی رنگ دتا جانے لگا۔ ہندوواں وچ ہندتوا تے مسلماناں وچ علماء دی خلافت دے نظریئے دا پرچار ہونے لگا۔ مذہبی رہنماواں نے اپنی معاشی تے سیاسی مدد کيتی بنیاد نوں مستحکم کرنے دے لئی لوکاں کووکھ وکھ کرنا شروع کيتا۔ [۱۳]لکھنؤ وچ شیعاں تے سنیاں دے درمیان سن 1880ء تے 1890ء دی دہائی وچ تصادم ہويا۔[۱۴]
1908ء دے فسادات تے پیگوٹ کمیٹی
[سودھو]”جلوس دے راستے اُتے کمائی دے لئی عارضی دکاناں تے ریڑھیاں لگنے لگياں۔ ایتھے تفریحی سرگرمیاں دے لئی جھولے لگاۓ اورکرتب دکھائے جانے لگے۔ بظاہر دھندے والیاں وی اس موقعے اُتے خیمے لگیا کر گاہکاں دی تلاش وچ بیٹھنے لگياں “۔ [۱۵] .
دیوبندی عالم دین عبدالشکور لکھنوی نے چالاکی توں عاشورا نوں یزید اُتے امام حسین دی اخلاقی فتح دے جشن دا ناں دے دتا۔ انہاں نے سنیاں توں سیاہ دے بجائے سرخ یا پیلے رنگ دا لباس پہننے تے روايتی سیاہ پرچم دی بجائے سجے ہوئے چاریاری پرچم اٹھانے نوں کہیا۔اس دے نال نال انہاں نے عین محرم وچ مدحِ صحابہ کےعنوان توں عوامی جلساں دا اہتمام کرنا شروع کيتا جنہاں وچ امام حسین تے کربلا دے بجاۓ صحابہ دا ذکر کيتا جاندا۔وہ چونکہ اک مناظر سن، لہٰذا اپنی تقریراں وچ شیعہ عقائد دا تمسخر وی اڑاندے۔ [۱۶]
شیعاں نے لکھنؤ دے ضلعی مجسٹریٹ دے دفتر وچ شکایت درج کروائی کہ اوہ محرم وچ عزاداری دی بجاۓ جشن دی صورتحال پیدا کرنے والی چیزاں اُتے پابندی عائد کرے ۔ لکھنؤ دی ضلعی انتظامیہ نے انہاں دے مطالبات نوں قبول کيتا تے سن 1906ء دے عاشورہ دے جلوس دے لئی سخت قوانین نافذ کردتے گئے۔ مولانا عبد الشکور لکھنوی دے ساتھیاں نے انہاں نويں اصولاں اُتے اعتراض کيتا تے ضلعی انتظامیہ نے سنیاں دے لئی نشاط گنج وچ اپنے تعزیہ نوں دفن کرنے دے لئی اک علیحدہ جگہ مختص کر دتی ، جسنوں پھُل کٹورا دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ [۱۵] اُتے انہاں نے نويں انداز نوں جاری رکھیا۔ انہاں کے جلوساں وچ چاریاری نظماں اوربند پڑھےگئے تے اس توں شیعاں وچ ناراضگی پیدا ہوگئی۔ انہاں نےجواب وچ تبرا کرنا شروع کر دتا۔ سن 1907ء تے 1908ء وچ سنگین ہنگامے ہوئے ، اس دے بعد اس معاملے نوں دیکھنے دے لئی انتظامیہ دی طرف توں اک آئی سی ایس آفیسر تے ہائی کورٹ دے جج جسٹس ٹی سی پیگوٹ دی سربراہی وچ اک چار رکنی کمیٹی تشکیل دتی گئی۔ کمیٹی نے معاملے دا بغور جائزہ لینے دے بعد ایہ فیصلہ دتا کہ ” تعزیہ دے جلوساں نوں پہلے خلفاء دی مدح دے جلوساں وچ تبدیل کرنے دی کوشش اک نويں بدعت تھی“۔ کمیٹی نے سفارش کيتی کہ تن مواقع اُتے مدحِ صحابہ پڑھنے اُتے پابندی لگائی جاۓ، یعنی عشرہ محرم، چہلم امام حسین ، تے رمضان دی اکیہويں تریخ نوں یوم علی اُتے منظم انداز وچ مدحِ صحابہ دی تقریب اُتے ممانعت ہونی چاہیدا۔ حکومت نے کمیٹی دی رپورٹ نوں قبول کيتا تے اس دی سفارشات اُتے عمل درآمد کيتا۔
1930ء دی دہائی وچ مدح صحابہ ایجی ٹیشن
[سودھو]تحریک خلافت دے دوران غلط فیصلےآں دی وجہ توں سیاسی علما عوام وچ اپنی حمایت کھو بیٹھے سن تے مسلمان محمد علی جناح جداں جدید ذہن رکھنے والے سیاست داناں دی پیروی کرنے لگے سن ۔ 1931ء وچ سیاست وچ زندہ رہنے دے لئی دیوبندی علماء نے اک نويں جماعت، مجلس احرار الاسلام ، قائم کيتی۔ اس تنظیم نوں سپاہ صحابہ پاکستان دا پیش رو سمجھیا جاسکدا اے ۔انہاں نے کشمیر کمیٹی وچ احمدی رہنما دی شمولیت دے خلاف تحریک چلیا کے اپنی سیاست دا آغاز کيتا۔ اس دے بعد اگلے موقع دی تلاش وچ سن ۔ایہ موقعہ مولانا عبد الشکور لکھنوی نے فراہم کیہ جو 1931ء وچ لکھنؤ دے روايتی عزاداری دے جلوس دے راستے اُتے دارالمبلغین دے ناں توں اک مدرسہ قائم کر چکے سن ۔ مولانا عبد الشکور نے بہت ساری کتاباں اورپمفلٹ لکھے تے شیعہ علما توں بحث و مباحثہ کيتا۔ چونکہ کاغذ کافی سستا تے چھپائی عام ہوئے چکی سی، ایہ تحریراں پورے برصغیر وچ پھیل گئياں تے تشدد دے واقعات دا باعث بنیاں۔ دھلی پالہ کہندے نيں:
”1936ء وچ مسئلے نے نويں ولولے توں سر اٹھایا جدوں دو سنی لڑکےآں نے عاشورا کےدن احکامات دی خلاف ورزی کردے ہوئے شہر دے مرکز وچ چاریاری پڑھ دی۔ انہاں نوں گرفتار کر کے انہاں دے خلاف قانونی کارروائی کیتی گئی۔ لیکن چہلم دے روز کچھ تے سنیاں نے چاریاری پڑھی تے چودہ لوک گرفتار ہوئے۔ ایہ لکھنؤ وچ (دیوبندی) سنیاں دی نويں ایجی ٹیشن دا نقطۂ آغاز ثابت ہويا، جس دا مقصد انہاں نظماں نوں سرِ عام پڑھنا سی تے جو بعد وچ 'مدحِ صحابہ' ہنگامے دے ناں توں جانی گئی۔“ [۱۵]
حکومت نے آلسوپ کمیٹی مقرر دی جس نے پیگوٹ کمیٹی دے فیصلے دی تائید کيتی۔ آلسوپ کمیٹی دی رپورٹ مارچ 1938ء وچ شائع ہوئی تے دیوبندی علماء نے اسنوں مسترد کردتا ۔ مشیرالحسن کہندے نيں:
”مئی – جون 1937ء وچ فضا پرتشدد ہوگئی۔ لکھنؤ تے غازی پور وچ مشتعل ہجوم دندنانے لگے۔ غازی پور وچ فسادات جونپورسے آنے والی سنیاں دی اک جماعت نے بھڑکاۓ۔ مشتعل ہجوم نے اگ جلائی تے لُٹ مار کیتی۔ انہاں نے جسنوں چاہیا مار ڈالیا۔ ہن تک فرقہ وارانہ اختلافات دبے ہوۓ سن مگر پریشانی وچ گھرے اس موسم گرما وچ ایہ فسادات وچ بدل گئے تے لکھنویاں دی زندگی وچ اک معمول بن گئے۔ اگلے دو سالاں دے دوران ہور پریشانی دا سامنا کرنا پيا ، جسنوں لکھنؤ وچ حکومت کیتی مقرر کردہ کمیٹی کےمدحِ صحابہ دے خلاف فیصلے نے ہويا دتی ۔ جہنم دا دروازہ کھل گیا۔ دیوبند دے مشہور مدرسے دے پرنسپل حسین احمد مدنی (1879ء–1957ء) پوری بے شرمی دے نال جمعیت علمائے ہند دے ہور رہنماواں نوں لے کے میدان وچ کود پئے۔ انہاں نے سول نافرمانی دی وکالت کیتی۔ ہزاراں افراد نے انہاں دی پکار اُتے دھیان دتا تے گرفتاری دے لئی پیش ہوئے گئے۔مدنی ایويں تاں سیکولر قوم پرستی کےپر جوش حامی تے دو قومی نظرئیے دے نقاد دے طور اُتے مشہور سن ، مگر انہاں نے بے رحمی توںفرقہ وارانہ جذبات نوں اکسایا۔ انہاں نے 17 مارچ 1938ء نوں لکھنؤ وچ دارالمبلغین دے آتشاں سربراہ ، مولوی عبد الشکور ، تے لکھنؤ وچ مدح صحابہ کمیٹی دے سربراہ مولانا ظفرالملک دے نال مل کے انہاں نے اک جلسہ عام توں خطاب کيتا۔ “ [۱۲]
اپریل 1938ء وچ ، جدوں چہلم دا جلوس مدرسہ دارالمبلغین دے سامنے توں گزریا تاں اس اُتے چھت توں اینٹاں برسائی گئياں ، اس دے نتیجے وچ دس شیعہ ہلاک تے درجناں زخمی ہوگئے۔ [۱۵] جدید پریس تے تیز تر مواصلات دی وجہ توں تنازعہ جلد ہی دوسرے شہراں وچ وی پھیل گیا۔ 1940ء وچ دہلی وچ عزاداری دے جلوس اُتے بم پھینکا گیا ۔ 1940ء وچ محرم دے دوران سیکیورٹی دی صورتحال دے بارے وچ ہولسٹر لکھدے نيں:
” محرم وچ سنیاں تے شیعاں دے درمیان تنازعات معمول بن چکے نيں۔ شہراں وچ جلوس مقررہ رستےآں اُتے پولیس دے ہمراہ چلدا اے۔ محض اک دن دی اخبارماں چھپنے والی ایہ سرخیاں معمولی گل نئيں نيں۔ ایتھے توں پتا چلدا اے کہ اگر حکومت حالات نوں قابو وچ نئيں رکھے تاں کيتا ہوسکدا اے:
'فسادات نوں روکنے دے مناسب اقدامات' ، 'محرم پرامن طور اُتے گزر گیا' ، 'نا خوشگوار واقعات توں بچنے دے لئی تمام دکاناں بند رہیاں' ، 'الہ آباد توں ویہہ میل دورمتعدد سوانیاں نے آخری جلوس دے سامنے دھرنا دے دتا .، انہاں نوں اپنے کھیتاں توں جلوس دے گزرنے اُتے اعتراض تھا' ، 'پولیس نے امن دی خلاف ورزی نوں روکنے دے لئی بہت احتیاطی تدابیر اختیار کاں' ، 'اک مہندی دے جلوس اُتے پولیس کےلاٹھی چارج دے خلاف احتجاج دے طور اُتے اج محرم نئيں منایاگیا۔ کوئی تعزیہ جلوس نئيں کڈے گئے۔ ہندو اکثریت دے علاقےآں وچ معمول دے مطابق کاروبار کيتا گیا '،' جلوس پربم حملہ '۔
بھانويں انہاں سب واقعات دے محرکات فرقہ وارانہ نيں نئيں پائے جاندے نيں ، لیکن اکثر بلوے فرقہ وارانہ دشمنی توں ہی جنم لیتےہاں۔ برڈ ووڈ دا کہنا اے کہ بمبئی وچ ، جتھے محرم دے ابتدائی چار دن اک دوسرے دے تعزیہ خاناں دی زیارت دے لئی وقف کیتے جانے دا رواج اے ، سوانیاں تے بچےآں دے نال نال مرد وی اک دوسرے دے ہاں جاندے نيں ۔ اس بار پولیس نے سنیاں نوں تعزیہ خاناں وچ جانے توں روکیا اے تاکہ کوئی تصادم نہ ہوئے جاۓ۔“ [۱۷]
جسٹس منیر اپنی رپورٹ وچ لکھدے نيں:
”انہاں نے کس طرح مسلم لیگ نوں شکست دینے دے لئی اسلام نوں ہتھیار بنایا، اس دا اندازہ مجلس احرار دے رہنما مولانا مظہر علی اظہر دے بیان توں ہوئے گا ، جنہاں نے قائداعظم نوں کافر کہیا سی۔ ایہ شریف آدمی خود نوں شیعہ وی کہندا اے ، لیکن اس دے نال مدحِ صحابہ دا ہنگامہ وی اسنوں زندگی توں زیادہ عزیز اے۔ لکھنؤ وچ شیعہ سنی فسادات دے دوران اس نے تے اس دے بیٹے نے ایداں دے نعرے لگائےجو ہر شیعہ دے دل نوں جلاندے نيں اگ بھڑکتی اے۔ ایہ لاہور توں اٹھیا کر لکھنؤ گیا تاکہ شیعہ سنی تصادم دی اگ نوں تے ہويا دے۔ انہاں دناں بھاٹی گیٹ دے باہر احرار دے جلسہ عام وچ اظہار خیال کردے ہوئے اس نے کہیا کہ اوہ پچھلے دو یا تن ماہ توں مسلم لیگ توں پوچھ رہیا اے کہ کیہ پاکستان وچ مدحِ صحابہ ہوئے گی، لیکن اسنوں کوئی جواب نئيں دتا گیا۔ چنانچہ اس نے الزام لگایا کہ کانگریس دے زیرانتظام صوبےآں وچ جتھے حکومت حالے وی انگریزاں کےہتھ وچ اے تے لیگ دے پاس کوئی اختیار نئيں اے ، لیگ مدحِ صحابہ دی اجازت نئيں دےرہی۔ اس نے پُچھیا کہ جے اقتدار لیگ نوں منتقل ہويا تاں کيتا ریاست لکھنؤ تے ہور صوبےآں دی طرح ہی ہوئے گی جتھے مسلمان اکثریت وچ مدحِ صحابہ اک جرم ہوئے گا۔ اگے بڑھدے ہوئے انہاں نے استفسار کيتا کہ جے (عاشورا دے دن) حضرت ابو بکر ، حضرت عمر تے حضرت عثمان دی مدح لکھنؤ تے محمود آباد وچ نئيں کيتی جاسکدی تاں لیگ دے پاکستان وچ کیہ حالت ہوئے گی تے اس طرح دے پاکستان وچ مسلماناں نوں کيتا دلچسپی ہوسکدی اے ؟ (ملاحظہ کیجیے 20 نومبر 1945ء دا شہباز) ۔2 نومبر 1945ء دے اپنے شمارے وچ 'نوائے وقت' نےاسی آدمی دا احرار دے اک ہور رہنما دے ناں لکھیا گیا خط شائع کيتا۔ چونکہ اس خط دی صحت اُتے سوال اٹھایا گیا سی، اساں اس دے بارے وچ مولانا مظہر علی اظہر توں پُچھیا۔ اس دا کہنا اے کہ اسنوں یقینی طور اُتے یاد نئيں کہ اس نے ایہ خط لکھیا سی یا نئيں۔ لیکن چونکہ ایہ خط لاہور دے اک ناموراخبار وچ شائع ہويا سی اوراس دی طرف توں اس دی تردید نئيں کيتی گئی سی ، اس لئی ساڈے پاس ایہ مننے دے سوا کوئی چارہ نئيں اے کہ ایہ خط اس نے خود ہی لکھیا سی۔ ایہ ناممکن اے کہ مولانا صاحب کہ جو انہاں دناں اک مشہور رہنما سن ، اس خط دی اشاعت توں آگاہ ہی نہ ہوۓ ہون۔ تے جے انہاں نے اس دی تردید نئيں کيتی تواس دا واحد سبب ایہی ہوسکدا اے کہ اصل خط نوائے وقت دے پاس سی جو وقت آنے اُتے اسنوں بطور ثبوت پیش کر سکدے سن ۔ اس خط دا موضوع اک بار فیر مدحِ صحابہ دا ہنگامہ اے تے ایتھے اسيں اس گل نوں دہرانا چاہن گے کہ مولانا خود شیعہ نيں۔ اس خط وچ مولانا دا کہنا اے کہ مدحِ صحابہ دا ہتھیار لیگ دے خلاف موثر انداز وچ استعمال کيتا جاسکدا اے تے ایہ کہ انتخابات دا نتیجہ جو وی ہو، لیگ تے حکومت دوناں نوں اس معاملے اُتے ہتھیار سُٹنا ہون گے ۔ مولانا دے اس طرز عمل توں ایہ واضح طور اُتے ظاہر ہُندا اے کہ احرار تے دوسری مذہبی جماعتاں کس طرح آسانی توں اپنے سیاسی مقاصد دے حصول کےلئے مذہب نوں استعمال کرسکدیاں نيں۔“ [۱۸]
مدحِ صحابہ توں سپاہ صحابہ تک
[سودھو]3 ستمبر 1939ء نوں برطانوی وزیر اعظم چیمبرلین نے جرمنی دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا۔ اس دے فورا بعد ہی وائسرائےہند لنلتھگو نے اس دی پیروی دی تے اعلان کيتا کہ ہندوستان وی جرمنی توں لڑ رہیا اے۔ [۱۹] 1939ء وچ کانگریس نے برطانوی ہندوستان دی انہاں تمام حکومتاں توں استعفیٰ دے دتا جو 1937ء دے انتخابات دے بعد ملیاں سن۔ 1940ء دی دہائی وچ جناح ہندوستانی مسلماناں کےواحد رہنما دے طور اُتے ابھرے اورانہاں نوں قائداعظم دا لقب دتا گیا۔ اس تازہ پیشرفت تے مستقبل دے ہندوستان وچ مسلماناں دی حیثیت دے بارے وچ ہونے والی بحث نے اک ایسا ماحول پیدا کيتا جس وچ مسلمان اپنے تنازعات نوں دفن کرنے تے اہم امور اُتے توجہ دینے اُتے مجبور ہوگئے۔ 1944ء وچ دیوبندی علما نے شیعہ عقائد و رسوم اُتے حملہ کرنے دے لئے تنظیم اہلسنت دے ناں توں اک وکھ تنظیم قائم کيتی ، تاکہ جمعیت علمائے ہند نوں بدنامی توں بچایا جاۓ تے انہاں دا سیکولر غلاف مذہبی ہنگامےآں توں پیدا ہونے والے تضاد توں محفوظ رہے۔ [۲۰] 1947ء دے بعد ، مولانا عبد الشکور لکھنوی تے مولانا حسین احمد مدنی دے بوہت سارے شاگردپاکستان ہجرت کر گئے تے یا تاں اوتھے مدارس دا قیام عمل وچ لیایا یا تنظیم اہل سنت تے جمعیت علمائے اسلام دا حصہ بن گئے جسےمولانا شبیر احمد عثمانی نے 1945ء وچ مسلم لیگ دے متبادل دے طور اُتے قائم کيتا سی۔ انہاں نے شیعاں دے خلاف کتاباں تے رسالے چھاپنے دے علاوہ ملک دے طول و عرض دا سفر کيتا تے شیعہ جلوساں اُتے حملے کرنے دا سلسلہ شروع کيتا ۔
1949ء وچ نارووال وچ محرم دے جلوس اُتے حملہ ہويا ۔ 1951ء دے پنجاب اسمبلی انتخابات وچ شیعہ امیدواراں نوں ووٹ ڈالنا ممنوع قرار دتا گیا تے انہاں نوں کافر کہیا گیا ۔ 1955ء وچ پنجاب وچ 25 تھانواں اُتے ماتمی جلوساں اُتے حملہ کيتا گیا۔ ايسے سال ، کراچی وچ اک بلدی امام بارگاہ اُتے ہجوم نے حملہ کيتا تے بارہ افراد شدید زخمی ہوئے۔ [۲۱] 1957ء وچ مظفر گڑھ دے پنڈ سیت پور وچ محرم دے جلوس اُتے حملہ ہويا جس وچ تن عزادار ہلاک ہوگئے۔ ايسے سال احمد پور شرقی وچ ماتمی جلوس اُتے اینٹاں تے پتھر پھینکنے توں اک شخص ہلاک تے تن ہور شدید زخمی ہوگئے۔ جون 1958 وچ بھکر وچ شیعہ خطیب آغا محسن نوں قتل کيتا گیا۔ [۲۲]
تین جون 1963ء نوں متعدد تھانواں اُتے عزاداری دی مجلس تے جلوساں اُتے حملے ہوۓ- انہاں وچ سب توں زیادہ افسوسناک واقعہ سانحۂ ٹھیری اے جس وچ 118 عزادارےآں نوں کلہاڑاں تے چڑیاں توں ذبح کر کے امام بارگاہ نوں اگ لگیا دتی گئی۔ایہ واقعہ صوبہ سندھ دے ضلع خیر پور دے نواہی پنڈ ٹھیری وچ پیش آیا۔ [۲۳] ايسے دن بھاٹی گیٹ لاہورماں ماتمی جلوس اُتے پتھراں تے چاقوواں توں حملہ کيتا گیا ، جس وچ دوعزادار ہلاک تے اک سو دے نیڑے زخمی ہوئے۔ نارووال ، چنیوٹ تے کوئٹہ وچ وی سوگواراں اُتے حملہ کيتا گیا۔ [۲۴]
1969ء وچ جھنگ وچ فرقہ وارانہ فسادات ہوۓ۔ 26فروری 1972ء نوں ڈیرہ غازی خان وچ جلوس عزا اُتے پتھراؤ کيتا گیا۔ مئی 1973ء وچ شیخوپورہ دے محلہ گوبند گڑھ وچ شیعہ گھراں اُتے ہجوم نے یلغار کیتی۔ اس سال پاراچنار تے گلگت وچ وی مسلح افراد نے شیعہ آبادیاں اُتے حملہ کيتا۔ 1974ء وچ گلگت وچ دوبارہ شیعہ دیہاتاں اُتے دیوبندیاں دی جانب توں حملہ ہويا۔ جنوری 1975ء وچ کراچی، لاہور، چکوال تے گلگت وچ شیعاں دے جلوساں اُتے حملہ ہويا۔ لاہور دے علاقے بابو صابو وچ مجلس عزا اُتے دہشتگرداں دے حملے وچ تن شیعہ قتل تے اک زخمی ہويا۔[۲۵]جب جولائی 1977ء وچ جماعت اسلامی دی فکر توں متاثر جنرل ضیاء الحق نے مارشل لا نافذ کيتا تاں اگلے محرم، فروری 1978ء وچ لاہور وچ 8 جدوں کہ کراچی وچ 14 شیعہ قتل ہوئے۔[۲۶][۲۷]
1984ء وچ مولانا نورالحسن بخاری دی وفات دے بعد کچھ عرصہ ”تنظیم اہلسنت“ کو”سواد اعظم“ پکاریا گیا تے اس دی سرپرستی مولانا سمیع الحق تے مولانا سلیم الله خان نے کیتی۔ 1985ء وچ پاکستانی پنجاب دے شہر جھنگ وچ ”انجمن سپاہ صحابہ“ دے نويں ناں توں سامنے آئی۔کچھ سالاں بعداس دا ناں بدل کے ”سپاہ صحابہ پاکستان“ رکھ دتا گیا۔
ہور ویکھو
[سودھو]- ضد شیعیت
- کشمیری شیعاں دی نسل کشی
- سانحۂ ٹھیری
- ہزارہ دا قتل عام
- سید احمد بریلوی
- سپاہ صحابہ پاکستان
- لشکر جھنگوی
حوالے
[سودھو]- ↑ محمد بلخی، بحر الاسرار، مرتبہ ریاض الاسلام، کراچی،1980،ص 7-10
- ↑ ڈاکٹر مبارک علی،"جہانگیر دا ہندوستان"، صفحہ 87، تریخ پبلیکیشنز لاہور (2016).
- ↑ Cole, "Roots of North Indian Shiísm", pp. 105
- ↑ C.A. Bayly, The Local Roots of Indian Politics-Allahabad, 1880–1920 (Oxford, 1975), p. 81;
- ↑ W. Crooke, "The North-Western Provinces of India: their History , Ethnology, and Administration", p. 263
- ↑ Cole, "Roots of North Indian Shiísm", pp. 116-7
- ↑ P.D. REEVES (ed.), Sleeman in Oudh: An Abridgement of W.H. Sleeman' s Journey Through the Kingdom of Oude in 1849–50 (Cambridge, 1971), pp. 158-9
- ↑ Nita Kumar The Artisans of Bañaras: Popular Culture and Identity 1880–1986 (Princeton New Jersey, 1988), p. 216.
- ↑ Attia Hosain. Phoenix Fled (Ruper Paperbacks. 1993). p. 176
- ↑ Andreas Rieck, "The Shia's of Pakistan", p. 16, Oxford University Press (2016).
- ↑ B. Metcalf, "Islamic revival in British India: Deoband, 1860–1900", p. 58, Princeton University Press .(1982).
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ Mushirul Hasan, "Traditional Rites and Contested Meanings: Sectarian Strife in Colonial Lucknow", Economic and Political Weekly, Vol. 31, No. 9, pp. 543 – 550, (1996).
- ↑ B. D. Metcalf and T. R. Metcalf, “A Concise History of Modern India”, p. 123, Cambridge (2012).
- ↑ Mushirul Hasan, "Traditional Rites and Contested Meanings: Sectarian Strife in Colonial Lucknow", Economic and Political Weekly, Vol. 31, No. 9, pp. 543 – 550, (1996).
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ ۱۵.۲ ۱۵.۳ Venkat Dhulipala, "Rallying the Qaum: The Muslim League in the United Provinces, 1937–1939", Modern Asian Studies, Vol 44(3), pp. 603–640, (2010).
- ↑ Justin Jones, "Shi'a Islam in Colonial India: Religion, Community and Sectarianism", pp. 102–103, Cambridge University Press, (2012).
- ↑ J. N. Hollister, "The Shi’a of India", p. 178, Luzac and Co, London, (1953)
- ↑ Justice Munir, "Report of the court inquiry constituted under Punjab act II of 1954 to enquire into the Punjab disturbances of 1953", pp. 254–255, (1954).
- ↑ Bolitho, Hector (1960) [First published 1954]. Jinnah: Creator of Pakistan. London: John Murray. p. 123. OCLC 14143745.
- ↑ A. Rieck, "The Shias of Pakistan", p. 47, Oxford University Press, (2015).
- ↑ A. Rieck, "The Shias of Pakistan", pp. 88–90, Oxford University Press, (2015).
- ↑ A. Rieck, "The Shias of Pakistan", pp. 94–97, Oxford University Press, (2015).
- ↑ Eamon Murphy (18 October 2018). Islam and Sectarian Violence in Pakistan: The Terror Within. Taylor & Francis. pp. 100–. ISBN 978-1-351-70961-3. Retrieved 9 June 2019.
- ↑ A. Rieck, "The Shias of Pakistan", pp. 110–111, Oxford University Press, (2015).
- ↑ A. Rieck, "The Shias of Pakistan", pp. 181– 184, Oxford University Press, (2015).
- ↑ Kunwar Khuldune Shahid, Shiaphobia Archived 2021-06-09 at the وے بیک مشین, The Friday Times, April 04-10 , 2014 – Vol. XXVI, No. 08
- ↑ Rabia Ali, "Shia-Sunni conflict: One man's faith is another man's funeral". The Express Tribune. 10 February 2013.